Ana - Maksim Gorki

578 Pages·2011·1.74 MB·Turkish

by  Maksim Gorki

ANA

GORKİ

ÇEVİREN: OSMAN ÇAKMAKÇI

BordoSiyah
DÜNYA KLASİKLERİ
ANA
MAKSİM GORKİ (1868-1936): RUS ÖYKÜ, OYUN VE ROMAN YAZARI.
SERSERİLERİ VE TOPLUMDIŞI İNSANLARI ANLATTIĞI
ÖYKÜLERİYLE TANINDI; ARDINDAN RUS TOPLUMUNUN SOSYALİST
DÜZENE GEÇİŞ SÜRECİNİ YANSITAN ESERLER VERDİ. 1905
DEVRİMİ'NE BÜYÜK ETKİLERİ OLDU. 1906-1913 ARASINDA
SÜRGÜNE GÖNDERİLDİ. LENİN VE STALİN DÖNEMLERİNE
TANIKLIK ETTİ. ÖNEMLİ ESERLERİNDEN BAZILARI, İLK ROMANI
FOMA GORDEYEV, OTOBİYOGRAFİK ÜÇLEMESİNİ OLUŞTURAN
ÇOCUKLUĞUM, EKMEĞİMİ KAZANIRKEN VE BENİM ÜNİVERSİTELERİM
İLE ARTAMONOVLAR, "TAŞRALI OBLOMOV" MATVEY KOJEMYAKİN,
FIRTINANIN HABERCİSİ VE KLIM SANGIN'İN YAŞAMI'DIR.
EDİTÖR
VEYSEL ATAYMAN: 1941'DE İSTANBUL'DA DOĞDU. İSTANBUL
ÜNİVERSİTESİ'NDE ALMAN DİLİ VE EDEBİYATI VE FELSEFE
ÖĞRENİMİ GÖRDÜ. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ MÜTERCİM
TERCÜMANLIK BÖLÜMÜNDE UZUN YILLAR DERS VERDİ. HALEN
AYNI BÖLÜMDE YÜKSEK LİSANS DERSLERİNE GİRMEYE DEVAM
ETMEKTEDİR. FELSEFE, SİNEMA VE EDEBİYAT ALANINDA ÇOK
SAYIDA MAKALE, DERLEME VE TELİF KİTABI YAYINLANDI.
ÖZELLİKLE SİNEMA HAKKINDAKİ ÖNCÜ DEĞERLENDİRMELERİ
NEDENİYLE HATIRI SAYILIR BİR HAYRAN KİTLESİNE SAHİP OLAN
ATAYMAN, ÇEŞİTLİ YERLERDE VERDİĞİ SEMİNERLERLE
OKURLARIYLA TEMASINI HEP SICAK TUTTU. BORDO SİYAH
YAYINLARI'NIN DÜNYA KLASİKLERİ EDİTÖRLÜĞÜ GÖREVİNİ
YÜRÜTTÜĞÜ SIRADA ÇOK SAYIDA DÜNYA KLASİĞİNE EDEBİYAT
SOSYOLOJİSİ ÇERÇEVESİNDE ÖNSÖZLER VE NOTLAR YAZDI. YÜZE
YAKIN ÇEVİRİSİ YAYINLANDI. 2009 YILINDA DİL DERNEĞİ
TARAFINDAN TÜRKİYE'NİN EN PRESTİJLİ ÇEVİRİ ÖDÜLLERİNDEN
BİRİ OLAN ÖMER ASIM AKSOY ÖDÜLÜ'NE LAYIK GÖRÜLDÜ.
ÇEVİREN
OSMAN ÇAKMAKÇI: 1965'TE İSTANBUL'DA DOĞDU. BOĞAZİÇİ
ÜNİVERSİTESİ'NDE PSİKOLOJİ, İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ'NDE
FELSEFE OKUDU. JAMES JOYCE, KAFKA, JACK LONDON, OSCAR
WILDE VE LEWIS CARROLL GİBİ YAZARLARIN ÇOK SAYIDA ESERİNİ
TÜRKÇEYE KAZANDIRDI. RADİKAL GAZETESİ'NDE ÇALIŞTI. SON
DÖNEM TÜRK EDEBİYATININ İLGİYLE TAKİP EDİLEN
ŞAİRLERİNDEN BİRİ OLAN OSMAN ÇAKMAKÇI, AYNI ZAMANDA
ÇEŞİTLİ YAYINEVLERİNDE EDEBİYAT EDİTÖRÜ OLARAK YER ALTI
EDEBİYATI BAŞTA OLMAK ÜZERE FARKLI ALANLARDA ÖZGÜN
PROJELER YARATTI.
REDAKSİYON
FİLİZ GÖVER: 1947'DE İSTANBUL'DA DOĞDU. REMZİ VE YENİ ALAN
YAYINEVLERİ İÇİN UZUN YILLAR REDAKSİYON VE DÜZELTİ YAPTI.
TASHİH
ESEN GÜRAY: 1961'DE İSTANBUL'DA DOĞDU. İSTANBUL
ÜNİVERSİTESİ ESKİ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI BÖLÜMÜNDEN
MEZUN OLDU. 1978 YILINDAN BERİ YAYINCILIK SEKTÖRÜNDE
DÜZELTMEN OLARAK ÇALIŞMAKTADIR. GELİŞİM YAYINLARI,
SABAH KİTAPLARI VE TURGUT YAYINCILIK'TA UZUN YILLAR
ÇALIŞTI. BORDO SİYAH DIŞINDA İŞ-KÜLTÜR YAYINLARI VE
CUMHURİYET KİTAPLARINA DA DIŞARIDAN DÜZELTMENLİK
YAPMAKTADIR.
BS YAYIN BASIM DAĞITIM REK. ORG. SAN. TİC. LTD. ŞTİ.
FATİH CADDESİ ALAYBEY SOKAK NO: 28/B ZEMİN KAT
MERTER – GÜNGÖREN – İSTANBUL / TÜRKİYE
TEL: [phone] (pbx) FAKS: (0212) 505 99 75 MERTER V. D. 187 061
1123 e-mail: [email protected]
TÜM HAKLARI BS YAYIN BASIM DAĞITIM REKLAM
ORGANİZASYON SANAYİ TİCARET LTD. ŞTİ'NE AİTTİR.
İZİNSİZ KOPYALANAMAZ, ÇOĞALTILAMAZ, KULLANILAMAZ.
MAKSİM GORKİ
(Aleksey Maksimoviç Peşkov)
(D. 28 Mart 1868, Nijri Novgorod, Rus Çarlığı - Ö. 14
Haziran 1936, Moskova, SSCB)
Rus öykü, oyun ve roman yazarı. Serserileri ve toplumdışı
insanları anlattığı öyküleriyle tanınmış, daha sonra Rus
toplumunun sosyalist düzene geçiş sürecini yansıtan yapıtlar
vermiştir.
Küçüklüğü Astrahan'da geçen Gorki, beş yaşındayken
babasını kaybetti. Annesi yeniden evlenince, doğum yeri Nijri
Novgorod'a döndü. Orada anneannesi ve büyükbabası
tarafından büyütüldü. Büyükbabasının zoruyla sekiz
yaşındayken çalışmaya başladığı için, ancak birkaç ay okula
gidebildi. Çeşitli işlere girip çıktı. Bu sayede Rus insanının,
alt sınıfların, işçi, esnaf, küçük burjuva katmanlarının hayatını
yakından tanıma olanağı buldu. Bir ayakkabı tamircisine ve
bir ikon ressamına çıraklık etti. Volga üzerinde çalışan bir
buharlı gemide bulaşıkçılık yaparken aşçının özendirmesiyle
okumaya başladı, okumak çok geçmeden en büyük tutkusu
haline geldi. Ustalarından ve patronlarından sürekli dayak
yiyen yazarın küçük yaşta edindiği bu deneyimler, sonradan
yazarın Rusçada acı anlamına gelen "Gorki" takma adını
seçmesine neden oldu. Kazan'da geçen ilk gençlik yıllarında
fırıncılık, tersane işçiliği ve gece bekçiliği yapan Gorki,
içinde yaşadığı sefaletin baskısıyla 1887'de intihar
girişiminde bulundu. Akciğeri delinen Gorki, ömür boyu
rahatsızlık çekecek, tüberkülozdan kurtulamayacaktı. Yirmi
bir yaşında Kazan'dan ayrıldı.
Gorki, ilk öyküsü Makar Çudra'yı (1892) Tiflis'te yerel bir
gazetede yayımladı. Onu asıl üne kavuşturan öyküsü ise
1895'te Russkoye Bogatstvo adlı aylık dergide yayımlanan
Çelkaş oldu. En başarılı yapıtlarından biri olan Çelkaş'la,
Gorki'nin Rusya'da ayaktakımını konu aldığı ünlü "serseri
dönemi" başladı. 1899'da, en iyi öyküsü sayılan Dvadtsat şest
i odna'yı (Yirmi Altı Erkek ve Bir Kız) yazdı. Yine 1899'da
yazdığı ilk romanı Foma Gordeyev'i, 1902'de yazdığı en ünlü
oyunu sayılan Na dne (Ayaktakımı Arasında; 1902) izledi.
1906'da yazdığı Mat'ı (Ana) Rus devrimci hareketine ithaf
etti. Roman, Pudovki'nin sessiz filmiyle beyazperdeye (1926),
Brecht'in Die Mutter (Ana) adlı oyunuyla da sahneye
aktarıldı.
Gorki 1899-1906 yılları arasında Petersburg'da yaşadı.
Marksizm'i benimseyerek Rus Sosyal Demokrat İşçi Partisi'ni
destekledi. Bolşeviklerin safına geçti. Ancak Lenin'le sık sık
görüş ayrılığına düştü. 1901'de Jinz adlı dergide yayımlanan
"Pesnya o burevestnike" (Fırtına Kuşunun Türküsü) adlı şiiri
yüzünden dergi kapatıldı. Tutuklanan Gorki, çok geçmeden
serbest bırakıldı. 1902'de Petersburg Bilim ve Sanat
Akademisi'ne üye seçildiyse de daha sonra siyasal nedenlerle
üyeliği geri alındı. Bu dönemde, devrimci genç yazarlara
sansürün elverdiği ölçüde destek vermeyi amaçlayan Znaniye
(Bilgi) adındaki yayınevini kurdu. Bu yayınevi aynı zamanda,
edebiyatta Znaniye okulunun da temeli oldu.
1905 Devrimi'nde önemli rol oynayan yazar, ertesi yıl
tutuklandı; ancak dış ülkelerden gelen protestoların da
etkisiyle serbest bırakıldı. 1906'da çıktığı ABD gezisinden
edindiği izlenimleri, New York kenti öykülerini topladığı
Gorod Joltovo dyavola'da (Sarı Şeytanın Kenti; 1906) dile
getirdi. Aynı yıl, Rusya'dan ayrıldı ve sürgün hayatı başladı.
Bu dönemi çoğunlukla Capri'deki (İtalya) evinde geçiriyordu.
Lenin'in önderliğindeki devrimci hareketle bağını
kopartmamıştı, ancak İspoved (Bir İtiraf;1908) adlı
romanında değindiği bogostroitelstvo (Tanrı yaratma) denen
dinsel-felsefi eğilim yüzünden Lenin dahil olmak üzere pek
çok Marksist'ten eleştiri aldı. Görüşleri "Marksizm'den
sapma" olarak tanımlandı.
1913'te Rusya'ya dönen Gorki, Rusya'nın I. Dünya
Savaşı'na girmesine karşı çıktı. Kasım 1917'de ise,
Bolşeviklerin iktidara el koymalarını eleştirdi. Yaklaşımı,
Lenin'le aralarının açılmasına yol açtı.
1919'dan itibaren hükümetle işbirliğine girişip, bilim ve
kültürün çöküşünü önlemek amacıyla çeşitli kurumlaşmaların
temelini attı. Bu kurumlardan biri de, yazarların sıkıntılarını
hafifletmek, en azından çeviri yaparak gelir edinmelerini
sağlamak amacıyla oluşturduğu Mirovaya Literatura (Dünya
Edebiyatı) adlı kurumdur.
1913-1923 arasında, Detstvo (Çocukluğum; 1913-14), V
lyudyah (Ekmeğimi Kazanırken; 1915-16) ve Moi
universitet'ten (Benim Üniversitelerim; 1923) oluşan
otobiyografik üçlemesini yayımladı. Bu üçlemesini, 1921-
1928 arasında yeniden dönmek zorunda kaldığı İtalya'da
bitirdi. Bu dönemde, pek çok ülkeye yolculuklar yapmasına
rağmen, ülkesine dönmemesinde sağlığının bozulması kadar,
devrim sonrası yaşamdan dolayı uğradığı düş kırıklığının da
etkisi oldu. 1929'da ülkesine döndüğünde Stalin dönemi
başlamıştı ve Gorki artık Sovyet yazarlarının tartışmasız
önderi sayılıyordu. Son dönem yapıtlarının hemen hepsinde
devrim öncesi dönemi ele aldı. Delo Artamonovih'de
(Artamonovlar; 1925) devrim öncesi Rus kapitalizminin
yükselişini ve çöküşünü anlattı. Yegor buliçov i drugiye
(Yegor Buliçov ve Ötekiler; 1932) ve Dostigayev i drugiye
(Dostigayev ve Ötekiler; 1933) adlı iki yeni oyun daha yazdı.
Rus yazarlarla ilgili anılarını anlattığı yapıtları da çok
beğenildi: Vospominaniya o Tolstoy (Tolstoy'dan Anılar;
1915), O pisatelyah (Yazarlar Üzerine; 1928) ve Çehov,
otriuki iz vospominaii (Çehov, Anılardan Yapraklar; 1905).
Gorki, 1936'da öldü.
Türkçeye çevrilen eserlerinden bazıları şunlardır: Meşçane
(1901; Küçük Burjuvalar, 1967), Jizn nenujnovo çeloveka
(1907; Halk Düşmanı, 1979), Skazki ob İtalii (1911; İtalya
Hikâyeleri, 1970), Zametki iz dnevnika (1924; Güncemden
Yapraklar, 1984), Vladimir İliç Lenin (1924; Gorki Lenin'i
Anlatıyor, 1980) ve Jizn Klima Samgim (1927-1936; Klim
Samgin'in Hayatı, 1975, 1. cilt).
ÖNSÖZ
Lukacs[1] Çağdaş Gerçekliğin Anlamı'nda, bütün sanatların
özünün, (hedef ve amacının) insan olduğunu söyler. İnsanı
kavramak nasıl mümkündür peki? Onun köküne inerek mi?
İnsanın kökü gene insanın kendisi olduğuna göre, insanın
etrafında dolaşıp duran bir sanattan (edebiyattan) mı söz
ediyoruz hep?
Kant,[2] Salt Aklın Eleştirisi'nde, akıl ile aklı kavramak,
eleştirmek gibi bir tür tuhaflık çıkartır karşımıza. Bir şey,
kendisinden fazla değil de kendisiyle aynı olan aracılığıyla
kavranır mı? Sanat (edebiyat) insanın insanı (hayatını)
kavrama aracıysa, yetkinliğinin sınırlarını nerede bulur;
engellerinin duvarlarına nerede çarpar?
Zola'nın[3] Thérèse Raquin romanına yazdığımız önsözde,
gerçekliğe (insana ve onun hayatına) eksiksiz el koyma
iddiasında olan bir edebiyat akımını, "natüralizm"i
tanıtmıştık. Natüralizm 19. yüzyılın ikinci yarısında Fransa,
Almanya ve Kuzey ülkelerinde etkili olmuş bir sanat-edebiyat
akımıydı. Dönem, bilimlerin tek hâkim güç olarak
kutsallaştırıldığı, bilimsel yasaların onayını almayan ya da
olgular alanına girmediği için zaten alamayan (metafizik gibi)
alanların "dışta bırakıldığı" dönemdi. Her şeyin bilimsel bir
açıklaması olmalıydı. Pozitivist felsefeye eklemlenen bir tür
antropoloji, yani insanbilim de, insanı eni konu
tanımlanabilen, boşluksuz açıklanabilen bir olgu olarak
görmek istiyordu. Hyppolyte Taine,[4] insan eşittir biyolojik
miras, yani kalıtım + sosyal çevre + çağın şartları formülünü
ortaya atmıştı.
Pozitivizmin bu kaba antropolojisinin geri düzleminde
insanın hiçbir şekilde anlaşılamayacağına ilişkin anlayışlara
tepkinin de payı vardı kuşkusuz. Modernitenin tarihinde ilk
kez yaklaşık bir yüzyıldır proletarya bir sınıf olarak şartların
kaçınılmaz sonucu olarak, "gözlemlenebilir" bir süreçte
ortaya çıkmıştı. Sanayileşme, topraktan kopan emek gücünü
kentte proletaryaya çevirmişti. Bu açıklanabilir sürece, bu
sınıfın içinde bulunduğu akıl almaz kötü sosyal şartlar eşlik
etmekteydi. Tarihsel materyalizm, bu süreçlerin bilimsel
açıklamasını yapmaya çalışmaktaydı.
Dolayısıyla zaten bu alt sınıfların edebiyatı olma
iddiasındaki natüralizmin, insanı kavrama konusunda sağlam
yasalar aramaya koyulması anlaşılır bir çabaydı.
Natüralizmin zaafı, henüz fotoğrafın ilk adımlarının atıldığı
o yıllarda gerçekliğin bir tür tahrif edilmemiş fotoğrafını,
hatta tiyatroda ve romanda olduğu gibi, "sesini" aynen
vermek istemesiydi.
Ama biliriz, fotoğrafta, plakta (CD'de) ölü bir yan vardır.
Orada dondurulan şey, ancak tahayyüllerimizde kurtulup
hayata dönebilir yeniden. Natüralizmin insanı edilgendi, eli
kolu bağlıydı, sosyal çevre + dönem + (bugünün diliyle)
genetik miras üçlü belirleyicisinin koordinatlarında hayatı
değiştirmeye aday olamıyordu. Metnin içinde dondurulmuştu.
Kaderciliğin bilimsellikle altı çizili bir türüydü natüralizm.
Avrupa'da natüralist edebiyat kısa erimli bir etki yaratırken,
Rusya'da Dostoyevski[5] ve Tolstoy[6] natüralizmin yüzeye
takılıp kalmış gerçekçiliğinin çok ötesine geçen bir edebiyatın
örneklerini sunuyorlardı. Rus edebiyatı sıradan, küçük
insandan başlayıp sosyal sınıfların birbirleri ile ilişkilerini,