anonim ortaklıkta şirkete borçlanma yasağı

412 Pages·2015·3.51 MB·Turkish

T.C.
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ÖZEL HUKUK ANABİLİM DALI

DOKTORA TEZİ

ANONİM ORTAKLIKTA ŞİRKETE BORÇLANMA
YASAĞI

Hazırlayan
Emek TORAMAN ÇOLGAR
2502080216

Tez Danışmanı
Prof. Dr. Abuzer KENDİGELEN

İstanbul 2015

“ANONİM ORTAKLIKTA ŞİRKETE BORÇLANMA YASAĞI”

Emek Toraman Çolgar

ÖZ

Çalışmamız, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda ilk kez düzenlenen anonim
ortaklıkta şirkete borçlanma yasağını konu edinmektedir. Anılan yasak, pay sahipleri
için TTK m. 358’de, pay sahibi olmayan yönetim kurulu üyeleri içinse TTK m.
395’te düzenlenmiştir. Her iki hüküm de Türk hukukuna özgüdür ve Kanun’da
yalnızca ana hatları ile düzenlenmiştir. Bu nedenle çalışmada, düzenlemelerin
kapsamı, istisnaların sınırı ve yasağa aykırılığın sonuçları incelenmiş ve
değerlendirilmiştir.

Anahtar Sözcükler:
- Borçlanma Yasağı, Ticaret Hukuku, Şirketler Hukuku, Sermayenin
Korunması İlkesi, Eşit İşlem İlkesi

iii
“THE PROHIBITION TO BE INDEBTED TO A JOINT STOCK COMPANY”

Emek Toraman Çolgar

ABSTRACT

The subject matter of this thesis is the prohibition to be indebted to the company in
the form of a joint stock partnership, which has been regulated in the Turkish
Commercial Code for the first time. Said prohibition is regulated in the article 358 of
TCC for shareholders and in the article 395 for the board of directors who are not a
shareholder. Both provisions are unique to Turkish law and introduced with their
essential points only. Therefore in this thesis, the scope, limitation of exceptions and
the consequences of the breach of the prohibition are analysed and assessed.

Keywords:
- The Prohibition to be indepted, Commercial Law, Company Law, Capital
Maintenance, Principle of Equal Treatment

iv
ÖNSÖZ

“Anonim Ortaklıkta Şirkete Borçlanma Yasağı” konulu bu çalışma İstanbul
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı’nda doktora tezi
olarak hazırlanmıştır. Tezin kapsamı, pay sahibi ile pay sahibi olmayan yönetim
kurulu üyelerinin şirkete borçlanma yasağı ile sınırlıdır. Borçlanma yasağını öngören
düzenlemeler Türk hukukuna özgü olsa da anılan yasağın ihdas sebebi olan
sermayenin korunması ilkesi, Sermaye Yönergesi nedeniyle tüm Kıta Avrupası
hukukuna mensup ülkelerde egemendir. Bu nedenle çalışmanın ilk bölümünde
özellikle mukayeseli hukukta anonim ortaklık sermayesi ve malvarlığının nasıl
korunduğu sorusuna yanıt aranmıştır. Gerek TTK m. 358, gerek TTK m. 395, 6335
sayılı Kanun ile değişikliğe uğradığından, çalışmada değişiklik öncesinde
benimsenen hükümler ile mevcut hükümlerin karşılaştırılarak değerlendirilmesine
özen gösterilmiştir. Ayrıca her iki yasağın TTK’da sermayenin korunması ilkesi
gereği benimsenmiş diğer hükümlerle ilişkisinin açıklanmasına ve hükümlerin
uygulama alanlarının belirlenmesine çaba sarfedilmiştir.
Çalışmanın hazırlanmasında ve çalışma konusunun seçilmesinde desteğini
esirgememiş olan değerli hocam Prof. Dr. Abuzer KENDİGELEN’e, değerli kürsü
hocalarım Prof. Dr. Veliye YANLI ve Doç. Dr. Gül OKUTAN NILSSON’a her
zaman hissettirdikleri destek ve inanç için teşekkür ederim.
Tez çalışmasının bir kısmı Hamburg Max Planck Enstitüsü’nde gerçekleştirilmiştir.
Yurt dışında yapmış olduğum çalışmaları destekleyen İstanbul Bilgi Üniversitesi
Hukuk Fakültesi Dekanı Sayın Prof. Dr. Turgut Tarhanlı’ya, burs imkanı sağlayan
Max Planck Enstitüsü’ne teşekkür ederim.

v
İÇİNDEKİLER
ÖZ .......................................................................................................................................... iii
ABSTRACT ........................................................................................................................... iv
ÖNSÖZ .................................................................................................................................... v
KISALTMA CETVELİ ....................................................................................................... xii
GİRİŞ ...................................................................................................................................... 1
1. BÖLÜM .............................................................................................................................. 6
BORÇLANMA YASAĞINA TEMEL OLUŞTURAN İLKELER ....................................... 6
I. Sermayenin Korunması İlkesi ............................................................................................ 9
A. Kavram ve Terminoloji .................................................................................................................. 9
B. Mukayeseli Hukukta Konunun Düzenlenişi ....................................................................... 13
1) Kıta Avrupası Hukuku ............................................................................................................................. 14
a) Sermaye Yönergesi .............................................................................................................................. 14
(1) Yönerge'de Esas Sermaye Sistemi Gereği Öngörülmüş Hükümler ........................ 17
(2) Yönerge Uyarınca Pay Sahiplerine Dağıtım Yapılmasının Tabi Olduğu Şartlar-
Bilanço Testi .......................................................................................................................................... 18
b) Alman Hukuku ...................................................................................................................................... 22
(1) Limited Şirketler Kanunu’nda Sermayenin İadesi Yasağı .......................................... 24
b1) Federal Mahkeme’nin “November” Kararı’na Kadar Hâkim Görüş ................ 26
b2) "November" Kararı Sonrası Durum ve Şirketler Topluluğunda Nakit Havuz
Uygulaması ....................................................................................................................................... 26
b3) MoMiG düzenlemesi ............................................................................................................. 30
(i) Geri Ödemeye İlişkin Tam Değerli Talep Hakkı Kazanılması......................... 32
(ii) Hâkimiyet Sözleşmesi veya Kârın Devri Sözleşmesi Bulunması ................. 35
(iii) Pay Sahipleri Tarafından Şirkete Verilen Kredilerin Geri Ödenmesi....... 36
b4) Limited Şirketler Kanunu’nda Sermayenin İadesi Yasağına Aykırılığın
Müeyyidesi ........................................................................................................................................ 37
(2) Alman Pay Senetli Ortaklıklar Kanunu’nda Sermayenin İadesi Yasağı ............... 39
c) İsviçre Hukuku ...................................................................................................................................... 44
2) Anglo Sakson Hukuku .............................................................................................................................. 48
a) Amerikan Hukuku ................................................................................................................................ 48
b) İngiliz Hukuku ....................................................................................................................................... 54
3) Ara Değerlendirme .................................................................................................................................... 58

vi
C. Sermayenin Korunması İlkesi Aleyhine ve Lehine Öne Sürülen Görüşler ............ 63
1) Sermayenin Korunması İlkesi Aleyhine Öne Sürülen Görüşler ............................................ 67
2) Sermayenin Korunması İlkesi Lehine Öne Sürülen Görüşler ................................................. 72
3) Dağıtım Rejimi Hakkında Öne Sürülen Görüşler ......................................................................... 73
4) Görüşlerin Değerlendirilmesi ............................................................................................................... 76
D. Türk Hukukunda Sermayeyi ve Malvarlığını Koruyan Hükümler ............................ 82
1) Sermayenin eksiksiz bir şekilde oluşturulmasını amaçlayan hükümler .......................... 85
2) Sermayenin ortaklık sona erinceye kadar muhafazasını amaçlayan hükümler ve bağlı
malvarlığı ............................................................................................................................................................ 88
a) Hükümler ................................................................................................................................................. 88
b) Bağlı malvarlığı ................................................................................................................................ 89
(1) TTK m. 519/3 hükmüne göre bağlı malvarlığı ................................................................ 89
(2) TTK m. 379 hükmüne göre bağlı malvarlığı ..................................................................... 90
(3) TTK m. 376 hükmüne göre bağlı malvarlığı ..................................................................... 93
(4) TTK m. 480/3 hükmüne göre bağlı malvarlığı ................................................................ 94
(5) TTK m. 358 hükmüne göre bağlı malvarlığı ..................................................................... 96
(6) Bağlı Malvarlığı Konusunda Ara Değerlendirme ........................................................... 97
3) Malvarlığının ortaklık sona erinceye kadar işletme konusuna tahsis edilmesini
amaçlayan hükümler ..................................................................................................................................... 97
II. Eşit İşlem İlkesi ................................................................................................................. 100
A. Kavram ........................................................................................................................................... 101
B. İlkenin Düzenlenişi.................................................................................................................... 104
C. Eşit İşlem İlkesi ile Borçlanma Yasağının İlişkisi .......................................................... 105
D. İlkeye Aykırılığın Müeyyidesi ............................................................................................... 108
2. BÖLÜM ......................................................................................................................... 111
PAY SAHİBİNİN ŞİRKETE BORÇLANMA YASAĞI ................................................. 111
I. Genel Olarak ............................................................................................................... 111
A. Değişiklikten Önceki TTK m. 358 Hakkında Açıklamalar ......................................... 113
1) Borçlanmanın konusu ........................................................................................................................... 113
2) Yasağın istisnası ...................................................................................................................................... 115
a) Borcun şirketin işletme konusuna giren bir işlemden doğmuş olması .................... 116
b) İşlemin pay sahibinin işletmesi gereği yapılması ............................................................... 118
c) Borcun emsalleriyle aynı veya benzer şartlara tâbi tutulması ..................................... 120
B. 6335 Sayılı Kanunla Değişik TTK m. 358 Uyarınca Borçlanma Yasağı ................ 121
II. Borçlanma Yasağının Amacı ......................................................................................... 122

vii
III. Borçlanma Yasağının Kapsamı .................................................................................. 126
A. Kişi Açısından .......................................................................................................................... 126
1. Pay sahibi .................................................................................................................................................... 127
a) Şirketin borçlanan kişinin pay sahibi olduğunu bilmesinin gerekli olup olmadığı
........................................................................................................................................................................ 129
(1) Çıplak pay ve devri sınırlandırılmamış nama yazılı pay senetleri bakımından
132
(2) Borsaya kote olmuş ve olmamış bağlı nama yazılı paylar bakımından ............ 133
(3) Hamiline yazılı pay senetleri bakımından ..................................................................... 135
b) Müstakbel pay sahipleri bakımından ....................................................................................... 136
c) Tek pay sahibi bakımından ........................................................................................................... 138
d) İntifa hakkı sahibi bakımından ................................................................................................... 139
2. Pay sahibinin ilişkili olduğu kişiler .................................................................................................. 141
3. Dolaylı pay sahibi .................................................................................................................................... 147
4. Şirketler topluluğuna dahil şirketler .............................................................................................. 150
a) TTK m. 395/3’ün tüm yönetim kurulu üyeleri için uygulanabilirliğinin
değerlendirilmesi ................................................................................................................................... 151
b) Pay sahibi yönetim kurulu üyesine teminat verilmesinin, TTK m. 358’e tâbi olup
olmadığının değerlendirilmesi ......................................................................................................... 153
c) Sadece pay sahibi olan grup şirketine teminat verilmesinin TTK m. 358’e tâbi
olup olmadığının değerlendirilmesi ............................................................................................... 154
d) Pay sahibinin şirkete borçlanma yasağı ile kısmi hâkimiyet ilişkisi ..................... 156
5. Banka anonim şirket hissedarı .......................................................................................................... 159
B. İşlem Açısından ...................................................................................................................... 163
1. Borcun konusu .......................................................................................................................................... 164
a) Para ödüncü .................................................................................................................................... 167
a1) Ödüncün azami tutarı ............................................................................................................. 168
a2) Borcun geri ödenme süresi .................................................................................................. 172
a3) Tefecilik suçu bakımından değerlendirme.................................................................... 174
b) Kredilendirme amacı taşıyan diğer sözleşmeler ................................................................ 178
b1) Genel olarak ................................................................................................................................ 178
b2) Pay sahibi lehine teminat verilmesi ve pay sahibinin borçlarının devralınması
................................................................................................................................................................... 183
2. Finansal yardım yasağı ile konunun bağlantısı .......................................................................... 187
a) Genel olarak finansal yardım yasağı ......................................................................................... 187
b) Finansal yardım yasağının borçlanma yasağı ile bağlantısı ...................................... 192
3. Şirketin kendi hisselerini iktisap etmesi ile konunun bağlantısı ....................................... 196

viii
4. Kuruluştan sonra devralma (kanuna karşı hile) meselesi ile konunun bağlantısı ..... 200
IV. Borçlanma Yasağının Şartları ..................................................................................... 203
A. Pay Sahibinin Muaccel Sermaye Borcunu İfa Etmemesi ....................................... 205
1. Nakdî sermayenin muacceliyetinin belirlenmesi ................................................................. 207
2. Nakit dışı (aynî) sermayenin muacceliyetinin belirlenmesi............................................ 212
B. Serbest Yedek Akçeler ile Kârın Zararları Karşılayamaması ................................... 216
1. Serbest yedek akçe ............................................................................................................................. 217
2. Şirket kârı ve zararı kavramları ................................................................................................... 220
3. Finansal durumun tespitinde esas alınacak bilanço ........................................................... 224
4. Hükümdeki finansal koşulun zamanlaması ................................................................................. 227
5. Finansal durumun tespitinde uygulanacak muhasebe standartları ................................. 228
C. Borçlanma İşleminin Piyasa Koşullarında Yapılması ve Yasağın Sermayenin
İadesi Yasağı ile İlişkisi ................................................................................................................. 231
1. Genel olarak sermayenin iadesi yasağı .......................................................................................... 232
2. Sermayenin iadesi yasağının koruma kapsamı .......................................................................... 233
3. Şirket sermayesinin iade edilme yolları ........................................................................................ 237
4. Piyasa koşullarına uygun olma şartı .......................................................................................... 240
V. Borçlanma Yasağının İhlalinin Sonuçları ................................................................ 246
A. Genel Olarak ................................................................................................................................. 246
B. Borçlanma Yasağı ile Sermayeyi Koruyan Diğer Hükümlerin Uygulama
Alanlarının Tespit Edilmesi ........................................................................................................ 249
C. Yönetim Kurulu Kararının Butlanının İleri Sürülmesi ................................................ 251
D. Genel Kurul Kararının Butlanının İleri Sürülmesi........................................................ 253
E. İşlemin Geçersizliğinin İleri Sürülmesi ve İşlem Güvenliği .................................. 258
1. Ödünç sözleşmesinde iade borcu ................................................................................................ 261
2. Teminat sözleşmesinde iade borcu ............................................................................................ 265
F. Pay Sahibinin Hukuki Sorumluluğu ................................................................................ 266
1. Borçlarını ödeyebilen bir şirkette pay sahibinin sorumluluğu ........................................... 267
2. Şirketin iflas etmesi halinde pay sahibinin sorumluluğu ...................................................... 271
a) Pay sahibinin haksız fiil sorumluluğu ................................................................................ 272
b) Şirketin iflasına sebep olan eylemlerden dolayı sorumluluk .................................. 273
c) Tüzel kişilik perdesinin aralanması .................................................................................... 277
3. Görüşümüz ................................................................................................................................................. 281
G. Yönetim Kurulu Üyelerine Karşı Sorumluluk Davası Açılması ........................... 282
H. Adli Para Cezası ......................................................................................................................... 285
I. Diğer Kanunlarda Konunun Düzenlenişi .......................................................................... 288

ix
1. Sermaye piyasası hukukunda örtülü kazanç dağıtımı ............................................................ 288
2. İlgili diğer kanunlar ................................................................................................................................ 293
3. BÖLÜM ......................................................................................................................... 294
PAY SAHİBİ OLMAYAN YÖNETİM KURULU ÜYELERİ İLE YAKINLARININ
ŞİRKETE BORÇLANMA YASAĞI ................................................................................ 294
I. Genel Olarak ........................................................................................................................ 294
II. Yasağın Amacı .................................................................................................................... 296
III. Yasağın Kapsamı ............................................................................................................. 304
A. Kişi Açısından .............................................................................................................................. 304
1. Pay sahibi olmayan yönetim kurulu üyeleri ................................................................................ 305
2. Yönetim kurulu üyesinin pay sahibi olmayan yakınları ve diğer ilişkili kişiler........... 307
B. İşlem Açısından ........................................................................................................................... 310
1. Yasak kapsamındaki kişilere ödünç verilmesi............................................................................ 310
a. Mukayeseli hukukta .......................................................................................................................... 310
(1) Kıta Avrupası Hukuku ............................................................................................................. 311
(2) Anglo Sakson Hukuku ............................................................................................................. 314
2a) İngiliz Hukuku ...................................................................................................................... 314
a) Yöneticilerle yapılan işlemler .................................................................................... 315
b) Şirketin yöneticilere ödünç vermesi ....................................................................... 319
2b) Amerikan Hukuku .............................................................................................................. 321
a) Yöneticilerle yapılan işlemler .................................................................................... 321
b) Şirketin yöneticilere ödünç vermesi ....................................................................... 325
b. Türk hukukunda................................................................................................................................. 326
2. Yasak kapsamındaki kişiler lehine teminat verilmesi, bu kişilerin borçlarının
üstlenilmesi ..................................................................................................................................................... 328
IV. Yasağın İstisnaları .......................................................................................................... 332
A. Şirketler Topluluğunda ........................................................................................................... 332
1. Şirketler topluluğunun özel düzenlemeleri ................................................................................. 334
2. Şirketler topluluğu için TTK m. 395/3’te saklı tutulan işlemler ........................................ 338
3. Hükümde açıkça sayılmayan diğer teminat işlemleri ve özellikle nakit havuzu
uygulaması ...................................................................................................................................................... 341
B. Bankacılık Mevzuatında .......................................................................................................... 346
V. Borçlanma Yasağının İhlalinin Sonuçları ................................................................ 352
A. Şirket Alacaklılarının Doğrudan Takip Yetkisi .......................................................... 352
B. İşlemin Geçersizliğinin İleri Sürülmesi ............................................................................. 357

x