analizë e sistemit ligjor

168 Pages·2004·1.11 MB·Albanian

Organizata për Sigurim dhe Bashkëpunim në Evropë
Prezenca në Shqipëri
ANALIZË E SISTEMIT
LIGJOR
NË SHQIPËRI
2004
OSBE PREZENCA NË SHQIPËRI
ANALIZË E SISTEMIT LIGJOR
PARATHЁNIE
Shteti i së drejtës është shtylla e demokracisë. Kur veprimet e shtetit bazohen në parimet e shtetit të
së drejtës, populli është më i prirur të ketë besim tek autoritetet dhe mes tyre të bashkëpunojnë si
pjesë të së njejtës shoqëri. Nëse mungon shteti i së drejtës, njerëzit veprojnë në mënyrë shumë
individualiste. Shteti i së drejtës nënkupton një sistem ligjor që funksionon mirë, i cili siguron
drejtim mbi rregullat bazë që përcaktojnë funksionimin e organizimit shoqëror dhe që ndihmon në
vënien e tyre në praktikë. Për këto arsye dhe në përgjithësi për të kontribuar në forcimin e shtetit të
së drejtës, OSBE-ja ka përgatitur këtë analizë mbi gjendjen aktuale të njëmbëdhjetë elementeve të
sistemit ligjor shqiptar.
Besimi i Publikut tek Sistemi Ligjor Duhet të Përmirësohet
Analiza e sistemit ligjor tregon se besimi i publikut në Shqipëri për këtë sistem, është i ulët. Besimi i
publikut është i domosdoshëm për zhvillimin ekonomik, pasi ai krijon një klimë, ku investuesit janë
të sigurt se janë në një fushë loje të drejtë, ku bankat kanë sigurinë se kreditë e pashlyera do të mund
t’u kthehen dhe ku njerëzit i paguajnë taksat e tyre, të cilat nga ana tjetër shërbejnë për të
përmirësuar infrastrukturën. Sistemi ligjor është një aktor kryesor, i cili siguron që kultura të
zhvillohet, pasi ai bën të mundur që të zbatohen rregullat bazë për televizionin, shkollat ose botimin.
Me një sistem ligjor mosfunksionues, në përgjithësi, njerëzit ndihen të pasigurt. Elementi themelor
për krijimin e besimit të publikut, është bindja se rregullat për të cilat bihet dakord në një mënyrë
demokratike, zbatohen nga e gjithë shoqëria dhe nga strukturat shtetërore.
Një kapitull në këtë analizë është për Zyrën e Përmbarimit në Shqipëri. Ne shohim se shtetasit në të
gjithë vendin, hasin vështirësi të konsiderueshme në zbatimin e vendimeve gjyqësore. Shpeshherë,
përmbaruesit thjesht nuk kanë burimet e nevojshme; nganjëherë, kuadri ligjor është i mangët.
Megjithatë, më shqetësuese është se shtetasit që i fitojnë gjykimet për detyrim në të holla ndaj shtetit
shqiptar, shpeshherë e kanë veçanërisht të vështirë t’i ekzekutojnë titujt e tyre. Kjo shkel parimin se
shteti dhe ata që ushtrojnë pushtet në emër të tij, duhet t’u binden rregullave ashtu si çdo shtetas.
Gjithashtu, shohim metoda të ndryshme të përdorura nga eprorët e drejpërdrejtë për t’i parandaluar
prokurorët nga kryerja e detyrave të tyre në përputhje me ligjin. Ata argumentojnë se mund të
pengohen në përparimin e tyre në karrierë, nëse refuzojnë të firmosin dokumente që i konsiderojnë të
parregullta. Ata ankohen për shqetësime përmes kontrollit jo të arsyeshëm mbi punën e tyre të
përditshme. Prokurorët pretendojnë se çështjet e rëndësishme, shpeshherë ndahen pa u bazuar në
metodat zyrtare. Për sa kohë që punonjësit shtetërorë në funksione drejtuese, nuk ndihen të sigurt në
postet e tyre kur ata i kryejnë me ndërgjegjshmëri detyrat dhe, për sa kohë që rutina zyrtare është e
thjeshtë për t’u shmangur, publiku nuk do të ketë besim tek autoritetet.
Noterët shqiptarë, shpeshherë përpilojnë kontrata me parregullsi, ose më keq, certifikata të rreme të
zotërimit të pronës ose të tranferimit të saj. Këto veprime çojnë në shumë çështje gjyqësore, në fusha
ku siguria është jetësore për zhvillimin ekonomik, pasi derisa tapitë e pronësisë të jenë të besueshme,
investuesit do të zgjedhin vende të tjera për t’i vendosur pasuritë e tyre.
Sistemi Ligjor Duhet të Veprojë në Mënyrë më Transparente
Transparenca është një çështje kryesore në këtë analizë. Kur një aktor në sistemin ligjor, sillet në një
mënyrë transparente, do të ketë më shumë mundësi që njerëzit të kenë besim në të. Një sistem
transparent, patjetër që duhet të përpiqet të eleminojë elementet e korruptuara. Duhet vënë re se
ii
OSBE PREZENCA NË SHQIPËRI
ANALIZË E SISTEMIT LIGJOR
korrupsioni është një dukuri në të cilën njerëzit përfshihen edhe në mënyrë të pavullnetshme. Për
këtë arsye, është e rëndësishme për sistemin ligjor që t’i mbrojë pjesëmarrësit e vet nga korrupsioni i
pavullnetshëm. Për ata që janë të korruptuar në mënyrë të vullnetshme, sistemi ligjor duhet të zbatojë
sanksione të rrepta në një mënyrë uniforme.
Është e mundur që sistemi ligjor në Shqipëri të ketë një reputacion që është më i keq nga ç’meriton.
Kjo rezulton nga njerëz që nuk e kuptojnë se si funksionojnë institucionet dhe prandaj dyshojnë. Ne
kemi sugjeruar përmirësime me synimin e eleminimit të mosbesimit. Në një sistem transparent,
korrupsioni është shumë më i vështirë se sa në një sistem të turbulluar; kur njerëzit i kuptojnë
proceset, ka më pak të ngjarë që ata të mendojnë se janë të korruptuara.
Qëllimi i kësaj analize
Synimi përfundimtar i Analizës së sistemit ligjor, është që të ndihmojë krijimin e një sistemi ligjor
transparent, që punon për popullin shqiptar dhe besohet nga ai. Prandaj, çdo kapitull jep një
përmbledhje të atyre që OSBE-ja i konsideron si përparësi në reformën e sistemit ligjor. Gjithashtu,
çdo kapitull përpiqet të shpjegojë se si duhet të funksionojnë pjesët e ndryshme të sistemit ligjor, nga
një këndvështrim ligjor. Kryesisht, raporti i drejtohet atyre që punojnë në institucionet shtetërore dhe
organizatat ndërkombëtare. Shpresojmë se këto përshkrime do t’i ndihmojnë këta organe në
kontaktet e tyre me sistemin ligjor.
OSBE-ja ka ndërmend të zhvillojë projekte për të trajtuar disa nga rekomandimet e bëra në këtë
analizë. Shpresojmë që autoritetet shqiptare dhe organizatat e tjera ndërkombëtare, gjithashtu do t’i
konsiderojnë si të rëndësishme rekomandimet dhe do të zhvillojnë projekte aty ku OSBE-ja nuk ka
burime për të vepruar. Sidoqoftë, duhet vënë re se zhvillimi i projekteve, ka mundësi të kërkojë punë
kërkimore shtesë. Analiza e sistemit ligjor është e gjatë edhe pa hollësi të shumta mbi strategjitë
përkatëse zbatuese në reformat e ndryshme. Megjithatë, shpresojmë që kjo analizë do të shërbejë si
një katalizator për ndryshime, pasi ajo jep ide për ndryshime dhe informacion përmbledhës të
domosdoshëm për zhvillimin e projekteve të dobishme.
Kjo analizë u përgatit nga i gjithë personeli vendas dhe ndërkombëtar i Departamentit të Ligjit dhe të
të Drejtave të Njeriut, Prezenca e OSBE-së në Shqipëri.
Osmo LIPPONEN
Kryetar i Prezencës së OSBE-së në Shqipëri
iii
OSBE PREZENCA NË SHQIPËRI
ANALIZË E SISTEMIT LIGJOR
Mirënjohje
Prezenca e OSBE-së në Shqipëri dëshiron t'ju shprehë mirënjohjen e saj institucioneve të cilat
mbështetën përgatitjen e kësaj Analize të Sistemit Ligjor. Falenderojmë Prokurorinë e Përgjithshme
dhe në veçanti z. Theodhori Sollaku, për gadishmërinë e tyre për t'i ardhur në ndihmë institucionit
tonë me çdo informacion të nevojshëm dhe për profesionalizmin e treguar. Falenderime të veçanta
duhet t'u jepen gjithashtu edhe Këshilltarit Ligjor të Prokurorisë, z. Koli Bele, Drejtorit të
Departamentit të Marrëdhënieve me Jashtë, z. Ardian Visha, Drejtorit të Drejtorisë së Personelit, z.
Kasem Berberi.
Ne u jemi mirënjohës Drejtorit të Profesioneve te Lira në Ministrinë e Drejtësisë, z. Gjin Niklekaj,
Kryetares së Dhomës Kombëtare të Noterëve, zj. Shpresa Kurti dhe të gjithë noterëve për ndihmën e
dhënë. Z. Ardian Dvorani, Drejtor i Përgjithshëm i Kodifikimit në Ministrinë e Drejtësisë ka dhënë
gjithashtu kontributin e tij me të dhëna lidhur me planet legjislative. Në fazat e para të këtij projekti
vlerësojmë përkrahjen e ish-Zëvendës Ministrit të Drejtësisë z. Sokol Hazizi.
Falenderime duhet t'u jepen edhe Avokatit të Popullit, z. Ermir Dobjani, Këshilltarit të tij, z. Artur
Lazebeu dhe gjithë stafit të Zyrës së Avokatit të Popullit për ndihmën e tyre tepër të vlefshme.
Shumë punonjës të pushtetit gjyqësor na kanë ofruar mendime mjaft të dobishme. Ata janë shumë në
numër për të përmendur të gjithë emrat, por shprehim mirënjohjen tonë për orët e panumurta që këta
persona na kanë kushtuar në ndihmë të këtij projekti. Megjithatë, në veçanti do të falenderonim
Kryetarin e Gjykatës së Lartë z. Thimjo Kondi, Nënkryetarin e Këshillit të Lartë të Drejtësisë, z. Ilir
Panda, dhe gjyqtarët e Gjykatës së Apelit z. Gjovalin Pernoca dhe z. Edmond Islamaj për
gatishmërinë e treguar për të diskutuar një gamë të gjerë çështjesh lidhur me sistemin ligjor. Meriton
vlerësime edhe zj. Ariana Fullani, Drejtore e Shkollës së Magjistraturës, për ndihmën që na dha në
lidhje me kërkesat e bëra nga ana jonë.
Dhe së fundi, çmojmë kontributin e z. Maks Haxhia, Kryetar i Dhomës Kombëtare të Avokatëve,
dhe zj. Denisa Rreli, Koordinatore e Dhomës së Avokatisë Tiranë.
iv
OSBE PREZENCA NË SHQIPËRI
ANALIZË E SISTEMIT LIGJOR
PËRMBAJTJA
PARATHËNIE ………………………………………………………………………………………ii
MIRËNJOHJE ……………………………………………………………………………………...iv
TABELA E SHKURTIMEVE ……………………………………………………………………xix
KAPITULLI I. GJYKATAT …………………………………………………………...1
I. HYRJE …………………………………………………………………………………...1
A. Përshkrim historik ………………………………………………………………………………..1
B. Përshkrim i reformës gjyqësore në aspektin strukturor ……………………………………….2
II. STRUKTURA LIGJORE ……………………………………………………………….2
A. Gjykatat e Shkallës së parë dhe Gjykatat e Apelit ……………………………………………..2
1. Gjykatat e Shkallës së Parë
a. Numri i gjyqtarëve
b. Emërimi i gjyqtarëve
2. Gjykatat e Apelit
B. Gjykatat për fusha të veçanta ……………………………………………………………………5
1. Gjykata e Krimeve të Rënda
2. Gjykatat Ushtarake
3. Kolegji Zgjedhor
C. Të drejta dhe detyra të përgjithshme të gjyqtarëve ……………………………………………7
1. Ndarja e gjykatave dhe ndarja e çështjeve
2. Procedura standarte dhe rregulla
3. Vlerësimi i punës dhe masat disiplinore
D. Gjykata e Lartë …………………………………………………………………………………...9
1. Dispozita kushtetuese
2. Ligji për Gjykatën e Lartë
E. Gjykata Kushtetuese ……………………………………………………………………………11
1. Detyra të përgjithshme kushtetuese
2. Çështje të juridiksionit
3. Organizimi i gjykatës
III. PAVARËSIA E GJYKATAVE ………………………………………………………..13
IV. STATISTIKA RRETH VEPRIMEVE TË GJYKATAVE ………………………….13
A. Gjykatat (me përjashtim të Gjykatës Kushtetuese) ………………………………………….13
B. Gjykata Kushtetuese ……………………………………………………………………………15
v
OSBE PREZENCA NË SHQIPËRI
ANALIZË E SISTEMIT LIGJOR
V. GJENDJA E GJYQËSORIT …………………………………………………………..16
A. Arsimi juridik …………………………………………………………………………………...16
B. Trajnimi juridik …………………………………………………………………………………18
C. Stafi, burimet dhe siguria e gjykatës …………………………………………………………..18
D. Inspektimet ………………………………………………………………………………………20
VI. PËRFUNDIM DHE REKOMANDIME ………………………………………………20
vi
OSBE PREZENCA NË SHQIPËRI
ANALIZË E SISTEMIT LIGJOR
KAPITULLI II. KËSHILLI I LARTË I DREJTËSISË ………………………………………………….22
I. HYRJE ………………………………………………………………………………….22
II. DISPOZITAT KUSHTETUESE ……………………………………………………...22
III. LIGJI ORGANIK I KЁSHILLIT TЁ LARTЁ TЁ DREJTЁSISЁ ………………….23
A. Struktura dhe veprimtaria ……………………………………………………………………..23
1. Kriteret ligjore për anëtarësinë
2. Veprimtaria
B. Emërimi, transferimi dhe disiplinimi i gjyqtarëve ……………………………………………24
1. Emërimi dhe transferimi i gjyqtarëve
2. Vlerёsimi i kompetencёs gjyqёsore
3. Disiplinimi i gjyqtarёve dhe inspektimet
a. Detyrat e Inspektoriatit të Këshillit të Lartë të Drejtësisë
b. Krahasim i Inspektoriateve të KLD-së dhe Ministrisë së Drejtësisë për Verifikim
c. Krahasim i Inspektoriateve të KLD-së dhe Ministrisë së Drejtësisë për Çështjet
Disiplinore
d. Procedurat në Seancat Disiplinore
4. Procedimi penal ndaj Gjyqtarёve
C. Administrimi i Gjykatёs ……………………………………………………………………….29
IV. PËRFUNDIM DHE REKOMANDIME ………………………………………….29
vii
OSBE PREZENCA NË SHQIPËRI
ANALIZË E SISTEMIT LIGJOR
KAPITULLI III. PROKURORITË …………………………………………………………………..30
I. HYRJE ………………………………………………………………………………….30
II. STRUKTURA E PROKURORISË …………………………………………………...30
A. Organizimi në Drejtori …………………………………………………………………………30
B. Kompetencat …………………………………………………………………………………….31
1. Dispozitat kushtetuese
2. Ligji për Prokurorinë
3. Roli i Prokurorit të Përgjithshëm
a. Detyrat dhe përgjegjësitë
b.Organizimi
4. Prokurorët pranë Gjykatës së Lartë
5. Prokurorët pranë Gjykatës së Apelit
6. Prokurorët pranë Gjykatës së Shkallës së Parë
Kodi i Procedurës Penale
7. Marrëdhëniet midis Prokurorisë së Përgjithshme dhe Prokurorëve të Rrethit
II. PROKURORËT DHE POLICIA GJYQËSORE GJATË HETIMEVE
PARAPRAKE …………………………………………………………………………..35
III. KARRIERA E PROKURORËVE …………………………………………………….36
A. Emërimi dhe Shkarkimi ………………………………………………………………………...36
1. Prokurori i Përgjithshëm
a. Kuadri i Përgjithshëm Ligjor
b. Shkarkimi i Arben Rakipit
c. Prokurorët
i) Emërimi
ii) Vlerësimet
d. Procedimet disiplinore për Prokurorët
IV. PROBLEMET E PUNËS DHE STRUKTURAT E REJA …………………………..40
A. Mbrojtja e Dëshmitarit …………………………………………………………………………40
B. Siguria ……………………………………………………………………………………………40
C. Task Force për Krimin e Organizuar ………………………………………………………….41
viii
OSBE PREZENCA NË SHQIPËRI
ANALIZË E SISTEMIT LIGJOR
V. STATISTIKAT …………………………………………………………………………41
A. Statistika të përgjithshme të Prokurorisë ……………………………………………………..41
1. Krimi i organizuar
2. Trafikimi dhe prostitucioni
3. Korrupsioni dhe pastrimi i parave
4. Krime të tjera të rënda
B. Treguesit …………………………………………………………………………………………43
1. Treguesit kryesorë të politikës së procedimit penal në gjyqe
2. Treguesit e ekzekutimit të vendimeve gjyqësore penale të formës së prerë
VI. PËRFUNDIM DHE REKOMANDIME ………………………………………………43
ix
OSBE PREZENCA NË SHQIPËRI
ANALIZË E SISTEMIT LIGJOR
KAPITULLI IV. POLICIA GJYQËSORE ……………………………………………………45
I. HYRJE ………………………………………………………………………………….45
II. RREGULLIMI I INSTITUCIONIT TË POLICISЁ GJYQЁSORE ………………..45
A. Vështrim historik ………………………………………………………………………………..45
B. Organizimi i Policisë Gjyqësore ………………………………………………………………..46
1. Shërbimet e Policisë Gjyqësore
2. Seksionet e Policisë Gjyqësore
C. Kompetencat e Policisë Gjyqësore ……………………………………………………………..48
D. Bashkëpunimi me Polici të tjera dhe Prokurorinë ……………………………………………49
III. BUXHETI ……………………………………………………………………………….49
IV. TЁ DHЁNA MBI PERSONELIN ……………………………………………………..50
V. STATISTIKAT MBI ÇЁSHTJET E HAPURA DHE TЁ PЁRFUNDUARA ……...52
VI. VЁZHGIM MBI ZBATIMIN NЁ PRAKTIKЁ TЁ LIGJIT PЁR POLICINЁ
GJYQЁSORE …………………………………………………………………………..54
A. Çështje të juridiksionit dhe të mbikqyrjes ……………………………………………………54
1. Argumentet pro sistemit aktual
2. Argumente kundër sistemit aktual
B. Arsimi dhe trajnimi ……………………………………………………………………………..56
C. Marrëdhëniet me organe të tjera policore që kanë statusin e policisë gjyqësore …………...56
VII. PËRFUNDIM DHE REKOMANDIME ………………………………………………….57
x