Antalya İli, Side Antik Kenti Kazısı

455 Pages·2012·26.53 MB·Turkish

SİDE ANTİK KENTİ
2011 YILI ÇALIŞMALARI
(RAPOR)

Doç. Dr. Hüseyin Sabri Alanyalı
Anadolu Üniversitesi

1
İÇİNDEKİLER 2

GİRİŞ 2

I-Dionysos Tapınağı Çalışmaları 3
Kazı Çalışmaları (F. Alanyalı) 3

II-OP.KD. Köşesi Çalışmaları 20
Kazı Çalışmaları (F. Alanyalı) 20
Seramik Çalışmaları (B.S.A. Oransay-D. Şen-Yıldırım) 319
Sikke Çalışmaları (A.T. Tek) 328
Cam Çalışmaları (A.T. Tek) 340
Acil Koruma Önlemleri (H. S. Alanyalı-Muzaffer Doğan) 343

III-Doğu Kapısı Temizlik ve Kazı Çalışmaları 347
(P. Scherrer)

IV-Tapınaklar ve Bazilika Alanı 360
Temizlik ve Düzenleme Çalışmaları (H. S. Alanyalı-B.S.A.Oransay) 360
Röleve-Restitüsyon ve Restorasyon Projelerinin Hazırlanması 366
(F. Soykal Alanyalı)

V-Tyche Tapınağı Röleve –Restitüsyon ve Restorasyon Projesi 385
hazırlanması (D. Özkut-R. Yılmaz)

VI-Tak Röleve-Restitüsyon ve Restorasyon Projesi hazırlanması 408
(D. Özkut-R. Yılmaz)

VII-Tiyatro J Mekanı Kapısı Restitüsyon ve Uygulama Projesi 426
(B. Varkıvanç-M.B.Yürük-M. Özcan)

VIII-Limunesans Yöntemlerle Tarihlendirme Çalışmaları 433
(Mustafa Doğan)

IX-Sigillografik Kaynaklar Işığında Bizans Dönemi Araştırmaları 438
(MS 4.-15. Yüzyıllar) (N. Elam)

X-Side Müzesi Depo Çalışmaları 450
(A. Yurtsever)

2
I-DİONYSOS TAPINAĞI KAZI ÇALIŞMALARI
Feriştah Soykal Alanyalı

Dionysos Tapınağında özellikle merdivenlerin tapınağa sonradan eklendiği düşünülmektedir. Bu
eklentinin ne zaman ve ne amaçla yapıldığını tespit edebilmek amacı ile 2011 yılında Dionysos
tapınağında iki küçük sondaj açılmıştır: Sond. 1/11 ve Sond. 2/11.
Sond. 1/11 de 11.40-10.30 m seviyeleri arasında toplam 8 kasa ile çalışılmıştır.
Sond. 2/11 de ise 12.29-10.64 m seviyeleri arasında toplam 8 kasa ile çalışılmıştır.
Sondajlara ilişkin daha detaylı çalışmalarımıoz devam etmektedir.
Dionysos Tapınağı’nda 2011 yılında açılan sondajlar ve çalışılan kasalar aşağıdaki gibidir:

Sd.Dion.Tap. Sond.1/11 Sd.Dion.Tap. Sond.2/11
K.1/11 K.5/11
K.2/11 K.6/11
K.3/11 K.7/11
K.4/11 K.8/11
K.13/11 K.9/11
K.14/11 K.10/11
K.15/11 K.11/11
K.16/11 K.12/11

Sond.1/11
Amaç:
Dionysos tapınağının kuzeydoğu tarafında bulunan podyumun hemen önündeki alanda ki
tabakalanmayı tespit edebilmek ve daha önceden düşündüğümüz gibi bu köşenin tapınağa sonradan
eklendiğini tespit edebilmek ve sonuçları 2010 ve 2011 yılı sonuçları ile karşılaştırmak amacı ile
açılmış bir sondajdır.

Değerlendirme:
K.1/11 11.40- Açık . MS. 4.yy ikinci
11.31 m kahverengi yarısı.
toprak .
K.2/11 11.31- Koyu MS.6.yy.
11.19 m kahverengi
toprak.
K.3/11 11.19- Koyu Sondajın S.32/11- Kasanın alt sınırı
11.03 m kahverengi güneybatısı Athena/Nar MÖ 2.yy. (belki de
toprak. (0.40x0.60 MÖ 2. daha erkene
m’lik alan) Yüzyıl. inebilir)

K.4/11 11.03- Kırmızı Sondajın
3
10.82 m toprak. güneybatısı
(0.40x0.60
m’lik alan).
K.13/11 11.19- Koyu Kuzeydoğuda MS 1.yy sonu –
11.02 m kahverengi bırakılan 2.yy ilk yarısı.
toprak. 1.20x0.80
m’lik alandan
(Sond. 1B/11)
K.14/11 11.02- Kırmızı (fakat Taş döşemenin K.13/11 ve
10.80 m yer yer (duvar?) K.14/11
kahverengi) seviyesinden. birleştirilmiştir.
toprak.
K.15/11 10.80- Kırmızı (fakat Taş döşemenin K15 kasası
10.55 m yer yer (duvar?) K13+K14
kahverengi) seviyesinden. kasalarına dahil
toprak. edilmiştir.
K.16/11 10.55- Koyu Taş döşemenin
10.30 m kahverengi (duvar?) alt
(fakat yer yer seviyesinin
kırmızı) hemen üstü.
toprak.

K.1/11
11.40-11.31 m
Açık kahverengi.
Dionysos tapınağının kuzeydoğu tarafında bulunan podyumun hemen önünden.
Cam: 4 adet cam parçası.
Diğer Buluntular: 7 Parça metal cüruf, bir kaç adet kemik parçası.
Seramik: Toplam 410 parça Seramik bulunmaktadır.
Çoğunluğu küçük amorf parçalardan oluşan yoğun miktarda seramik buluntusu ele geçmiştir. Az
sayıda bej hamurlu künk parçalarının yanı sıra açık bej hamurlu kantharos parçası, yoğun miktarda
kırmızı astarlı örneği mevcuttur. Bu örnekler arasında erken Roma malzemesi olan sigillata, nitelikli
koyu kahverengi astarlı seramiklerin yanı sıra, MS.2.-3.yy. ait basin parçaları görülmektedir.
K1/11/1: Figür 2 East sigillata A grubuna aittir. Parçanın astarı erken örneklere oranla daha mat ve
bazı yerlerde dökülmüştür. Bej sarımtırak hamura sahip olmasına rağmen söz konusu örnek MÖ 50-
MS 50 arasına tarihlendirilmiştir1.
K1/11/4: Kıbrıs sigillata kâse ağız parçası olup MÖ 1yy.-MS 2.yüzyılın ilk yarısına tarihlenir(?).
K1/11/2: Doğu sigillata grubuna ait olan derin kap olasılıkla MS 2. yy. tarihlenmektedir2. K1/11/3:
Burgu kulplu bej hamurlu kap parçasıdır.

1 Hayes 2008, fig. 2, 18–34, s. 126.
2 Atik 1995, lev. 48, no:222, s.117.
4
K1/11/5: LRD form 1 ağız parçalarına benzerlik gösteren ancak astarı yer yer pul gibi dökülen, Kıbrıs
sigillata grubunun geç örneklerini andıran ağız parçasıdır. Tipolojik olarak MS 4. yy. ikinci yarısı-
sonunda itibaren görülen LRD grubu form 1’in ilk örneklerinden olmalıdır. LRD grubunun form 2
tipinin dış yüzeyinde rulet tekniğinde çizgi bezeklerin görülmesi sebebiyle söz konusu parçanın
formun erken varyant olup olmadığı tartışmalıdır.
K1/11/5 numaralı “LRD form 1” e ait olabilecek ağız parçası, söz konusu kasanın en geç tarihli örneği
olup kasayı MS 4.yy. ikinci yarısına tarihlendirmektedir. Bu örnek dışında, tarihlenebilen parçalar MS
2.yy. ilk yarısını geçmemektedir..
Önerilen Tarih: MS 4.yy ikinci yarısı.

K.2/11
11.31-11.19 m
Koyu kahverengi toprak (K.1/11’e göre toprak rengi koyulaşmıştır).
Cam: 18 adet cam parçası
Metal: 5 adet metal parçası.
Diğer Buluntular: 13 parça kemik, 6 parça metal cüruf
Seramik: 291 adet seramik parçası ele geçmiştir.
Örnekler arasında bej hamurlu künk parçalarının yanı sıra büyük ölçüde geç dönem malzemesi dikkat
çekmektedir. Az sayıda erken Roma bej hamurlu kırmızı astarlı seramiğin yanı sıra, bej renkli günlük
kullanım kabı parçaları ve kırmızı astarlı geç dönem Afrika üretim parçaları mevcuttur.
K2/11/53: MÖ 2.yy. sonu MÖ 1.yüzyıla tarihlenmektedir.
K2/11/4: “Hayes 1972 ARS form 99 tip A” MS 6.yüzyılın ikinci çeyreğine tarihlenmektedir (Form
bakımından uygunluk gösterse de hamur açısından Mısır ya da LRD grubuna daha yakındır).
K2/11/13: “Hayes 1972 form 8-2 figür 81 sayfa 379” MS 6.yüzyıla tarihlendirilen bu forma ait
olabilecek dudak parçasıdır.
K2/11/2: Yatay kulp parçası olup MÖ 1.yüzyıl-MS 1.yüzyıl içerisinde değerlendirilmiştir (Williams
1989 figür 1 no:6,sayfa 3).
K2/11/4: “ARS form 99” örneklerine benzemektedir. Ancak hamur kalitesi ve astarı sebebiyle Mısır
grubuna daha yakındır. Kesin olmamakla birlikte MS 6.yüzyılın ilk yarısına tarihlendirilebilir.
K2/11/13: “LRD form 8” tipindeki tabakların ağız parçasına benzerlik gösteren küçük bir ağız
parçasıdır. Astar ve hamur rengi üzerinde yer alan dalga bezeği nedeniyle söz konusu grup içerisinde
yeralmaktadır ve MS 6. yüzyıl içinde değerlendirilmektedir.
Önerilen Tarih: Genel olarak kasaya baktığımızda tarihlenebilen örnekler ağırlıklı olarak MÖ 1.yüzyıl-
MS 1.yüzyıla işaret etse de Geç Atik Çağ dönemine ait “LRD grubu form 2” örneklerinin görülmesi
kasa için en geç tarih olarak MS 6. Yüzyıla işaret etmektedir.

3 Warner Slane 1997, in Tell Anafa IIi, lev.9, fw87, s.291.
5
K.3/11
11.19-11.03 m
Koyu kahverengi toprak.
Sondajın güneybatısında 0.40x0.60 m’lik alan.
Diğer Buluntular: 6 adet kemik parçası.
Sikke:
SD.2011; S.32/11-Athena/Nar - Çok Korozyonlu – MÖ 2.yüzyıl (?)
Seramik: Kasa içinde 48 adet seramik parçası bulunmaktadır.
K3/11/8: Kıbrıs sigillata grubuna ait krater gövde parçasına benzemektedir. MS 1.yüzyıla ait olduğu
önerebilir.
Bunun dışında örnekler oldukça küçük ve yıpranmış olmakla birlikte tarihlendirmeye yönelik yeterince
bilgi sunmamaktadır.
K3/11/11: East grubuna ait olasılıkla bir üst kasada görülen Hellenistik East grubuna ait kâsenin ya da
aynı grubun örneklerindendir. Bu iki örnek dışında form veren seramik parçaları Hellenistik malzeme
içerisinde değerlendirilmelidir.
K3/11/1: Ağız kenarı dışa çekik yayvan çanak ya da kâse dip ve ağız parçası Hellenistik dönem
özelliklerini taşımaktadır. Bu parça için çok genel olarak MÖ 2. Yüzyıl önerilebilir. Çok soluk kızıl
turuncu renkte mat ve ince astarlı olduğu görülen formun yerel nitelikte olduğu söylenebilir.
Bunun yanı sıra bir amphoriskos ya da mürekkepliğe ait olabilecek amorf boyun parçası üzerinde
yatay kulp izleri gözükmektedir.
Önerilen Tarih: Genel olarak kasa içinde Roma dönemine ait malzemenin giderek azaldığını ve yerini
Hellenistik dönem malzemesine bıraktığı görünür. MÖ 2.yüzyıl ve belki de daha öncesine ait
olabilecek parçalar bulunmaktadır. Parçaların küçük boyutlu oluşu ve az olması tarihlendirmeyi
zorlaştırmıştır. Söz konusu kasa için “Kıbrıs sigillatası” diye nitelendirdiğimiz amorf gövde parçası en
geç tarihli olup MS 1.yüzyıldan sonra olmalıdır.

K.4/11
11.03-10.82 m
Toprak Kırmızı-kahve rengindedir.
Sond. 1/11 adlı sondajın güneybatı alanındaki 40x60 cm’lik alanın içinden. Ayrıca bu alan tapınağın
kuzeydoğu tarafındaki podyum bloklarının da önündedir.
Diğer Buluntular: 1 adet kemik
Seramik: 1 adet seramik parçası bulunmaktadır. Bu örnek, çok küçük bir amorf gövde parçası olup
tanımı yapılmış ve hamur örneği alınmıştır. Günlük kullanım kabına ait olabilecek minik parça
tanımlanamamıştır.

K.13/11
6
11.19-11.02 m
Toprak Koyu kahverengindedir.
Dionysos tapınağının kuzeydoğu tarafında bulunan podyum bloklarının hemen önünden. Sond.1/11’in
kuzeydoğu tarafında bırakılan 1.20x0.80 m’lik alandan. Bu alan ise Sond. 1B/11 olarak
adlandırılmıştır.
Cam: 1 adet cam parçası bulunmaktadır.
Metal: 2 adet metal obje bulunmaktadır.
Diğer Buluntular: 11 adet kemik
Seramik: Toplam 151 adet seramik parçası bulunmaktadır.
K. 13/11 ve K. 14/11 de aynı kandile ait parçaların bulunması sebebiyle iki kasa birleştirilmiştir.
Kasa içinde, irili ufaklı amphoraları, az sayıda pişirme kap parçaları ve ince seramik parçaları
bulunmaktadır: Amphora parçalarının içinde Erken Roma Dönemine ait olabilecek olasılıkla Kos
üretimi kulplu ağız parçası1 ele geçmiştir. İnce mallar arasında megara kasesine ait olabilecek küçük
parçalar2 ele geçmiştir. Bunun yanı sıra ESA grubuna ait çeşitli kase ve tabak formları3 da mevcuttur.
En geç tarihlenen örnek Kıbrıs sigillata grubuna ait olabilecek krater, ağız ve gövde parçalarından4
oluşmaktadır ve MS 1. yüzyıl sonu – 2. yüzyılın ilk yarısına tarihlenebilir.
NOT: buluntular arasında mühürlü bir ağırşak parçası5, amorf gri hamurlu, içten siyah astarlı yayvan
tabak parçası6. Gri hamurlu üzeri ince soluk siyah-gri renkli kandil parçaları7 dikkat çeken örnekler
arasındadır.
1K13+K14/11/01: “Johnson 2008, Peacock and Williams Amphora CLASS 10, kat.402, s.139, koane
amphora tipi”. Önerilen tarih: MÖ 1.yy-MS 2.yy ilk yarısı.
2K13+K14/11/02: Slane 1997, PL 7, FW 71,s.290. Önerilen tarih: Geç 2. yy- 1.yy
3K13+K14/11/03, K13+K14/11/04,
K13+K14/11/09: Slane 1997, PL 7, FW 71, s.290. önerilen tarih: geç 2.yy-1.yy
K13+K14/11/10: Slane 1997, PL 15, FW 147, s.302. önerilen tarih: MÖ 1.yy ikinci yarısı.
K13+K14/11/11: ESA ( Alptekin Oransay detayına sonra bakacak),
K13+K14/11/12: Slane 1997, tip 25, varyant 6,s.309. önerilen tarih: MÖ 1.yy ilk yarısı.

K.14/11
11.02-10.80
Kırmızı fakat yer yer kahverengilikler vardır.
Taş döşemenin (duvar?) seviyesinden.
Cam: 1 adet cam
Seramik: Bir çok seramik
Diğer Buluntular: 7 adet kemik
7
K.13/11 ve K.14/11 birleştirilmiştir, bkz. K. 13/11.

K.15/11
10.80-10.55 m
Kırmızı fakat yer yer kahverengilikler vardır.
Taş döşemenin (duvar?) seviyesinden.
Seramik: Toplam 1 adet amorf gövde parçası bulunmaktadır. Günlük kullanım kaplarına ait olabilecek
omuz parçası, bir alt kasadaki bir diğer amorf parça ile birleştiğinden K15/11 kasası K13/11+K14/11
kasalarına dahil edilmiştir.

K.16/11
10.55-10.30 m
Toprak, koyu kahverenginde olup yer yer kırmızılıklar vardır.
Taş döşemenin (duvar?) alt seviyesinin hemen üstü.
Seramik:

Sond.2/11
Amaç:

Değerlendirme:
K.5/11 12.29-12.19 m Açık Dionysos ortaçağ
kahverengi tapınağının malzemesi
toprak ( yer pronaosunun içermektedir.
yer kireç içinde bulunan
izleri). alandan.
K.6/11 12.19-11.83 m Koyu K.5/11 ve
kahverengi K.6/11
toprak. birleştirilmiştir.

K.7/11 12.19-11.82/11.75 Açık 2.07x1.00 m lik MS1.yy.
m kahverengi harç ve kireç
toprak. katkılı alanın
içinden.
K.8/11 11.83-11.50 m Açık 2.07x1.00 m’lik
kahverengi- bol harçlı ve
bej toprak. kumlu alanın
içinden.
K.9/11 11.50-11.44 m Açık 2.07x1.00 m’lik
kahverengi- bol harçlı ve
bej toprak. kumlu alanın
8
içinden.( taş
döşemenin
hemen altından)
K.10/11 11.44-11.10 m Açık Büyük taş MS 1.yy
kahverengi. döşemenin
hemen altından.
K.11/11 11.10-10.95 m Koyu Koyu MÖ 1.yy ortası
kahverengi kahverengi – MS 1.yy başı.
toprağın hemen
içinden.
K.12/11 10.95-10.64 m Açık 10.64
kahverengi. mseviyesindeki
killi ve sert
toprağın hemen
üstünden.

K.5/11
12.29-12.19 m
Açık kahverengi toprak (yer yer kireç izleri görülmekte).
Dionysos tapınağının pronaosunun içinde bulunan alandan.
Cam: 1 adet modern cam parçası.
Metal: 2 adet metal parçası.
Diğer Buluntular: 2 adet mermer parçası
Seramik: Yaklaşık 60 adet seramik parçası bulunmaktadır. Kasa 5/11 ve 6/11 birleştirilmiştir.
Sondaj 1/11 de görülen “ARS form 99” ile benzerlik gösteren MS 6.yüzyılın ilk yarısına
tarihlendirilebilecek bir ağız parçası ele geçmiştir. Söz konusu parça Sond.1/11 de K.2/11/4 numaralı
parçanın devamıdır.
K.5–6/11/3: “LRA1 Amphora” sına ait kulp parçasıdır. MS 5.yüzyılın ikinci yarısı MS 6.yüzyılın ilk
yarısına tarihlenmektedir. Birleştirilmiş olan 5/11 ve 6/11 numaralı kasaların içindeki en geç tarihli
örnektir.
K5–6/11/4: Orta çağ beyaz astar üzerine yeşil sırlı günlük kullanım kabına ait kulplu gövde parçasıdır.
Söz konusu parça MS. 13 yüzyıla ait olduğu düşünülebilir. Bu parça için paralel bir örnek tespit
edilememiştir. Benzer örnekler için belki Saraçhane örneklerine bakılabilir.
Genel olarak K.5/11 ve K.6/11 numaralı kasalara baktığımızda malzemenin tamamen karışmış olduğu
anlaşılmaktadır. K2/11/4 ile dönem açısından benzerlik göstermektedir. Söz konusu kasanın en geç
tarihli buluntusu ortaçağ malzemesidir. Sondaj 1/11 de benzer ya da aynı kaba ait örneğin K.5/11-6/11
de çıkması sondaj 1/11 ve 2/11 in birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir.

K.6/11
12.19-11.83 m
Toprak Koyu kahverengi renktedir.
9
Tapınağın merdivenlerinin ve pronaosun bitiştiği alandan.
Cam: 6 adet cam parçası.
Seramik: 16 adet seramik parçası bulunmaktadır.
K.5/11 ve K.6/11 birleştirilmiştir.

K.7/11
12.19-11.83/11.75 m
Toprak açık kahve renklidir.
Sond.2/11 adlı alanın ortasında bulunan 2.07x1.00 cm’lik harç ve kireç katkılı alanın içinden.
Harçlı alan:
Seramik: 3 adet seramik parçası bulunmaktadır.

Koyu Kahve renkli alan:
Cam: 1 adet cam parçası.
Seramik: 23 adet seramik parçası bulunmaktadır.
Diğer Buluntular: 2 adet kemik parçası.

Toplam 26 adet seramik parçası:
Kasa içinde sadece tek bir profil veren örnek mevcuttur (K7/11/1). Bu örneğin benzeri Tell Anafa
bandında “açık kırmızı doğu sigillata grubu” örnekleri içinde değerlendirilmiştir. Ancak form
açısından tam grubu tespit edilememiştir. Tell Anafa’da Kıbrıs sigillatalarına yakın örnek olarak
değerlendirilmiştir. MS 1.yüzyılın ilk yarısı içerisine tarihlendirilmiştir (Warner Stane 1997
pl34,fw549,sayfa 371–372). Benzer bir dip formu Anemurium’da da tespit edilmiş ve genel olarak
sigillata grubu içinde değerlendirilmiştir. Anemuriumda’ki örneklerse Ease grubuna yakın örnekler
olarak alınmıştır (Williams89 figür 9 no139 sayfa 25). Kesin tarihlendirilmesi ve form tipi belli olmasa
da kütlesel görünümlü hafif halkalı profilli dip parçası tarih açısından MS 1.yüzyılın ilk yarısı içine
tarihlendirilmiştir. Söz konusu örnekten yola çıkarak bu kasa içinde aynı tarihi önerebiliriz.

K.8/11
11.83-11.50 m
Toprak açık kahverengi-bej rengindedir.
Sond. 2/11 de alanın ortasında bulunan 2.07x1.00 m’lik bol harçlı ve kumlu alanın içinden.
Diğer Buluntular: 5 adet tuğla parçasından başka buluntuya rastlanmamıştır ve bunlar
fotoğraflanmıştır.

10