ANADOLU ALEVILERI-KIZILBAŞLAR Doç. Dr. Ahmet TURAN İs~m Mezhepleri Tarihi Öğ. Üyesi 2 ...

15 Pages·2010·1.19 MB·Turkish

A •
ANADOLU ALEVILERI-KIZILBAŞLAR
Doç. Dr. AhmetTURAN
İs~m Mezhepleri Tarihi Öğ. Üyesi
1. Bulundukları Yerler:
Kızılb~lar,Şümezhebinina§ırılarından(gulat'ından)olanbirfırkanıntaraftarlarıdır.
Bugün Türkiye'de Trakya'da Dobruca, Deliorman, Edirne ve Kırklareli; Anadolu'da
Eski§ehir çevresi, Balıkesir, İzmir, Narııdere, Sivas, Çorum, Mecitözü, Sungurlu. İskilip,
Divriği, Tokat, Almus, Zile, Yozgat'ın keylerinde, Malatya, Erzincan; Akdeniz &\gesinde
AntalyaveKazalarınınbazıköylerindegenellikleyalnız kendilerininbulunduğu köylerde
ya§arlar.Sunniler ile karı§ık Kızılba§ köyleri pek azdır. Türkiye dı§ında İran'ın batısında
Luristan ve Kürdistan'da, Azerbaycan, Tebriz. Maverai ve Kafkasya; küçük topluluklar
halinde Hemadan, Tahran,Mazenderan ve Farsta Ehl-i Hak adı altında bulunurlar(1).
TahtacılarveAnadolu'da"Abdal"adıverilerekhalkarasında"Çingene"olduklarısöylenen
topluluklarda Kızılbaştır(2).
Bunlar, haklarında yaygınsöylentilerden biri ile ilgili olarak "Mum söndürenler";
Ş1a-ylİmEtmiyyemezhebindetav§anyemekharamolduğuiçin"Tav§anyemezler";İran'da
"Ali İlahiler gibi adlarla da anılırlar(3).
2. Tarihçesi:
Kızılba§ adı, ŞIlliğin bir.koluna mensup olanlara ilk zamanlarda kızılhaçve hırka
giymeleıinden dolayı verilmi§tir. Sasan1ler devrinde Zerdü§t dinine bağlı Mazdek
taraftarlarının benimsediği bu kıyafet, İslamiyetten sonra "Batıniler" tarafından kabul
edilmi§tir. "Batınller" tarafından kabul edilmi§tir. BEltın1Iere bundan dolayı Muammere 1
Kırmızı elbise giyenler-adı verilir. Şiiliğin İmamiyye mezhebirıi benimsiyen ve Safevt
Devletini kuran Erdebil Sufilerinin oniki dilimli kızılhaç giymeleri, bu geleneğindevamı
olduğu söylenmektedir(4). Safevt hanedamnın kurucusu~eyhS§ffyuddun Erdebllt (ö. k
1334)'irı torunlarından Şeyh Cüneyd (ö. 1460), Suriye-Anadolu ve Azerbeycan'daki
Şif-Batlniboylan arasındakihareketi; ökümünden sonraHaydardevamettirmi§tir. Şeyh
Haydar (ö.1488), taraflarınca "Tanrı'nın Zuhunı" sayı1mI§, oniki dilimli kızılhaç giymi§ ve m
kızılsarıksarınml§tır.Müıitlerinedederecelerinegöreayl}ıtacısanklıvesarakslZçe§itlerini
giydirmi§tir(5). Şeyh Haydar'dan sonraki Safevi §ahlarına bağlı olan zümreye Sünniler 2n
tarafından Kızılba§ adı verilmi§tir.sünni-Şü çeki:ımeleri yüzünden Anadoluda halk
arasında bunlar aleyhine çe§itlisöylentileryaygınla§arak klZılb~ adı, ahlak kurallarına
52:
(ll Gölpmarlı(A), Kızılb"'jlar, İA C.6,5.795. :49.
(2) Ülkül"'jır (Ş). Abdallar, 11<,Sayı; 64, s.251-255; AyıuYazar,Tahlacılar. TKSayı, 71, 5.840-843. lS5.
(3) Gölpmarlı (A),a.g.e.,s.790.
(4) Yazıcı m, Safeviler. İA.C.ıO,5.54 139.
(5) Gölpmaıiı (A),a.g.e_5.789
45
aykırı davranan kimse anlamında kullanılmaya b3§lanmış ve bu gelenek bugüne kadar
etm~tir.(\
devam .
)N.Yüzyıldanitibaren gel~en Osmanlı -Safevrçek~melerisırasındaAnadoludaki
Kızılb3§lariran'a sıkı bir §ekilde bağlanmışlar, iran'dan gelen Kızılb3§lar ise Anadoluda
Osmanlı Devleti aleyhinde propagandalara gir~m~lerdir. Bunun sonucu olarak da,
AnadOlURazamanzamanKızılb3§ayaklanmalarıçıkmıştır.AnadoludaBeylerbeyiKaragöz
P3§a'yl t)yenecekkadarkuvvetlenenveVeziriazamHadım AliP3§atarafındanmağlub
edilen ŞahKulu (Sivas'ta Şah İsmail'e giderken 151l'deöldürülmü§tür)'un isyanıYavuz
Sultan Selim'irı Çaldıran Seferirıden (1514) önce bastırmak zorunda kaldığı Kızılba§
ayaklanmaları,KanuniSultanSüleymanzamanındaSadrazamİbrahimP3§a'nınbastırdığı
Kalender Çelebi (Balım Sulta'ın Karde§i) ayaklanması (1527), Suriye'den gelerek
Güneydoğu Anadoluda ellibirı taraftarı ile harekete geçen ve Bozok'a yolladığı halifesi
aracılığıileKızılb3§ları ayaklandıran yalancıŞahİsmail'in faaliyeti (15']3ve158ü'deYozgat
ve Malatya'da iki defa ortaya çıkmıştır)bu hareketlerirıb3§lıcalarıdır )
3. İnançları:
Kızılb3§lardainanç daha çok gelenek ve göreneğedayanmaktadır.Bu bakımdan
Kızılb3§ların itikatlarını ya kendileri ile beraber olup duyarak, görerek anlamak veyahut
-mukaddes saydıkları menıkıbu'I-EsrtlrBehcetü'I-Ahbar (Sırların Menkibeleri, Hüı1Ierin
Güzelliği),Miraçname,Faziletname,Kumruname,Hutbetü'ı-Be)tan,Miraku'I-Makasıd,Hacı
Bekİ3§VeıtnirıVetayetnamesi, Noktadu'I-Bey~n,Cavidanve Hüsniyegibikitaplarından
"deı}~"ve "~yet"1ediklerinefesIerden (hecevezni iledmlükler halinde scylenm~ dinl'§iir)
çıkarmak gerekir( ).
inançlarının esası AlfyiTanrıtanımaktır. Şehadetleri olan "I1ıil~heİllallah,Muham
medunResulullah,AliyyunVeliyullah,VeliyunAliAllah" yaniAllah'tanbô!lkailahyoktur,
MuhammedAJ!.ah'ınrasuludur,AliAllah'ın velisidir,VelideAllaholanAlfdir"saleri bunu
açıkçabildirirt\ Hernekadararalarındadilden dile naklettikleri mukaddes kitaplarında
yazılı hikayelerde de Alfden bô§ka bir Allah var ise de, Klzılba§lar bunu tevil ederek
Alfnin evvel,ahir, batın,z-ahir, rahman, rahim olduğunu söylerler.Örneğin:
(1)Sümer(F).SafevrDevletininKuıulu§uveGeli§mesindeAnadoluTürklerininRolü,Ankara, 1976,
s.80.
(2) Alunet Refık, OnaltıncıAsırdaRMiılikve Bekt"'iilik, İstanbul, 1932,s. 10.
(3) Bu konuda bkz.Yazıcı m, SafevIIer, İA, c. 10,s.54-55.
(4) Kızılb"'iların kitablarının listesiiçinbkz.'s.ık (I-U-I),Tamİln1ihaLSa~det·iEbediyye,İstanbul 1%7,
s. 422.
(5)Gölpırıarlı (A).a.g.e.s.791.
46
Ali ewel Ali ahir.
Ali batınAli zahir
Alitayyib Ali tahir
Aligöründügözüme
Ali candır Ali canGn
Ali dindirAli m1an
Ali rnhim Ali rahm~n
Aligöründügözüme
Hilmi(l) gedayıbirkemter
Görür gözüm dilimsöyler
Hernereye kılsam nazar
Ali göründü gözüme
Kızılb~lara göreAli AlIah'tır.Bu şu şekildedilegetirilir:
Bir ismim Alfdirbir ismimAjlph,
Şükür birliğine Elhamdülillah().
Zaten Allah, Muhammed ve Ali üçü birdir. Tanrı, Muhammed ve Ali surelinde
görünmüştür. Muhammed ve Ali iki şahıs olarak düşünülmez. Birdirler ve bir şahsıniki
adı imi§cesine söylenip yazıldığını'kabul ederler. Peygamber ve damadı Ali teolojik bir
simada birleştirilmi§tir. Bu olay şu dizelerde dile getirilir:
Hafa!Birbirindenkimayr.ıgördü
Muhammed Ali'dir Ali MuhammedC\ Ve:
Sabahseherinde virdim budurbu
Allah bir Muhammed Ali'dir Ali
Zikrim olan Üıilahe İllallah 4
il
Allahbir Muhammed Alfdir Ali ( ). Ve yine:
1
r
2
(ll XIX. Yüzyılm Ünlü Kızılbas.lanndan Meluned Ali Hilmi Dede Baba bcylece Ali'nin uluhiyelini
,
dile getil1l~tir. Bk. C. Öztelli, PirSUIianAbdal, İstanbul. İstanbul. 1974,s. 172-173. '.
(2) İbid. s. 389.
(3) Eröz (M),Türkiye'de Alevilik Bektas.ilik, İslanbuL s213. 'l'
(4) Ergün (NS.), Bekt~!-Kızılbas.-AIevt~iirleri ve Nefesleri. İstanbul. 1944. C.1,s28S.
47
La ilah illa Aırdir Nur-izat-ıZülceıaı 1
Ü\ ifah illa Aırdir Hayy-ı Baktı.ayezaı( ).
Bu örnekleriçoğaltmakmümkündür. Fakatşunusöyleyelimki,bütün hikay;!erde
Ali daima Muhammed'den üstündür. Mirac dahil Peygamberin Ali sırrına ermesi, Ayin-i
Cem de bu hikayenin temsilidir.
A1ryi bir yandan Peygamberin vasisi ve ümmetin imamı tanıyan, Hz.
Muhammed'inmÜr§idisayan,biryandandaTanrıbilenKızdba§lar,ibadetleriteviletmekte
vemezheptederecelerkabuletmekkonusundaİsmailiyye'nintesirialtındakalmakta,oniki
imamı kabul ettiklerinden dolayı da İmamiyyemezhebinin a§ıruarından sa~dmaktadırlar.
rl.
Ancak bunlar oniki imamdan ba§ka ondört masumu da kabul ederler Bu ondört
masumoniki imamınerginlikçağınagirmedenöldürülmüşolanerkekevlatlarıdır.Halbuki
İmamiyyeyegÖ"e ondat masum, onilü imama Hz. P~gamber ve kızıFatıma'yı da ilave
etmektir.
Kızdbaş İnancı üç sünnet ve yedi farzdan ibarettir.
Sünnetleri:
1. Dilden tevhid kelimesini bırakmamak.
2. Kibirlenmemek, kin tutmamak.
3.Gönül kırmamak,kimseyedüşmaruıkbeslemernek.
Farzlan:
1. Sırrını saklamak.
2. DiğerKızdbaşlarlabirlikte olmak.
3.Yalansöylemekten,gıybettenkaçınmak.
4. Hizmette bulunmak.
5. Mürebl1lSine itaat etmek.
6.Mü~hibinigörüpgözetmek.
7. Halifeden taç ve kisve giyinmek.
Bunlarıyerinegetirmeyenle~toplulukiçindesopayemekve halifeilemÜr§idepara
vermek gibi cezalara çarptırdırlar ı). .
Kızdba§lar ibadete ait hükümleri tevil ederler. Fakat bu dini' hükümlere kar§dık
mezhebin hükümleriniyerinegetirmedeçoktaassub gösterirlerBilhassaTevetlave
(1) Özlelli (C). PirSullanAbdal, 5214-215.
(2) Bu konuda bk., A.Yılmaz, Tahtacılarda Gelenekler, Ankara, 1943,5. 44
(3) Bkz.Fığlalı (ER),Türkiye'deAlevilikBektafılik, İstanbul, 1990,s296;Zelyul(R),ÖZ kaynaktanna
GÖ"e Alevilik, İstanbul, 1990,5.314.
48
teberra da yani Aliile evlatlannı sevrnede,sevenlerisevrnemedesevmeyenlerisevenlere
dü§manlıketmedea§ıngiderler. Kırsalkesimdeoturanlarbıyıkvesakal kesmezler.Ali'nin
. sakalını ve bıyığınıkesmediğiniscyleyerek bu inancıona dayandımlar.Kadınbü§amak
haramdır. Bo§arirn1§ kadın alan kansını bo§ayan zina etmi§ ve zina effirmi§ sayılır ye
"qü§kün olur.Yani cemiyet haricine atılır. Ancak karısınıçok kötü birdurumda görürse,
dedenin onayı ile bırakabilir. ve kadındü§kün olur. Kızılba§ olmayandan kız almak ve
kız vermek yasaktırdenirse de bugün bu yasağa uyulmadığıgörülmüktedir. Anası ve
babası Kızılba§ olmayanın Kızılba§ içine girmesi yasaktır. Kızılba§lıkta "Şeriat"ın genel
kurallanna uyulmaı. Kur'~n'1t mdis'e inanılır, saygı gösterilir. Ancak icaplan yerine
getirilmez. İnançlanna göre KGr'an'l Ali'dir. Muhammed'i gönderen de Ali'dir, Bu §u
beyiilerle dile getirilmektedir:
Niçin inanmazsın ey kanlıYezıd!
Bu çarkınsahibiAli değil mi?
Ar§da bu hayale uğradıHabib,
Hatemi indiren Ali değil mi?
{
i
Taezel Mehdidirsenin bah§i§in,
Onlardan eweldirsenin geli§in,
Doksanbinkelamıhep b~ni§in,
Okunan Kur'an da Ali değil mi?
Kul Veliyimsöylesözünhatasın,
Öldür nefs çerisin hakka yetesin,
Uzatınaeykarde§,sözünötesin'ı
Bu mülkünsahibiAli değil mi?( L a
iı
İki cihan aslısensin, E
Allah, Muhammed, Ali'sin,
11
Şah'ı Merdan dilisensin, :1,
Ali'sinrı.
Allah, Muhammed, j,
Hem Alfsin hem Veli'sin Hızır'sın,
Hak emriyleaıerrılere rtaıırsın, 1
İsminsöylendiğiyerdehazırsın:3
i.,
Tann'nınaslanıAli'm gel yeti§(··l.
l'
(1) Eröz (M),a.g.e,5,122.
(2) Benekay (Y), Ya§ayan Alevtik, İstanbul, 1967,5.98.
(3) İbid,,s.61.
49
Da sonraa~ıklayacağunızgibi "arapvediğeriçkileryasakdegildir.Oyun,§6ren,
j
çalgıinançlara,din(ö aykın f:ı.yılmaz. Kdrtın-erkek arasında kaç-göçveörtünme"asağıde
yoktur. Kı:',cası ibadet bir yorumdur, bütün olarak gerçek değildir. İbadetin an...ır, bir
g5revi yerine getirmek değil, insaI1lı1 olgunla§masını, yücelrnesini, bütün eksiklilderden,
suçlaıdan,kötülükIerden amasını sağlamaktadır. Bunlar gerçekle!jmedikçe yapılc: , bir
ibadetin Tanİ1 &.....ıda bir önemi yoktur. G~rçek ibadet Ali'nin ki§iligınde 'düğürn1enen
insan sevgisidir, dolayısıyla Ali'yi sevmektir. Sunnl1ere Yezid derler, Kendilerine Kızdb1.Ş
diyenlerekar§ı§öylebirdörtlükilecevapverirler:
Kitabı kırmızı h aılsine
dereeden dil de derken bu durumu düzeltrr-k istiyen
yazarlar: da yok değildir.Ömeğirı:
Yezid oğlan bize Kızdba§ demiş
Bahçedeaçdan gül de kırmızı
İncirlmeeygönül, nedersedesin
Ne olduysa olanlar,başımıza gelenler
Kardeıj kardeıji vurdu, sevirıdio §eytanlar.
Kucakla§mak zamanı, İsıron sevgiharmanb
Alev1-Sünnlnedir? Hemen tashihzamanı\).
Kızdba§lardakapı eıjiği kutsaldır,ona arka dönülrnez, eıjiğirıe basılmazSebebi de
Ali,''bilim§ehrirıirıkapısıdır". Kapının ikikanadıHasanveHüsey:nüstüdeMuhammed'dir.
4. Din Adamısınıfı
1.Halüe :Önceleri(Safevilerzamanında) doğrudandoğruyaİran'dangönderilen,
sonradan HacıBekffi§ Tekkesirıdeki Dede Baba tarafındanseçilerBekta§~ Çelebilerinln
atandığı bu görev en yüksek görevdir. Son HalgeKurtulu§ SaVa§ı sırasında Atatürk'ün
yanında yer alan Ahmet Cemalettin. Çelebi t)iken ölümünden sonra küçük Halife
türemiştir.
2. Dede:Dirı işlerini yürütmekle görevli dirı adaınlan olup Hz. Muhammed'irı
soyundangeldiklerine inandır. Bunlarocakadıverilenailelere mensupturlar.Ocaklarda
Kızdba§büyüklerinirısoyuna bağlısaydır.Abdal Musa,Ağuiçen. AliSeydi Otrnan, Celal
Abbas,DedeGaribMusa,GözüKızd,İmamRıza,KaraDonlu,CanBaba,PirSultan,Sam
Saltuk,Seyyid Ali, Seyyid Baba, ŞeyhSUıtan,Şeyh Çoban, ŞeyhSarnid vb. Ocaklann
bazdanbirbirirıebağlıdır.
(1) Şapolyo (EB.), MezheplerveTarikatlarTarihi, İStanbul, 1%4,5225
(2) Duıu (A),KimAlev'l? İStanbul, 1975,s.31.
(3) CemaI Bardakçı, Kızdba§lık Nedir? İstanbul, 1945.Yazarbu kitapta AlunedCemaIeddin Çelebi
ilesohbetlerege~çe yerveımi§tir.
50
3. Mfu:'ebbi: Dinii§1~ri gönnek,davalara bakmak, adak toplamak ve kurbanlan
kesmek içinDedetarafındantayin edilir.
4.Rehber:Dintörenleriniyönelir.GelenekvegöreneğiiyibilenherrumgibirKızdba§
bugöreviyürütebilir. iU
ş,
5. Mus'chıib:Erginlikçağına gelereközeltörenletarikatakabuledilecekkimsenin LLi
yolgöstericisinedenir.Birinemusahibolmak,görgügecesiyapdan"müsahibkavlinegirme" el
töreniileba§lar. la
ıu
6. Tanb: ocaktan olmayanyani Hz. Alisoyundangelmeyen bütün Kızdba§lara
denir(\
5. ibadetve Erkanlan
:ın
Kızdba§lannib&'detzamanlankırsalkesimde~aylandır.çiftvehannanzamanlan [ni
geçince Dedeler, TSıibierindini ayinlerini yapmak için,"kcy kcy gezmeğe ba§larlar. Dede re.
hangiköyegelirseoradabiryerdÖ§enirveCumageceleriAYin-iCem(GörgüAyini)ba§lar. ilk
jrt
i' A
Ayin-i Cem (Görgü Ayini): Bu, Peygamberin Ali sırnna ennesidir. Kış günleri
Cumageceleriyapdanbu merasim üçolayıncanlandırdmasındanibarettir.BunlarMiraç,
Kırklar MeclisiveHz. Hüseyin'insusuzluğudur.Ayncabumerasiminamacı,Kızdba§olan
herferdinyddabirkeremutl,*agö~lmesi,her-mIibinbirMusahibtutması-dü§künlerve
küskünlerin ban§tınlmasıdır.t).
an
a)-Miraç:Buayinde,kendiönündetoplananbütünKızdba§larakar§1Dede,önce
Miraçname'yiokur.Bubir§iirdenibarettir.Bu§iirdeHz.PeygamberinMiraç'dab~aslana
rast1adığl, aslanın Peygamberin yolunu kestiği, Cebrail'in saü üzerine Peygamberin :a~
aslana yüzüğünüattağı,aslanınyüzüğüyuttuğu,sonra Peygamberin Mirac'ıSahabe'ye in
anlatırken,Ali'nin yüzüğü çıkartıp Peygaı-rWere verdiği böylece de Peygamberin Mirac'ı Bı
Ali sırnna ennesiiçin yaptığı canlandırdır. \). un
leı
b)-Kırklar Meclisi: Bundan sonra Kırklar Meclisi zikredilir. Selman'ın üzüm le!
getirdiğisöylenirkenortayabiravuçüzümatılır.Şerbetyapdıp,KırklanniçtiğisÖylenirken,
halkadakiler bireriki§er üzüm alırlar.Sema girdiklerisöylenirken,sema havalan ilesema
LS~
ba§lar. Sema bitinceDedeelinebirkayın ağacındankesilmi§ düzbirsopayıöpüp, ikieli
ile ufktve düZ tutar. Halkadakilerden biriyere diz çöker. İkiki§igeliryüz yüzevekollan
34'
birbirlerinin ba§ları altında, diğer kollan ile birbirinikucaklamak suretiyle yatarlar. Bu iki
ki§i birbirinin Musahib'idir. Birinin hanımı diğerinin, onun hanımıda MusSh!b'in ayaklan :ıS!
ucuna diz çöküp kapanır. Bu sırada Rehber sol eli ile ba§lannı ve bellerini, ayaklannı
13
sıvazlar. Bu ikiMus~b ölmü§tür.Dedeayakta:
(1) Kızdba§larda DinAdamıSınıfıiçinbkz, Eyüboğ\uaz.), BütünYönleriyleBekla§1Iik (Alevıllk),
İstanbul, 1980,s. 186-192; Fığlalı (ER), a.g.e,s. 309-325.
(2) Gölpınarlı (A)a.g.e,s.793.
a
"Halerenlerhalidiryol erenleryoludur. 1 . ,
GSm olman sof1ler, değen üstSd koludur.( )" diyerek ''Bi ismi Şah" der ve ".II"h,
Muhama•....d, YS Ali diyerek erk~n ile sırtlanna hafIfçe vurur. İkisi de kalkar, kadınlar
yerlerinegeçerkenonlardakalkarDede'ninayaklannıöperler.Bumerasimbitinceherkes
oturur.
c)- Hz. Hüseyin'in Susuzluğu: Dede'nin önüne bir tas su gelir. Saka alır
Dede'den itibaren herkese sunar. Herkes birer yuüumcuk içer, İçen ile beraber bütün
meclistekiler"Hüseyin'eselam verirler, katilinelanetederler".SonraSakakendiside içer,
içindekalansuyudasağasolaserper,odanınortasınagelerekhizmetinekarşılıkDede'den
hayırduaister,merasimbiter.SofralarserUir,yemekleryenir.YemektensonraDedeortaya
birmendil serer: "Yerden g<!İedirek, tarika tercüman gerek"der. Bunun üzerine herkes
.mendile(paraveadak)adağınıkor.BuparaileDedemumalarakherCumagecesitarikin
durduğuyüksekcebiryerinyanındamumyakar. Bugünaşağıyukarıherköydeelektrik
olduğundan toplanan bu para Dede'ye harçlıkolur. Ensonunda Dede:''Konup göçene
rahmet,sırnnıaçıklayana,gördüğünüdiyene"Janetdervetörenekatılanlar-canlardağılır.
SorguAyini:Çal"§ambayıPel"§embeyebağlayangecelerdedüşkünlermünasebeti
ile yapılan ayindir. Suçlular ve şikayetiolanlar varsa söylenir, gerekirse Dede bunlan
banştırırvecezaverir.Düşkünlerikaldırır,yerinegöresuçlannıdüşürür.Bugecesorgulan
yapılanlarCumagecesiyapılanAyin'iCem'e katılırlar.
Kızılbaşlardaoniki intam'a kaı"§ı1ık oniki hizmet vardır. Bunlar: Mül"§itIik, ltrlik,
Halifelik,Ze1kirtlik,Çerağcılık,Gözcülük,Tarikcilik(sopayıtutan),CemiyetBaşıcılık,Nm<iplik,
Sakalık,FerraşlıkveHadimliktir.CemiyetBaşıcınıngörevi:MÜı"§id,~veHalife'denbaşka
bütün hizmetleri ehline vermek, yapamayanlardan o hizmeti almaktır.·N~ib: Meydanı
açan, Dede'nin önünde seccadeyi yayan, Musamb kavline girenlere rehberlik edendir.
Hadim: Dede'ye ve büyük!ere hizmeteden kişidir.
Yazıngörgüvesorguayinleriyapılmadığıgibi,Muharremayıboyuncadayapılmaz.
(Matem ayıdır). Ayinlerbahara kadardevameder.21MartNevruzgünüdür(İmfuniyeye
göre Hz. Ali'nin doğum günü). Büyük bayraIndır.O gün bir kurban kesilerek toplantı
yapılır. Toplantıdan sonra Dede keyüne dÖler. Bundan dolayıKızılbaşlar"Çiğdembitti,
.Dedeyitti"derler.
Kızılbaşlann müsIÜll1ün1arIa müşterek olan ibadetIer konusunda
uyguladıklanhususlardaşöyledir:
a) Oruç: KızılbaşlarK~r'an'ın:Ey inananlar, oruç Allah'a kaı"§1 gelmiyesiniz diye
sizdenöncekilerefarzkılındığıgibisizedefarzkılındı(l) "hükmü gereğinceorucun,nefsine
..
1) Şapolyo (EB), a.g.e"s262.
52
olmayıp AlIah'a karşı gylenlerefarz kılındığına, AlIah'a karşı gelmiyenıerin bundan
müstesna olduğunainanırlar\).AyrıcaramazandaHz.Alfninöldürülmesindendolayıbu
ayakatilaydeyip,buaydaoruçtutmazlar.Bunakarşılık12günsürenMuharremorucunu
tutarlar. Bu oruç Hz. Muhammed'in torunu Hz. Hüseyin ve 72 yakınının Kerbe/S'da
öldürüldüğü günlerdeonların'anısınatutulur.Buoruçöldürmegününden ((10Muharrem)
11gün önce başlar.Oru~unsonunda aşurepi§irilerek dağıtılır. Oruç tutulduğugünlerde
gülünüpeğlenilmez,yastutulur.Eldengeldiğinceazsuiçilirveyahiçiçilmez.Suluiçkilerden
kaçınılır. Et yenmez ve hayvan~gıdalaralınmaz. Bazı bölgelerde erkekler traş olmaz,
kadınlar ise kara giysiler giyerler(·).
Ayrıca Kızılbaşlar her yıl şubat ayının birinden başlayarak üç gün Hızır orucu
tutarlar. Hızır, KızılbaşlardaAlfnin birgörünümünden ibarettir.
b) Namaz: Kızılbaşlaragöre namaz sözcüğü döıi büyük kitapta yoktur. Selavat
kelimesivardır. Bu !}f.mazsözü de birbeden eğitimivespordur,sağlığayararlıdır.Ancak
inançla ilgisi yoktur( ).
Namazın Kur'an'da geçen birkaç ayet ile Hz. Peygamberinşahsına farz olduğu,
bunun bütün müslümanlara farz olmadığı, ayrıca Kur'arı;,da "beş vakit namaz"sözcüğüne
rastIanmadığınlsöyleyerek,namaz kılmayıreddederlerIl.
Kızılbaşlar beş vakit namazın nasıl Allah'ın emri olduğunun müslümanlara kabul
ettirildiğinişöyle ispata çalışırlar: Hicretin'17/637inci yılında 3. Halife Ömerbütün İslam
memleketlerine emirname yazıp namazın beş vakitte iki rekat kılınmasını herkese farz
kılmıştır. O yılda halka bir takım ziyafetler verdirerek fakir fukaraya yağ, hurma vb. gibi
SNı maddeleri dağıtır. Çocuklara ve meclise büyük ikramlarda bulunarak üzüm, hurma,
pekmez ve tatlı yiyecekler dağıtarak, o günü büyük bir merasim tertip eder. Bu törenin
adına Şeker Bayramı adı verir. Böylece Ömer, namazın beş vakitte iki rekat kılınmasını
birkanunla halkakabulettirir.BundansonraÖmeröıür.Ömer'inölümündensonrayerine
geçenOsmanbudurumubirmüddetdevamettirir.Birsıcak mevsimdeOsmanMekke'ye
gider. Burada namazıdört rekat kıldırtr. Osman'ın bu hareketini tasvip etmeyen orada
bulunanAshabınilerigelenlerindenMuhammedb.EbiBekir,TalhaveZübeyirgibi zatlar
Osman'ın huzuruna çıkarak "Ömer bizlere namazı iki rekat kıldırıyordu, siz neden dört
rekatkıldırdınlZ?"derler.Osman:"BenimTEliftemülkümvearazimvar.Mekkededeeml§k
vearazimvardır. İki rekatTIiifiçin iki rekatda Mekke'dekiernl~kvearaziıniçinkıldırdım"
der. Bunun üzerine Muhammed b. Ebi Bekir "senin emIak ve arazin için namaz
arttırılamaz"
1) Bakara,183.
2) Koç (Ş), Gerçek İsl~m Dini. Ankara, 1989,s.282.
3) Bozkurt (F), Alev'1liğin Toplumsal Boyutlan, İstanbul, 1990, s, 156.
4) Koç (Ş). Allah İnsanlardan Ne İstiyor? Ankara, 1988. s. 1ü3.veGerçek İsI{;m Dini, s238.
5) Bkz. Öztoprak (I-I), Kur~'da Hikmet Taıihte Hakikal Ankara, 1951. s.4-34.
53
arttırılamaz" deyince Osman: "Mühür bende değilmidir? Ben böyle istiyorum" der.
Osman'ın bu cevabı üzerine Ashabın ileri gelerıleri herhangi bir hadiseye meydan
vermemek için oradan dargın olarak ayrdırlar. ~te o zaman namaz dm rekat olarak
d~meder.Dahasonranamazverekatları,farzları,sünnetleriarttırdarakbugünkü§eklini
a1lr( ).
Aynı yazar kitabınındevam eden sayfalarındanamazıarınsünnetve farzlanndan
bahsederkensabah,öğle,ikindiveyatsınamazlarınınöncesünnetlerininkdındığındansöz
ederkenderki: "MademkinamazAllahtarafından farz kdındı, nedenAllah'ınfarz namazı
önce kdınmıyordasünnetnamazıkdınıyor?der.
Kızdb~larnamazkdmayınca,namazınönhazırlığıolanabdestidealmazlar.Abdest
de namaz gibi ruhun arınmasındanibarettir. Ancak Kızdb~larda AYin-iCemtoplantısına
katdmadan önce erkek kadın herkesin boy abdesti alması gerektiğine inandır. Bu Boy
abdesti, Sürınilerinkinebenzemez. Bu ql;ıdeştte: üç defa eller, üç defa kollar,yıkandıktan
sonra b~ ve çıplakayaklar meshedilirtı. .
Kızdba§lara göre cünüp olan birinin yıkanması da gereksizdir. çünkü su, insanın
dı§ azalarınıtemizler. Meni ise insanın iç azalarından süzülüp gelmektedir. Öyleyse cildin
üzerinedökülensu, iliktensüzülüpgelen meniyinasdtemizler.
Kızdb~lar Bakara Suresi 223 cü ayetinde: ''Kadırdarınız sızın tarlalarınızdır.
TarlanlZa dilediğiniz gibi giriniz. İstikbal içrrl hazırlıklı bulununuz. AlIah'tan sakınınız ve
biliniz ki, ona ul~acaksınlZ.Bunu müminlere müjdele" denirken müminlerin e§leriyle
teması cennetlemüjdeleniyor. Temas ettiğinizzamancünüpolursunuzdenmiyor.çünkü
müminler bütün varlığıylaAllah'a teslim qJanlar demektir. AlIah'a teslim olanlarda pislik
olur mu? Müminler her haliyle temizdirlerı\
Bütün bunlardan anl~ddığına göre, boy abdesti ve yıkanmak anlamına gelen
gusül,Kızdb~lardaA.yin-iCem'ekatdmakiçingerekliolup,cünüplüktentemizlenmekgibi
bir ݧleviyokturve bu §eklidir.
c) Zekat: Kızdba§larzekatı İsramın isted!.9i gibi yerine getirmezler. Buna benzer
Kızdb~[ararasında"yolkarde§liği" sistemivardırrT. Bubüyükbiryardırnl~madüzenidir.
1) Koç (Ş), Gerçek İsHıınDini, s.238·239.
2) M. Tevfik oytan, Bekıas,iliğin İçyüzü, İstanbul, 1970, s. 202; Ulusoy
(A..cı, Hünkar HacıBekı~Veli·A\evt- Bekla§1'Yolu, Ankara, 1980,s.264.
3)Koç (Ş), Gerçek İsısınDini, 5.149.
4) Bozkurt (F) ,a.g.e.,s.lS7.
54