anonim şirketlerin ehliyeti

259 Pages·2009·1.15 MB·English

T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ÖZEL HUKUK (TİCARET HUKUKU)
ANABİLİM DALI

ANONİM ŞİRKETLERİN EHLİYETİ
(ÖZELLİKLE ULTRA VİRES DOKTRİNİ İLE
SINIRLANDIRILMASI)

Doktora Tezi

Selen Serder

Ankara-2009
T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ÖZEL HUKUK (TİCARET HUKUKU)
ANABİLİM DALI

ANONİM ŞİRKETLERİN EHLİYETİ
(ÖZELLİKLE ULTRA VİRES DOKTRİNİ İLE
SINIRLANDIRILMASI)

Doktora Tezi

Selen Serder

Tez Danışmanı
Prof.Dr. Asuman Turanboy

Ankara-2009
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER.............................................................................................................I
KAYNAKÇA............................................................................................................VII
KISALTMALAR.................................................................................................XXIII

GİRİŞ
I. Tezin Takdimi ve Sınırlandırılması..........................................................................1
II. İnceleme Yöntemi...................................................................................................4

BİRİNCİ BÖLÜM
TÜZEL KİŞİLERİN VE TİCARET ŞİRKETLERİNİN EHLİYETİ

I. Genel Olarak Ehliyet Kavramı...............................................................................10
A. Hak Ehliyeti Kavramı ve Tanımı......................................................................11
B. Fiil Ehliyeti Kavramı ve Tanımı.......................................................................14
II. Tüzel Kişilerin Ehliyeti.........................................................................................16
A. Tüzel Kişilerin Niteliğini Açıklayan Teoriler...................................................17
1. Teorilerin Önemi............................................................................................17
2. Varsayım Teorisi............................................................................................18
3. Gerçeklik Teorisi............................................................................................20
4. Türk Hukuku Açısından Tüzel Kişiliğin Niteliğini Açıklayan Teorilerin
Değerlendirilmesi...............................................................................................22
I
B. Tüzel Kişilerin Hak Ehliyeti..............................................................................24
1. Genel Olarak..................................................................................................24
2. Tüzel Kişilerin Hak Ehliyetini Kazanması....................................................25
3. Tüzel Kişilerin Hak Ehliyetinin Kapsamı......................................................26
a. Tüzel Kişilerin Yararlanamayacağı Haklar................................................27
b. Tüzel Kişilerin Yararlanabileceği Haklar..................................................29
aa. Tüzel Kişilerin Gerçek Kişilerle Benzer Şekilde Yararlandığı Haklar 29
bb. Tüzel Kişilerin Gerçek Kişilerden Farklı Olarak Yararlandığı Haklar
..................................................................................................................311
cc. Tüzel Kişilere Özgü Haklar................................................................322
4. Tüzel Kişilerin Hak Ehliyetinin Sınırlanması................................................32
a. Tüzel Kişilerin Yapılarından Kaynaklanan Sınırlama...............................33
b. Özel Kanunlardan Kaynaklanan Sınırlama................................................33
c. Amaç ile Sınırlama.....................................................................................34
aa. Genel Olarak.........................................................................................34
bb. Tahsis İlkesi.........................................................................................35
cc. Tahsis İlkesinin Öngördüğü Sınırlamanın Niteliği...............................36
C. Tüzel Kişilerin Fiil Ehliyeti...............................................................................38
1. Genel Olarak..................................................................................................38
2. Tüzel Kişilerin Fiil Ehliyetini Kazanması......................................................38
a. Tüzel Kişilerin Fiil Ehliyetini Kazanma Anı.............................................38
b. Tüzel Kişilerde Organ Kavramı.................................................................39
3. Tüzel Kişilerin Fiil Ehliyetinin Kapsamı.......................................................41
a. Hukuki İşlem Ehliyeti................................................................................41
b. Haksız Fiilerden Sorumlu Olma Ehliyeti...................................................42
c. Taraf ve Dava Ehliyeti...............................................................................45
III. Ticaret Şirketlerinin Ehliyeti................................................................................46

II
İKİNCİ BÖLÜM
TİCARET ŞİRKETLERİNİN EHLİYETİNİ SINIRLANDIRAN ULTRA VİRES
DOKTRİNİ

I. Ultra Vires Kavramı ve Tanımı .............................................................................48
II. Ultra Vires Doktrininin Çeşitli Hukuk Sistemlerinde Gelişim Süreci..................51
A. İngiliz Hukukunda Ultra Vires Doktrini...........................................................52
1. İngiliz Hukukunda Ultra Vires Doktrininin Yargısal ve Yasal Gelişimi.......55
a. İngiliz Mahkemelerinin Ultra Vires Doktrinine İlişkin İlk Kararları.........56
b. 1985 Tarihli Şirketler Kanunu’ndan Önceki Yasal Düzenlemeler............60
c. 1985 Tarihli Şirketler Kanunu....................................................................64
d. 1989 Tarihli Şirketler Kanunu...................................................................65
e. 2006 Tarihli Şirketler Kanunu....................................................................73
2. İngiliz Hukukunda Ultra Vires Doktrininin Kapsamı ve Uygulama Alanı....75
3. İngiliz Hukukunda Ultra Vires Doktrininin Haksız Fiil ve Suçlara
Uygulanması......................................................................................................80
B. Avrupa Birliği Hukuk Sisteminde Ultra Vires Doktrini...................................82
C. Diğer Hukuk Sistemlerinde Ultra Vires Doktrini..............................................84
1. Amerikan Hukukunda Ultra Vires Doktrini...................................................84
2. Alman Hukukunda Ultra Vires Doktrini........................................................86
3. İsviçre Hukukunda Ultra Vires Doktrini........................................................87
III. Türk Hukukunda Ultra Vires Doktrini.................................................................87
A. Türk Hukukunda Ticaret Şirketlerinin Ehliyetinin Ultra Vires Doktrini ile
Sınırlandırılmasının Nedenleri ve Korunan Menfaatler.........................................89
1. Tüzel Kişiliğe Sahip Olmaları Nedeniyle......................................................89
2. Ticaret Şirketi Olmaları Nedeniyle................................................................90
B. Türk Hukukunda Ultra Vires Doktrini Hakkındaki Görüşler............................92
1. Türk Hukukunda Ultra Vires Doktrinini Savunan Görüşler..........................92
III
2. Türk Hukukunda Ultra Vires Doktrinini Eleştiren ve Kaldırılmasını Savunan
Görüşler..............................................................................................................98

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TÜRK HUKUKU BAKIMINDAN ANONİM ŞİRKETLERİN EHLİYETİ VE
ÖZELLİKLE ULTRA VİRES DOKTRİNİ İLE SINIRLANDIRILMASI

I. Genel Olarak Anonim Şirketlerin Ehliyeti...........................................................109
II. Anonim Şirketlerin Hak Ehliyeti.........................................................................110
A. Genel Olarak...................................................................................................110
B. Anonim Şirketlerin Kuruluş Sistemleri ve Türk Hukukunda Geçerli Olan
Sistem...................................................................................................................111
1. Anonim Şirketlerin Kuruluş Sistemleri........................................................111
a. Ferman (Octroi, Yasama) Sistemi............................................................111
b. İzin Sistemi ..............................................................................................112
c. Normatif Sistem.......................................................................................113
2. Türk Hukukunda Anonim Şirketlerin Kuruluşunda Benimsenen Sistem....114
a. 4884 Sayılı Kanunla Yapılan Değişiklikten Önceki Dönem....................114
b. 4884 Sayılı Kanunla Yapılan Değişiklikten Sonraki Dönem..................116
C. Anonim Şirketlerin Hak Ehliyetinin Başlama Anı..........................................118
D. Anonim Şirketlerin Hak Ehliyetinin Kapsamı ve TTK. m. 137 Işığında İşletme
Konusu Çevresi ile Sınırlandırılması...................................................................119
1. TTK. m. 137’deki Düzenleme.....................................................................119
a. İşletme Konusu Kavramı..........................................................................120
b. Maksat ve Gaye Kavramları..................................................................1244
2. TTK. m. 137’deki Sınırlamanın Kapsamı....................................................127
a. TTK. m. 137’nin Sınırladığı Ehliyet........................................................127
b. TTK. m. 137’nin Sınırlamasına Tabi Olan Ticaret Şirketleri..................128
3. TTK. m. 137’nin TMK. m. 48 Karşısında Değerlendirilmesi.....................131
IV
4. TTK. m. 137’nin Anonim Şirketlere Uygulanması (Anonim Şirketlerin
Ehliyetinin İşletme Konusu ile Sınırlandırılması)............................................134
5. TTK. m. 271’in Anonim Şirketlere Uygulanması (Anonim Şirketlerin
Ehliyetinin Maksat ile Sınırlandırılması).........................................................138
III. Anonim Şirketlerin Fiil Ehliyeti.........................................................................143
A. Genel Olarak...................................................................................................143
B. Anonim Şirketlerin Fiil Ehliyetinin Başlama Anı...........................................145
C. Anonim Şirketlerin Fiil Ehliyetinin Kapsam ve Sınırları................................146
1. Fiil Ehliyetini Kullanan Organ: Yönetim Kurulu........................................146
2. Yönetim Kurulu’nun Temsil Yetkisinin Kapsam ve Sınırları.....................147
3. Yönetim Kurulunun İşlediği Haksız Fiiller Nedeniyle Anonim Şirketin
Sorumluluğu.....................................................................................................149
IV. Anonim Şirketlerin Ehliyetinin Sınırlandırılması Bakımından Öngörülen
İstisnalar...................................................................................................................150
A. Genişletici İstisnalar........................................................................................151
1. Genel Olarak................................................................................................151
2. Bağış İşlemleri.............................................................................................152
3. Haksız Fiiller................................................................................................153
4. Diğer Genişletici İstisnalar...........................................................................155
B. Daraltıcı İstisnalar...........................................................................................157
1. Genel Olarak................................................................................................157
2. Tasfiye Hali..................................................................................................158
3. Diğer Daraltıcı İstisnalar..............................................................................160
V. Anonim Şirketlerin Ehliyet Dışı İşlemlerinin Hüküm ve Sonuçları...................163
A. Ehliyet Dışı (Ultra Vires) İşlem......................................................................164
B. Ehliyet Dışı (Ultra Vires) İşlemin Hüküm ve Sonuçları.................................165
1. Ehliyet Dışı İşlemin Geçersizliğinin Hukuki Niteliği..................................165
2. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Denetimi - Şirketin Feshi................................171
3. Yönetim Kurulunun/Yöneticilerin Sorumluluğu.........................................174
VI. Anonim Şirketlerin Ehliyeti Açısından Önem Taşıyan Bazı Sözleşmeler........176
V
A. Genel Olarak...................................................................................................176
B. Kefalet Sözleşmeleri........................................................................................176
C. Bağışlama Sözleşmesi.....................................................................................188
VII. Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ve Anonim Şirketlerin Ehliyetine İlişkin
Değişiklikler.............................................................................................................200
A. Genel Olarak...................................................................................................200
B. TTK. Tasarı m. 125 ve Ticaret Şirketleri ile Anonim Şirketlerin Ehliyetine
İlişkin Öngördüğü Değişiklikler..........................................................................202
1. Genel Olarak................................................................................................202
2. TMK. m. 48’e Atıfta Bulunulması...............................................................203
3. Yasal İstisnaların Saklı Tutulması...............................................................208
4. İşletme Konusunun Ana Sözleşmede Belirtilmesi Zorunluluğu..................209
C. TTK. Tasarı m. 371 ve Anonim Şirketin, Yönetim Kurulunun Temsil Yetkisi
Kapsamı Dışında Kalan İşlemlerinden Doğan Sorumluluğuna İlişkin Değişiklikler
..............................................................................................................................211
1. Genel Olarak................................................................................................211
2. Yönetim Kurulunun Temsil Yetkisinin Kapsamı ve Bu Kapsam Dışında
Kalan İşlemlerden Dolayı Şirketin Sorumluluğu.............................................211

SONUÇ....................................................................................................................218
ÖZET.......................................................................................................................230
ABSTRACT.............................................................................................................232

VI
∗
KAYNAKÇA

Kitaplar

AKİPEK, J. G./AKINTÜRK, T. : Türk Medeni Hukuku, Yeni Medeni Kanuna
Uyarlanmış Başlangıç Hükümleri-Kişiler Hukuku, Birinci Cilt, 6. Bs., İstanbul
2007.

ALANGOYA, Y./ALTUĞ, O./ARKAN, S./HELVACI, M./KENDİGELEN, A. : 40.
Yılında Türk Ticaret Kanunu Semineri Tartışmaları, İstanbul 1998.

ALIŞKAN, M. : Türk Ticaret Kanunu’na Göre Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın
Anonim Şirketleri Denetlemesi ve İlgili Fesih Davaları, İstanbul 2007.

ANSAY, T. : Anonim Şirketler Hukuku, 6. Bs., Ankara 1982. (Anonim Şirketler)

ARAL, F. : Borçlar Hukuku, Özel Borç İlişkileri, 3. Bs., Ankara 2000.

ARKAN, S. : Ticari İşletme Hukuku, 11. Bs., Ankara 2008. (Ticari İşletme)

ARSLANLI, H. : Anonim Şirketler I. Umumi Hükümler, 3. Bs., İstanbul 1960.
(Umumi Hükümler)

ARSLANLI, H. : Anonim Şirketler II-III, Anonim Şirketin Organizasyonu ve
Tahviller, İstanbul 1960. (Anonim Şirketler)

ARSLANLI, H. : Kollektif ve Komandit Şirketler, 2. Bs., İstanbul 1960.(Şirketler)

ARSLANLI, H. : Türk Hukukunda Devletçiliğin Anonim Şirketlerin Ehliyeti
Üzerine Tesiri, İstanbul 1942. (Devletçilik)

ATAAY, A. : Medeni Hukukun Genel Teorisi, 2. Bs., İstanbul 1971.

BAHTİYAR, M. : Anonim Ortaklık Anasözleşmesi, İstanbul 2001. (Anasözleşme)

∗ Aynı yazara ait birden fazla eserin veya aynı soyadı taşıyan birden fazla yazarın bulunması
durumunda, eser ve yazarlar arasındaki ayırım için yapılan kısaltmalar parantez içinde gösterilmiştir.
VII
BAHTİYAR, M. : Ortaklıklar Hukuku, 3. Bs., İstanbul 2007.(Ortaklıklar)

BAŞTUĞ, İ. : Şirketler Hukukunun Temel İlkeleri, İzmir 1974.

BATTAL, A. : Bankacılık Kanunu Şerhi (5411 sayılı Kanun ve Açıklaması),
Ankara 2006.

BECCHIO, B./WEHINGER, U./FARHA, A. S./SIEGEL, S. : Swiss Company Law,
2. Ed., The Hauge, London, Boston 1996.

CAIN, T. E. : Charlesworth’s Company Law, 8. Ed., London 1965.

CRANSTON, R. : Principles of Banking Law, 2. Ed., Oxford 2005.

ÇAMOĞLU, E. : Anonim Ortaklık Yönetim Kurulu Üyelerinin Hukuki
Sorumluluğu, 2. Bs., İstanbul 2007. (Yönetim Kurulu)

ÇELİK, F./İPEKÇİ, N. : Şirketler Hukuku Uygulaması, İzmir 1985.

ÇEVİK, O. N. : Anonim Şirketler, 4. Bs., Ankara 2002. (AŞ.)

ÇEVİK, O. N. : Uygulamada Şirketler Hukuku, 3. Bs., Ankara 2002. (Şirketler)

ÇEVİK, O. N. : Limitet Şirketler Hukuku ve Uygulaması, 4. Bs., Ankara 2003.
(Limitet)

DESSEMONTET, F./ANSAY, T. : Introduction To Swiss Law, Deventer, The
Netherlands, 1981.

DINE, J. : Company Law, 5. Ed., 2005.

DOĞANAY, İ. : Türk Ticaret Kanunu Şerhi, C. I, İstanbul 2004. (Şerh)

DOĞANAY, Ü. : Hükmi Şahıslar (Ders Notları), İstanbul 1967.(Hükmi Şahıslar)

DOMANİÇ, H. : Anonim Şirketler Hukuku ve Uygulaması, TTK. Şerhi-II,
İstanbul 1988. (Şerh)

DOMANİÇ, H. : Anonim Şirketler, İstanbul 1978. (AŞ.)

VIII