ARAP DİLİNDE GULÜV Giriş haddi aşmaanlamı taşımaktadır. ﻢﻜِﻨﻳد ﻲﻓ اﻮُﻠْﻐَﺗ ﻻ“Dininizde a

19 Pages·2010·0.21 MB·Turkish

bilimname XVII, 2009/2, 245 - 263
ARAP DİLİNDE GULÜV
Metin PARILDI
Dr., Erciyes Ü. İlahiyat F.
[email protected]
Giriş
Gulüv ﻮّ ُﻠﻏُ kelimesi, ﻮُﻠﻐْ َﻳ - َﻼﻏَ fiilinin mastarı olup, kullanıldığı bütün terkiplerde
ﻢﻜﻨِﻳد ﻲﻓ اﻮُﻠﻐْ َﺗ ﻻ
haddi aşma anlamı taşımaktadır. “Dininizde aşırı gitmeyin!” (Nisâ, 4/171;
Mâide, 5/177) ayetinde olduğu gibi dinde aşırı gitmek ya da ًاﻮّ ُﻠﻏُ ﻮُﻠﻐْ َﻳ ﺮﻣَْﻷا ﻲﻓ ﻼﻏَ herhangi
bir şeyde aşırı gitmek; اﻮٍّ ُﻠﻏُ و ًاﻮْﻠﻏَ ﻮُﻠﻐْ َﻳ ﻢِﻬْ ﺴﱠ ﻟﺎﺑ ﻼﻏَ ifadesinde ise oku mümkün olduğu kadar
uzağa atmak için elini kaldırmak1 anlamına gelmektedir.
Belâgat terimi olarak gulüv (hyperbole), mübâlağa (emphasis/exaggeration)
sanatı içinde ele alınmaktadır. Belâgatçıların, teblîğ, iğrâk ve gulüv şeklinde derecelen-
dirdiği2 mübâlağanın, son aşamasını temsil etmektedir. Bu derecelendirmeye göre
mübâlağa, aklen (zihinde tasavvuru) ve âdeten (dış dünyada gerçekleşmesi) mümkün
olursa teblîğ; aklen mümkün olup, âdeten mümkün olmazsa iğrâk; hem aklen hem
de âdeten mümkün olmazsa gulüv adı verilmektedir.3
Ancak, eski dönem eleştirmen ve belâğatçıların konuyu ele alış biçimlerine
bakıldığında, yukarıdaki gibi sistematik bir ayırım görülmemektedir. Dolayısıyla, hem
kapsam hem de isimlendirme bakımından farklılıklar bulunmaktadır. Sözgelimi, Ebû
Nuvâs’ın (ö.198/814) Hârun Reşîd hakkında söylediği ve sonraki dönem belâğatçılar
tarafından gulüv olarak isimlendirilen,
ﻖِ َﻠﺨْ ُﺗ ﻢْ َﻟ ﻲﺘِﱠﻟا ﻒُ َﻄﻨﱡﻟا ﻚَُﻓﺎﺨَ َﺘَﻟ - ﻪُﱠﻧإ ﻰﱠﺘﺣَ كِﺮْ ﺸﱢ ﻟا ﻞَﻫْ َأ ﺖَ ﻔْ ﺧَ َأو
1. İbn Manzûr, Lisânu’l-‘Arab, Dâru Sâdir, Beyrût, 1410/1990, XV/132.
2. ‘Ali C. Sellûm; Hasen M. Nûru’d-Dîn, ed-Delîl ile’l-belâga ve ‘arûdi’l-Halîl, Dâru’l-‘Ulûmi’l-‘Arabîyye,
Beyrût, 1410/1990, s. 179.
3. el-Kazvînî, el-Îdâh fî ‘ulûmi’l-belâga, nşr: Behîc Gazzâvî, Dâru İhyâi’l-‘Ulûm, Beyrût, 1419/1998,
s. 340; el-Kazvînî, et-Telhîs fî ‘ulûmi’l-belâga, nşr: ‘Abdu’r-Rahmân el-Berkûkî, Dâru’l-Fikri’l-
Arabî, s. 371-372; Yahyâ b. Hamza el-‘Alevî, Kitâbu’t-Tırâzi’l-mutedammin li-esrâri’l-belâga ve
‘ulûmi hakâiki’l-i‘câz, Matba‘atu’l-Muktataf, Mısır, 1332/1914, III, 125; Sa’du’d-Dîn et-Teftâzânî,
Muhtasaru’l-me‘ânî, Dâru’l-Fikr, Kum, 1411, s. 278.
246 Metin Parıldı
“Müşrikleri öyle korkuttun ki, henüz yaratılmamış olan nutfeleri bile senden
ﺎﻫﻮﻠﺋﺎﻗ قﺮﻏأ ﻲﺘﻟا تﺎﻴﺑﻷا
korkarlar.”4 beytindeki mübâlağa için “ifrât”5, “igrâk” ( )6, “gulüv
ve ifrât”7, “gulüv”8 “gulüv ve ifrât fi’s-sifa”9 gibi farklı ifadelerinin kullanıldığı görül-
mektedir. Dolayısıyla, bu makalede gulüv konusu, genel olarak “aşırı mübâlağa” çer-
çevesinde, belli başlı eleştirmen ve belâğatçılara müracaat edilerek ele alınacaktır.
Adı ne olursa olsun, ilk dönemlerden itibaren, edebiyat eleştirmenleri ve belâgat
alimleri tarafından gulüv (aşırı mübâlağa) konusu hem olumlu hem de olumsuz
yaklaşımlarla ele alınmıştır. Özellikle Abbasiler döneminden itibaren yaygınlık kazan-
maya başlayan ve çoğu İran kökenli olan zındıklık ve ahlâksızlığıyla tanınan ediplerin
şiirlerinde İslam inanç ve ahlâkıyla, Arap örf ve adetleriyle abartılı ifadeler kullanarak
alay etmeleri, gulüv hususunda olumsuz bir bakış açısı ortaya çıkarmıştır.10 Olumlu
bakanlar ise bu konuya şiir sanatı açısından yaklaşmışlardır. Dolayısıyla edebi zevk ile
ahlâk/inanç arasında sıkışan edebiyat eleştirmenlerinden ve belâğatçılarından çoğu da
gulüv konusunda ihtiyatlı bir tavır takınmışlardır. Bu konuda belağatçıların görüşlerini
net bir şekilde kategorilere ayırmak kolay görünmemektedir. Dolayısıyla, görüşlerine
müracaat edilen belağatçılar kronolojik bir sıra içinde ele alınacaktır.
1. İbn Kuteybe (ö.276/889)
Gulüv konusunu ilk defa İbn Kuteybe ele almıştır.11 Doğrudan doğruya gulüv
kelimesini kullanmasa da “ifrât” kelimesiyle bunu kastettiği anlaşılmaktadır. İfrat keli-
mesini seçmesi bir bakıma olumsuz tavrını da ortaya koymaktadır. Aşırı mübâlağadan
dolayı kusurlu bulduğu birçok beyit hakkında “ifrât” ya da “ifrât ve kezib” şeklinde not
düşmektedir.12 Sözgelimi, en-Nemir b. Tevleb’in (ö.14/635) aşağıdaki beyti hakkında
“ifrât ve kezibdir.” demektedir.13
يدِﺎﻬﻟاو ﻦِ ﻴﻗﺎﺴﱠ ﻟاو ﻦِ ﻴﻋارﺬﻟا ﺪﻌْ َﺑ - ﻪِ ﺑ ﺖَ ْﺑﺮَ ﺿَ نإ ﻪﻨﻋ ﺮُ ﻔِ ﺤْ ﺗ ﻞﱡﻈﺗ
“(O kılıçla) kolları, bacakları ve boynu vurursan bunları parçalar geçer, yere
4. Ebû Nuvâs, Dîvân, el-Matba‘atu’l-‘Umûmiyye, Mısır, 1898, s. 62.
5. İbn Kuteybe, eş-Şi‘r ve’ş-şu‘ara’, Dâru İhyâi’l-‘Ulûm, Beyrût, 1407/1987, s. 547.
6. İbn Tabâtabâ el-‘Alevî, ‘İyâru’ş-şi‘r, nşr: ‘Abbâs ‘Abdu’s-Sâtir, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrût,
1402/1982 s. 51.
7. İbn Sinân el-Hafâcî, Sirru’l-fesâha, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrût, 1402/1982, s. 272.
8. Kudâme b. Ca‘fer, Nakdu’ş-şi‘r, nşr: M. ‘Abdu’l-Mun‘im Hafâcî, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut,
ts., s. 91, 92.
9. el-Bâkıllânî, İ‘câzu’l-Kur’an, nşr: Ahmed Sakr, Dâru’l-Me‘ârif, Kahire, 1997, s. 77.
10. İsmail Durmuş, “Mübâlağa”, TDVİA, İstanbul, 2006, XXXI, 426.
11. Hasan ‘Alî ez-Za’bî, “Zâhiratu’l-guluvv fi’ş-şi‘ri ‘inde’n-nukkâd ve’l-belâgiyyîne’l-kudemâ’”, et-
Turâsu’l-‘Arabî, Dimeşk, 2008, CIX, 274.
12. İbn Kuteybe, s. 105, 156, 196, 317, 332, 349, 394, 547, 552, 564, 567.
13. İbn Kuteybe, s. 196.
Arap Dilinde Gulüv 247
gömülür ve sen onu çıkarmak için arar durursun.”14
İbn Kuteybe’nin beyit hakkındaki bu hükmüne bakılacak olursa, daha sonraki
eleştirmen ve belâğatçıların “iğrâk” kapsamına soktuğu sözleri de hoş karşılamadığı,
kusurlu bulduğu anlaşılmaktadır.
2. İbn Tabâtabâ (ö. 322/933)
İbn Tabâtabâ’nın gulüv terimi için “et-teşbîhâtu’l-ba’îde” (uzak benzetmeler) ifa-
desini kullandığı söylenmekte15 ise de verilen örneklerin hepsinin gulüv başlığı altında
yer alması zor görünmektedir. İbn Tabâtabâ, “Söyleyenlerin latif, hoş söylemediği;
sözlerinin ibarede tatlı ve akıcı bir şekilde yer almadığı türdendir.” şeklinde tarif ettiği
“et-teşbîhâtu’l-baîde”ye en-Nâbiga (ö.-/604), Zuheyr b. Ebî Sulmâ (ö.-/609) ve Hufâf
b. Nedbe’nin (ö.20/640) aşağıdaki beyitlerini örnek vermektedir.16
رِاﻮﺻِ نِ ﻮُﺘﻣُ ﻰﻠﻋ ﻖَ ﻳﺮِ ﻫُ ﻖٌ َﻠﻋَ - ﺎﻬﻟﺎﺣَ رِ نﱠ ﺄﻛ مٌدُْأ ﻢﻬﺑ يﺪﺨْ َﺗ
“Onları öyle boz develer götürür ki, sanki o develerin yükleri yaban sığırlarının
sırtlarına akıtılmış kan gibidir.”17
ﻚُﺴُ ﻨﱡﻟا ﻪُ ﺳَأر ﻰﻣﱠدَ ﺮِ ْﺘﻌِ ﻟا ﺐِ ﺼِ ﻨْﻤَ َﻛ - ﺔٍ َﺒَﻗﺮْ ﻣَ سَ أرَ ﻰَﻓوْأو ﺎﻬَ ﻨْﻋَ لﱠﺰَ َﻓ
“Şahin oradan sunakların, tepesini kana buladığı, üzerinde Recep ayı kurbanının
kesildiği sunak taşına benzeyen, gözetleme kulesinin tepesine indi.”18
نِ ﺎﱠﺘﻜَ ﻟا ﺔَِﻃﻮُﻴﺨُ َﻛ ﺎﻬِﻧﻮُﺘﻣُو - ﺎﻬِﺗاﺪَ َﺘﻋَ ﻦﻣ ءُاﺪﻌْ ﱠﺘﻟا ﺎﻬﻟ ﻰﻘَْﺑأ
“Koşmaktan sırtları ve ayakları pamuk ipliğine döndü.”
O halde İbn Tabâtabâ, “et-Teşbîhâtu’l-ba’îde” ifadesini gulüvü de içine alacak
şekilde geniş çerçeveli olarak kullanmıştır. Ancak, bu başlık altında verilen örneklere
bakıldığında sadece sonuncu beyitte gulüv bulunduğu görülmektedir.
İbn Tabâtabâ gulüv ihtiva eden beyitleri “el-ebyât elletî ağraka kâilûhâ” (söyleyen-
lerin iğrâk yaptığı beyitler) başlığı altında ele almaktadır.19 Üstelik diğer kaynaklardan
farklı olarak çok sayıda örnek vermektedir. Aşağıdaki beyitler bunlardan bazılarıdır.
en-Nâbiga (ö.-/604):
ًاﺮﻬﻈﻣَ ﻚَﻟذ قَ ﻮْ َﻓ ﻮﺟُ ﺮﻨَﻟ ﺎﱠﻧإو - ًﺎﻣﺮﱡ ﻜَ ﺗوَ ةً ﺪَ ﺠْ َﻧ ءَﺎﻤَ ﺴﱠ ﻟا ﺎﻨَﻐْ َﻠَﺑ
14. Sadru’d-Dîn b. Ebi’l-Ferec el-Basrî, el-Hamâsetu’l-Basriyye, nşr: Muhtâru’d-Dîn Ahmed, ‘Âlemu’l-
Kutub, Beyrût, 1403/1983, II, 347.
15. Ahmed Matlûb, Mu‘cemu’l-mustalahâti’l-belâgiyye ve tatavvuruhâ, Mektebetu Lubnân, Beyrût,
1997, s. 539.
16. İbn Tabâtabâ, s. 93.
17. en-Nâbiga ez-Zubyânî, Dîvân, Matba‘atu’l-Hilâl, Mısır, 1911, s. 51; en-Nâbiga ez-Zubyânî, Dîvân,
يﺪﺨﺗ ﴚتم
Dâru’l-Ma‘rife, Beyrût, 2005, s. 56. (Burada “ ” fiili “ ” olarak geçmektedir.)
18. Zuheyr b. Ebî Sulmâ, Dîvân, Daru’l-Ma‘rife, Beyrût, 2005/1426, s. 43.
19. İbn Tabâtabâ, s. 51.
248 Metin Parıldı
“Yiğitlik ve şeref bakımından göğe ulaştık. Hatta biz bunun da ötesinde bir
yüksekliği (cenneti20) umarız”.21
et-Tırimmâh (ö. 125/743)
ﺪﺳأ ﻮﻨﺑ ﻪﻨﻋ ﺖْ َﻴﻔِ ﺧَ ﻪِ ﻘِﻠﺧ ﻦﻣ - ﺔٌ ﻴﻓﺎﺧ ﻦِ ﻤﺣﺮﱠ ﻟا ﻰﻠﻋ ﻰﻔَ ﺨْ َﻳ نَ ﺎَﻛ ﻮﻟ
ﺪَِﺗﻮَ ﻟا ةُوَﺬْ ﺟَ ﻪﻴﻠﻋ ﺖْ ﻣَﺎَﻗَأ ﺎـــــﻤَ َﻛ – ﻢْ ــــــﻬُ ُﻟوﱠَأ لﱢﺬﱡ ﻟا رِاﺪَ ﺑ مَﺎَﻗَأ مٌﻮْ َﻗ
“Rahman’a bir şey gizli kalacak olsaydı, yarattıklarından Esed oğulları O’nun
bilgisi dışında kalırdı. Bunlar öyle bir topluluktur ki, ataları bir ucu yanmış çadır
kazığı kalıntılarının ikamet ettiği zillet yurdunda oturdu.”22
Zuheyr b. Ebî Sulmâ (ö.-/609)
اوﺪُ ﻌَ َﻗ ﻢْ ﻫِ ﺪِ ﺠْ ﻣَ وأ ﻢﻬِﻟوﱠﺄﺑ مٌﻮْ َﻗ - مٍﺮَ َﻛ ﻦﻣ ﺲِ ﻤﺸﱠ ﻟا قَ ﻮْ َﻓ ﺪْ ﻌُ ﻘْ َﻳ نَ ﺎﻛ ﻮْ َﻟ
“Şerefinden dolayı bir kavim güneşin üstünde oturacak olsaydı, atalarıyla veya
şerefleriyle onlar otururlardı”.23
İmru‘u ’l-Kays (ö.-/530-540 arasında):
اﺮﱠﺛَﻷ ﺎﻬَ ﻨْﻣِ ﺐِ ْﺗﻹا قﻮﻓ رﱢﺬﱠ ﻟا ﻦﻣ - لٌﻮِ ﺤْ ﻣُ بﱠ دَ ﻮﻟ فِ ﺮْ ﱠﻄﻟا تِ اﺮﺻِ ﺎﻘَ ﻟا ﻦْ ﻣِ
“Bakışlarını sadece kocalarına saklayan sevgililerdendir; (bu sevgilinin) incecik
elbisesinin üzerinde bir yaşındaki karınca (çok küçük bir karınca) yürüse teninde iz
bırakır.”24
el-Farazdak (ö.110/728):
ﻩﺮُ ﺋاز ﻩُﺮَ ﻜْ ُﻳ تُ ﻮْ ﻤَ ﻟاو ، ﻲﻧﺬَ ﺧُ ﺄَﻴِﻟ - ًﻼﺒِﻘْ ﻣُ تَ ﻮْ ﻤَ ﻟا ىرَأ ﻮﻟ ﻰﱠﺘﺣَ ﺖُ ﻔْ ﺧِ ﺪﻗو
ﻩُﺮُ ﻇِ اﻮﻧ مٍﺎﺳَ ﻮﻫو ﻰــﻔَ ﻏْ أ ﻮﻫ اذإ - ﺔً ﻋَ وْرَ نَ ﻮﻫْ أ جِ ﺎـــﺠﱠ ﺤَ ﻟا ﻦَ ﻣِ نﺎﻜﻟ
“Öyle korktum ki, ziyaret ettiği kimsenin hoşlanmadığı ölüm, beni almak için geliyor görsem,
bu bile gözleri yukarıda uyukladığı (gözlerini kapatarak vereceği cezayı düşündüğü) zamanki
Haccâc’dan daha az korkutucu olurdu.”25
Ebû Nuvâs:
20. Rasûlullah (s.a.v) bu beyti dinledikten sonra “mazhar” neresi diye sorar ve “cennet” olduğu söylenir.
(bkz: İbn Kuteybe, Garîbu’l-hadîs, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrût, 1408/1988, I, 127; ‘Abdu’l-Ganî
el-Makdisî, Ehâdîsu’ş-şi‘r, nşr: İhsân ‘Abdu’l-Mennân el-Cibâlî, el-Mektebetu’l-İslâmiyye, ‘Ammân,
1410, s. 109; İbnu’l-Esîr, Ebu’s-Sa‘âdât, en-Nihaye fi garibi’l-hadis ve’l-eser, nşr: Tâhir A. ez-Zâvî;
Mahmûd M. et-Tanâhî, el-Mektebetu’l-‘İlmiyye, Beyrût, 1399/1979, III, 167.)
21. Ebû Zeyd el-Kureşî, Cemheretu eş‘âri’l-‘Arab, nşr: ‘Umer Fârûk et-Tabbâ,’ Dâru’l-Erkâm, Beyrût,
ts., s. 235 (Bu beyit en-Nâbiga’nın Dîvânında yer almamaktadır).
22. İbn ‘Abdi Rabb’ih el-Endelusî, el-‘Ikdu’l-ferîd, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrut, 1420/1999, V,
267; Ebu’l-Ferec el-Isbahânî, Kitabu’l-Agânî, nşr: Alî Muhennâ-Semîr Câbir, Dâru’l-Fikr, Beyrut,
ts., XII, 56 (İkinci beyit burada bulunmamaktadır.)
23. Zuheyr b. Ebî Sulmâ, Dîvân, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrût, 2005/1426, s. 43.
24. İmru’u’l-Kays, Dîvân, Daru’l-Ma‘rife, Beyrût, 1425/2004, s. 97.
25. İliyyâ el-Hâvî, Şerhu Dîvâni’l-Farazdak, Dâru’l-Kitâbi’l-Lubnânî, 1983, I, 417-418.
Arap Dilinde Gulüv 249
ﻖِ َﻠﺨْ ُﺗ ﻢﻟ ﻲﺘﻟا ﻒُ َﻄﻨﱡﻟا ﻚَُﻓﺎﺨَ َﺘﻟ - ﻪُﱠﻧإ ﻰﺘﺣ كﺮﺸﱢ ﻟا ﻞَﻫْ أ ﺖَ ﻔْ ﺧَ أو
Cerîr:
ﺎَﺑاﺬَﻟ َاذإ ﺪِ ﻳﺪﺤَ ﻟا ﺚِ َﺒﺧَ ﻰَﻠﻋَ - ﺮٍ ﻴﻤَ ُﻧ ﻲﻨﺑ حُ ﺎﻘَ ﻓِ ﺖْ ﻌَ ﺿِوُ ﻮﻟو
ًﺎﺑﺎﻀَ ﻏِ ﻢْ ﻬُ ﱠﻠُﻛ سَ ﺎﻨﱠﻟا ﺖَ ْﺒﺴِ ﺣَ - ﻢٍـﻴﻤَﺗ ﻮﻨﺑ ﻚﻴﻠﻋ ﺖْ َﺒﻀِ ﻏَ اذإ
“Numeyr oğullarının kıçları demir cürufu üzerine konulsa, bir de bakmışsın bu
cüruf erimiş. Temim oğulları sana öfkelendiği zaman insanların hepsini öfkelenmiş
sanırsın”.26
İbn Tabâtabâ bu beyitleri harhangi bir görüş belirtmeden serdetmeye başlıyor
ancak, bazı beyitlerin altına düştüğü notlardan gulüvü hoş karşıladığı anlaşılıyor. Söz-
ﻰﻔَ ﻏْ أ ﻮﻫ اذإ
gelimi, el-Farazdak’ın beyitlerindeki ifadesindeki letafete dikkât çekmekte ve
bununla mübâlağanın şiddetinin vurgulandığını ifade etmektedir. Haccâc’ın uyurken
bile ölümden daha ürkütücü olması düşünülürse, uyanık halinde nasıl olacağının
hayal gücüne bırakıldığını ifade etmektedir.27
3. Kudame B. Ca’fer (ö.337/948)
Kudâme b. Ca’fer’in gulüv sanatını ve terimini ilk dile getirenlerden olduğu
belirtilmektedir.28 Kudâme, bu konuyu mübâlağadan ayrı bir yerde müstakil bir başlık
altında ele almakta ve bu sanata olumlu baktığını kesin bir dille belirtmektedir:
“Bence gulüv, iki ekolden (mübâlağalı ve mübâlağasız olandan) en güzel olanıdır.
ﻦﺴﺣأ
Eskilerden, şiir ve şairlerden anlayanların görüşü de budur. Bunlardan bazılarının
ﻪﺑﺬﻛأ ﺮﻌﺸﻟا
“Şiirin en güzeli en yalancı olanıdır”. dediklerini duydum. Yunan filozofları
da aynı şekilde düşünmektedirler.”29
Kudâme b. Ca’fer, gulüvü tanımlarken “Gulüv, bir şeyin mevcut niteliğini aşmaktır;
o şeyin tabiatının dışına çıkarak gerçekleşmesi mümkün olmayana ulaşmak değildir”.
diyerek en-Nemir b. Tevleb’in
يدِﺎﻬﻟاو ﻦِ ﻴﻗﺎﺴﱠ ﻟاو ﻦِ ﻴﻋارﺬﻟا ﺪﻌْ َﺑ - ﻪِ ﺑ ﺖَ ْﺑﺮَ ﺿَ نإ ﻪﻨﻋ ﺮُ ﻔِ ﺤْ ﺗ ﻞﱡﻈﺗ
beytini örnek verir ve şu değerlendirmede bulunur: “Kolları bacakları boynu
26. Muhammed İsmâ‘îl ‘Abdullâh es-Sâvî, Şerhu Dîvâni Cerir, Matba‘atu’s-Sâvî, Mısır, ts., s. 72.; es-
Sâvî, Şerhu Dîvâni Cerir, s. 78.
27. İbn Tabâtabâ, s. 53.
28. Ahmed Matlûb, s. 539; İsmail Durmuş, s. 426.
29. Kudâme b. Ca‘fer, Nakdu’ş-şi(cid:1)r, nşr: M. (cid:1)Abdu’l-Mun(cid:1)im Hafâcî, Dâru’l-Kutubi’l-(cid:1)İlmiyye,
Beyrût, ts., s. 94. (Kudâme b. Ca‘fer’in Yunan Filozoflarına nispet ettiği, şiirin en iyisinin yalan
olduğu şeklindeki rivâyetin gerçeği tam olarak ifade etmediği; muhtemelen Platon’un (M.Ö.
427-347) Devlet adlı eserindeki şâirleri eleştiren ifadelerine ve mantıkçıların şiir sözlerini yalan
saymalarına dayandığı belirtilmektedir. Bkz: Halim Öznurhan, Eski Arap Eleştirmenlerine Göre
Şiir Anlamlarında Doğruluk Sorunu, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt: 4, sayı:
2, Temmuz - Aralık 2004, s. 225.)
250 Metin Parıldı
kopardıktan sonra toprağa saplanması kılıcın tabiatı dışında değildir, fakat gerçek-
leşmesi hemen hemen mümkün olmayacak bir durumdur.”30
Muhelhil b. Rabî‘a’nın (ö.-/531):
رﻮﻛﺬﱡ ﻟﺎﺑ عُ ﺮَ ﻘْ ُﻳ ﺾِ ْﻴﺒِﻟا ﻞَﻴﻠﺻَ - ﺮٍ ﺠْ ﺤُ ﻟا ﻞَﻫأ ﻊُ ﻤِ ﺳُْأ ﺢُ ﻳﺮﱢ ﻟا ﻻﻮﻠﻓ
“Rüzgâr olmasaydı, Hucrlılara parlak/keskin kılıçların yiğitlerin başlarını
vururken çıkardığı şakırtıları duyururdum”.31
en-Nemir b. Tevleb’in:
دِﺎــﺑ ﻩﺮُ ﺛإ ﻢٍﻳﺪﻗ ﻒٍ ﻴﺳ دَ ﺎَﺒﺳْأ - ﺮٍ ﻤْ َﻧ ﻦـــﻣ مُﺎﻳﻷاو ثُ داﻮﺤﻟا ﻰﻘﺑأ
يدِﺎﻬﻟاو ﻦِ ﻴﻗﺎﺴﱠ ﻟاو ﻦِ ﻴﻋارﺬﻟا ﺪﻌْ َﺑ - ﻪِ ﺑ ﺖَ ْﺑﺮَ ﺿَ نإ ﻪﻨﻋ ﺮُ ﻔِ ﺤْ ﺗ ﻞﱡﻈﺗ
“Günler ve olaylar Nemir oymağından parlaklığı kaybolmuş cilalı bir kılıcın
izlerini bıraktı. (O kılıçla) kolları, bacakları ve boynu vurursan bunları parçalar geçer,
yere gömülür ve sen onu çıkarmak için arar durursun”.32
Ebû Nuvâs’ın:
ﻖِ َﻠﺨْ ُﺗ ﻢْ َﻟ ﻲﺘِﱠﻟا ﻒُ َﻄﻨﱡﻟا ﻚَُﻓﺎﺨَ َﺘَﻟ - ﻪُﱠﻧإ ﻰﱠﺘﺣَ كِﺮْ ﺸﱢ ﻟا ﻞَﻫْ َأ ﺖَ ﻔْ ﺧَ َأو
beyitlerini eleştirenler, başka bir yerde en-Nâbiga’nın, Hassân b. Sâbit’in
(ö.54/674):
ﺎﻣَدَ ةٍﺪَ ﺠْ َﻧ ﻦﻣِ نَﺮُْﻄﻘَْﻳ ﺎﻨَُﻓﺎَﻴﺳَْأو - ﻰﺤَ ﻀﱡ ﻟﺎﺑ ﻦَ ﻌﻤﻠﻳ ﺮﱡ ﻐُ ﻟا تُ ﺎﻨَﻔْ ﺠَ ﻟا ﺎﻨﻟ
“Kuşlukta parlayan ziyafet kazanları bizimdir, kılıçlarımız ise bir imdat uğrunda
kan damlatır”33 beytine, mübâlağasındaki zayıflıktan dolayı yönelttiği eleştiriyi haklı
bulanların düştükleri çelişkili durumunu hatırlatır. Bu beyitte Hassân b. Sâbit’in
نﺎﻔﺟ فﻮﻴﺳ تﺎﻨﻔﺟ فﺎﻴﺳأ
en-Nâbiga tarafından eleştirilmesinin sebebi, yerine , yerine gibi azlık
ﻦﻳﺮﺠﻳ نﺮﻄﻘﻳ ﺾﻴﺒﻟا
ifade eden çoğullar; (akar) yerine (damlar), tamamen beyazlık ifade eden
yerine başka bir renk içinde az beyazlık ifade eden ﻰﺟﺪﻟﺎﺑ ;ﺮّ ﻐﻟا (karanlık gecede) yerine
ﻰﺤﻀﻟﺎﺑ
(kuşluk vaktinde) kelimelerini kullanarak yeterli mübâlağa yapmamasıydı.34
Kudâme, “ikâu’l-mumteni’” (gerçekleşmesi mümkün olmayan, ama zihinde
tasavvur edilebilen) tabirini kullandığı mübâlağa türünü gulüvden ayırır bunun gulüv
ile alâkasının olmadığını belirtir. Ebû Nuvâs’ın: ﻦِ ﻣﺰﻟاو مِﺎﻳﻷا ﻰَﻠﻋَ مْدُ - ًاﺪَﺑأ ﺶْ ﻋِ ﻪﻠﻟا ﻦَ ﻴﻣأ ﺎﻳ (Ey Allah’ın
güvenilir kişisi! Ebedi yaşa, zaman durdukça dur!) gibi sözlerin gulüvden sayılamaya-
cağını belirtmekte ve şöyle demektedir: “Bunun vuku bulması imkânsızdır. ًاﺪَﺑأ ﺶْ ﻋِ sözü
30. Kudâme b. Ca‘fer, s. 202.
31. Muhelhil b. Rabî‘a, Dîvân, ed-Dâru’l-‘Âlemiyye, Beyrût, 1993, s. 41.
32. el-Basrî, II, 347.
33. ‘Abdu’r-Rahmân el-Berkûkî, Şerhu Dîvâni Hassân b. Sâbit el-Ensârî, el-Matba‘atu’r-Rahmâniyye,
Mısır, 1347/1929, s. 371.
34. Kudâme b. Ca‘fer, s. 92; el-Enbârî, Esrâru’l-‘Arabîyye, nşr: Fahr Salih Kaddâre, Dâru’l-Cîl, Beyrût,
1415/1995, s. 309-310.
Arap Dilinde Gulüv 251
ister “emir” olsun isterse “dua”, her iki durumda da caiz değildir, çirkindir. Bu ve benzeri
sözler ne gulüvdür ne de ifrât. Aksine gerçekleşmesi mümkün olmayacak, “mümteni”
(gerçekte olmayan fakat zihinde tasavvur edilebilen) sınırının dışındadır.”35
4. Ebû Hilâl el-Askerî (ö.395/1005)
Ebû Hilâl el-‘Askerî de Kudâme gibi gulüvü mübâlağadan ayrı bir yerde ve daha
önce ele almıştır. Belki de bu yüzden Kudâme’nin kendisine kaynaklık ettiği ifade
edilmektedir.36
el-‘Askerî, gulüvü “Anlamın sınırını aşma ve o anlamda neredeyse ulaşılama-
yacak bir noktaya yükselmedir.” şeklinde ifade etmektedir. ﺮَ ﺟِ ﺎﻨَﺤَ ْﻟا بُ ﻮُﻠﻘُ ْﻟا ﺖِ ﻐَ َﻠَﺑوَ “Yürekler
hançereye gelip dayanmıştı.”37 طِ ﺎَﻴﺨِ ْﻟا ﻢّ ﺳَ ﻰﻓِ ﻞُﻤَ ﺠَ ْﻟا ﺞَ ِﻠَﻳ ﻰﱠﺘﺣَ ﺔَ ﻨﱠﺠَ ْﻟا نَ ﻮُﻠﺧُ ﺪْ َﻳ ﻻَوَ Deve, iğne deliğinden
geçinceye kadar Cennet’e giremeyecekler.38 ayetlerini ve Teabbata Şerran’ın (ö.-/540)
şu beytini buna örnek olarak vermektedir.39
ﺮُ ﺟﺎﻨﺤﻟا بَ ﻮﻠﻘُ ﻟا ﺲﱠ ﻣَ ﺪﻗو ﺖَ ﻔَْﻄﻋَ - ﺔٍ ﻔَْﻄﻋَ و ﻦِ ْﻴَﺘﻜَ ْﻴﻌَ ﻟا مِﻮْ ﻴﻛ مٍﻮْ ﻳو
“Ayketan’daki çatışma günü gibi nice günler ve yaptığın nice hücumlar vardır ki
hançereler yüreklere değmişti (kalpler korkuyla dolmuştu)”.40
el-‘Askerî, en-Nâbiga’nın (ö.-/604)
رِاﻮﺻِ نِ ﻮُﺘﻣُ ﻰﻠﻋ ﻖَ ﻳﺮِ ﻫُ ﻖٌ َﻠﻋَ - ﺎﻬﻟﺎﺣَ رِ نﱠ ﺄﻛ مٌدُْأ ﻢﻬﺑ يﺪﺨْ َﺗ
ve Hufâf b. Nedbe’nin (ö.20/640)
نِ ﺎﱠﺘﻜَ ﻟا ﺔَِﻃﻮُﻴﺨُ َﻛ ﺎﻬِﻧﻮُﺘﻣُو - ﺎﻬِﺗاﺪَ َﺘﻋَ ﻦﻣ ءُاﺪﻌْ ﱠﺘﻟا ﺎﻬﻟ ﻰﻘَْﺑأ
“Koşmaktan sırtları ve ayakları pamuk ipliğine döndü.”
beyitlerini örnek vererek, bu tür beyitlerin bu işin erbabına göre hoş karşılanan
kusursuz beyitler olduğunu, hatta bunların üstünlüğünü bile söyleyenlerin bulun-
duğunu ifade etmektedir.41
5. el-Bâkıllânî (ö.402/1013)
el-Bâkıllânî, nitelemedeki “gulüv” ve “vasıfta ifrât”ın bedî’î sanatlardan olduğunu
zikrederek örnekler vermektedir.42 en-Nemir b. Tevleb:
35. Kudâme, s. 201-202.
36. George J. Kanazi, Studies in the Kitab as-Sina’atayn of Abu Hilal Al-‘Askari, BRILL, Leiden, 1989,
s. 160.
37. Ahzab, 33/10.
38. A‘raf, 7/40.
39. Ebû Hilâl el-‘Askerî, Kitâbu’s-Sinâ‘ateyn: el-Kitâbe ve’ş-şi‘r, nşr: ‘Alî Muhammed el-Becâvî – Mu-
hammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm, el-Mektebetu’l-‘Asriyye, Beyrût, 1406/1986, s. 357.
40. Teabbata Şerran, Dîvân, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrût, 1424/2003, s. 27.
41. Ebû Hilâl el-‘Askerî, s. 257.
42. el-Bâkıllânî, İ‘câzu’l-Kur’an, s. 77-78.
252 Metin Parıldı
دِﺎــﺑ ﻩﺮُ ﺛإ ﻢٍﻳﺪﻗ ﻒٍ ﻴﺳ دَ ﺎَﺒﺳْأ - ﺮٍ ﻤْ َﻧ ﻦــــﻣ مُﺎﻳﻷاو ثُ داﻮﺤﻟا ﻰﻘﺑأ
يدِﺎﻬﻟاو ﻦِ ﻴﻗﺎﺴﱠ ﻟاو ﻦِ ﻴﻋارﺬﻟا ﺪﻌْ َﺑ - ﻪِ ﺑ ﺖَ ْﺑﺮَ ﺿَ نإ ﻪﻨﻋ ﺮُ ﻔِ ﺤْ ﺗ ﻞﱡﻈﺗ
en-Nâbiga ez-Zubyânî:
ﺐِ ﺣِ ﺎَﺒﺤُ ﻟا رَﺎﻧ حِ ﺎﻔﱠ ﺼﱡ ﻟﺎﺑ ﺪُ ﻗِﻮُﺗو - ﻪُ ﺠُ ﺴﻧ ﻒﻋَ ﺎـﻀَ ﻤُ ﻟا ﻲﱠ ﻗِﻮُﻠﺴﱠ ﻟا ﺪﱡ ﻘَُﺗ
“(Kılıçlar) çift katlı dokunmuş Selûkî43 zırhlarını yarar, taşlar üzerinde kıvıl-
cımlar çıkarır.”44
el-Buhturî (ö.284/898):
ﺮﺒﻨﻤﻟا ﻚﻴﻟإ ﻰﺸﻤﻟ ﻪﻌﺳو ﻲﻓ - ﺎﻣ قﻮﻓ ﻒﻠﻜﺗ ﺎﻗﺎﺘﺸﻣ نّ أ ﻮﻟو
“Özlem duyan (bir varlık), gücünün özerindekini yapabilseydi, minber sana
doğru gelirdi.”45
el-Bâkıllânî Kur’an’daki şu ayetlerin de bu türden olduğunu söyler:
ﺪٍ ﻳﺰِ ﻣﱠ ﻦﻣِ ﻞْﻫَ لُﻮﻘَُﺗوَ تِ ْﻸََﺘﻣْا ﻞِ ﻫَ ﻢَ ﻨﱠﻬَ ﺠَ ِﻟ لُﻮﻘُ َﻧ مَﻮْ َﻳ “O gün cehenneme, “Doldun mu?” deriz. O da
“Daha var mı?” der.” (Kâf, 50/30) اﺮً ﻴﻓِزَوَ ﺎًﻈﱡﻴﻐَ َﺗ ﺎﻬَ َﻟ اﻮﻌُ ﻤِ ﺳَ ﺪٍ ﻴﻌِ َﺑ نٍ ﺎﻜَ ﻣﱠ ﻦﻣﱢ ﻢﻬُ ْﺗَأرَ اذَ ِإ “Cehennem ateşi uzak
دُ ﺎﻜَ َﺗ
bir yerden onları görünce onun öfkesini ve uğultusunu işitirler.” (Furkân, 25/12)
ﻆِ ْﻴﻐَ ْﻟا ﻦَ ﻣِ ﺰُ ﱠﻴﻤَ َﺗ “Cehennem, öfkesinden neredeyse çatlayacak”.( Mülk, 67/8)
el-Bâkıllânî’nin gulüv hakkında açıkça bir hükmüne rastlanmamaktadır, fakat
yukarıdaki ayetleri de bu konuya örnek vermesinden, tutumunun olumlu olduğu
anlaşılmaktadır.
6. İbn Reşîk (ö.463/1071)
İbn Reşîk, gulüvü mübâlağadan ayırarak daha sonra ayrı bir başlık altında ele
almakta ancak, mübâlağa konusu içinde gulüve de kısaca değinmektedir. “Ehline göre
mübâlağanın en güzel ve farklı olanı, şairin bir şeyin tasvirinde mümkün olduğunca
uç noktaya ulaşmasıdır.”46 diyerek mübâlağadan yana tavır koymakta ve Amr b.
el-Eyhem et-Taglibî’nin (ö.100/718) şu beytini örnek vermektedir:
ﻻﺎﻣ ﺚُ ْﻴﺣَ ﺔَ ﻣَاﺮَ ﻜَ ْﻟا ﻪُ ﻌُ ﺒِْﺘُﻧو - ﺎﻨَﻴﻓِ مَادَ ﺎﻣَ ﺎَﻧرَﺎﺟَ مُﺮِ ﻜْ ُﻧوَ
“Aramızda olduğu müddetçe komşumuza ikram ederiz. Aramızdan ayrılıp her
nereye giderse gitsin, ikramı peşinden götürürüz”.47
43. Yemen’de bir yer adı.
44. en-Nâbiga ez-Zubyânî, Dîvân, Matba‘atu’l-Hilal, Mısır, 1911, s. 14.
45. el-Buhturî, Dîvân, Matba‘atu Hindiyye, Mısır, 1329/1911, I, 212.
46. İbn Reşîk el-Kayravânî, el-‘Umde fî mehâsini’ş-şi‘r ve âdâbih, nşr: Muhammed Muhyiddîn ‘Abdu’l-
Hamîd, Dâru’l-Cîl, Beyrût, 1401/1981, II, 55.
47. ‘Abdu’l-Kâdir el-Bağdâdî, Hizânetu’l-edeb, nşr:Muhammed Nebîl Tarîfî-Emîl Bedî’ el-Ya’kûb,
Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1998, VIII, 115; İbn Hicce el-Hamevî, Takiyyu’d-Dîn Ebû Bekr,
Hizânetu’l-edeb ve gâyetu’l-ereb, nşr: ‘İsâm Şaîtû, Mektebetu’l-Hilâl, Beyrut, 1987, II, 8.
Arap Dilinde Gulüv 253
İbn Reşîk, verdiği örnekle mübâlağada kabul ettiği sınırı da ortaya koymakta-
dır. Bu sınır, âdeten mümkün olmasa da aklen mümkün olabilirliktir. Yukarıda da
belirtildiği gibi, mübâlağanın bu türü, sonraki dönem belâğatçıların sınıflandırmasına
göre iğrâk adını almaktadır. İbn Reşîk, bu sınır aşıldığında mübâlağayı kabul edilemez
bulmaktadır:
“Mübâlağayı inkar edenlerin inkar ettiği tür gulüvdür, bunun dışındakiler değil.
Eğer mübâlağanın tamamı iptal edilirse ve kusurlu bulunursa, teşbih iptal edilmiş
olur; istiare kusurlu bulunmuş olur. Dolayısıyla, söz sanatlarının bir çoğu bu duruma
düşer.”48
Buna göre, İbn Reşîk yukarıda sınırını belirlediği mübâlağayı sadece kabul etmekle
kalmamakta, aynı zamanda da söz sanatları açısından zorunlu görmektedir.
Daha sonra “gulüv” başlığı altında da şunları söylemektedir:
Gulüve iğrâk ve ifrât da denir. Bazıları, “Şairin üstünlüğü ancak iğrâk ve gulüv
vecihlerini bilmesindedir.” şeklinde görüş belirtmektedirler. Ancak ben bunu,
hakikate aykırılığından, vacip ve müteâref olandan (olması gerekenden ve mu-
tat olandan) çıkmasından dolayı muhal görmekteyim. Çünkü bu işin erbabı,
“Sözün en hayırlısı, hakikatlerdir; ya da en azından, hakikatlere yakın ve mü-
nasip olanlarıdır.” demişlerdir.”49
İbn Reşîk’in burada bahsettiği doğruluk kavramı, edebî açıdan olmayıp, daha
çok itikadî açıdandır. “Benim nazarımda en doğru söz delile dayanan ve Allahu
Teâlâ’nın kitabından da bu hususta şahidi bulunandır.”50 diyerek bunu açıkça ortaya
koymaktadır.
Şairin bir takım şartlara uyduğunda nadir olarak iğrâka başvurmasını da kabul
edilebilir bulmaktadır: “Şair mutlaka iğrâk yapacaksa bunu nadir olarak yapsın;
bir kasidede bir beyit gibi olabilir. el-Mütenebbi’nin yaptığı gibi, bunu adet haline
ﻻﻮﻟ - ﻮﻟ – نّ ﺄﻛ - دﺎﻛ
getirmesin. İğrâkın en güzeli de şairin içinde gibi kelimeleri kullandığı
sözlerdir. Zuheyr’in şu beyiti bunun çok hoş bir örneğidir.”:
اوﺪﻌﻗ ﻢﻫﺪﺠﻣ وأ ﻢﻬﺑﺎﺴﺣﺄﺑ مﻮﻗ - فٍ ﺮَ ﺷَ ﻦْ ﻣِ ﺲِ ﻤْ ﺸﱠ ﻟا قَ ﻮْ َﻓ ﺪُ ﻘُ ﻌْ َﻳ نَ ﺎﻛ ﻮْ َﻟ
“Şerefinden dolayı bir kavim güneşin üstünde oturacak olsaydı, soylarıyla veya
şerefleriyle onlar otururlardı”.51
48. İbn Reşîk, II, 55.
49. İbn Reşîk, II, 60.
50. İbn Reşîk, II, 61.
نَ ﺎﻛ ﻮْ َﻟ
51. İbn Reşîk, II, 64 (Bu beyit Zuheyr’in Dîvânında ve Dîvân şerhinde farklı olarak geçmektedir:
اوﺪُ ﻌَ َﻗ اذإ ﺎﻣًﻮْ َﻳ ﻢْ ﻬُ ُﻟوّﻷ مٌﻮْ َﻗ - مٍﺮَ َﻛ ﻦْ ﻣِ ﺲِ ﻤْ ﺸﱠ ﻟا قَ ﻮْ َﻓ ﺪُ ﻌُ ﻘْ َﻳ
Dîvânu Zuheyr b. Ebî Sulmâ, Daru’l-Ma’rife, Beyrût,
اوﺪُ ﻌَ َﻗ ﻢﻫِ ﺪِ ﺠْ ﻣَ وأ ﻢﻬِﻟوﱠَﺄﺑ مٌﻮﻗ - ﻢُ ﻫِ ﺪِ ﺠْ َبمِ ،مٌ اﻮَ ْﻗَأ ﺪُ ُﻠﺨْ َﻳ نﺎﻛ ﻮﻟ
2005/1426, 2. Bs., s. 43. Şerhu Dîvâni Zuheyr,
Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, Beyrût, 1424/2004, s. 205.)
254 Metin Parıldı
7. İbn Sinân el-Hafâcî (ö.466/1073)
İbn Sinân el-Hafâcî gulüv hakkında net bir görüş belirtmez, daha çok başkala-
rının görüşlerini aktarır:
İnsanlar gulüvü övme ve yerme hususunda farklı gruplara ayrılmışlardır.
Bunlardan bazıları gulüvden yanadırlar ve şiirin en güzeli en yalancı ola-
nıdır görüşündedirler. Buna da en-Nâbiga’nın ﻦﻣ ﻚﺤﺿو ،ﻪﺑﺬﻛ ﺪﻴﺠﺘﺳا ﻦﻣ سﺎﻨﻟا ﺮﻌﺷأ
ﻪﺌﻳدر “Yalanı iyi ve güzel bulunan, kötüsü güldürendir.” sözünü delil getirir-
ler ve şiirde Yunanlıların da yolu budur derler. Diğerleri de imkânsızlık
derecesine çıkan gulüv ve mübâlağayı iyi karşılamaz, gerçeğe ve doğruluğa
yaklaşanı tercih ederler. Dolayısıyla Ebû Nuvâs’ın: ﻚَُﻓﺎﺨَ َﺘَﻟ - ﻪُﱠﻧإ ﻰﱠﺘﺣَ كِﴩْ ﱢ ﻟا ﻞَﻫْ َأ ﺖَ ﻔْﺧَ َأو
ﻖِ َﻠﺨْ ُﺗ ﻢْ َﻟ ﻲﺘِﱠﻟا ﻒَُﻄﻨﱡﻟا beytini, gerçeğin dışına çıkaran gulüv ve ifrâttan dolayı ku-
surlu bulurlar.52
دﺎﻛ
Kendi görüşüne göre bu tür beyitlerin doğruya daha yakın olması için ve ben-
zerinin kullanılması gerekir. Ebu ‘Ubâde el-Buhturî ve Ebu’t-Tayyib el-Mutenebbî’nin
دﺎﻛ
aşağıdaki beyitlerinde gulüv olmasına rağmen içlerinde gelen kelimesinin bu beyitleri
doğruya yaklaştırdığını ifade eder:53
ﺎﻤﱠﻠﻜَ َﺘَﻳ نْ أ دَ ﺎﻛ ﻰّﺘﺣ ﻦِ ﺴْ ﺤُ ْﻟا ﻦَ ﻣِ - ًﺎﻜﺣِ ﺎﺿ لُﺎﺘﺨْ َﻳ ﻖُ ْﻠﱠﻄﻟا ﻊُ ﻴﺑِﺮﱠ ﻟا كَﺎﺗَأ
“Tatlı bahar güzelliğinden dolayı gülerek kibirli bir halde sana geldi; neredeyse
konuşacaktı.”54
ﻊُ ﻘََﺗ ﻢْ ﻬِِﺋﺎَﻴﺣأ ﻰﻠﻋ دَ ﺎﻜَﺗ ﻰﺘﺣ - ﻢِﻬِِﻠْﻛأ لُﻮُﻃ ﻢْ ﻬِﻴﻓ ﺮَ ْﻴﱠﻄﻟا ﻊُ ﻤﱢ َﻄُﻳ
“(Seyfu’d-Devle savaşlarda Rumları öldürmeye devam etti) ve kuşlar onla-
rın ölülerinin etlerini yemeye öyle alıştı ki neredeyse onlardan canlı olanlara da
saldıracaktı.”55
8. İbn Ebi’l-İsba‘ (ö.654/1256)
İbn Ebi’l-İsba‘ gulüv ve iğrakın birbirine karıştırıldığını belirtmekte ve şunları
söylemektedir:
“Gulüv ile iğrâkı ayırdetmeyenleri ve her ikisini de aynı babta zikredenleri
(İbn Reşîk el-Kayravânî’yi kastetmektedir) gördüm. Bana göre bunların isimleri gibi
anlamları da ayrıdır. Ancak iğrâkın aslı “yayı sonuna kadar germe”dir. Gulüvün aslı
ise “oku uzağa atmak”tır. Atıcı vurmak istediği bir hedef diker, sonra onu vurmak
maksadıyla belirli bir uzaklığa kadar gider. Eğer belirli bir hedef gözetmez ve okun
52. İbn Sinân el-Hafâcî, Sirru’l-fesâha, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrût, 1402/1982, s. 271-272.
53. İbn Sinan el-Hafâcî, s. 272.
54. el-Buhturî, Dîvân, Matba‘atu Hindiyye, Mısır, 1329/1911, II, 234.
55. Abdu’r-Rahmân el-Berkûkî, Şerhu Dîvâni’l-Mutenebbî, Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, Beyrût, 1407/1986,
II, 334.