Anonim Halk Şiiri Üzerine PDF
Preview Anonim Halk Şiiri Üzerine
~Tiirk Dili ~~ Aylik: Dil Dergisi cLvn Sayt : 445-450 Ocak — Haziran 1989 ANONIM HALK SIIRi UZERINE.. Doc. Du. Neveat Gozavorn Giinimwiize kadar ele gevcilebilen yams kaynaklardan anlagldibina gore, sok genis bir cofrafvaya yeyulan rk ulusy, Kendi iginden yetigp adlan hate fanan veya unotuimus olan sairlerine ve onlann eserierine, en eski tarhlerden bu gume kacar buyuk bir igi ve sevgi gostermistr. Bu ilgt ve sevginin yizyillar oyu stirmesi, halk gaielerinin halkin gn, kulags ve en énemilisi “dil” olma- sandandir. Inte, dilek, heyecan, duygu ve disincelerinin kolayca sn bir dill, basit bir Slgiyle,skalda hemen kalabileeck uyablarla ve Ailde sdylendigin: giten halkum, gerek kyiel eserlere, gerek yarabeis zaman~ le unutulup folklor rind haline déniiyen ve boylece anonim bir escr olarak Kabul edilen metialoce biyik bir sadskat géstermis, ya kulaktan kulage ve ata- dan ojula, nineden kva aktarma bigimigle, ya da gesiti conk ve mecmualara ayeetmek yoluyla bu gizel Omckleri unutulraktan kurtarma yoluna.gitmistr Binleroe Omegen, yasamanim saglayan Szel ve resml kitapliklarmnizdaki viele yaama cnk ve meemua ginimitze kadar tam olarak islenmemis ve incelenme- tistir. Bu kader 2engin drnekleri bulunan Halk Siirimiai bu gine kadar imoele- yen eserlerin sg altmnda Sg ana bekimade ele almaktayz 1, Anonim Halic Si 2, Saz Siri (Asik Febiyan), 3, Tekke Sil Bix bu bétimde bisa apkiamalarla Anonim Halk Sit Gzerinde duracak ve baa ornekler vereceBiz. rlerin tarhi, tarihi geligmesi, geyiti etkikeameler ve ‘yaryanilana olugnasi gibi dubs gok bu Konunun skademisyenterinin tamsacag okislare, daha sonra yayimlayacabimz monografilerde gineceimiz igia, amact- 2 Anonim Halk Sit Ozerine mu ortu ve yiksek opretimecki genclorimize bir parga wak tutabilmektir, Bur rods bir Genck vermek were sadeve temel gizgilenyle mani ve kogma ana tirles! Gaeringe durulup agiklamatar yapilacakte. Kogenanin en yaygin bigimi olan tirkiler cle almacak ve yapus bakimindan drmekleri verilecektir ‘Tork tarihinin bitinen ilk dnerslerinden iibaren geyitt sumatkrarm, yaga nan olaylar ve hunlann kehramanat hakkinds depisik Wislerde eserler verdik- leri, destanlar sdyledikleri, afwtlar yaknklan bize kadar ulisabilen belgelerdea anlayiimaktache. Bu ilk Turk s6z sanatkérlan arasinda Cugu, Apnngur Tigin, ill Tarkan, Kalun Keysi ve digelerinin serler, adlanas olumsualuge kavu;- turmustur.' Islamiyetin kabul edilmesinden onceki donemde sirleiyle adlanca ‘mindmuze vlestran bu sairleden sonra, daha yirlerce sai: Islemiyetin ka bulnden sonra iin kazanmislar ve esezleriyle birltkie animslardir. Anca bune lanin yam sie daha yiideree, belki binlerse halk Sait escrini ertaya Koyduktan kaa veya un bir zaman araligindan sonsa vavtulmny ve sad amare clay tur. Bu unutulmada rol oynayan en dnerli sehepler arasinda cografi sartlar, savaslar ve exarc, itl ve isyantar, yokluklar, gBeler, yangnlar v.b. bulunmak= ‘adi. Kendi sunat zevkini, dil ve uslip Ozlligini, duyeu ve duisineesini katara sirint veya eseri ortaya koyan sanatkdre dina unutulmast, bu grin veya ese- tin zamanla halkin malt olarak kabol ediimesine yol agnushr. Bu Wr silere halkin sahip ikmas v= korumasi, oau hig defistirmesien veya cok 1 deBigtre- rek aktara-aklara yuzlerce yal yagatmast Sonunda, bu gun elimiadcki “anoniea™ setter bayik saytars ulaginiyr, Turkiye'mizin en kaguk koyunden en buyuk ehirerine kadar her trl yerleyme noktasinda caals bie sekilde yasaytlarine sordicen bu anonim sier ve Gmeklernin izerinde deha yakindan curmak ge~ rekmektedir “Tick diinin en edki ve en dyer yank Raynaklanndan Divan @ tgatit- Tiive'te Kiggarh Mahmuc’un denck olarak vere birgok gir pargasindan anis~ ‘digmuza pore, Turklerds mani soyleme, turkit vakm, bir oly hikiye-etmede ya Kullanacak dikket gekme sb. nokta, Iamiyetin kabullsden Onoeki yi larda da canie bir bigimde var olmustur ye uzun yillar aymi calla. yasu- ‘mij. Halk arasinda. dayduklanns aktaran Késgarit Mahmud’ bu bakomdan, varihteki ilk folkior deriemecimizdir de diyebilriz. Béylece unovim halk ain en aandan Kéggarls Mabmud'un yasadgs XI yieyiltan da daha ta geri gotiriebiecogi tartiglmaz bir gergek olarak nimuzde durmmaktadi. Omeklerin bu kadar eski olmasina kargitk, XI. yizpldan soaraki dnemlerde eter gt ve sevsiyi aydilar arasmda bulamayan halk giimiz Gzevindleki aray= turma ve galigmalar, onun zenginligi ve gizelgile ters orantit bie bigimele ge~ figmigir. Edebiyat tarblerimiadcki yetesi> billle, be pszligin sonucunn or ‘aya hoyan Kanutand 9 rat Resi ates, si ik ia TT yayitanncan, Askar 1958, Ne Gozaydin 3 Hulk iirimizin Grneklerine geymeden Onecki dilegimiz, yams halindeki cénk ve meemuaiann ciddi galigmalar sonunda gin apna gikarilmas: ve asl bbundan sonra edebiyat tarihimivin bu bélliminin gercekci bir bigimde yeniden kaleme alimmasidt. MANI: ‘Turk halk sirinin en kigtk nanm bigimi olup gok genis bir eografi alana yayilmgtt. Tirkiye sini iginde Deniolide mama, Urfa'da kachnlar arasinda SGylenenlerine, me"ini, erkekler arasindakilere ise Aoyrat, Dogu Karadeniz bolgesinde ise Aaryeberi adiyla tanunmakiadir. Kerp-berilerde karglikh olarak ve sira ile kigler iki dine soylerter; ikinei dizcler kendi arasinda kafiyelidir. Tiirkiye diginda ibe Azerbayean'da Bayal: Irak taki Tirkler arasinda. hoyrat; Kean Tirkleri ve Kirpelar arasinds aytipa, kayim dleng veya ilenek; Tatalar- dda cintk, cing, eink, sox; Kinm Tatarlarinda mane, Ozbekler arasiada kasuk, aula? adlanyia bilinmektc olan mani, defigik arasturmecilar tarafindan wun vullardan beri Uzerinde durulmasina raginen, etimoloiisi bakunndan tam. bir kosinlige kavusturnlamamgir. Bau araghimaciara girs bu kelime Arapca mc ‘nd kelimesinin bomulmus bic bigimidis. Baska aragurmacilar ise man Kelimesia- den tlirem’s olduijunu kabul etmekte ve Tlrkge asi bir kelime olduguny ieri siirmektedir. Mani, genellikle yedi heeedea olugan dirt dizelik bir tirdir. Bu bir tek Orlak iginde bir anlam buttnlugG eOstermek zorundadir, Anlamun agin tayyan dizeler goQunlukla Oganed ve dOrduncd dizclerdir. Geneibikle ik iki di- ze, sail anlama veren son dizelere bir hwzrik yapiloasn: saglayan cold dvelerdit. Bu ilk iki dize msninin butinings igerisinde herbangi bir anlam tax mamlama endigesi tagimaksin yer aldiklar: gibi, bazan bu anlar batinidine Kkatkada da bulunmaktadirlar. {tk iki dizenin cesitit manilerde depistiicbildig, ancak digines ve GveliKle de anlannn bitin yak geken dorduvcis dizenin ise hemen hemen hig degigtrilmedigini gordyoruz ‘Sozlerimiai daha iyi belinebilmek igin birkeg maniye bakilum : {ik iki dizesi dolduma olanlar + ay bitin i Carre ita sii. er yarn kynetn ‘Gildan cone hilérm, = pea, On. Pras M Fad. 2 i Sebi Tai, anbal 1961, 5273, Dana ota bit i? ‘Sipieeler gaz mi? Gel gurbenea grein, Bu hase yarec i? veya Kalen ing cra, Ham éomi gm oma Gitele gad vera (ti so. veya Bu doe la doi gy su aie Heres yar ilo gees ire ara bai. Birinci dizesi doldurma, diger dizeleri maninin anlamum olusturanlar : Ku tink rec, Yells yar nevece? Gogerin bel dein Beldcom pencaree, veya ‘Samant flu seman, ‘yan nani jn, her eagun yapyor Bem din ne zaman? veya Suyu verdm ena Gonicm cast ogi, Oiler ben arcs, Bical coro, tik dizelevi do\durma olmasina ragmen som dizeerinin deistigi manitere 4 rastlnmaktacir. Bunlar mani sGyleyenin maniyi syle zaman, duruma ve olaylara gore aym doldurma dizeleri kullandigim, ancak son dizelerde we sil amas onaya Koydufunu gisteren omeklerdi 1 Kaede ees 2 ated ge se Doldurma dizeler 3. Benim savdigio yigic 4 laden tes, Neveat Gazaydin yerine ayni doldurma dizelere sahip olan su maniler bu diigincemizi destele~ mekedir : 1. Kadifaden keses 2. Kahuedon elses 3. Neve makin biforis 4, Cierny? veya (1. ve 2 dizeler aym) 3. Gunn geime gece ne 4, Ciena. 3, Ne desim do candi igen ages Nolan elon garmin Hoge 3, Otummes geet er 4. igen ayes. ‘tum oyun sain 4. Cigerinin kes. 23. Otumuy human yeas 4 Cipe nin et 2. Otuimis mani sylr 4. Ciesinin gas 3, Ouama ya yar 4 Cipenmn bases 3. turma aie 4, Geen ses 2. Saris ous geo” 4, Cigerimi ages. Baska omnekler 1. Aya arin gaia 2. Save st bay ra Doldurma dizeler 3. Cena ob aldrn ‘9m dan hey > Yai, Hesni : “Ells Fotdlory ~ Mant” Turk Folklor Aragramalan, ¢ 6, yl 12, sa- 152 (Temmuz 1950). 2194-2198 5 Anonim Halk Stiri Uzerine 3. fyten arn dasn 4. ij dun hapa veya 2. Dusen Kerner 4 lpmdandu hey, 3. Go Roi eathgn 4 Yond ime aya? Hazan bu ik iki dizenin genigleyerek gine dizeyi de igine aldips porilmektedi 4. Bes ir gums aim 2 Yelerdoni gemeyn 4 Besuki alea sain 4 Sehearn ego manisinde lk ug dize aym Kalmus ve sadece son dize deiistir °§ Hem gut ba gigi, Ashinda mani 6g iginde bir anlane bitliginia drt dize igine yaytimast ‘maniain gizelitini de rabatlikia otaya koymaktadkr. Yapilan beazetmeler, cizi- len tablo ve ifade bu don dize iciade bir bitlik olusturdugunda mani data gilzel ve estetik bir yaptya kuvugmatk tnd Manilcsia uyak dizeni yenellible a, 4, b, w gekindedic. Biiac, ikinct ve doccine’ dizeler bisbileri ihe uyakh, gunmen dee ise tamamen bagimsiede Girig veya doldurma niteliginde olan ik iki dizenin uyak bakumndan son dize- se bath olmas: sebebiyle en gfizel wanier, anlam bakimundan da bu baglantyt ‘nays. koyup her bakimdan bir bitinldk g6steren manilrdir. Uk iki dizenin zamanka veya bit kisi ve bolgelore gore degigmesi, bu hutinlige olumsuz Onde etki yapmaktadi. Mk iki dize, maninin aniam baksmndan dig dinya ite iigkisini, son iki dize ise vurgulamak istenen duygu ve ctsineeyi sergilemeye ‘algtr. Bu iki boli birbilerine ne kadar uyum gGvterilerse mani o kadar Dayan bic Omek sayihe. S6zind ettigimiz masicrden bir kag Graek verelim ge asin ok dike Kepigingok coi Pak gel by See iyo aioe veya (ka ep ustne Yan gure veya veya veya veya veya Nevzat Géeaytn 7 Yes a bazamis An pega dine, anya sah lee ati sak Sunt pe sev gosta oi ana sah, Keyl yoyir kena ‘Yes gud yaa O yr seyiana gg Hertes ona hayrende Gitin pa bimode Fem sie edi“ ym glrig® anata. ugmoa. Koske dong onc ‘ging olay Hala dei ada ‘Yn gris layin. hap ince sot Yin in cour ‘yet lun yin Son ydikge bor doyeom ‘Su gidn nin ka yin al krmar tiem get her stn yr akira Ana ng a ri Her dre ig ig Breil pi osa ea ‘aya mina ing Tam mani veya diz mani adi verilen dé dizeli ve yedi heceli manilerden Dbagka Kestk mant, arak manive deyisdenilen geste de bulunmaktadir, 8 Anonim Hulk $iiri Uzerine Karghikt olarak sSylenen manitere ise deyis ach verikmektedir. Burada kar- 4 cinsten olan kisller birer dortlék (1am manip soyleyerek dilek, duygu ve gineelerini agiklarlar. Genie ilk iki dizede soru-cevap big endif gor. Bohealada gl var mi? Saline el vr rm? Gece yanna glsem ‘ena rn vor m2? = abgamuda gl de va (Gl binds yo! da vae Hos goin sata gain ‘Bon yrin de va vest ~ Aiea bi Dio ie ten Cetra pt Kap ton aa = dna stn ve Die stim sen Sorat nye, Bede dm yim, — Oath iret Ipod ne ra? yr in attr saatein vor mee? . er tli va Yer 68 tar ‘Sen sagol ben sagjotam Dyn stcsreva — $i devel bur mason? Galn isn a sin? Akane ge osegin edo yaling min? = $u dred buzum ten Gein deh ta: ben Gelocosen aksar ge de yon bon, Neveat Gazaydn 9 veya — Baya baanin vr Sullerdan frmanim var ‘igi sam ol uae ard dermanur var — Baya haan oar Sultandan fran simae en to ia glamor: Her xs drm cima ‘Yedi dizeli manitesin diyinda baz manilerin dize saylanom 4, 5, 8, 10, 11 ve 14 oldugu da bilinmektedir, Bunlann sayilarinn kabank olmamast, gok di- zeli_ manilerin azelikle uyak bulma endigesi dolavisyla koley kolay dizileme- mesine, rahathkia hatrda turulamamasina ve gigli sanatkilann bualan yarat maya dem vermemesine baglanmaktadi, lik dizesinin yedi heeeden daha az ve uyaiyn cinasis oimsst halinde ortaya akan kesik mani dzelikle esk Istanbul kahveleriade gok tutuimus ve yayirmis- fur, Bunlardaki uyaklar cinash oldugundan, cinest: mani diye de bilinmektedir- ler, Eski Istanbal'da bunlarm dogmaca olarak sdylenmesi, sanatkfin doferini daha da aruran bir dzcllkti. $62 gelimi, istanbul'un tink manicicrinden Peri san Halil meabuhaya goturdagtu dana ike Halig dzerindeki Kapri'den geyerken una bir gocuga boynus wurur. Olay azesine Kalabaligmn feryatlarla, bagermalar- 4a bagina toplandigim gbren Halil, eliai kulaimma atar ve ish bastirmak gin en a sesiyle ve makamla 0 anda gu maniyi doBagtan soyleyiverie: Adar aan. buerw ‘Yr dana sabyona Boynualon bana (ik ar izimden ‘Sin olsun bu dana Manilerin dzel bir eagi ile sylondiini gosteren bu satan, Ahmet Rasim de desteklemektedie,. “Mani bashgan koyéudn bir yamanda aynen gunlan soylemektedir:* “Mani deni donmez, gelen seslendirme sekti “Adam aman ama dan ibérettr. Biz, Istanbul gocuklan, bu kelimeyi bagha bir yekilde karglaya- mayra.. Gergckten, Halk Edebiyat'nda dis bu sckil, mnilerin en usdle dtighin bir agsrayicxdir. Méniyi Karilar, makamuna g6tirir, uburlar. Sarkslarimedoki, © asi, Abt: Muhrrie Ba Ya, Ankara 1900, 5.135 10° Anonin, Halle Siri Dzerine Uiklerimizdeki grt ite nakardt, hata mniydn bass gibi giffe ve beste yerine, {deta bir tekrar olarak bu gekilde yapubr. Ahmed Vek Pasa rahmetli, Lehge-t Osmdnlsinde, mini karghgmde: “Main; usiksiz, yurujsuz eqglerle okunan yezinsiz, minis gufte” yazmuge 4a, coun bo acklames, mini bilmediinden, dabe dogruse guuun bunun it~ isi sonucu olarak Kolhanbeyi srkilan arasna giren bir gifte ve beste seyle~ rk verir odiblerden birine be gekilde sunulmus olmasindsn dofan bir soz yan- Ugh. Yokst mini, sshnda, hem “bedi, ve “beyin” dallermm depiymez Jaideleince sBylenisi iki anlam svi balginden, hem de Dogu mv, Turk mi, Osmank mu, [sim mi, hechaneisinin ie iste onlardan bisinin Abid olduga amsiki tz cesitlerindcndir. ‘Sma, burada, bir ars-soze kat bir ye var Mini dyle bir nazam geklidir ki, miskimiain ancak ona ay tara ile tamam olur, demek yerindesir Yoksa, gene! olarak, Ginili Hamam natin veya ustast Beni Zebri’nmn bir Hudireliee sabain krsmei gomleginden gekip gikardigt her OrneBe Kary. el naka, yayik agi, say. git, iner ghar gutldk veyélut avurdu yuk Mesnigin aklina yelken eligi camanlarda avaz avaz okudukkiet ‘plan olek oak Dasma lol eg bores ile Yann apr teak Ka'an bureu mayur Di blz Gives moyam Boni quate yes: on quiet hare rn sibi, Vek Pasa rahmetlinin méni agislamasina uygun dayen, allaxbullak kra- Jara asla mani denilemer, Meger ki mini gibi inec, inec oldngu kadar ri ok~ ssayan ve dima bir maksadh ankaton, mstatkil beyitler, muljredier olsun} irae evvel arz etmistie, mfniler misikisimizin ona ayirdhja makamla ta ‘mam olur, Bunlar Adeta Kafiye ve redif bakumindan bir kulak veriste, bir ha- kugta, “Kafiye igindir", “Gor igin de ola” nazariyesinin dayandsgs mostakil ‘ini “miredlerden” ibarcttir. Dort mst yani kita’ys andine ge- Ielde oanina ne tesidi ettim, ne de busts! sekilde okuranin dinledim. Méniciler, bunlann kafiye ve redif kismna ayak derler: “Ayak bulmck”, “aya: ayapina gotirmek”, aym kafiyede bir baska beyit bulup veyalnut hemen dusirup soylemek demektir ki onlur arasinda en makbdl bir sanat, bie zek& seri.”
Description:The list of books you might like
