T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ÖZEL HUKUK (TİCARET HUKUKU) ANABİLİM DALI ANONİM ŞİRKETLERİN EHLİYETİ (ÖZELLİKLE ULTRA VİRES DOKTRİNİ İLE SINIRLANDIRILMASI) Doktora Tezi Selen Serder Ankara-2009 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ÖZEL HUKUK (TİCARET HUKUKU) ANABİLİM DALI ANONİM ŞİRKETLERİN EHLİYETİ (ÖZELLİKLE ULTRA VİRES DOKTRİNİ İLE SINIRLANDIRILMASI) Doktora Tezi Selen Serder Tez Danışmanı Prof.Dr. Asuman Turanboy Ankara-2009 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER.............................................................................................................I KAYNAKÇA............................................................................................................VII KISALTMALAR.................................................................................................XXIII GİRİŞ I. Tezin Takdimi ve Sınırlandırılması..........................................................................1 II. İnceleme Yöntemi...................................................................................................4 BİRİNCİ BÖLÜM TÜZEL KİŞİLERİN VE TİCARET ŞİRKETLERİNİN EHLİYETİ I. Genel Olarak Ehliyet Kavramı...............................................................................10 A. Hak Ehliyeti Kavramı ve Tanımı......................................................................11 B. Fiil Ehliyeti Kavramı ve Tanımı.......................................................................14 II. Tüzel Kişilerin Ehliyeti.........................................................................................16 A. Tüzel Kişilerin Niteliğini Açıklayan Teoriler...................................................17 1. Teorilerin Önemi............................................................................................17 2. Varsayım Teorisi............................................................................................18 3. Gerçeklik Teorisi............................................................................................20 4. Türk Hukuku Açısından Tüzel Kişiliğin Niteliğini Açıklayan Teorilerin Değerlendirilmesi...............................................................................................22 I B. Tüzel Kişilerin Hak Ehliyeti..............................................................................24 1. Genel Olarak..................................................................................................24 2. Tüzel Kişilerin Hak Ehliyetini Kazanması....................................................25 3. Tüzel Kişilerin Hak Ehliyetinin Kapsamı......................................................26 a. Tüzel Kişilerin Yararlanamayacağı Haklar................................................27 b. Tüzel Kişilerin Yararlanabileceği Haklar..................................................29 aa. Tüzel Kişilerin Gerçek Kişilerle Benzer Şekilde Yararlandığı Haklar 29 bb. Tüzel Kişilerin Gerçek Kişilerden Farklı Olarak Yararlandığı Haklar ..................................................................................................................311 cc. Tüzel Kişilere Özgü Haklar................................................................322 4. Tüzel Kişilerin Hak Ehliyetinin Sınırlanması................................................32 a. Tüzel Kişilerin Yapılarından Kaynaklanan Sınırlama...............................33 b. Özel Kanunlardan Kaynaklanan Sınırlama................................................33 c. Amaç ile Sınırlama.....................................................................................34 aa. Genel Olarak.........................................................................................34 bb. Tahsis İlkesi.........................................................................................35 cc. Tahsis İlkesinin Öngördüğü Sınırlamanın Niteliği...............................36 C. Tüzel Kişilerin Fiil Ehliyeti...............................................................................38 1. Genel Olarak..................................................................................................38 2. Tüzel Kişilerin Fiil Ehliyetini Kazanması......................................................38 a. Tüzel Kişilerin Fiil Ehliyetini Kazanma Anı.............................................38 b. Tüzel Kişilerde Organ Kavramı.................................................................39 3. Tüzel Kişilerin Fiil Ehliyetinin Kapsamı.......................................................41 a. Hukuki İşlem Ehliyeti................................................................................41 b. Haksız Fiilerden Sorumlu Olma Ehliyeti...................................................42 c. Taraf ve Dava Ehliyeti...............................................................................45 III. Ticaret Şirketlerinin Ehliyeti................................................................................46 II İKİNCİ BÖLÜM TİCARET ŞİRKETLERİNİN EHLİYETİNİ SINIRLANDIRAN ULTRA VİRES DOKTRİNİ I. Ultra Vires Kavramı ve Tanımı .............................................................................48 II. Ultra Vires Doktrininin Çeşitli Hukuk Sistemlerinde Gelişim Süreci..................51 A. İngiliz Hukukunda Ultra Vires Doktrini...........................................................52 1. İngiliz Hukukunda Ultra Vires Doktrininin Yargısal ve Yasal Gelişimi.......55 a. İngiliz Mahkemelerinin Ultra Vires Doktrinine İlişkin İlk Kararları.........56 b. 1985 Tarihli Şirketler Kanunu’ndan Önceki Yasal Düzenlemeler............60 c. 1985 Tarihli Şirketler Kanunu....................................................................64 d. 1989 Tarihli Şirketler Kanunu...................................................................65 e. 2006 Tarihli Şirketler Kanunu....................................................................73 2. İngiliz Hukukunda Ultra Vires Doktrininin Kapsamı ve Uygulama Alanı....75 3. İngiliz Hukukunda Ultra Vires Doktrininin Haksız Fiil ve Suçlara Uygulanması......................................................................................................80 B. Avrupa Birliği Hukuk Sisteminde Ultra Vires Doktrini...................................82 C. Diğer Hukuk Sistemlerinde Ultra Vires Doktrini..............................................84 1. Amerikan Hukukunda Ultra Vires Doktrini...................................................84 2. Alman Hukukunda Ultra Vires Doktrini........................................................86 3. İsviçre Hukukunda Ultra Vires Doktrini........................................................87 III. Türk Hukukunda Ultra Vires Doktrini.................................................................87 A. Türk Hukukunda Ticaret Şirketlerinin Ehliyetinin Ultra Vires Doktrini ile Sınırlandırılmasının Nedenleri ve Korunan Menfaatler.........................................89 1. Tüzel Kişiliğe Sahip Olmaları Nedeniyle......................................................89 2. Ticaret Şirketi Olmaları Nedeniyle................................................................90 B. Türk Hukukunda Ultra Vires Doktrini Hakkındaki Görüşler............................92 1. Türk Hukukunda Ultra Vires Doktrinini Savunan Görüşler..........................92 III 2. Türk Hukukunda Ultra Vires Doktrinini Eleştiren ve Kaldırılmasını Savunan Görüşler..............................................................................................................98 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TÜRK HUKUKU BAKIMINDAN ANONİM ŞİRKETLERİN EHLİYETİ VE ÖZELLİKLE ULTRA VİRES DOKTRİNİ İLE SINIRLANDIRILMASI I. Genel Olarak Anonim Şirketlerin Ehliyeti...........................................................109 II. Anonim Şirketlerin Hak Ehliyeti.........................................................................110 A. Genel Olarak...................................................................................................110 B. Anonim Şirketlerin Kuruluş Sistemleri ve Türk Hukukunda Geçerli Olan Sistem...................................................................................................................111 1. Anonim Şirketlerin Kuruluş Sistemleri........................................................111 a. Ferman (Octroi, Yasama) Sistemi............................................................111 b. İzin Sistemi ..............................................................................................112 c. Normatif Sistem.......................................................................................113 2. Türk Hukukunda Anonim Şirketlerin Kuruluşunda Benimsenen Sistem....114 a. 4884 Sayılı Kanunla Yapılan Değişiklikten Önceki Dönem....................114 b. 4884 Sayılı Kanunla Yapılan Değişiklikten Sonraki Dönem..................116 C. Anonim Şirketlerin Hak Ehliyetinin Başlama Anı..........................................118 D. Anonim Şirketlerin Hak Ehliyetinin Kapsamı ve TTK. m. 137 Işığında İşletme Konusu Çevresi ile Sınırlandırılması...................................................................119 1. TTK. m. 137’deki Düzenleme.....................................................................119 a. İşletme Konusu Kavramı..........................................................................120 b. Maksat ve Gaye Kavramları..................................................................1244 2. TTK. m. 137’deki Sınırlamanın Kapsamı....................................................127 a. TTK. m. 137’nin Sınırladığı Ehliyet........................................................127 b. TTK. m. 137’nin Sınırlamasına Tabi Olan Ticaret Şirketleri..................128 3. TTK. m. 137’nin TMK. m. 48 Karşısında Değerlendirilmesi.....................131 IV 4. TTK. m. 137’nin Anonim Şirketlere Uygulanması (Anonim Şirketlerin Ehliyetinin İşletme Konusu ile Sınırlandırılması)............................................134 5. TTK. m. 271’in Anonim Şirketlere Uygulanması (Anonim Şirketlerin Ehliyetinin Maksat ile Sınırlandırılması).........................................................138 III. Anonim Şirketlerin Fiil Ehliyeti.........................................................................143 A. Genel Olarak...................................................................................................143 B. Anonim Şirketlerin Fiil Ehliyetinin Başlama Anı...........................................145 C. Anonim Şirketlerin Fiil Ehliyetinin Kapsam ve Sınırları................................146 1. Fiil Ehliyetini Kullanan Organ: Yönetim Kurulu........................................146 2. Yönetim Kurulu’nun Temsil Yetkisinin Kapsam ve Sınırları.....................147 3. Yönetim Kurulunun İşlediği Haksız Fiiller Nedeniyle Anonim Şirketin Sorumluluğu.....................................................................................................149 IV. Anonim Şirketlerin Ehliyetinin Sınırlandırılması Bakımından Öngörülen İstisnalar...................................................................................................................150 A. Genişletici İstisnalar........................................................................................151 1. Genel Olarak................................................................................................151 2. Bağış İşlemleri.............................................................................................152 3. Haksız Fiiller................................................................................................153 4. Diğer Genişletici İstisnalar...........................................................................155 B. Daraltıcı İstisnalar...........................................................................................157 1. Genel Olarak................................................................................................157 2. Tasfiye Hali..................................................................................................158 3. Diğer Daraltıcı İstisnalar..............................................................................160 V. Anonim Şirketlerin Ehliyet Dışı İşlemlerinin Hüküm ve Sonuçları...................163 A. Ehliyet Dışı (Ultra Vires) İşlem......................................................................164 B. Ehliyet Dışı (Ultra Vires) İşlemin Hüküm ve Sonuçları.................................165 1. Ehliyet Dışı İşlemin Geçersizliğinin Hukuki Niteliği..................................165 2. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Denetimi - Şirketin Feshi................................171 3. Yönetim Kurulunun/Yöneticilerin Sorumluluğu.........................................174 VI. Anonim Şirketlerin Ehliyeti Açısından Önem Taşıyan Bazı Sözleşmeler........176 V A. Genel Olarak...................................................................................................176 B. Kefalet Sözleşmeleri........................................................................................176 C. Bağışlama Sözleşmesi.....................................................................................188 VII. Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ve Anonim Şirketlerin Ehliyetine İlişkin Değişiklikler.............................................................................................................200 A. Genel Olarak...................................................................................................200 B. TTK. Tasarı m. 125 ve Ticaret Şirketleri ile Anonim Şirketlerin Ehliyetine İlişkin Öngördüğü Değişiklikler..........................................................................202 1. Genel Olarak................................................................................................202 2. TMK. m. 48’e Atıfta Bulunulması...............................................................203 3. Yasal İstisnaların Saklı Tutulması...............................................................208 4. İşletme Konusunun Ana Sözleşmede Belirtilmesi Zorunluluğu..................209 C. TTK. Tasarı m. 371 ve Anonim Şirketin, Yönetim Kurulunun Temsil Yetkisi Kapsamı Dışında Kalan İşlemlerinden Doğan Sorumluluğuna İlişkin Değişiklikler ..............................................................................................................................211 1. Genel Olarak................................................................................................211 2. Yönetim Kurulunun Temsil Yetkisinin Kapsamı ve Bu Kapsam Dışında Kalan İşlemlerden Dolayı Şirketin Sorumluluğu.............................................211 SONUÇ....................................................................................................................218 ÖZET.......................................................................................................................230 ABSTRACT.............................................................................................................232 VI ∗ KAYNAKÇA Kitaplar AKİPEK, J. G./AKINTÜRK, T. : Türk Medeni Hukuku, Yeni Medeni Kanuna Uyarlanmış Başlangıç Hükümleri-Kişiler Hukuku, Birinci Cilt, 6. Bs., İstanbul 2007. ALANGOYA, Y./ALTUĞ, O./ARKAN, S./HELVACI, M./KENDİGELEN, A. : 40. Yılında Türk Ticaret Kanunu Semineri Tartışmaları, İstanbul 1998. ALIŞKAN, M. : Türk Ticaret Kanunu’na Göre Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın Anonim Şirketleri Denetlemesi ve İlgili Fesih Davaları, İstanbul 2007. ANSAY, T. : Anonim Şirketler Hukuku, 6. Bs., Ankara 1982. (Anonim Şirketler) ARAL, F. : Borçlar Hukuku, Özel Borç İlişkileri, 3. Bs., Ankara 2000. ARKAN, S. : Ticari İşletme Hukuku, 11. Bs., Ankara 2008. (Ticari İşletme) ARSLANLI, H. : Anonim Şirketler I. Umumi Hükümler, 3. Bs., İstanbul 1960. (Umumi Hükümler) ARSLANLI, H. : Anonim Şirketler II-III, Anonim Şirketin Organizasyonu ve Tahviller, İstanbul 1960. (Anonim Şirketler) ARSLANLI, H. : Kollektif ve Komandit Şirketler, 2. Bs., İstanbul 1960.(Şirketler) ARSLANLI, H. : Türk Hukukunda Devletçiliğin Anonim Şirketlerin Ehliyeti Üzerine Tesiri, İstanbul 1942. (Devletçilik) ATAAY, A. : Medeni Hukukun Genel Teorisi, 2. Bs., İstanbul 1971. BAHTİYAR, M. : Anonim Ortaklık Anasözleşmesi, İstanbul 2001. (Anasözleşme) ∗ Aynı yazara ait birden fazla eserin veya aynı soyadı taşıyan birden fazla yazarın bulunması durumunda, eser ve yazarlar arasındaki ayırım için yapılan kısaltmalar parantez içinde gösterilmiştir. VII BAHTİYAR, M. : Ortaklıklar Hukuku, 3. Bs., İstanbul 2007.(Ortaklıklar) BAŞTUĞ, İ. : Şirketler Hukukunun Temel İlkeleri, İzmir 1974. BATTAL, A. : Bankacılık Kanunu Şerhi (5411 sayılı Kanun ve Açıklaması), Ankara 2006. BECCHIO, B./WEHINGER, U./FARHA, A. S./SIEGEL, S. : Swiss Company Law, 2. Ed., The Hauge, London, Boston 1996. CAIN, T. E. : Charlesworth’s Company Law, 8. Ed., London 1965. CRANSTON, R. : Principles of Banking Law, 2. Ed., Oxford 2005. ÇAMOĞLU, E. : Anonim Ortaklık Yönetim Kurulu Üyelerinin Hukuki Sorumluluğu, 2. Bs., İstanbul 2007. (Yönetim Kurulu) ÇELİK, F./İPEKÇİ, N. : Şirketler Hukuku Uygulaması, İzmir 1985. ÇEVİK, O. N. : Anonim Şirketler, 4. Bs., Ankara 2002. (AŞ.) ÇEVİK, O. N. : Uygulamada Şirketler Hukuku, 3. Bs., Ankara 2002. (Şirketler) ÇEVİK, O. N. : Limitet Şirketler Hukuku ve Uygulaması, 4. Bs., Ankara 2003. (Limitet) DESSEMONTET, F./ANSAY, T. : Introduction To Swiss Law, Deventer, The Netherlands, 1981. DINE, J. : Company Law, 5. Ed., 2005. DOĞANAY, İ. : Türk Ticaret Kanunu Şerhi, C. I, İstanbul 2004. (Şerh) DOĞANAY, Ü. : Hükmi Şahıslar (Ders Notları), İstanbul 1967.(Hükmi Şahıslar) DOMANİÇ, H. : Anonim Şirketler Hukuku ve Uygulaması, TTK. Şerhi-II, İstanbul 1988. (Şerh) DOMANİÇ, H. : Anonim Şirketler, İstanbul 1978. (AŞ.) VIII
Description: