ARAP DİLİNDE "SLM"

19 Pages·2010·1.03 MB·Turkish

ARAP DİLİNDE "S-L-M" MADDESİ VE KUR' AN'DAKİ
·ANLAMLARı
Ramazan EGE*
Özet: Bu makalede "seleme" kelimesinin etimolojisi ve bu kelimenin kökünü
oluşturan "sin, Hlm ve mim'' sessizlerinden, Halil b. Ahmed'in ifadesiyle
kalb,. er-Razi'nin ifadesiyle iştikak usulüyle oluşan kelimeler ve bu
kelimelerin birleştiği ortak anlam tespit edilmeye çalışılacaktır. Bu yapılırken
Kur'fuı, eski Arap şiiri ve diğer klasik Arap edebiyatı eserlerinden de İstiş­
hadlarda bulunulacaktır. "Seleme" maddesinin anlammm daha iyi
anlaşılabilmesi açısından Kur'fuı'da selfull kelimesinin anlamlarına da bir göz
atılacaktır. Aynca zaman zaman selamlaşma yerinde kullanılan "talıiyye"
terimi üzerinde de durulacaktır.
Anahtar kelimeler: Seleme, etimoloji, iştikak, tahiyye, eseıılik.
The W ord "Sel erne" in Arabic and lts Meanings in the Qur' an
Summary: In this article; the etynıology of the word ''seleme" and from the
consonants of "sin, lam, nrim" wlıich constitute the root of this word, from
the words wlıioh were made up of "converting" as in the saying of Halil b.
Ahmed, and "derivation" in the saying of er-Razi and it will be tried to
con:firm a common meaning ii:ı wlıich these words combined. Wlıile doing
this, it will be adduced proofs ofQur'an, old Arabic poetry, and other Arabic
literature works. To be understood better, the meaning of the "seleme" it will
be glanced at the meanings of"selfun". Besides, it will b.e concentrated on the
term "talıiyye" wlıich is sametimes used in place of "meeting".
Keywords: Salama, etynıology, derivation, talıiyya, well-beiııg.
• Yard. Doç. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi ilahiyat Fakültesi, Arap Dili ve
Belagatı Anabilim Dalı
NÜSHA, YIL: VI, SAYI: 22, YAZ 2006 49
ARAP DİLİNDE "S-L-M" MADDESİ VE KUR'AN'DAKi
ANLAMLARı
GİRİŞ
Yap4ğımız araştınnalar 'neticesinde Arapçacia 'kelimenin kökenini.,
anlannnı, :iştikakını, delilletini ve kullanun şekilleriiii bu günkü ·.dilbilimini
okşayan şekilde ele alan ilk kişinin İbn Abbas (68/687-88i .olduğunu düşün­
mekteyiz .. Ona nispet.edilen ve 'AtiLb. Ebi Rebah (ö.ll4/732)2·tara:fı.ndan dü
zenlenen Garfbu '1-Kur'iin'da, Kur'fuı~daki garib kelimelerin hangi Arap ka
bilesinin lehçesinden alınmış olduğunu göstermek suretiyle ayetlere açiklık
kazandırdığı'-b.elirtilir. ·
Daha .sonra özellikle sözlük alanmda bereketli ,çalışmaların yapıldiğı
anlaşılmaktadır. Bu cümleden olmak üzere Arapçanın :klasik metinleri bir
bütün olarak taranmış ve bir ·nevi sistemli sözlükler telif edilmiştir. II.- İV.
yüzyıllar arasmda insan, yeryüzü, .su, develer ve atlar gibi farklı konulardaki _
kelimeleri içeren ve buıilann manalanın .açıklayan -birçok .sözlük
düzenlenmiştir. H. V. yüzyıllardan itibaren İbn Side (ö. 458/1066)'nin ef.:lvfu
hassas'ı gibi daha mulıtevalı eserlerde-herkonuya bir bölüm ay:r::ılarak bunla
rın bir araya getirildiği görülür. Diğer taraftan-de Halil b. Ahmed {ö. 175/
79Ii, sözlük 'çalışmalannda ilk defa kelimeleri alfabetik diziye göre
derlemiştir. Halil b. Ahmed, .kelimelerin köklerini kuran sessizleri esas ·almış,
aynı sesSizlerin-yer değiştirmesiyle biisıl olan kelimeleri'bir araya toplamıştır
ki buna (kalb usulü)4 rlenmiştir. 'Bu tür sözlük çalışmalan :Falıreddin er-Ra
zi(ö. 606/ 1210i'Iiin lv!efatfhu '1-ğayb adlı dev eser:i.nbı mtikaddimesinde
iştikak temeline dayalı sözlük &alışmaları olarak ·suııulmaktadıi6•
KELİMENİN ETİMOLOJİSİ7
"s-1-m" ·kelimesinin etimolojisil kökeni üzerinde çeşitli yaklaşımlar
sergilenmiştir. Kelimenin İslam' dan önce .de kullanılıyor olduğunu
savuııaniar onun, kutsal kitaplarda da çeşitli şekillerde geçtiğini buna delil
gösterirler. The foreign vocabu/ary .oft he Qur 'an isimli eserde verilen bilgiye
göre kök, genel olarak Semitik temelli olup bütün Siiml dillerde kullanılmak­
tadır. Bu kaynağa göre İbriinice'de kelime "sessizlik, sükUnet'; Ararnca'da
ise "güven ve barıŞ" .anlamına gelmektedir. Kelime, İbriinice ve Ararnca'dan
Semitik dillere geçmiştir8•
Bir çok kaynak, "s-1-m" maddesinin, Arap ve .Sina yanmadasmda iyi
dilekleri ~unmak için yaygın -olarak kullaruldığını mtaya koymaktadır. Kuzey
Arabistan,.m belli tek tanrılı çevrelerinde sabalılan şu söz söylenmekteydi :
Selameke raboenii ji kül/i focrin :· Rabbimiz her sabah bize selametini
bahşeyle. Muhtemelen bu kullaııış, Hristiyan ve Yahudi görüşlerinden et
kilenmiş -olabilil.
Kur' iin-ı Kerim' de İslam' dan önce bu maddenin! türevlerinin kullanılmış
olduğunu ortaya koyan bir çok ayet bulunmaktadır. Bunlardan Hz. İbrahim'le
ilgili olan iki ayetin meiili şöyledir:
Rabbi ona: « teslim ol » diye emrettiğinde, «Alem/erin Rabbine teslim
olduni>> demişti.
İbrahim bunu oğu/Ianna vasiyet etti. Ya 'kub da: «Oğullarım ! Allah dini
size seçti, siz de ancak O 'na teslim olmuş olarak can verin, dedi10•
50 NÜSHA, Ya: VI, SAYI: 22, YAZ 2006
RAMAZANEGE
Tevrat ve İncil' de, İslam'dan önce selam'ın kullanılmış olduğunu ortaya
koyan bir takım metinler vardır. Önce Tevrat'tan örnek verelim Mesela:
Ve kocaniış adam dedi: Sana sel arnet olsun; fakat bütün ihtiyacın benim
üzerimde~elsun;,.. ancak meydanda geceleme/11•
Ve dedi: Korkma, ey sen, çok sevi/miş olan· adam, sana se/dmet,
kuwetlen, evet kuwetlen. Buralarda siıalam lekii, shiilam lek,(lekon), siıalfunii
'al§k şekillerinde geçınekte~2•
İncil' den örnekler ise şöyledir:
Ve evin içine girerken evi selamlayın. Eğer o ev değerli ise, selamınız
onun üzerine gelsin; fakat değerli değilse, selamınız size geri dönsün. 13•
Hangi eve girerseniz önce: Bu eve selamet, deyin. Ve orada selamet oğlu
varsa selamınız onun üzerinde kalır; yok ise yine size döner14•
KELiMENİN İŞTİKAKLARI VE BUNLARIN ANLAMLARı
"Sin, lam ve mlın": i J <f harfleri esas alınarak maddedeki her harf sıra­
sıyla başa geldiğinde altı farklı kök meydana gelir. Bunlar: Seleıne, seınele,
leseıne, leınese, melese, inesele: ~ ,ı-l ,J--- ,u-Lo ,~ ,ı-L kökleridir. Şimdi
bunlar üzerİilde kısaca durularak söz konusu altı kökün taşıdığı anlamların
kaynağı olan odak anlam ortaya çıkarılmaya çalışılacaktır:
I "s-I-ın" : i J <f Kökü:
Makruenin,Jwnusunu teşkil eden ""s-1-m"" maddesiyle ilgili geniş bilgi
daha sonra verileceğinden burada fazla durulmanuştır.
IL S-m-1 : J i <f Kökü:
"S-m-1": Bu kelimenin temel anlanu "zayıflık, güçsüzlük ve az/ı/('tır.
Kelimenin çeşitli iştikakları ve bu iştikakların anlamları şöyledir:
es-Semeletü: Havuz ya da kase'nin dibinde kalan az su. Genelde
kuyuların temizlenmesi, içindeki suyun boşaltılması şeklinde olduğundan
"kuyuyu temizledim" anianunda r.Jı :J::.. denir. Havuz, çamur ve topraktan
temizlendiğinde .J'~ı :. i:-. : Havuzu temizledim, denilir15. Ayrıca gölge
çekilip te duvarındibine iyice yerleşince esme/e fiiliyle ifade edilir ki gölge
azaldı, demektir16. Buradaki 'azlık' açıktır. Gene İfal babında 'isnıiil'
insanlar arasını islah etınektir. "Topluluğun arasını islah ettim" anianunda
i .,..ıı .:r-' ~~ : denir. Sanki aradaki düşınanlık temizlenmektedir. Nitekim in
sanların yararı için çalışan kimseye 'es-Saınil' denir. Zayıflık anlamından
hareketle eski ve yırtık elbise için "es-Seınel"; e/biseyi yırttı, anianunda ~~
;~! y .fıı: denir17•
es-Seinlü: ~ış demirle göz çıkarınak anlamına da gelir. Bir bedevi'nin
şöyle dediği belirtilir: Ceddimiz bir kimsenin gözünü çıkardığı için biz "Beni
Semınal": Göz oyan oğulları" diye tanınırız18. Taun hastalığına yakalaruh da
aynı yıl içinde vefat eden beş oğlunun· arkasından EbU Züeyb şöyle ağıt
yakar:
NÜSHA, YIL: VI, SAYI: 22, YAZ 2006 51
A.RAP DİLİNDE "S-L-M" 'MADDESİ VE KUR'A N'DAKİ
ANLAMLARı
c;.x ~~Jii f'~ :-1::. l;;il~ ~ıs-;;.~ ;;.;iü (1
Onların ayrılığından sonra gözbebekleri sanki
Diken/e .oyulmuş da kör,olmuş gibi, kan ağlamctktd9•
Kelimenin .bu manada kullanılması ~güya .kötü gözü vücuttan 1eınizlemek,
anianundan kaynaklanıyor ·Olabilir. Nitekim Tıürkçe'de "kem göz". tabiri
vardır. Mesela "Allah kem gözlerden korusun'' diye dua edilir.
es-Sevnıeletü: Küçük fincan. Diğer kaplara göre içerisinde daha az su
bulunmasından .olabiJ.lı2°.
es-S'lmev'el: Cahiliye'de vefasıyla şöhret bulan bir adam adı. Bunun
için vefilli kişi~€fe Jf~ı ,iJ" .:;}: Sernev ~e/'den daha vefa/ı, denif21• Belki de
böyle kimselerin topluında fazla bulunrnadığına işaret edilmiştir.
ID. M-l-'S: ıf J i Kökü:
Kelime ile ilgili olarak sadece bir temel anlam tespit edilmiştir. Bu da
"bir şeyin tecerrüdülsoyutlanması ve kendisine bir şeyin bağlanmaması"
·şeklinde özetlenebiJ.lı22• Şimdi bu temel anlamıyla bağlantılı çeşitli
kullanımlar sumilacaktır.
el-Emlesü :Hakkında hiç bir kötülemenin yapilmadığı kişi içln terterniz
anianunda ~ı :):.i;). denilir. . "s-1-m" ile birleştiği nokta burası olabilir. Mü
telenımis, bir beytiride şöyle der:
:):.i :S~j i? ~;;; J :==: i;t,;.; ~ ~ )\; (2
Ölüm korkusuyla zulmü kabul etme,
Özgür olarak öl ... Şeref ve onurunla.
Yani kiinsenin, hakkında bir şey diyemeyeceği biri {)larak öl, demelcti:i3.
Böyle kimse, şairin de belirttiği gibi hiçbir kayıtla ilgisi olmayan özgür
birisidir.
el-İınlis0= B)ıkisi olmayan yer : ~t..i ;;.~r. Tecerrüd anianundan hareketle
içinde çekirdeği olmayan en güzel ve en tatlı nar için de, çekirdeğinden
soyutlannuş olması sebebiyle : ~! ~ı;~ den.if24• Böyle bir nar gönül rahatlığı
ile yenilebilen en makbul bir nardır.
el-Melsa: Satışm, kesin ol~ gerçekleştiğini ifade etıııek için satış
:
esnasında söylenen bir sözdür. Şöyle denir : ..,; ~~ ~ ~ ~r Dönüşü
olmamak üzere satzyorum; artık dönüşü yol?. Çiinkü satışa engel hiçbir kayıt
kalmamış ve eski sahibi, her türlü mülkiyet haklarından soyutlannuştır. Bu
söz, taşıdığı bu anlam sebebiyle alış-veriş yapan kişilerin içindeki endişeleri
yok etıııekte ve onları rahatlatıııaktadır.
el-Mels0 Hayvanı iğdiş etıııek, böyle iğdiş edilen teke için: :,..~ :4' denir.
=
Bu kelime aynı zanıanda sırtında hiç yük olmarnası sebebiyle çok hızlı yürü
yen deve için de söylenir6• el-İmnilas0 de kaçmak anlanundadır. Kelimenin,
52 NÜSHA, YIL: VI, SAY I: 22, YAZ 2006
RAMAZANEGE
yetişilmeyecek derecede hızlı sürüşü ifade etmesi bundan<Jıil7• Nitekim bir
şeyden kaçtı, kurtuldu, anlamında: r\ıı ı:r w-Wı:-den kaçtı, derur8•
el-Meles: Gece karanlığı anlamında. Araplarm i)ll;Jı u-1--~~ sözü : -a ka
ranlık bastığı zaman geldim, demektir'9• Çünkü bu durumda insan, kendisiyle
baş başa kalnuş, özgür bir hale gelmiştir.
el-Meliisetü: Yumuşaklık Huşfuıetin mukabili. · Düz olmak. Bununla
bağlantılı olarak düm düz anlamında: el-İmllsas0; kendisiyle yer düzenlenen
alete "el-Mellasetü" denilii'0•
el-Enıleso: Arkası sağlam olan hayvan. Nitekim sıhhati yerinde olan
hayvanıiı sırtı da düz olur. Alış-veriş esnasında bu adeta bir ölçüdür.
Arkadaşnun problemleriyle ilgilemueyen kimse için şöyle bir darbı mesel
vardır: /,ı lı J.~ i.. ,w -f.\ıı):;. ~i.. : Sırtı yaralının yükü, sırtı sağlama kolay geli-f31•
IV. M-s-1 : J ı.t r kökü:
el-M;üslfuı, tekili mesilün'dür. Yerden çıkan suyun akıntı yerleri32• el-Me
sel0, çoğı}ıu ~slfuı'dır. Yerde uzayıp giden su aikı. Su, dağılmadan ve
güvenlik içinde -buralardan akıp gittiği için bu ismi alnuş olabilir. Adamın
mesala'sı: Yüzünün iki tarafındaki sakallarının yanları. Buralarda sakal
bulunmadığı ve aşağı doğru uzanan o boşluk ark şeklinde olduğu ve baştan
akan su için buraları bir akıntı yeri olduğu için bu ismi alnuş olabilir. Bu
kelimenin tekili ise mesaıün• düf33•
V. L-s-m : i <.1' J kökü:
İbn Fans, bu kökün müstakil bir anlanu olınadığını, ibda.I babında bunun
anlamının, yamudan ayrılınamak, sürdürmek, gerekli olmak, vazifesi olmak
vb. anlamları olduğunu belirtir ki bu anlamlar "lezime" fiilinin anlamlarıyla
örtüşmektedir. Nitekim el-Cevheri'nin es-Sıhah'ında "1-s-m" maddesi
geçmemekte, başka sözlüklerde "1-s-m" maddesinde verilen anlamlar
yaklaşık olarak "lezime" maddesinde verilmekte ve hemen hemen aynı
görüşü destekleyen anlamlar sunulmaktadı.r'4• Mesela Halil b. Ahmed bu
maddeyi açıklarken
l..l;ı ~)r :~ ~~ : Onu delil ile bağiadımi yendim, diyerek 'elseme'yi
'elzem~' ile açıkla:f35. L-s-m köküyle ilgili karşılaştığımız anlamlar arasmda
şunlar di-mev.cuttur: Tatmak anlamında : L.u r---l Lo : Bir şey tatmadı,
demektir. Dördüncü babtan: Utancından sustu; if' al babından yol göstermek;
::;:.ıı r· k .ı : isteiseme eş-şey' e: -i istedi, anlanılarma gelir.
VL L-m-s : <.1' i J kökü:
Kelimenin tek bir temel anlamı vardır: Bir şeyi isternek ve dokunmak.
Bir şey el yordamıyla aranıp bulunmak istendiği zaman ~~ı:-· -:.1; denif6• İbn
Düreyd, lems'in aslının bir şeyi el yordamıyla öğremueyi isternek olduğunu;
ama daha sonraları her türlü öğremue isteklerinde kullanıldığını belirtii'7• Bir
yükseklik veya eğiklik bulunursa yontnlup düzeltilmesi için el gezdirilerek
NÜSHA, YIL: VI, SAYI: 22, YAZ 2006 53
ARAP DİLİNDE "S-L-M" MADDESİ VE KUR'A N'DAKİ
ANLAMLARI
araştırmak. c:)1 ı} ._,')\Jı : Benim e/biseme .dokunursan veya ben senin elbisene
dokunursam alış veriş kesinleşir, demeW8• Dokunma anlammda şöyle bir
şiir vardıı;;
eS~~~ >;..i1 -:ır /.r ;JJ ~~ 0r ~ ~ :~ · :ı <3
Elimle onun eline dokundum, zenginlik bulayım diye
Cömertliğin de onun elinden bana sirayet edeceğini bilemedim39•
el-Ezheri, İbn Abbas'ın şöyle dediğini aktanr: el-lems, el-Jiınas. ve el-
mülfunese kelimeleri cimadan kinayedir40• Bu kelimenin "s-1-m" köküyle
ilişkisi belki şuradan olabilir: Eliyle orayı burayı araştırarakkalpteki şüpheyi
yok etmek ve gönül huzuruna ulaşmak. ·
"S-L-M": rJ<.]" kökü:
Bu üç harf ve dizilişden oluşan kelimelerin büyük bölümü, bir takım is
tisnalar bulunsa da. temelde "sıhhat ve Miyet" anlamı taşır41• Arapça-Türkçe
sözlüklerde kelimenin anlamı açıklanırken özellikle "esenlik" kelimesine
sıkça rastlarur. Esenlik ile ilgili olarak şu bilgilere rastlamak mümkündür.
Esenlik: 1. Sağlık, sıhhat; 2. iyileşme, şifa bulma; 3. Sağlamlik; 4. Saflık,
temizlik."42• Bu çalışmada kelime, başındaki "sin" harfinin üstün, esreve ötre
J•::. oluşuna göre farklı anlamları taşıdığı için inceleme de "selmını, silmun ve
sulmun" düzeninde yürütülmüştür.
l."es..:Seım:: ~~".Kelimenin çeşitli anlamları şöyle özetlenebilir:
A. Tek kulplu derin kova. Çoğulu "eslüm ve silfun" gelir. Nitekim
Tarafe, deveyi tavsif ederken şöyle der :
:•,-, :~ ~ı, :.:.L: ~ l,;;'fs-~;Gr .:ı w~ 4! <4
Onun sağlam iki dirseği var, sanki o;
İki kova taşıyan güçlü kuwetli bir saka.
Burada güçlü-kuvvetli dirsekleri/ pazuları ile deve, sağ ve sol tarafında
iki kova bulunan bir su taşıyıcısına benzetilmiştir43•
B. Sulh, barış44• Şair derki:
~~:,iii ~ ~ J';;.J ~l; ~~J ~1 -;S'?!'~! :WÜ :ıiJ (5
Siz demişti niz: Banşa ulaşacc;ıksak eğer bol
Para ile ve güzel sözle, barış yapanl5•
C. Zahiri ve batınl illetlerden uzak olı:nak, selametle bulunmak. Şu
ayette geçeİı "selim" kelimesindeki s~l~et, biitınl selfunettir. Nitekim
Mukatil b. Süleyman, bu ayetteki "kalbın selim" ifadesini, şirkten liziide ve
yalnızca #Nh id ile dolu ( olan ka/b ile) ... Diye açıklar. rJ- ..,Jıı 1iı1 <.5'-r .:r ~J :
...A ncak Allah 'a selim bir kalp ile gelen .... 46• Şu ayette geçen
"müsellemetün" kelimesinden anlaşılan selfunet ise zalıiri selfunet olup
aşağıdaki anlamlarda kullanılnuştır:
54 NÜSHA, YIL: VI, SAY I: 22, YAZ 2006
RAMAZANEGE
4J ~ ':1 ....L... : O, henüz boyunduruk al(ına alınmayan, yer sürmeyen, ekin
sulamayan, serbest dolaşan(salma), renginde hiç alacası bulunmayan bir
inektir47• Veya: Allah'ın kendisini ayıplardan koruduğu ya da safsarı renkte
olup başka renklerin karzşmadığı ... 48• Mukatil b. Süleyman, buradaki 'ınüsel­
leınetün' kelimesini 'sahlhatün' diye açıklar49• Nitekim şair der ki:
:If, , , .. • c.s,f_l,.
~~.;.:..ı\.. ~ı..,.. ü).l. .k .:ıı 0;;Jı lllJ (6
Mis afiri ağırlarzz, eğer gece bize konuk olursa,
Hastalık ve illetlerden uzak yağlı develerden50•
Bir şiir,ge şöyle geçef1 :
W:; ~ıJ ;.ıı ı) ~ ;!J U~~ :.ı j;..jı j J)f (7
Ona derim: Git, sakın kalma yanımızda,
Ya da, gizli ve açık her zaman güvenilir ol.
D. İnsan adı52•
E. Seleın denilen ağaçla deriyi tabaklamak İçinde se/em ağacının geçtiği
bir beyit şöyledir:
pı cj) J J! j,;,J ~ 0ts' ;..... '->.-.)! 4,il_,; L.. )!J (8
Galler açan bir yüzle bize geldiğin gün,
Yeşil yapraklı se/em 'e uzanan dişi bir ceylan gibi53•
Bu ınana doğrultusunda ikinci baptan: Ji.Jı :. ·.ı·.: Deriyi se/m '/edim, yani
tabakla dım. Cemisi "eslüm ve silfun": r~ J ~r gelir. Eflüs ve cibai gıbi.
F. Selametine tefe''ülen yılan sokmak manasma mastar olur. Kendisine
yılan sokmuş kimseye (birinci baptan) şöyle denir: W:. ~ı ..::1:.. Yılanın
soktuğu !dınseye "meslfun" ve "selim" denir. Nitekim Ebü't-Tayyib el
Luğavi, bu kelimeyi azdadlar arasında sayar ve en-Nabiğa ez-Zübyam' den
bir şiiri buna delil gösterir:
·2w r-;..,...
~~..; .L1ıı ~ ı.~.:-.w..iı ~ <9
Uyuyup zehrin vücuda sirayet etmemesi için o yılanın soktuğu kişi,
Eline kadınlarm topuk bilezikleri verilmek suretiyle uykudan men edilir.
Asmai derki: Yılan sokmuş kimsenin eline kadıhların topuklarma
taktıkları süsleri verilir. Böylece o süs luş-luş diye ses verir ve o kimse
uyumaz. Uyursa yılanın zehiri ona sirayet eder. Bir başka şair şöyle der:
-;~ı._,.. ~ı )ı \..S' J.,l ~T fJJ ~.$,~(lO
Leyla 'nın ailesini hatırlamak insanı sarsar.
Yılan sokmuş kişiyi vücudundaki zehrin senede bir defa sorsması gibi54,
Çünkü böyle kimseye "Allah onu selamete erdirsin" diye dua
edilmekte55; ya da yılanın zehiriyle ölmediğine · ve kurtulduğuna vurgu
yapılmaktadır.
NÜSHA, YIT..: VI, SAYI: 22, YAZ 2006 55
A1ıAP .QİLİNDE "S-L-M" MADDESİ VE KUR' AN'DAKİ
ANLAMLARI
G. Eskiyip yıpranan ve· iş yapamaz hale gelen bir kova yı tamir ve sağ­
larnlaştınnak. :;.iili ~ : Kovayı tamir etti/ sağlamlaştırdı, denir.
H. es-Selm, es-Selam: Büyük bir ağaç. Gfryii afetlerden korunmuş ve bu
duruma gelmiş olduğuna inandıklan için bu ismi almış olabilir.
":
II. "es-Silmu: ;t.ı1
A. Sulh ve banş. ~lı ~~ : Barış yapınız, denir. Müzekker ve müennes
olur. Bu mana ile bağl~tılı olarak es-Silmu kelimesi musiD.aha eden, el-harbu
kelimesi de, muharebeye kallaşan kimseler için söylenmektedir. (İsmi tail
anlamında masdar.) Nitekim şöyle bir söz vardır:
ı.i'.;L.- ~ :..,:;.. J esJt... ~ ~ ur : Bana karşı barışçı. olan kimseye barışçı,
savaşçı olana da savaşçıyım. Bir Arap atasözü şöyledir:
-.,~ ~ .GlJ ~ :..,:;.. G~ö IJ.;l::.>l 56 :Seçim sizin : Ya sizi memleketinizden
çıkaracak bir savaş; ya da utandıracak ve zelillalacak bir barış.
B. itaat ve inkıyat eylemek anlamında, selam manasma gelir.
C. Müslirri olmak anlammda İslam anlaminı taşır. Nitekim şu ayette
geçen silın, İslam ile tefsir edilmiştir : .;IS' p1 r.} 1}.>>1: " Hep birden İslam 'a
t.,: girin57."
D. İyi dilek anlamındaki "selam" yerinde kullanılır. Şair der ki:
w :::.:
~~_,;j~ l...j:.j \ı! ~ıs- j-i ~ ;d. ill; Gj (ı ı
Durduk ve dedik ki: Seliimf O da selam'a karşılık verdi,
Onun selamı, ancak kaşlarıyla işaret şeklinde oldu58•
ın. Sülınan: ~~ Bu kökle ilgili olarak kaynaklarda bir bilgiye ulaşılama­
mıştır.
IV. es-Selemü: ~~:
A.Yapraklanyla/yemişiyle deri tabaklailan bir çeşit ağaç59. Mütercim
Asım, Sele m 'in muğaylan60 nevinden bir ağaç ismi olduğunu, bu ağacın,
Mısır dikeni. ve sint ağacı diye tabir edildiğini belirtir. Bu ağacın karz denen
ve palamut olarak bilinen yemişiyle deri tabaklanır. Karz ile tabaklanan
deriye "makruz", selem ile tabaklauana da "meslüm" denir. Müfredi .:1::..
dür61
•
B. Selef ıİıanasına olup bir şeyin parasını öncede:tl vermektir. İslam
hukukunda selem belli bir mal (müsellemün fih) için belli bir süre sonra tes
lim edilınek üzere önceden ödeme yapılan bir çeşit alış veriş adıdır62. Selem
akdinde de bir inkıyat söz konusudur. Çünkü önceden parayı alan kimse malı
teslim etme zorunluluğu altına girmiş olmaktadır.
C. Ayıp ve kusurlardan uzak olmak63• Nitekim İslam tarihinde paralar
üzerinde "selam" ya da kısaltılınış şekliyle "sin" harfi, paranın değerinin tam
olduğu ya da bir ayıp ve kusurun söz konusu olmadığı, paranın güvenle teda
vülde bulunabileceği anlamına geliyordu64.
56 NÜSHA, YIL: VI, SA \'1: 22, YAZ 2006
RAMAZANEGE
D. İstislam manasma bir kimseye boyun eğmek, itaat etmek anlamına.
Şu ayette. seiem, istislfun manasınadır: pı ~~ ı)fJ r5"_ ,1-u; ~ r5") ?ı c:ıı;: Artık
onlar sizi bırakıp bir tarafa çekilir de sizinle savaşmazlar ve size barış teklif
ederlerse';... . 65
E. Tefe'ül.babında yılan sokmuş kimseye denir. İsmi meful anlamında
masdar şeklinde olabilir66•
F. Teslim'den isim olup Allah'ın emir ve hükmüne nza ve inkıyat
anlamında
G. Yemfune arazisinde bir vadi ismi. Selem ağacının yetiştiği arazi67.
H. Esiiret, esirlik68• Buna göre W.... .J>I : Onu esir aldı, rL y. : O, bir
· esirdir, anlamınadır.
İ. Selemye: Suriye'de Asi nehrinin doğusunda Rama'nın aşağı-yukan 40
km. güney-doğusunda ve Hıms'ın 55 km. kuzey-doğusunda küçük bir şehir.
Yakut el-Hamevi, bu kelimenin aslının 'selİIİle mie' olup bu ismin ona el
Mu'te:fika şehrinin tahribi esnasında hayatta kalan 100 kişiye izafetle verilmiş
olabileceğini belirtir69. ·
J. Zfi Selem: Basra-Mekke yolu üzerinde bir v~di adı70. Selem ağacı­
nın bolca yetiştiği bir vadi olduğu için bu ismi almış olabilir.
V. ~1: es-Süllemü :
Sükla;r vezninde. Kendisiyle yüksek yerlere salimen çıkıldığı için merdi
:
vene bu 1s1m verilmiş olabilir. Cemisi Seld/im ve Seld/im gelir. Fı ~ ~
Merc/ivenle çıkiı, denir. Bumanadan hareketle kayıştan olan üzengi'ye de bu
ad verilir71. Çünkü üzengi vasıtasıyla kolayca ata binilir. l...ıt. u-.)lt.: J,..;.. : Ata
bir üzengi yaptı, denir. Kur'fuı'da, içinde "süllem" kelimesinin geçtiği ayetler
şöyledir : ,...;. 0~ ~ ~ ri: (Yoksa üzerine çıkıp) vahiy dinledikleri bir
merdivenleri mi var? Cemi seldlfm 'dir.72ç.t...:.ll ı} t...t. .Ji : ... veya göğe
merdiven dayarnağa (yetmiş olsaydı,/3. Şair der ki:
fı~t...:.Jı ...,ı;...r Jt JJ ~~Uı ...,~r ._,ı.,::,..J <12
Ölümün sebeblerinden korkan kimseyi onlar herhalde yakalar,
Gökyüzüne merdivenle çıkmaya kalkışsa bi/e74•
Cilbir b. Huneyy, dişi bir deveyi vasf ederken şöyle der :
~ ~} .J..i J! J; wıS-~~:W:!~~ <n
Ağır ağır tırmanıyor Batha-i ırk'ta, sanki,
Bir erfJ!.5 'in zirvesine yükseliyor bir merdivenle16•
W:..:;... .i ı .:..- '._. ;.=:.. ':1 .:...., öWI t.\:::., ·8-lı (14
,r-.:;..,)-. J,-:,- ·:
Sövd(iğüm ve utanç duyduğum şeyleri yaşamadım,
Olmemek iÇin bir takım sebepler de aramadım77•
A. Bir feres adı. Uzak yerlere kolaylıkla ulaştırdığı için olabilir78•
B. "Ane" yıldızlarının sağ aşağısına düşen yıldız kümesidir ki merdiven
şeklinde oldukları için bu ismi almış olabilirler79•·
NÜSIİA., YIL: VI, SAYI: 22, YAZ 2006 57
ARAP DİLİNDE "S-L-M" MADDESİ VE KUR' AN'DAKİ
ANLAMLARı
C. Bir şeye ulaştıran vesile olması yönüyle sebep manasına. L.i .wı:
Onusebep edindi, denir80.
es-SüHima: El ve ayak pannaldan ya da dizden aşağıdaki kemiğe verilen
isim. Bir görüşe göre bu kemikler içerisindeki ilik için bir selfunet ve
korunma yeri olduğu için bu ismi alınış olabilir81•
VI. ;: i• h: Ferhatun vezninde.
A. Taşa denir. Cemisi kitab vezninde silfun'dır. es-Silfun: Sert taşlıif2•
Sert taş, tpprak ya da diğer yumuşak taşiara göre daha dayanıklı ve kaybolup
gitmeya karşı daha güvenli olduğu için bu adı alınış olabilir. Milfredinin
"selimetün" olduğu da söyleniP. İınriü'l-Kays şöyle der84 : ·
lı.., _~ ·Jf i.._~ <·.>r~-ı r·-ı·J ;ı'--<<'L'ı;·'·· ~• .ıl eSıL· cl5
Bir nefsin yaşadığı kadar yaşadım,
Taş ya da demir olarak yaratı/madım.
Lebid de bir beytinde şöyle der:
4.-)1... if.) ı .:ro-"' L• .S ""\.<ı.,.,. ~.J ı.S,r ıJ\T)I eLW (16
(lssız kalan bu diyardaki) Reyyan dağının yamaçlarından akan suların
nıecralarını seller bozmuş, yıkmıştır. Buralarda kalan izler taş üzerine
kazılmış bir yazının kalan kısmına benziyol5•
;.u :
Bir Arap atasözü şöyledir : rSI:.ıı .,. ~ Sır tutucu/uğu taşlardan da
öte. Taşlardan sır çıkar; ondan ç~ anlanıında86• İnsan güvendiği
kimselere sırrını açtığı için, sağlamlık ve güvenilirlik yönlerinden taşa
benzetilıniş . olabilir. Adeta taş gibi sırrını duymamış gibi olmaktadır.
Türkçemizde "görmedim, duymadım" denir.
B. Nazik ve latif olan kadına: .:.i:. •frı denir. Eli ayağı düzgün, hoş
87
demektir .
C. Kelime, kişi ismidir88.
VII. ;:(• ıı: es-Selemetü:
A. Bir tür dikenli ağaç. Nitekim, kendisinden ancak zorlukla bir şey
alınabilen cimri birisi için : .:.t.Jı ~ ~ : Onu(parasını, malını), selerne
bağlar gibi bağladı., denir. Çünkü selerne adlı dikenli ağacı kesrnek için
dallarım iyice bağladıktan sonra köküne ulaşırlar ondan sonra keserlerdi.
Ayın şekilde Haccac'ın Küfe minherine çıkarak: Sizleri selerne bağlar gibi
bağlayacağım, dediği rivayet edilir89• Bu ağaca "seleme" denmesi, dikenleri
sayesinde bu ağacın diğer ağaçlara göre daha fazla selamette olması veya bir
güvenlik aracı olarak kullanılmasmdan dolayı olabilir.
B. Ashabtan otuz kırk kadar muhaddis isıni.90•
VIII. r)(Jı Selfun91 :
A. Bir ağaç kırınal yontma çeşididir92.
58 NÜSHA, YIL: VI, SA YI: 22, YAZ 2006
-------~--·-·