arap baharı`nın türk medyasına yansıması

232 Pages·2016·2.18 MB·Turkish

T.C.
İstanbul Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler

Yüksek Lisans Tezi

ARAP BAHARI`NIN TÜRK MEDYASINA YANSIMASI

Semra Catovic
2501121162

Tez Danışmanı
Yrd. Doç. Dr. İrfan Ciftçi

İstanbul, 2015
i

Arap Baharı`nın Türk Medyasına Yansıması
Semra Catovic
Özet
Çalışmanın amacı: 2010 sonlarında başlayan ve kısa zamanda Ortadoğu coğrafyasına
yayılan değişim dalgasının farklı boyutlarını anlize etmektir. Herşey kendine sabit iş
bulamayan üniversite mezunu Tunuslu Mohammed Bouazizi`nin kendini ateşe atmasıyla
başladı. Daha sonra onun hareketi ileyleyen zamanlarda Arap Baharı olarak adlandırılan
tarihsel değişim dalgası olarak büyüyen hükümet karşıtı gösteriler dizisi tarafından takip
edildi. Bouazizi`nin ölümü demokratik reformlar, daha fazla özgürlük, daha iyi hayat
koşullaru ve rüşvetin sonlanması gibi taleplerle donatılan toplu protestoları tetikledi.
Kısa zamanda protestolar hızlandı ve komşu ülkelere yayıldı. Kamu alanları genç ve
yaşlı, dindar ve laik, kadın ve erkek, zengin ve fakir gibi tüm sınıflardan bireylerin
toplandığı yerlerdi.
Yaptıgımız bu calısmada Arap baharı surecınde Türkiye`nin izlediği politikaları bir
yana bırakarak Türk basınının bu olaylara karşı nasıl bir tavır sergileyıp, bu süreci nasıl
gördügunu arastırmayı hedefledık.
İçerik analizi yöntemiyle gerçekleştirilen araştırma Arap Baharı sürecinde Türkiye
gazetelerinin tutumlarını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu araştırmada mezkur olan
olayları konu olarak seçilmiş olması, Türkiye’nin corafi konumu bakımından Suriyeyle
olan yakınlığı nedeniyle, bölgede olanlara kayıtsız kalamaması dolayısıyla bu
gelişmelerin Türkiye’yi de yakından ilgilendirmesinden kaynaklanmaktadır. Gazetelerin
taranmasında belli tarih dönemine yoğunlaşarak zikredilen olayları analize edilmeye
çalışılmaktadır.
Anahtar kelimeler: Arap Baharı, Orta Doğu, Büyük Ortadoğu Projesi, Yeni Dünya
Düzeni, Türkiye, Sıfır Sorun Politikası, Amerika Birleşik Devletleri.

i
Reflection of Arab Spring in Turkish Media

Semra Catovic
Abstract
The understanding of the work: To analyse different dimensions of the wave of change
which began in the late of 2010 year and in short time spreaded across Middle East
geography. Everything started with self-immolition of young Tunisian Mohamed
Bouazizi- college graduate who hadn`t been able to find a steady job. Soon his act was
followed by wave of anti-government demonstrations which will later grow in historical
wave of changes called Arab Spring. Bouazizi`s death triggered massive protests which
were dominated with demands such as democratic reforms, more freedom, and end to
corruption. Public spaces were places where individuals of alll backgrounds were
gathering: young and old, religious and secular, men and women, and rich and poor.
Among countries affected during this period is Turkey. Turkey not just shares the
border with Middle Eastern countries but at the same time common history, culture and
religion. If we add to this the reality of highly developed relations with the same ones it
is not unexpected for Turkey to be one of those affected. In short lines offering overview
of Turkish politics during this period our main goal was shedding the light on the
position of Turkish media regarding to the Arab Spring. In order to do so we applied
content analysis method.
Concentrating on some specific events during the Arab Spring is drawn by importance
of the same events for Turkey. Therefore, some developments in Syria and their
reflection in Turkish media being taken as a subject of research should be understood in
the context of implications they have for Turkey.
Key words: Arab Spring, Middle East, Greater Middle East Project, New World Order,
Turkey, Zero Problem Policy, United States of America.

ii
Önsöz

2010 yılının sonlarına doğru otoriter rejimi protesto etmesiyle Tunusta başlayan
eylemler kısa bir surede Ortadoğunun büyük coğrafyasını etkisi altına aldı. Bu süreç
kimileri tarafından Arap Baharı, kimileri tarafından Arap Kışı, kimileri tarafından ise
Arap devrimi ya da Arap isyanı olarak adlandırılmıştır. Bu sürece nasıl bir isim verilirse
verilsin Ortadoğu coğrafyasını gelecekte şekillendirecek bir süreçten bahsetmekteyiz.
Coğrafyasıyla, akımlarıyla, sınırlarıyla, ideolojileriyle, dini yapısıyla, kaynakları ve
kültürüyle dünya üzerindeki diğer bölgelerden farklı konuma sahip olan Ortadoğu tarihin
her döneminde tüm dünyanın dikkatini çekmekteydi. Arap Baharı sürecinde de buna
şahit olduk.
Bu bağlamda bölgedeki gelişmelerin tüm dünya için geçerli sonuçlar doğurabilme
potansiyeli taşıyor olması nedeniyle gelişmeleri yakından takip etmek bir şart olarak
görünmektedir. Biz de bu yola bu vazifeyle çıktık.
Çalışma dört farklı bölüme ayrılarak Arap Baharıyla tetiklenen gelişmeler ele alınmaya
çalışılmıştır.
Birinci bölümde günümüzdeki Ortadoğu'nun ortaya çıkışı ve şekillendirilmesinin yanı
sıra, Ortadoğu'nun önemi ve son yüzyılda bu bölgeye yön veren temel gelişmelere yer
verilmiştir. Bölgenin geçmişi bilinmeden Arap Baharı sürecini anlayabilmek mümkün
olmadığından bölgeye tarihsel bir bakış sunulmuştur.
İkinci bölümde Arap Baharı süreci genel anlamda ele alınmıştır.''Arap Baharı nedir?
Onu ortaya çıkaran nedenler nelerdir? Tek tek ülkede yaşanan gelişmeler'' gibi konulara
bu bölümde yer verilmiştir. Arap Baharı'nın söz konusu olduğu ülkeler her ne kadar aynı
tarihi, dini, kültürü ve sorunları paylaşmış olsa da her biri kendilerine öz nitelliklere
sahiptir. Bu açıdan ülkelerde Arap Baharı'nın farklı şekillerde yaşanmasını anlayabilmek
adına her ülkenin geçmişine dönmeye ihtiyaç duyulmuştur.
iii
Arap Baharı sürecinde sosyal medya, ayaklanma ve protestoların kitlesel niteliğe
dönüşmesinde önemli rol oynamıştır. Sosyal medya, eylemci grupların katılım ve
örgütlenmesinde önemli bir rol oynamıştır. Ortadoğu'daki gelişmelerin bazı takipçileri
ön plana medya rolünü çıkartarak gelişmeleri ''Sosyal Medya Devrimi'' olarak
isimlendirmiştir. Bu tür eğilimlerin ne kadar doğru olduğunu öğrenmek amacıyla üçüncü
bölümde medya rolü ele alınarak bu konu aydınlatılmaya çalışılmıştır.
Arap Baharı’nı doğuran gelişmeler ve bu gelişmelerin Türkiye’deki yansımalarını ise
yazılı basın üzerinden incelenmektedir.
Arap Baharı sürecinde Türkiye önemli bir aktör olarak ortaya çıkmış olması nedeniyle
dördüncü bölüm Türk dış politikasına ayrılmıştır.

iv
Kısaltmalar

AB: Avrupa Birliği
ABD: Amerika Birleşik Devletler
AKP: Adalet ve Kalkınma Parti
BAE: Birleşmiş Arap Emirlikler
BM: Birleşmiş Milletler
BMGK: Birleşmiş Milletler Genel Konseyi
BOP: Büyük Ortadoğu Projesi
IŞİD: Irak ve Şam İslam Devleti
KİK: Körfez İşbirliği Konseyi
LTM: Libya Temsilci Meclisi
MGK: Milli Genel Kongre
MK: Müslüman Kardeşler
NATO: Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü
OD: Ortadoğu
Oİ: Osmanlı İmparatorluğu
ÖSO: Özgür Suriye Ordusu
PYD: Demokratik Birlik Partisi
SETA: Siyaset, ekonomi ve toplum araştırmaları vakfı
SSCB: Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği
SUK: Suriye Ulusal Konseyi
YDD: Yeni Dünya Düz
v
İÇİNDEKİLER
ÖZET ...........................................................................................................i
ABSTRACT ................................................................................................ii
ÖNSÖZ .......................................................................................................iii
KISALTMALAR .......................................................................................iv
GİRİŞ ..........................................................................................................1
1.Birinci bölüm: Birinci Dünya Savaşı Sonrasında Dünyanın Yeniden
Şekillenmesi ve Osmanlı Mirası ................................................................ 3 
1.1. Osmanlı İmparatorluğun Dağılması ve Dünya Üzerindeki Etkileri ........................ 6 
1.2.Ortadoğu`nun Osmanlı Sonrasında Yeniden Şekillenmesi ...................................... 7 
1.3.Soğuk Savaş Dönemi Sonrasında Ortadoğu`nun Siyasi Yapısı ............................. 12 
1.4.Yeni Dünya Düzeni ................................................................................................ 15 
1.5.Körfez Savaşı 1990-1991 ....................................................................................... 18 
1.5.1.Savaşın Özellikleri .......................................................................................... 21 
1.6.Irak İşgali................................................................................................................ 21 
1.6.1.Irak İşgalin Sonu ............................................................................................. 24 
1.7.Büyük Ortadoğu Projesi ......................................................................................... 26 
1.7.1.Bop’u Kapsayan Ülkeler ................................................................................. 27 
1.7.2.Bop’Un Amacı ................................................................................................ 28 
1.7.3.BOP ve Türkiye ............................................................................................... 31 
2.İKİNCİ BÖLÜM: Arap Baharı`nın Ortaya Çıkış Süreci .................. 35 
2.1.Arap Baharı Nedir .................................................................................................. 35 
2.1.1.Arap Baharı`na Yönelik Farklı Bakışlar ......................................................... 38 
2.2.Arap Baharı`nın Ortaya Çıkış Süreci ..................................................................... 40 
2.3.Arap Baharı`nın Ortaya Çıkış Nedenleri ................................................................ 42 
2.4.Büyük Güçlerin Bu Olaylar Karşısında Tutumu .................................................... 46 
2.4.1.ABD ve Arap Baharı ....................................................................................... 47 
2.4.2.İran ve Arap Baharı ......................................................................................... 50 
2.4.3.Rusya ve Arap Baharı ..................................................................................... 54 
viii
2.4.4.Avrupa Birliğin Ortadoğu Politikası ve Arap Baharı`na Bakışı ..................... 57 
2.4.5.Türkiye ve Arap Baharı ................................................................................... 62 
2.5.Rejim Değişikliğine Giden Ülkeler ........................................................................ 64 
2.5.1.Tunus`a Genel Bir Bakış ................................................................................. 64 
2.5.1.1.Tunus`ta Arap Baharı ............................................................................... 67 
2.5.1.2.Tunus`ta Seçimler ................................................................................... 70 
2.5.1.3.Arap Baharı`ndan Sonra Tunus ................................................................ 72 
2.5.2.Mısır Tarihine Genel Bir Bakış ....................................................................... 73 
2.5.2.1.Mısır`da Arap Baharı`na Giden Süreç ..................................................... 78 
2.5.2.2.Mısır`da Arap Baharı ............................................................................... 79 
2.5.2.3.Arap Baharı’ndan Sonra Mısır ................................................................. 83 
2.5.2.4.Mursi`nin Devrilmesi ............................................................................... 87 
2.5.2.5.Darbeden Sonra Müslüman Kardeşler ..................................................... 88 
2.5.3.Libya`ya Genel Bir Bakış ................................................................................ 89 
2.5.3.1.Kaddafi Rejimi ......................................................................................... 92 
2.5.3.2.Libya`da Arap Baharı ............................................................................... 93 
2.5.3.3.Arap Baharı`ndan Sonra Libya ................................................................ 96 
2.5.4.Bahreyn`e Genel Bir Bakış ............................................................................. 98 
2.5.4.1.Bahreyn`de Arap Baharı`na Giden Süreç ............................................... 102 
2.5.4.2.Bahreyn`de Arap Baharı......................................................................... 103 
2.5.4.3.Bahreyn`de Arap Baharı Sürecinde Dış Aktörlerin Tepkisi .................. 106 
2.5.4.4.Bugünkü Bahreyn ................................................................................... 108 
2.5.5.Yemen`e Genel Bir Bakış ............................................................................. 110 
2.5.5.1.Yemen’de Arap Baharı........................................................................... 112 
2.5.5.2.Arap Baharı`ndan Sonra Yemen ............................................................ 115 
2.5.6.Suriye Tarihsel Arka Planı ............................................................................ 118 
2.5.6.1.Suriye`de Baas Partisi ............................................................................ 121 
2.5.6.2.Hafız Esad Dönemi ................................................................................ 123 
2.5.6.3.Beşar Esad Rejimi .................................................................................. 126 
2.5.6.4.Suriye`de Arap Baharı ............................................................................ 127 
2.5.6.5.Suriye`de İç Savaş .................................................................................. 133 
ix
3.  ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: Arap Baharı`nın Türk Medyasına Yansıması
...... 136 
3.1.Sosyal Medya`nın insan üzerindeki etkisi ............................................................ 136 
3.1.1.Arap Baharı`nın Yaşandığı Ülkelerde Medyanın Rolü ................................. 138 
3.2.Türk Medyası ve Dış habercilik ........................................................................... 141 
3.2.1.Türk Basını Arap Baharı'nı Nasıl Gördü ....................................................... 145 
3.2.2.Türk basını ve Suriye .................................................................................... 155 
4.DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: Arap Baharı`ndan Sonra Türkiye`nin
Ortadoğu`da İzlediği Politikalar ........................................................... 176 
4.1.Arap Baharı Sürecinde Türk Dış Politikası .......................................................... 176 
4.2.Arap Baharı Etkisi Görülen Ülkelere Yönelik Türkiye`nin Politikalar .............. 180 
4.3.Sıfır Sorun Politikası ve Değerli Yalnızlık Kavramı ........................................... 186 
4.4.Ortadoğu`da Türkiye Modeli Tartışmaları ........................................................... 193 
4.4.1.Türkiye Modeli Olabilir mi? ........................................................................ 197 
4.4.2.Türk Dış Politikasına Yönelik Eleştiriler ...................................................... 198 
4.5.Arap Baharı`nın öngörülmeyen sonuçları ............................................................ 201 
4.3. Sonuç ................................................................................................................... 202 

x