Anthony Brummelkamp

728 Pages·2014·3.75 MB·Dutch

Anthony Brummelkamp (1811-1888)
Melis te Velde
bron
MelisteVelde,AnthonyBrummelkamp(1811-1888).UitgeverijDeVuurbaak,Barneveld1988
Zievoorverantwoording:https://www.dbnl.org/tekst/veld009anto01_01/colofon.php
Letop:boekenentijdschriftjaargangendiekorterdan140jaargeledenverschenenzijn,kunnen
auteursrechtelijkbeschermdzijn.Welkevormenvangebruikzijntoegestaanvoorditwerkofdelen
ervan,leesjeindegebruiksvoorwaarden.
2
AnthonyBrummelkampin1848of1849.
Portretinolieverfdooreenonbekendeschilder.
MelisteVelde,AnthonyBrummelkamp(1811-1888)
14
Lijst van bijzondere afkortingen
Indezelijstzijnnietopgenomen:
- deindeNederlandsetaalgebruikelijkeafkortingen
- deafkortingenvantitelsuitdeliteratuurlijst
- deafkortingenvanfunctie-aanduidingenvangouverneurs,burgemeesterse.d.
- deinitialenvanbriefschrijvers
Dezeafkortingenzijnmetbehulpvanwoordenboek,brievenlijstenliteratuurlijst
gemakkelijkteinterpreteren.
ARA -AlgemeenRijksarchief
BLGNP -Biografischlexiconvoorde
geschiedenisvanhetNederlandse
protestantisme
BWPGN -J.P.deBiee.a.ed.,Biographisch
woordenboekvanprotestantsche
godgeleerdeninNederland
CL -classis
CLBest. -classicaalbestuurvandeNederlandse
HervormdeKerk
DKO -DordtseKerkorde(1619)
DL -DordtseLeerregels
DNK -DocumentatiebladvoordeNederlandse
kerkgeschiedenisvandenegentiende
eeuw
DNR -DocumentatiebladNadereReformatie
GA -Gemeentearchief
GTT -GereformeerdTheologischTijdschrift
HC -HeidelbergseCatechismus
HCur -handelingenvandevergaderingenvan
decuratorenvandeTheologischeSchool
teKampen
KR -kerkeraad
KRNHGem -kerkeraadvandeNederlandse
HervormdeGemeente
NAKG -NederlandsArchiefvoor
Kerkgeschiedenis
NCL -notulenvandeclassis
MelisteVelde,AnthonyBrummelkamp(1811-1888)
NDoc -notulenvandevergaderingenvande
docentenaandeTheologischeSchoolte
Kampen
NGB -NederlandseGeloofsbelijdenis
NKR -notulenvandekerkeraad
NNBW -P.C.Molhuysen,P.J.BlokenFr.K.H.
Kossmanned.,NieuwNederlands
biografischwoordenboek
NPV -notulenvandeprovincialevergadering
PKB -provinciaalkerkbestuurvande
NederlandseHervormdeKerk
PV -provincialevergadering
PVGron -provincialevergaderingvande
C.A.G.K.inGroningen
PVFrl -provincialevergaderingvande
C.A.G.K.inFriesland
PVDr -provincialevergaderingvande
C.A.G.K.inDrenthe
MelisteVelde,AnthonyBrummelkamp(1811-1888)
15
PVOv -provincialevergaderingvande
C.A.G.K.inOverijssel
PVOv/Gld -dubbeleprovincialevergaderingvande
C.A.G.K.inOverijsselenGelderland;
voordeperiodeseptember1847tot
februari1853duidenwehiermeede
vergaderingenvande‘Zwolse’of
‘synodale’richtinginbeideprovincies
aan
PVGld -provincialevergaderingvande
C.A.G.K.inGelderland
PVGld/Ov -provincialevergaderingvande
C.A.G.K.inGelderlandenOverijsselvan
de‘Gelderse’of‘Brummelkampiaanse’
richtingindeperiodeseptember1847tot
februari1853
PVBenGld -provincialevergaderingvande
C.A.G.K.inBeneden-Gelderland
PVUtr -provincialevergaderingvande
C.A.G.K.inUtrecht
PVNHoll -provincialevergaderingvande
C.A.G.K.inNoord-Holland
PVZHoll -provincialevergaderingvande
C.A.G.K.inZuid-Holland
PVZHollNd -provincialevergaderingvande
C.A.G.K.inZuid-Holland(noordelijk
gedeelte)
PVZHollZd -provincialevergaderingvande
C.A.G.K.inZuid-Holland(zuidelijk
gedeelte)
PVSchGr -sindsapril1840provinciale
vergaderingenvande‘Scholtegroep’:de
kerkeninhetmiddenenwestenvanhet
land,dieaanvankelijkH.P.Scholte
blevenerkennenenvolgen
PVZld -provincialevergaderingvande
C.A.G.K.inZeeland
PVNBrab -provincialevergaderingvande
C.A.G.K.inNoord-Brabant
RA -Rijksarchief
MelisteVelde,AnthonyBrummelkamp(1811-1888)
UKO -UtrechtseKerkorde(1837)
MelisteVelde,AnthonyBrummelkamp(1811-1888)
17
1. Inleiding
1.1. Oriëntatie
InditboekwillenweeenbeschrijvinggevenvanhetlevenenwerkenvanAnthony
Brummelkamp(1811-1888).Brummelkampheeftvooralbekendheidgekregen
doordathijin1835naastH.deCockenH.P.Scholtedederde‘vadervande
Afscheiding’werd.MeerdanvijftigjaarheefthijdeafgescheidenkerkeninNederland
gediend,eerstalspredikantinHattem,SchiedamenArnhemensinds1854alsdocent
aanhunTheologischeSchoolinKampen.Meteenstudieoverhembewegenweons
voornamelijkophetterreinvandekerken,dieuitdeAfscheidingvan1834zijn
voortgekomenenopdatvanhetNederlandseReveil.
Geenbiografiekanonsbeterinzichtgeveninhetafgescheidenkerkelijklevenin
deperiode1834-1886dandievanBrummelkamp.DeCockstierfimmersreedsin
1842.Scholteraaktein1840buitendehoofdstroomvandeafgescheidenkerken;hij
emigreerdebovendienin1847naarNoord-Amerika.Vandeandereeerste
afgescheidenpredikantenwerdJ.vanRheein1836afgezet;hijonttrokzichaande
Afscheiding.G.F.GezelleMeerburgbeperktezijnaktiviteitenbijnageheeltotzijn
Brabantseregio;hijstierfbovendienalin1855.S.vanVelzentradveelminder
publiekopdanBrummelkampenpubliceerdeookminderdanhij.A.C.vanRaalte,
alskandidaatindeHervormdeKerkin1835afgewezen,deedwelsinds1836volop
meealsafgescheidenpredikant,maaremigreerdein1846naarNoord-Amerika.H.J.
BuddinggingvanafhetbeginvanzijnmeedoenaandeAfscheidingzijneigengrillige
wegen;hijisintotaalgeentienjaarregulierafgescheidenpredikantgeweest.T.F.
deHaanheeftvoordekerkenslechtseenbeperktebetekenisgehad;hijwerdalin
1860geëmeriteerdenstierfin1868.L.G.C.Ledeboer,R.W.DuinenB.Fijnebuik
tenslottewarenerslechts‘passanten’.DaarmeehebbenwealleuitdeHervormde
Kerkovergekomenpredikantengenoemd.VanhenhebbenalleenBrummelkampen
VanVelzenleidinggegevenzowelaandeAfscheidingzelfalsaanhetkerkelijk
levenindedaaropvolgendevijftigjaar.1.
1. NaderoverH.deCock:BiografischlexiconvoordegeschiedenisvanhetNederlandse
protestantismeII(Kampen1978)VanDeCockverschenendaarnanogzijnVerzamelde
geschriften,voorzienvaninleidingenenaantekeningendoorD.Deddense.a.,intweedelen
(Houten1984en1986).OverH.P.Scholte:BLGNPII,390-393.Verderisvanveelbelang:
C.Smits,DeAfscheidingvan1834V,VI,VII(Dordrecht1982,1984,1986);dezedelen
kondenvoorhetBiografischlexiconnognietgeraadpleegdworden.OverJ.vanRhee:F.L.
Bos,Kruisdragers.Nieuweverhalenuitafgescheidenkringen(Kampenz.j.(1982))blz.
14-21,aantevullenmet:J.J.Bouman,‘Opzoeknaar(ds.)J.vanRhee’,DeHoeksteen15
(1986)101-105.OverG.F.GezelleMeerburg:BLGNPII,219-220en:C.deGast,De
Afscheidingvan1835inAlmkerkenEmmichoven.GodsdiensttwisteninhetLandvanHeusden
enAltena(Tilburg1984).OverS.vanVelzen:BLGNPII431-433.OverA.C.vanRaalte:
BLGNPI270-272enH.Reenders,‘AlbertusC.vanRaaltealsleidervanOverijsselse
Afgescheidenen’,in:F.Pereboome.a.ed.,‘Vanscheurmakers,onruststokersengeheime
opruijers...’DeAfscheidinginOverijssel(Kampen1984).OverH.J.Budding:BLGNPII
109-111enC.Dekker,HuibertJacobusBudding1810-1870enzijngemeenteninZeeland
(GoesenMiddelburg1986).OverT.F.deHaan:J.P.deBiee.a.ed.,Biographisch
woordenboekvanprotestantschegodgeleerdeninNederlandIII419-421.C.Smits,‘Tjamme
FoppesdeHaan(1791-1868)predikantendocent-eenzielestrijd’I-VI,Woordenwetenschap.
MededelingenvandeStichtingvoorGereformeerdeWetenschappelijkeArbeid4(1972)nr.
3/6-10,nr.4/7-9;idem5(1973)nr.1/6-9,nr.2/6-8,nr.3/6-8;idem6(1974)nr.1/7-10.Over
MelisteVelde,AnthonyBrummelkamp(1811-1888)
18
BrummelkampsaandeelinhetkerkelijklevensindsdeAfscheidingwasaanzienlijk,
hethadveelinteressantefacettenenwezijnergoedovergeïnformeerd.Tedenken
valtaanhetvolgende:
- deinvloedvanDaCostaenhetReveilopBrummelkampmetnameinzijn
studententijd;
- zijnafscheidingvandeHervormdeKerk;
- de‘crisisderjeugd’indeafgescheidenkerken,metalletheologischeen
kerkrechtelijkemeningsverschillen,dietotindezestigerjarendoorwerkten;
- zijnstrijdtegensubjectivistischetendenzenuitdetijdvandeNadereReformatie;
- zijncontactenmetReveil-kringenendedeelnameaandevergaderingenvan
‘ChristelijkeVrienden’indejaren1845-1854;
- debevorderingencoördinatievandelandverhuizing;
- zijnwerkindepredikanten-opleiding,in1844uitgebouwdtoteenkleine
theologischeschoolinArnhem;
- hetontstaanendebetekenisvandezogenaamde‘Gelderserichting’;
- zijnaandeelindeoprichtingvanhetChristelijkGereformeerdSeminariete
Amsterdaminsamenwerkingmethervormdevrienden;
- zijnarbeidaandeTheologischeSchoolteKampenvan1854-1888;
- zijnjournalistiekewerkinDeBazuinmetdedaaraanverbondendeelnameaan
deschoolstrijdenaandeantirevolutionairepolitiek;
- zijndeelnameaandeEvangelischeAlliantie;
- zijnpolitiekemeningsverschillenmetA.Kuyperenzijnparticipatieinde
kiezersbond‘Marnix’.
Doorditalleshadhijeenbelangrijkeplaatsinhetkerkelijkeenmaatschappelijke
levenvanzijntijdenishijeenafzonderlijkestudietenvollewaard.
1.2. Literatuur
ErbestaatoverBrummelkampenvooraloverdekerkelijkecontextwaarinhijleefde
enwerktereedseenovervloedvanliteratuur.Dezeisvooronsonderzoekglobaalin
driecategorieënintedelen.
L.G.C.Ledeboer:BWPGNV655-670enVerzameldegeschriftenvan/overds.L.G.C.
LedeboerI-III.H.Natzijled.(Utrecht1977-1980).OverR.W.Duin:BLGNPII178-180en
Bos,Kruisdragers48-72.OverB.Fijnebuik:Bos,Kruisdragers73-87enH.deJong,‘Ds.
BarendFijnebuik(1800-1881):wisselvalliginwegenwandel’,ZeeuwsTijdschrift36(1986)
108-112.Overallegenoemdenook:Joh.deHaas,GedenktuwvoorgangersI1834-1880
(Haarlem1984).
MelisteVelde,AnthonyBrummelkamp(1811-1888)
19
1. Indeeersteplaatszijnerpublikaties,dieopzettelijkhandelenover
Brummelkampslevenenarbeidofeengedeeltedaarvan.Overzijnjeugd-en
studie-jarenheeftBrummelkampzelfin1863eenaantalnotitiesgegevenbij
deherdrukvanzijnUitganguitdegemeenschapmethetNederlandschHervormd
Kerkbestuur.Meerdaneensgafhijookautobiografischebijzonderhedenin
verspreideartikeleninDeBazuin.Opaandringenvanzijnkinderenmaaktehij
inzijnlaatstelevensjaareenkleinbeginmethetschrijvenvanmemoires.Het
onvoltooidefragmentdaarvanwerddoorA.Brummelkampjr.inhetJaarboekje
voor1889uitgegevenonderdetitel:‘UitdeNalatenschapvan“Vader
Brummelkamp”’;hetbevatteslechtsenkelememorabilia.2.Indejarendaarna
verschenenerenkelekleinerebiografischebijdragenoverBrummelkamp.
C.M.W.PletpubliceerdeinhetHandboekvoor1900eenartikeloverzijnberoep
naarSchiedamin1839.Vanmeerbelangwasde‘karakterschets’van
BrummelkampdiedocentC.MulderinhetJaarboekjevoor1904gafonderde
titel‘Leven,lieven,loven’.J.vanderSluisschreefin1907inhetTijdschrift
voorGereformeerdeTheologieenkeleartikelenoverhetindependentismein
deGelderseAchterhoek,metbijzondereaandachtvoordepositievan
Brummelkampdaarin.3.
DeeerstevolledigeentotnutoeenigebiografievanBrummelkampwerdin
1910gepubliceerddoorzijnjongstezoonAntononderdetitelLevensbeschrijving
vanwijlenProf.A.Brummelkamp.Hetiseenomvangrijkenverdienstelijkboek,
waarinveelmateriaalisverwerktendatookuiteigenherinneringput.Hetbeeld
datBrummelkampjr.tekende,isbepalendgewordenvoorbijnaalleswater
sindsdienoverzijnvadergeschrevenisinhandboekenennaslagwerkenenin
deverschillendepublikatiesuitvroegerenlatertijdoverdeAfscheidingenover
dehistorievandeTheologischeSchool.4.
In1980verscheenvandehandvanJ.D.teWinkelhetboekMetterdaadenin
derwaarheid,waarinuitvoerigaandachtaanBrummelkampwerdbesteedin
2. KompleeteuitgavevandeofficiëelestukkenbetreffendedenuitganguithetNederl.Herv.
KerkgenootschapvandeleerarenH.P.Scholte,A.Brummelkamp,S.vanVelzen,G.F.Gezelle
Meerburgendr.A.C.vanRaalteII(Kampen1863),vooral33-55.Voorrelevantegegevens
uitartikeleninDeBazuinzullenindeannotatiebijhoofdstuk2devindplaatsenworden
vermeld.BrummelkampsonvoltooidememoiresinhetJaarboekjevoordeChristelijke
GereformeerdeKerkinNederlandvoorhetjaar1889(Enkhuizenz.j.(1888))inderubriek
‘Mengelwerk’1-20,vooral15-16.
3. C.M.W.Plet,‘Ds.A.BrummelkampenzijneberoepingnaarSchiedam’in:Handboekten
dienstevandeGereformeerdeKerkeninNederlandvoorhetjaar1900(Middelburg1899)
286-293.C.Mulder,‘Leven,lieven,loven.EenekarakterschetsvanwijlenProf.A.
Brummelkamp’in:JaarboekjevoordeGereformeerdeKerkeninNederlandvoorhetjaar
1904(Enkhuizenz.j.(1903)),‘Mengelwerk’1-34.J.vanderSluis,Hetindependentismein
deGraafschapvanGelderlandgedurendedeeerstejarenderAfscheiding(Arnhemz.j.
(1905)),oorspronkelijkverschenenalsartikeleninTijdschriftvoorGereformeerdeTheologie
12(1905)81-105,165-197,217-246.
4. A.Brummelkampjr.,LevensbeschrijvingvanwijlenProf.A.Brummelkamp,Hoogleraar
aandeTheologischeSchoolteKampen(Kampen1910).Vgl.decorrespondentietussenA.
Brummelkampjr.enC.Mulderuitdejaren1901-1904.
MelisteVelde,AnthonyBrummelkamp(1811-1888)
20
verbandmetdiens‘open’,oecumenischeenmissionaireinstelling.Inhoofdzaak
berusttedezepublikatieopdeoudeLevensbeschrijving.Enignieuwmateriaal
daarentegenbrachtA.Pikaanhetlichtinzijninteressantebronnenpublikatie
BrummelkampendeAfscheidingteHattem1834-1835.Hijgaftransscripties
vanallestukkenuithethervormdekerkeraadsarchiefteHattem,dieop
BrummelkampendeAfscheidingbetrekkinghebben.Eenkorte,maar
waardevolleenzelfstandigebeschrijvingvanBrummelkampsleventotongeveer
1860gaftenslotteW.van'tSpijkertergelegenheidvandeherdenkingvande
Afscheidingin1984.EnkelebelangrijkemotievenuitBrummelkampsleven
zijnhiertrefzekergepeild,hoewelhetboekjenietopzelfstandigebronnenstudie
berust.5.
2. Indetweedeplaatszijnerdiversepublikaties,dieeenepisodeuitdegeschiedenis
vandeafgescheidenkerkenbeschrijven,waarinBrummelkampeenbelangrijke
rolspeelde.Meestalligthieraanbelangrijkbronnenmateriaaltengrondslag.
VanH.Bouwmanverscheenin1914DeCrisisderJeugd,waarinhijde
conflictenindeafgescheidenkerken,vooralindejaren1837-1843beschreef.
Hijgafeenmeeromvattendverhaaloverdegeschiedenisvandeafgescheiden
kerkeninartikeleninDeBazuinindejaren1923tot1925.G.M.denHartogh
publiceerdein1939zijnmonografieoverHetChristelijkGereformeerd
SeminarieteAmsterdam.Ditboekschetstemetgebruikmakingvanallerelevant
archiefmateriaalBrummelkampspositieindejaren1845-1851gedetailleerden
betrouwbaar.DenHartoghgafhieropinzekerezinin1946en1947eenvervolg
inartikeleninhetGereformeerdTheologischTijdschrift.Onderdetitel
‘Zelfverdediging,ZelfstrijdenZelfoverwinning’gafhijeenbeschrijvingvan
deconflictenindeafgescheidenkerkenindejaren1854tot1860,waarbij
Brummelkampenzijnrichtingnauwbetrokkenwaren.HetboekvanC.Veenhof,
PredikingenUitverkiezinguit1959 bevatteeenzeerbelangrijkenrijk
gedocumenteerdoverzichtvandestrijd,dieindeafgescheidenkerkentussen
1850en1870werdgevoerdoverdeverhoudingvanpredestinatieenprediking.
DevisievanBrummelkampenzijnleerlingenkwamdaarbijookaandeorde.
VanC.Veenhofverscheenverderin1974hetboekjeKerkgemeenschapen
Kerkorde,waarinhijgoedgedocumenteerdendoorgaanscorrectdestrijd
beschreef,dieindeafgescheidenkerkenindejaren1836-1840overdekerkorde
werdgevoerd.6.
5. J.D.teWinkel,Metterdaadeninderwaarheid.Kijkopevangelisatieenwerkenaaneen
missionairegemeente(Kampenz.j.(1980)).A.Pik,BrummelkampendeAfscheidingte
Hattem1834-1835.DePraesesdeedLecturevaneeneMissive.Transcriptievanoriginele
stukkenuithetarchiefderHervormdeGemeentevanHattem(z.p.z.j.(Hattem1980)).W.
van'tSpijker,AnthonyBrummelkamp.EenterugblikopdeAfscheiding(Apeldoorn1984).
6. H.Bouwman,Decrisisderjeugd.Eenigebladzijdenuitdegeschiedenisvandekerkender
Afscheiding(Kampen1914;2edrukmeteenwoordterinleidingvanC.Smits,Kampenz.j.
(1976)).H.Bouwman,‘Uitonzegeschiedenis’,53artikelenmetverschillendeondertitels,
DeBazuin71-72(1922-1924).Idem,‘Uithetverleden’,6artikelenmetverschillende
ondertitels,DeBazuin73(1925).G.M.denHartogh,HetChristelijkGereformeerdSeminarie
teAmsterdam.EenpogingtotopenbaringderHervormdeofGereformeerdeGezindheid
(1850-1852)(Delftz.j.(1939)).G.M.denHartogh,‘Zelfverdediging,zelfstrijden
zelfoverwinning.EengreepuitdegeschiedenisvandeChristelijkeAfgescheideneGemeenten
inenomhetstichtingsjaarderTheologischeHogeschool’I,II,III,GereformeerdTheologisch
Tijdschrift46(1946)88-126,47(1947)88-111,145-166.C.Veenhof,Predikingen
MelisteVelde,AnthonyBrummelkamp(1811-1888)