ar-ge harcamaları ve patent başvuruları ile firmanın ticari başarısı arasındaki ilişki

142 Pages·2014·1.59 MB·Turkish

T.C.
TÜRK PATENT ENSTİTÜSÜ
PATENT DAİRESİ BAŞKANLIĞI

AR-GE HARCAMALARI VE PATENT BAŞVURULARI
İLE FİRMANIN TİCARİ BAŞARISI ARASINDAKİ İLİŞKİ

Uzmanlık Tezi

Şermin SAATÇIOĞLU

Ankara – 2013
T.C.
TÜRK PATENT ENSTİTÜSÜ
PATENT DAİRESİ BAŞKANLIĞI

AR-GE HARCAMALARI VE PATENT BAŞVURULARI
İLE FİRMANIN TİCARİ BAŞARISI ARASINDAKİ İLİŞKİ

Uzmanlık Tezi

Şermin SAATÇIOĞLU

Tez Danışmanı
Doç. Dr. Hakan ERCAN

Ankara – 2013
İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER ............................................................................................................ 1
TABLO LİSTESİ ........................................................................................................ iv
ŞEKİL LİSTESİ ........................................................................................................... v
ÖZET.......................................................................................................................... vii
ABSTRACT .............................................................................................................. viii
GİRİŞ ........................................................................................................................... 1
1. BÖLÜM : PATENT SÜRECİ VE ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME (AR-GE) .... 5
1.1 Patent Süreci .............................................................................................. 5
1.1.1 Patent Sistemi ............................................................................................ 6
1.1.2 Faydalı Model Sistemi ............................................................................. 11
1.1.3 Yabancı Başvurular.................................................................................. 12
1.1.4 Başvuruların Uluslararası Patent Sınıfı.................................................... 13
1.2 Ar-Ge Destekleri ve Teşvikleri ................................................................ 15
2. BÖLÜM : PATENT VERİLERİNE İLİŞKİN LİTERATÜR ................................ 18
3. BÖLÜM : VERİLER VE YÖNTEM ..................................................................... 26
3.1 Türk Patent Enstitüsü Veri Tabanından Elde Edilen Veriler ................... 26
3.2 Ekonomik Veriler .................................................................................... 35
3.3 Varsayımlar .............................................................................................. 37
3.4 Yöntem..................................................................................................... 40
4. BÖLÜM : BULGULARIN TARTIŞILMASI ....................................................... 43
4.1 Başvuru İstatistikleri ................................................................................ 43
4.1.1 Başvuruların Orijine Göre Dağılımı ........................................................ 43
4.1.2 Başvuruların Sektörlere Göre Dağılımı ................................................... 44
4.1.3 Başvuruların Teknoloji Gruplarına Göre Dağılımı .................................. 51
4.1.4 Üçlü (Triadic) Patent Sayıları .................................................................. 54
4.2 Sektörel Analizler .................................................................................... 58
4.2.1 Toplulaştırılmış Sektörler ........................................................................ 59
4.2.2 Gıda Ürünleri, İçecek ve Tütün Ürünleri İmalatı Sektörü
(NACE 15-16) ......................................................................................... 61
i
4.2.3 Tekstil Ürünlerinin İmalatı Sektörü (NACE 17) ..................................... 63
4.2.4 Giyim Eşyası İmalatı; Kürkün İşlenmesi ve Boyanması Sektörü
(NACE 18) .............................................................................................. 65
4.2.5 Derinin Tabaklanması ve İşlenmesi; Bavul, El Çantası, Saraçlık, Koşum
Takımı ve Ayakkabı İmalatı (NACE 19) ................................................ 67
4.2.6 Ağaç ve Ağaç Mantarı Ürünleri İmalatı (NACE 20) ............................... 69
4.2.7 Kâğıt Hamuru, Kâğıt ve Kâğıt Ürünleri İmalatı (NACE 21) .................. 71
4.2.8 Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve Nükleer Yakıt; Kimyasal
Madde ve Ürünlerin İmalatı (NACE 23-24) ........................................... 73
4.2.9 Plastik ve Kauçuk Ürünleri İmalatı (NACE 25) ...................................... 75
4.2.10 Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünlerin İmalatı (NACE 26) ............. 77
4.2.11 Ana Metal Sanayi (NACE 27) ................................................................. 79
4.2.12 Makine ve Teçhizatı Hariç; Fabrikasyon Metal Ürünleri İmalatı
(NACE 28) .............................................................................................. 81
4.2.13 Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine ve Teçhizat İmalatı
(NACE 29) .............................................................................................. 83
4.2.14 Büro Makineleri ve Bilgisayar; Başka Yerde Sınıflandırılmamış Elektrikli
Makine ve Cihazlar; Radyo, Televizyon, Haberleşme Teçhizatı ve
Cihazları; Tıbbi Aletler; Hassas ve Optik Aletler ile Saat İmalatı
(NACE 30-31-32-33) .............................................................................. 85
4.2.15 Motorlu Kara Taşıtı, Römork ve Yarı Römork İmalatı (NACE 34) ....... 87
4.2.16 Diğer Ulaşım Araçlarının İmalatı (NACE 35) ......................................... 89
4.2.17 Mobilya İmalatı; Başka Yerde Sınıflandırılmamış Diğer İmalatlar
(NACE 36) .............................................................................................. 91
4.3 Şirketlerin Analizi .................................................................................... 93
4.3.1 Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine ve Teçhizat İmalatı
(NACE 29) Sektöründeki Şirketler ......................................................... 94
4.3.1.a Arçelik Anonim Şirketi ................................................................. 95
4.3.1.b Vestel Beyaz Eşya Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi .................. 97
4.3.1.c 29 Numaralı Sektörde Faaliyet Gösteren
Toplulaştırılmış Şirketler ................................................................................ 99
4.3.2 Motorlu Kara Taşıtı, Römork ve Yarı Römork İmalatı (NACE 34)
Sektöründeki Şirketler ........................................................................... 101
4.3.2.a Ford Otomotiv Sanayi Anonim Şirketi ....................................... 102
ii
4.3.2.b Otokar Otomotiv ve Savunma Sanayi Anonim Şirketi ............... 104
4.3.2.c 34 Numaralı Sektörde Faaliyet Gösteren Toplulaştırılmış
Şirketler .................................................................................................... 106
4.3.3 Büro Makineleri ve Bilgisayar; Başka Yerde Sınıflandırılmamış Elektrikli
Makine ve Cihazlar; Radyo, Televizyon, Haberleşme Teçhizatı ve
Cihazları; Tıbbi Aletler; Hassas ve Optik Aletler ile Saat İmalatı
(NACE 30-31-32-33) Sektörlerindeki Şirketler .................................... 108
4.3.3.a Vestel Elektronik Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi.................. 109
4.3.3.b Aselsan Elektronik Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi ............... 111
4.4 Alıntılanmış Başvurular ......................................................................... 113
4.5 Bulguların Değerlendirilmesi ................................................................ 116
SONUÇ………………………………………………………………………... 120
EKLER ..................................................................................................................... 124
KISALTMALAR ..................................................................................................... 128
KAYNAKÇA ........................................................................................................... 129

iii
TABLO LİSTESİ

Tablo 3.1: İmalat Endüstrisinin Alt Sektör Tanımları……………………….. 31
Tablo 3.2: Yüksek Teknoloji Grubunda Yer Alan Sektörler………………… 32
Tablo 3.3: Orta-yüksek Teknoloji Grubunda Yer Alan Sektörler…………… 33
Tablo 3.4: Orta-düşük Teknoloji Grubunda Yer Alan Sektörler…………….. 34
Tablo 3.5: Düşük Teknoloji Grubunda Yer Alan Sektörler…………………. 34
Tablo 3.6: NACE Rev. 1.1 – NACE Rev. 2 Uyum Tablosu…………………. 39
Tablo 4.1: Patent ve Faydalı Model Başvurularının Orijine Göre Dağılımı… 44
Tablo 4.2: Yerli Patent Başvurularının Sektörlere Göre Dağılımı………….. 47
Tablo 4.3: Yerli Faydalı Model Başvurularının Sektörlere Göre Dağılımı…. 48
Tablo 4.4: Yabancı Patent Başvurularının Sektörlere Göre Dağılımı………. 49
Tablo 4.5: Yerli Patent Başvurularının Teknoloji Gruplarına Göre
Dağılımı…………………………………………………………………………. 52
Tablo 4.6: Yerli Faydalı Model Başvurularının Teknoloji Gruplarına Göre
Dağılımı………………………………………………………………………… 53
Tablo 4.7: Yabancı Patent Başvurularının Teknoloji Gruplarına Göre
Dağılımı………………………………………………………………………... 54
Tablo 4.8: Üçlü (Triadic) Patent Başvurusu Sayıları (1998–2010)…………. 56
Tablo 4.9: Bilgi ve İletişim Teknolojileri Alanından Yapılan PCT Başvurusu
Sayıları (2004–2009)………………………………………………………….. 56
Tablo 4.10: Biyoteknoloji Alanından Yapılan PCT Başvurusu Sayıları
(2004–2009)……………………………………………………………………. 57
Tablo 4.11: Yayımlanan ve Alıntılanılan Başvuru Sayıları (Arçelik)…….. 114
Tablo 4.12: Yayımlanan ve Alıntılanılan Başvuru Sayıları (Vestel)……… 115

iv
ŞEKİL LİSTESİ

Şekil 1.1: Yerli Patent Başvurularının TPE’de İzlediği Süreç………………..10

Şekil 4.2.1 a-c: Toplulaştırılmış Sektörlere Ait Grafikler .............................. 60
Şekil 4.2.2 a-c: Gıda Ürünleri, İçecek ve Tütün Ürünleri İmalatı Sektörüne
(NACE 15 16) Ait Grafikler .......................................................................... 62
Şekil 4.2.3 a-c: Tekstil Ürünlerinin İmalatı Sektörüne (NACE 17) Ait
Grafikler ........................................................................................................ 64
Şekil 4.2.4 a-c: Giyim Eşyası İmalatı; Kürkün İşlenmesi ve Boyanması
Sektörüne (NACE 18) Ait Grafikler .............................................................. 66
Şekil 4.2.5 a-c: Derinin Tabaklanması ve İşlenmesi; Bavul, El Çantası,
Saraçlık, Koşum Takımı ve Ayakkabı İmalatı Sektörüne (NACE 19) Ait
Grafikler ........................................................................................................ 68
Şekil 4.2.6 a-c: Ağaç ve Ağaç Mantarı Ürünleri İmalatı (NACE 20)
Ait Grafikler .................................................................................................. 70
Şekil 4.2.7 a-c: Kâğıt Hamuru, Kâğıt ve Kâğıt Ürünleri İmalatı Sektörüne
(NACE 21) Ait Grafikler ............................................................................... 72
Şekil 4.2.8 a-c: Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve Nükleer
Yakıt; Kimyasal Madde ve Ürünlerin İmalatı Sektörüne (NACE 23-24) Ait
Grafikler ........................................................................................................ 74
Şekil 4.2.9 a-c: Plastik ve Kauçuk Ürünleri İmalatı Sektörüne (NACE 25)
Ait Grafikler .................................................................................................. 76
Şekil 4.2.10 a-c: Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünlerin İmalatı Sektörüne
(NACE 26) Ait Grafikler ............................................................................... 78
Şekil 4.2.11 a-c: Ana Metal Sanayi Sektörüne (NACE 27) Ait Grafikler ....... 80
Şekil 4.2.12 a-c: Makine ve Teçhizatı Hariç; Fabrikasyon Metal Ürünleri
İmalatı Sektörüne (NACE 28) Ait Grafikler................................................... 82
Şekil 4.2.13 a-c: Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine ve Teçhizat İmalatı
Sektörüne (NACE 29) Ait Grafikler .............................................................. 84
Şekil 4.2.14 a-c: Büro Makineleri ve Bilgisayar; Başka Yerde
Sınıflandırılmamış Elektrikli Makine ve Cihazlar; Radyo, Televizyon,
v
Haberleşme Teçhizatı ve Cihazları; Tıbbi Aletler; Hassas ve Optik Aletler ile
Saat İmalatı Sektörüne (NACE 30-31-32-33) Ait Grafikler ........................... 86
Şekil 4.2.15 a-c: Motorlu Kara Taşıtı, Römork ve Yarı Römork İmalatı
Sektörüne (NACE 34) Ait Grafikler .............................................................. 88
Şekil 4.2.16 a-c: Diğer Ulaşım Araçlarının İmalatı Sektörüne (NACE 35) Ait
Grafikler ........................................................................................................ 90
Şekil 4.2.17 a-c: Mobilya İmalatı; Başka Yerde Sınıflandırılmamış Diğer
İmalatlar Sektörüne (NACE 36) Ait Grafikler ............................................... 92
Şekil 4.3.1-a 1-4: Arçelik Anonim Şirketi’ne Ait Grafikler ......................95-96
Şekil 4.3.1-b 1-4: Vestel Beyaz Eşya Sanayi ve Ticaret Şirketi’ne Ait
Grafikler ...................................................................................................97-98
Şekil 4.3.1-c 1-3: 29 Numaralı Sektörde Faaliyet Gösteren Toplulaştırılmış
Şirketlere Ait Grafikler ................................................................................ 100
Şekil 4.3.2-a 1-4: Ford Otomotiv Sanayi Anonim Şirketi’ne
Ait Grafikler ......................................................................................... 102-103
Şekil 4.3.2-b 1-4: Otokar Otomotiv ve Savunma Sanayi Anonim Şirketi’ne
Ait Grafikler ......................................................................................... 104-105
Şekil 4.3.2-c 1-3: 34 Numaralı Sektörde Faaliyet Gösteren Toplulaştırılmış
Şirketlere Ait Grafikler ................................................................................ 107
Şekil 4.3.3-a 1-4: Vestel Elektronik Sanayi ve Ticaret Anonim
Şirketi’ne Ait Grafikler ........................................................................ 109-110
Şekil 4.3.3-b 1-4: Aselsan Elektronik Sanayi ve Ticaret Anonim
Şirketi’ne Ait Grafikler ........................................................................ 111-112

vi
ÖZET

Bu tez çalışmasında, inovasyon döngüsünü tetikleyen ilk basamak olan Ar-Ge
faaliyetleri, bu faaliyetler sonucunda yapılan patent başvuruları ve bu
başvurular ile sektörlerin ve şirketlerin ekonomik performansları arasındaki
ilişkinin ortaya koyulması amaçlanmıştır. Türkiye’de, patent başvurularının bu
faaliyet ve göstergelerle ilişkisinin incelendiği bir çalışma bulunmaması,
literatürde önemli bir boşluk oluşturmaktadır.
Çalışma yöntemi olarak, Ar-Ge harcaması, Ar-Ge personeli sayısı ve ihracat
hacimleri ile patent başvuruları arasındaki ilişkinin her bir sektör için ayrı ayrı
modellenmesi belirlenmiştir. Bu çalışma, imalat endüstrisinde yer alan her bir
alt sektörü ve patent başvurusu sayısı fazla olan sektörlerde öne çıkan
şirketleri kapsamaktadır. Firma bazındaki modellemelerde, patent başvuruları
ile Ar-Ge harcaması, satışlar, ihracat hacmi ve katma değer arasındaki ilişki
incelenmiştir. Bu modeller sayesinde, Ar-Ge faaliyetlerinin, patent
başvurularına ve ekonomik getiriye dönüşümü hakkında kestirimlerde
bulunulmuştur.
Yapılan analizler, Ar-Ge faaliyetleri ve başvuru sayısı fazla olan sektörlerde,
anlamlı olarak değerlendirilebilecek modeller oluştuğunu; ancak, başvuru
sayısı az olan sektörlerdeki ilişkilere kuşkuyla yaklaşılması gerektiğini ortaya
koymuştur. Şirketler için ise, genellikle, başvuru sayısında yalnızca son
yıllarda görülen artış eğiliminden ötürü, ekonomik göstergelerle ilgili net
çıkarımlar yapılması mümkün olmamıştır. Bu nedenle, ilerleyen dönemlerde
başvuru sayılarındaki artış göz önünde bulundurularak, bu ilişkilerin detaylı
bir şekilde analiz edilmesi faydalı olacaktır.

Anahtar kelimeler: patent, inovasyon, büyüme, Ar-Ge, ihracat, katma değer,
satış
vii
ABSTRACT

This thesis work aims to describe the relationship between the R&D activities,
which are the triggering starter of the innovation cycle, and the resulting
patent applications and the effect of these applications to the economical
performance indicators of the sectors and firms. There is a significant gap in
the literature that there are almost no studies relating the Turkish patent
applications with these activities and indicators.
The methodology of this study is based on modeling the relationship between
the R&D expenditures, the R&D personnel and the export volume and patent
applications for each sector separately. This work includes each sub-sector in
the production industry and some leading firms in these sectors in terms of
patent applications. The models constructed for the firms examines the
relation between the patent applications and the R&D expenditures, sales,
exports and value-added. By means of these models, estimations are made
about the extent to which the R&D applications turn into patent applications
and how these applications result in financial returns.
The analyses show that there are meaningful relations between the R&D
activities and patent applications in the sectors which have a significant
number of patent applications. However, the same relation is doubtful for the
sectors that have less patent applications. Respecting the firms, it is difficult to
make deductions about the economical indicators since there is an increasing
trend in the number of applications only over the last few years. Thus, it will
be more accurate to make these analyses for the firms in the proceeding years
by considering the increasing trend in the number of applications.

Keywords: patent, innovation, growth, R&D, export, value added, sales
viii