Ana dili tədrisində nəzəri və praktik məsələlər

463 Pages·2016·16.08 MB·Turkish

by  Paşayeva Ş.R.

Øÿðãèééÿ Ïàøàéåâà
ÀÍÀ ÄÈËÈ ÒßÄÐÈÑÈÍÄß
ÍßÇßÐÈ Âß ÏÐÀÊÒÈÊ
ÌßÑßËßËßÐ
“Òÿùñèë” ÅÈÌ
Áàêû - 2007
Åëìè ðåäàêòîðó:
Úÿôÿðîâ Íèçàìè Ãóëó îüëó,
Àçÿðáàéúàí ÅÀ-íûí ìöõáèð öçâö,
ôèëîëîæè åëìëÿð äîêòîðó, ïðîôåññîð,
ÿìÿêäàð åëì õàäèìè
Ðåäàêòîðó:
Øàùâåðäèéåâ Àêèô Áÿøèð îüëó
Ðÿé÷èëÿð:
Ïðîôåññîð Ñåéèäîâ Ôèêðÿò ßùìÿä îüëó
Ðÿúÿáëè ßáöëôÿç ßæäÿð îüëó,
ôèëîëîæè åëìëÿð äîêòîðó, ïðîôåññîð
Êÿðèìîâ Êÿðèì ßáöëôÿò îüëó,
ïåäàãîæè åëìëÿð äîêòîðó, ïðîôåññîð
Ïàøàéåâà Ø. Ð. Àíà äèëè òÿäðèñèíäÿ íÿçÿðè âÿ ïðàêòèê ìÿñÿ-
ëÿëÿð. Áàêû, 2007, ñÿù 464
Ì - 003417
Ï - 2007
700122
ßñÿðìöÿëëèôèíìöõòÿëèôèëëÿðäÿàíàäèëèòÿäðèñèíÿàèä÷àïîëóíìóøåë-
ìè-íÿçÿðèìÿãàëÿëÿðèâÿïðàêòèêàñàùÿñèíäÿêèàøàüûäàêûÿñÿðëÿðèíèí òîï-
ëóñó êèìè ùàçûðëàíìûøäûð:
“Èáòèäàè ñèíèôëÿð ö÷öí Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿí ôîíåòèê, ëåêñèê âÿ ãðàì-
ìàòèê ÷àëûøìàëàð ñèñòåìè” (öìóìòÿùñèë ìÿêòÿáëÿðèíèí I-II ñèíèôëÿðè ö÷öí
òÿäðèñ âÿñàèòè). Áàêû, 2001; “Èáòèäàè ñèíèôëÿð ö÷öí ïðàêòèêóì”, I ùèññÿ
(áÿäèè ìÿòíëÿð, øåèðëÿð, ìàùíûëàð). Áàêû, 2003; “Èáòèäàè ñèíèôëÿð ö÷öí
ïðàêòèêóì” II ùèññÿ (íÿñèùÿòëÿð, ùèêìÿòëè ñþçëÿð, òÿìñèëëÿð, áÿäèè
ìÿòíëÿð). Áàêû, 2004.
Êèòàá àíà äèëè òÿäðèñè ñàùÿñèíäÿ ÷àëûøàí îðòà âÿ àëè ìÿêòÿá ìöÿëëèì-
ëÿðè, òÿëÿáÿëÿð ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëìóøäóð.
ú Ø.Ïàøàéåâà
ú “Òÿùñèë” ÅÈÌ. 2007
1967-úè èëäÿ ðÿùáÿðëèê åòäèéè Õàðèúè Äèëëÿð
Èíñòèòóòóíóí òÿëÿáÿ àóäèòîðèéàëàðûíû èëê äÿôÿ
ìöÿëëèì êèìè ìÿíÿ åòèáàð åäÿí àíà äèëèíèí
òÿäðèñè ñàùÿñèíäÿ áþéöê õèäìÿòëÿðè îëàí
ïðîôåññîð Àáäóëëàéåâ Àüà Ìÿùÿììÿä
Ñÿìÿä îüëóíóí ÿçèç õàòèðÿñèíÿ
èòùàô åäèðÿì.
ÞÍ ÑÞÇ
èð ãÿäÿð äÿ áó êèòàáûí éàçûëìàñû èëÿ ÿëàãÿäàð þç ôèêèðëÿ-
Á
ðèìè îõóúóëàðëà áþëöøìÿê èñòÿéèðÿì. Èíñàí ùÿéàòûíäà
åëÿ ùàäèñÿëÿð îëóð êè, îíó íÿ éàääàí ÷ûõàðìàã, íÿ äÿ
óíóòìàã îëóð.
1992-úè èë... 1967-úè èëäÿí áÿðè èøëÿäèéèì Ì. Ô. Àõóíäîâ àäûíà
Ðóñ äèëè âÿ ßäÿáèééàòû Èíñòèòóòóíäà 0,5 øòàòà êå÷èðèëìÿéèì ùàã-
ãûíäàðåêòîðëóãêàôåäðàìöäèðèïðîôåññîðÁ.ßùìÿäîâóíòÿãäèìà-
òûíà ÿñàñÿí ñÿðÿíúàì èìçàëàäû (ðåêòîð ïðîôåññîð Ôèðóäèí Ùöñåé-
íîâ),ñÿáÿáèäÿðñéöêöíöíîëìàìàñûèëÿèçàùåäèëäè.Ìÿíþçèøèì-
äÿ0,5øòàòëàèøëÿìÿéÿáàøëàäûì.1995-úèèëäÿéåðèìÿêîíêóðñåëàí
îëóíäó, ìöçàêèðÿ çàìàíû êàôåäðà ìöäèðè, ïðîôåññîð Á. ßùìÿäîâ
áó åëàíûí äÿðñ éöêö îëìàäûüû ö÷öí ëÿüâ îëóíìàñûíû áèëäèðäè.
Áåëÿëèêëÿ, óçóí ìöääÿò èøëÿäèéèì áèð êîëëåêòèâäÿí àéðûëûá, èø
ö÷öí þçÿë óíèâåðñèòåòëÿðÿ ìöðàúèÿò åòìÿëè îëäóì. 1995-úè èëèí
ñåíòéàáðûíäàí Àçÿðáàéúàí Óíèâåðñèòåòèíèí äèëëÿð êàôåäðàñûíäà
ìöÿëëèìèøëÿìÿéèìùàããûíäàñÿðÿíúàìâåðèëäè.Óíèâåðñèòåòèíðåê-
òîðó, ïðîôåññîð Ñÿëàùÿääèí Õÿëèëîâ “Òÿùñèë, òÿëèì, òÿðáèéÿ”
(“Àçÿðáàéúàí Óíèâåðñèòåòè” íÿøðèééàòû, Áàêû, 2005) àäëû êèòàáûíäà
éàçûð: “... 1991-úè èëäÿ éàðàíàí èëê þçÿë àëè ìÿêòÿáëÿð (“Õÿçÿð”,
“Ãÿðá” âÿ “Þçÿë Àçÿðáàéúàí óíèâåðñèòåòëÿðè)... “áåéíÿëõàëã ìö-
íàñèáÿòëÿð”, “áåéíÿëõàëã ùöãóã”, “áåéíÿëõàëã èãòèñàäè ÿëàãÿëÿð”,
3
“ìåíåúìåíò”, “ýþìðöê èøèíèí òÿøêèëè” âÿ ñ. êèìè èõòèñàñëàð öçðÿ
êàäð ùàçûðëûüûíà áàøëàäûëàð. (Éóõàðûäà àäû ÷ÿêèëÿí ÿñÿð, ñÿù.127)
Êè÷èê ãðóïëàðäà ðóñòÿùñèëëè òÿëÿáÿëÿðëÿ ìöõòÿëèô èõòèñàñëàð öçðÿ
“Àçÿðáàéúàí äèëè” ôÿííèíäÿí ìÿøüÿëÿëÿð àïàðìàüà áàøëàäûì. Áó
èëëÿðäÿ éåíè éàðàíàí ÷ÿòèí âÿ ìöðÿêêÿá èõòèñàñëàð öçðÿ ðóñòÿùñèëëè
òÿëÿáÿëÿðèí àíà äèëèíÿ éèéÿëÿíìÿëÿðè ìÿíè ÷îõ äöøöíäöðäö. Îäóð
êè, 1981-86-úû èëëÿð àðàñûíäàêû ìöääÿòäÿ Ì. Â. Ëîìîíîñîâ àäûíà
Ìîñêâà Äþâëÿò Óíèâåðñèòåòèíèí èãòèñàäèééàò ôàêöëòÿñèíäÿ òÿùñèë
àëûá âÿ îðàíû áèòèðèá, 1988-1991-úè èëëÿðäÿ ùÿìèí óíèâåðñèòåòèí
áåéíÿëõàëã èãòèñàäè ìöíàñèáÿòëÿð êàôåäðàñû öçðÿ äèññåðòàñèéà ìö-
äàôèÿ åäèá, èãòèñàä åëìëÿðè íàìèçÿäè àëèìëèê äÿðÿúÿñè àëàí îüëó-
ìóíìÿñëÿùÿòè,êþìÿéèèëÿáèðëèêäÿðóñòÿùñèëëèòÿëÿáÿëÿðö÷öíàøà-
üûäàêû ìåòîä âÿñàèòëÿðè ùàçûðëàäûã:
1. “Ðóñòÿùñèëëè òÿëÿáÿëÿð ö÷öí “áàíê âÿ êðåäèòÿ àèä ÷àëûøìàëàð
ñèñòåìè”, Áàêû, 1996.
2. “Ðóñòÿùñèëëè òÿëÿáÿëÿð ö÷öí èíñàí ùöãóãóíà àèä ÷àëûøìàëàð
ñèñòåìè”, Áàêû, 1997.
3.“Ðóñòÿùñèëëèòÿëÿáÿëÿðö÷öíýþìðöêùöãóãóíààèä÷àëûøìàëàð
ñèñòåìè”, Áàêû, 1997.
4.”Ðóñòÿùñèëëè òÿëÿáÿëÿð ö÷öí èãòèñàäèééàò, èíôîðìàòèêà âÿ ìö-
ùàñèáàòà àèä ÷àëûøìàëàð ñèñòåìè”, Áàêû, 1998.
2001-úè èë ñåíòéàáðûí 14-äÿí “Îäëàð Éóðäó” Óíèâåðñèòåòè,
îíóíëà áàüëû ÿìÿê ìöãàâèëÿñèíÿ ÿñàñÿí “Èáòèäàè òÿùñèëèí ïåäàãî-
ýèêàñû âÿ ìåòîäèêàñû” êàôåäðàñûíà òàì øòàò äîñåíò âÿçèôÿñèíÿ èøÿ
ãÿáóë åäèëäèì.
“Àíà äèëèíèí òÿäðèñè ìåòîäèêàñû” ôÿííè öçðÿ ìöùàçèðÿ îõóéóð,
ñåìèíàð ìÿøüÿëÿëÿðè àïàðûð, òÿëÿáÿëÿðëÿ áèðëèêäÿ ïåäàãîæè ïðàêòè-
êàéà ýåäèðäèì. Éàñàìàë ðàéîíóíóí Àðèô Ùöñåéíçàäÿ àäûíà ëèñåé
ìÿêòÿáèíèí ìöÿëëèìëÿðèíäÿí III “å” ñèíèô ìöÿëëèìè Íîâðóçîâà
Ìÿíçÿð õàíûìûí, III “á” ñèíèô ìöÿëëèìè “Àüàìàëûéåâà Âÿçäèôÿ
õàíûìûí, IV “à” ñèíèô ìöÿëëèìè Ãóëèéåâà Ýþçÿëèí, III “ä” ñèíèô
ìöÿëëèìè Òîìàéåâà Ñàðàíûí, III “è” ñèíèô ìöÿëëèìè Ìÿììÿäîâà
Ýöëìàéÿ Ùÿìçÿ ãûçûíûí, IV “â” ñèíèô ìöÿëëèìè Èñìàéûëîâà Òàëè-
4
éÿÃàðàãûçûíûí,II“ç”ñèíèôìöÿëëèìèÀááàñîâàÑÿàäÿòÚÿìàëÿä-
äèíãûçûíûíâÿáàøãàëàðûíûíäÿðñëÿðèíäÿòÿëÿáÿëÿðëÿáèðëèêäÿèøòèðàê
åäèðäèê.Ìÿí èáòèäàèñèíèô øàýèðäëÿðèíèíùÿðáèðùÿðÿêÿòèíèèçëÿéèð-
äèì. Óøàãëàðûí àíà äèëè òÿëèìè, îíëàðäà íèòã èíêèøàôû ìÿñÿëÿëÿðè,
îõóíàí ìÿòíèí óøàãëàð òÿðÿôèíäÿí þç ñþçëÿðèëÿ íÿãë îëóíìàñû,
ùåéâàíàò àëÿìèíèí òÿñâèðè, úöìëÿ ãóðìàã âÿðäèøè âÿ ñàèðÿ êèìè
ìÿñÿëÿëÿðè ìàðàãëà äèíëÿéèð âÿ ÷îõ òåç áèð çàìàíäà “Àíà äèëèíèí
òÿäðèñè ìåòîäèêàñû” ôÿííè ìÿíèì ö÷öí ÿí ìàðàãëû ôÿíëÿðäÿí áèðè-
íÿ÷åâðèëäè.Ìÿòáóàòäàáóãÿáèëäÿí“Ìÿêòÿáÿãÿäÿðêèäþâðäÿáÿ-
çè ãðàììàòèê àíëàéûøëàð ùàããûíäà òÿñÿââöðöí éàðàäûëìàñû”
(2000),“Èáòèäàèòÿùñèëñèñòåìèíäÿòÿäðèñëöüÿòëÿðèíèíðîëó”(2000),
“ßëèôáà” äÿðñëèéèíäÿ âåðèëÿí øÿêèëëÿð ãðàììàòèê ÷àëûøìàëàðûí áèð
íþâö êèìè” (2000), “Àíà äèëè âÿ îíóí òÿäðèñè ìåòîäèêàñû” ôÿííè
öçðÿ êóðñ èøëÿðè” (2001), “Àòàëàð ñþçëÿðè èáòèäàè ñèíèô äÿðñëèêëÿðèí-
äÿ” (2003), “Àíà ñþçö ùèêìÿò õÿçèíÿñèäèð” (2003), “Óøàãëàð íà-
üûëëàð àëÿìèíäÿ” (2003), “Èáòèäàè ñèíèô äÿðñëèêëÿðèíäÿêè ìÿòíëÿð
âàñèòÿñèëÿ åëìè èíôîðìàñèéàíûí øàýèðäëÿðÿ ÷àòäûðûëìàñû (2003),
“Èáòèäàè òÿëèìèí åëìè ÿñàñëàð öçðÿ òÿøêèëèíèí âàúèáëèéè” (2003),
“Èáòèäàè ñèíèôëÿð ö÷öí éàçûëàí Àçÿðáàéúàí äèëè äÿðñëèêëÿðèíäÿêè
ãðàììàòèê ìþâçóëàð (2004) âÿ ñàèðÿ áó êèìè åëìè-íÿçÿðè ìÿãà-
ëÿëÿð, ìåòîäèê âÿñàèòëÿð ÷àï åòäèðäèì.
Ìÿí “Îäëàð Éóðäó” Óíèâåðñèòåòèíèí ðåêòîðó, Ìèëëè Ìÿúëèñèí
äåïóòàòû, ïðîôåññîð ß. ß. Âÿëèéåâÿ, Èáòèäàè òÿùñèëèí ïåäàãîýèêàñû
âÿ ìåòîäèêàñû êàôåäðàñûíûí ìöäèðè, ïðîôåññîð Ô. ß. Ñåéèäîâà,
óçóí ìöääÿò áó ôàêöëòÿäÿ äåêàí èøëÿéÿí ïðîôåññîð Ò. Àáäóëëàéå-
âÿ,ùàçûðäàôàêöëòÿäåêàíû,äîñåíòÔ.Ùÿñÿíîâà,Àíàäèëèíèíïåäà-
ãîýèêàñû âÿ îíóí òÿäðèñè ìåòîäèêàñû êàôåäðàñû, åëÿúÿ äÿ æóðíàëèñòè-
êà, äèë âÿ ÿäÿáèééàò êàôåäðàñûíûí ÿìÿêäàøëàðûíà, êå÷ìèø òÿëÿ-
áÿì, ùàçûðäà òàíûíìûø àëèì, “Áåéíÿëõàëã åëìè-íÿçÿðè äèë âÿ ÿäÿ-
áèééàò” æóðíàëûíûí áàø ðåäàêòîðó Òàùèð ßøðÿô îüëó Úÿôÿðëèéÿ þç
ìèííÿòäàðëûüûìû áèëäèðèðÿì.
5
ÌÖßËËÈÔÈÍ ÒßÄÃÈà ÎËÓÍÀÍ ÌÞÂÇÓÉÀ
ÀÈÄ ÀØÀÜÛÄÀÊÛ ÅËÌÈ-ÍßÇßÐÈ ÌßÃÀËßËßÐÈ
×ÀÏ ÎËÓÍÌÓØÄÓÐ:
1. “Äÿðñëèêëÿðäÿ òåðìèíëÿðèí âåðèëìÿ ìÿñÿëÿëÿðèíÿ äàèð”. Äèë
âÿ ÿäÿáèééàò, íÿçÿðè, åëìè, ìåòîäèê æóðíàë, Áàêû, 1998, 1 (19).
2. “×îõìÿíàëû ñþçëÿðèí òÿäðèñèíäÿ èáòèäàè ñèíèôëÿðäÿ ãàðøûéà ÷û-
õàí ÷ÿòèíëèêëÿð”. Äèë âÿ ÿäÿáèééàò, íÿçÿðè, åëìè, ìåòîäèê æóðíàë,
Áàêû, 1999, 2 (24).
3.“Òÿäðèñïðîñåñèíäÿîðôîãðàôèê÷àëûøìàëàðûíðîëó”.“Àçÿðáàé-
úàí ìÿêòÿáè XXI ÿñðèí àñòàíàñûíäà: ïðîáëåìëÿð, ïåðñïåêòèâëÿð”
ìþâçóñóíäà ðåñïóáëèêà àëè ìÿêòÿáëÿðàðàñû åëìè-ïðàêòèê êîíôðàí-
ñûí òåçèñëÿðè, Áàêû, 1999.
4. “Ìÿêòÿáÿãÿäÿðêè äþâðäÿ áÿçè ãðàììàòèê àíëàéûøëàð ùàã-
ãûíäà òÿñÿââöðöí éàðàäûëìàñû”. Äèë âÿ ÿäÿáèééàò, íÿçÿðè, åëìè,
ìåòîäèê æóðíàë, Áàêû, 2000, 3 (28).
5. “Èáòèäàè òÿùñèë ñèñòåìèíäÿ òÿäðèñ ëöüÿòëÿðèíèí ðîëó”. Äèë âÿ
ÿäÿáèééàò, íÿçÿðè, åëìè, ìåòîäèê æóðíàë, Áàêû, 2000, 3 (28).
6. “ßëèôáà” äÿðñëèéèíäÿ âåðèëÿí øÿêèëëÿð ãðàììàòèê ÷àëûøìàëà-
ðûíáèðíþâöêèìè”.Äèëâÿÿäÿáèééàò,íÿçÿðè,åëìè,ìåòîäèêæóðíàë,
Áàêû, 2000, 4 (29).
7. “Ìÿíàëû þìöðäÿí õàòèðÿëÿð” (ßìÿêäàð ìöÿëëèìÿ Á. Ìÿì-
ìÿäîâà ùàããûíäà). Äèë âÿ ÿäÿáèééàò, íÿçÿðè, åëìè, ìåòîäèê æóð-
íàë, Áàêû, 2001, 3-4 (32).
8.“Èáòèäàèñèíèôëÿðö÷öíÀçÿðáàéúàíäèëèíäÿíôîíåòèê,ëåêñèêâÿ
ãðàììàòèê ÷àëûøìàëàð ñèñòåìè” (Öìóìòÿùñèë ìÿêòÿáëÿðèíèí I-II
ñèíèôëÿðè ö÷öí òÿäðèñ âÿñàèòè). “Íóðëàí” íÿøðèééàòû, Áàêû, 2001,
9. “Àíà äèëè âÿ îíóí òÿäðèñè ìåòîäèêàñû ôÿííè öçðÿ êóðñ èøëÿðè”.
Äèë âÿ ÿäÿáèééàò, íÿçÿðè, åëìè, ìåòîäèê æóðíàë, Áàêû, 2001, 3-4
(32).
6
10. “Áàêûíûí þçÿë ìÿêòÿáëÿðèíäÿ”. Äèë âÿ ÿäÿáèééàò, íÿçÿðè,
åëìè, ìåòîäèê æóðíàë, Áàêû, 2002, 2 (34).
11. “Êàðòî÷êàëàð ãðàììàòèê ÷àëûøìàëàðûí áèð íþâö êèìè”. Äèë
âÿ ÿäÿáèééàò, íÿçÿðè, åëìè, ìåòîäèê æóðíàë, Áàêû, 2002, 2 (34).
12. “Àòàëàð ñþçëÿðè èáòèäàè ñèíèô äÿðñëèêëÿðèíäÿ”. Äèë âÿ ÿäÿáèé-
éàò, Áàêû, 2002, 1 (33).
13. “Àìåðèêà õàòèðÿëÿðè”.
à) 1998, èéóë-àâãóñò àéëàðû, Íéó-Éîðê. Èïÿê éîëó, Áåéíÿëõàëã
åëìè èúòèìàè-ñèéàñè æóðíàë, Áàêû, 1998.
á) 10.06.04-20-08-04 àéëàðû, Âàøèíãòîí. Äèë âÿ ÿäÿáèééàò, íÿ-
çÿðè, åëìè, ìåòîäèê æóðíàë, Áàêû, 2004, 3 (41).
14. “Ëöüÿò÷è íÿçÿðèééÿ÷è àëèì”. Äèë âÿ ÿäÿáèééàò, íÿçÿðè, åë-
ìè, ìåòîäèê æóðíàë, Áàêû, 1999, 4 (22).
15. “Àíà ñþçö ùèêìÿò õÿçèíÿñèäèð”. Äèë âÿ ÿäÿáèééàò, íÿçÿðè,
åëìè, ìåòîäèê æóðíàë, Áàêû, 2003, 1 (35).
16. “Àíà ñþçö ùèêìÿò õÿçèíÿñèäèð” (èêèíúè ìÿãàëÿ). Äèë âÿ
ÿäÿáèééàò, íÿçÿðè, åëìè, ìåòîäèê æóðíàë, Áàêû, 2003, 2 (36).
17. “Àíà ñþçö ùèêìÿò õÿçèíÿñèäèð” (ö÷öíúö ìÿãàëÿ). Äèë âÿ
ÿäÿáèééàò, íÿçÿðè, åëìè, ìåòîäèê æóðíàë, Áàêû, 2003, 3 (37).
18. “Èáòèäàè ñèíèôëÿð ö÷öí ïðàêòèêóì. I ùèññÿ. (Áÿäèè ìÿòíëÿð,
øåèðëÿð, ìàùíûëàð), Áàêû, 2003, “ÁÄÓ íÿøðèééàòû”.
19.“Èáòèäàèñèíèôëÿðö÷öíÿøéàäÿðñëÿðèíÿàèääèäàêòèêìàòåðèàë-
ëàð”. Áàêû, 2003. ÁÄÓ íÿøðèééàòû.
20. “Óøàãëàð íàüûëëàð àëÿìèíäÿ” (“Àíà ñþçö”íäÿêè íàüûëëàð
ÿñàñûíäà) Äèë âÿ ÿäÿáèééàò, íÿçÿðè, åëìè, ìåòîäèê æóðíàë, Áàêû,
2003, 4 (38).
21. “Èáòèäàè ñèíèôëÿðäÿ äÿðñëèêäÿêè ìÿòíëÿð âàñèòÿñèëÿ åëìè èí-
ôîðìàñèéàíûí øàýèðäëÿðÿ ÷àòäûðûëìàñû” (2-úè ñèíôèí îõó äÿðñëèéè öç-
ðÿ), Äèë âÿ ÿäÿáèééàò, Áàêû, 2003, 3 (37).
22.“Èáòèäàèòÿëèìèíåëìèÿñàñëàðöçðÿòÿøêèëèíèíâàúèáëèéè”.Îä-
ëàð Éóðäó Óíèâåðñèòåòèíèí åëìè âÿ ïåäàãîæè õÿáÿðëÿðè. Áàêû, 2003,
N 9-10.
23. “Èáòèäàè ñèíèôëÿð ö÷öí ïðàêòèêóì” II ùèññÿ (Íÿñèùÿòëÿð, ùèê-
7
ìÿòëè ñþçëÿð, òÿìñèëëÿð, áÿäèè ìÿòíëÿð), Áàêû, 2004, ÁÄÓ íÿøðèé-
éàòû.
24. “Èáòèäàè ñèíèôëÿð ö÷öí éàçûëàí Àçÿðáàéúàí äèëè äÿðñëèêëÿðèí-
äÿêè ãðàììàòèê ìþâçóëàð”. Äèë âÿ ÿäÿáèééàò, Áåéíÿëõàëã åëìè-
íÿçÿðè æóðíàë, Áàêû, 2004, 4 (42).
25. “Íèçàìè øåèðëÿðèíäÿ àòàëàð ñþçö, ìÿñÿë, ùèêìÿò âÿ íÿñèùÿò-
ëÿð”. “Äèë âÿ ÿäÿáèééàò”, “Áåéíÿëõàëã åëìè-íÿçÿðè” æóðíàë, Áàêû,
2006, 3 (51).
8
ÝÈÐÈØ
“Àíà äèëèìèç ÷îõ çÿíýèí âÿ àùÿíýäàð äèëäèð,
äÿðèí òàðèõè êþêëÿðÿ ìàëèêäèð. Øÿõñÿí ìÿí
þç àíà äèëèìè ÷îõ ñåâèð âÿ áó äèëäÿ
äàíûøìàüûìëà ôÿõð åäèðÿì”.
Ùåéäÿð ßËÈÉÅÂ
öñòÿãèë äþâëÿòèìèçèí èíêèøàôû âÿ ìþùêÿìëÿíäèðèëìÿ-
Ì
ñèíÿ òÿñèð ýþñòÿðÿí àìèëëÿð è÷ÿðèñèíäÿ òÿùñèëèí ðîëó áþ-
éöêäöð. Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí éåíè Êîíñòèòóñè-
éà ëàéèùÿñè ìöçàêèðÿ îëóíàðêÿí Àçÿðáàéúàí ïðåçèäåíòè Ùåéäÿð
ßëèéåâ“Äþâëÿòäèëèìèëëè-ìÿíÿâèñÿðâÿòèìèçäèð”àäëûíèòãèíäÿäå-
ìèøäèð: “... Äèëèìèç çÿíýèíäèð, ÷îõ àùÿíýäàð äèëäèð. äèëèìèçèí ñþç
åùòèéàòû ÷îõ áþéöêäöð” (“Àçÿðáàéúàí” ãÿçåòè, 1995-úè èë, N 210).
Äþâëÿò äèëèìèçèí òÿäðèñèíäÿ ÿí éöêñÿê ìÿíèìñÿìÿéÿ íàèë îë-
ìàëûéûã. Èáòèäàè ñèíèôëÿðäÿí áàøëàéàðàã àíà äèëèìèçè áöòöí ñÿâèé-
éÿëÿðäÿ äèããÿò ìÿðêÿçèíäÿ ñàõëàìàëû, îíóí òÿäðèñè ö÷öí ÷àëûøìà-
ëûéûã. Òÿùñèë Ïðîáëåìëÿðè öçðÿ Ðåñïóáëèêà Åëìè-Ìåòîäèê Ìÿðêÿ-
çèíèí áþéöê ìåòîäèñòëÿðè Ãàëèá Ñÿìÿäîâ âÿ ßééóá Àüàéåâ
“Àçÿðáàéúàíìöÿëëèìè”ãÿçåòèíèí17-23èéóë,1999-úóèë(N7819)
íþìðÿñèíäÿ äÿðú åòäèðäèêëÿðè “Àíà äèëèìèç ÿí ãöäðÿòëè, ÿí ãèé-
ìÿòëè ñÿðâÿòèìèçäèð” àäëû ìÿãàëÿëÿðèíäÿ éàçûðëàð: “... Àíà äèëè ùÿð
áèðìèëëÿòèí,õàëãûíñàòûëûá-àëûíìàéàí,äÿéÿðè,ãèéìÿòèùå÷áèðøåé-
ëÿþë÷öëìÿéÿíÿíãöäðÿòëèîëäóüóãÿäÿðäÿçÿðèô,èíúÿñÿðâÿòèäèð”.
Àíà äèëèìèçäÿ îõóìàã, éàçìàã êè÷èê áàëàëàðûìûçà ìÿêòÿáÿ-
ãÿäÿðêè òÿùñèë ìöÿññèñÿëÿðèìèçäÿ, åëÿúÿ äÿ èáòèäàè òÿùñèëèí áöòöí
ïèëëÿëÿðèíäÿ þéðÿäèëèð.
Öìóìòÿùñèë ìÿêòÿáëÿðèìèçèí òÿäðèñ ïëàíëàðûíäà èáòèäàè ñèíèô-
ëÿðäÿí áàøëàéàðàã àíà äèëèíèí òÿäðèñè ö÷öí àøàüûäàêû àìèëëÿð ìö-
ÿééÿíëÿøäèðèëìèøäèð:
9
1) ñààòëàðûí ñàéû;
2) åëìè ÿñàñëàðëà þéðÿäèëìÿ;
3) íèòã èíêèøàôû öçðÿ ìöõòÿëèô íþâëö èø;
4) òÿäðèñ ïðîãðàìëàðûíûí òÿðòèáè;
5) äÿðñ âÿñàèòëÿðèíèí ùàçûðëàíìàñû âÿ ñàèðÿ;
Äåäèêëÿðèìèç àíà äèëè òÿäðèñèíèí ìÿçìóíóíóí òÿêìèëëÿøäèðèë-
ìÿñèíÿ ñÿáÿá îëàí âÿñàèòëÿðäèð. Àíà äèëèìèçÿ ãàéüû ýþñòÿðìÿëè,
îíó áöòöí èíúÿëèêëÿðèëÿ áàëàëàðûìûçà þéðÿòìÿëèéèê. Áó èøäÿ èáòèäàè
ñèíèôìöÿëëèìëÿðèíèíöçÿðèíÿøÿðÿôëèâÿçèôÿäöøöð.Èáòèäàèñèíèôìö-
ÿëëèìè ùàããûíäà “Àçÿðáàéúàí ìöÿëëèìè” ãÿçåòèíèí 13 ìàé 1997-
úè èë, N 35 (7665) íþìðÿñèíäÿ åëìè-òÿúðöáè êîíôðàíñäàí àøàüûäà-
êû ãåéäëÿð íÿ ãÿäÿð öëâè, ìöãÿääÿñ, ïàê, ãÿëá ñåâèíäèðèúèäèð:
“...Ùàìûìûçûíãÿëáèíäÿ,ìÿùÿááÿòîúàüûìûçûíáàøûíäàõöñóñèéå-
ðè îëàí áèð èíñàí âàðäûð. Î, èëê ìöÿëëèìèìèçäèð. Ìöãÿääÿñ áèëèê
ìÿáÿäýàùû, øöóðëó ùÿéàòà äîüðó éîëóìóçóí àñòàíàñû îëàí ìÿê-
òÿáäÿ áèçè èëê äÿôÿ ãàðøûëàéàí, ùÿð íàçûìûçà äþçÿðÿê, áèçÿ äöíéà-
íûí ÿí íàäèð ìþúöçÿñè îëàí 32 ùÿðôè þéðÿäÿí, “Àíà”, “Âÿòÿí”
êÿëìÿëÿðèíè éàçäûðàí, áó ñþçëÿðäÿêè ìÿíàíû, ñåùðè áèçÿ àíëàäàí,
äÿðê åòäèðÿí âÿ éîëóìóçóí 3-4 èëè ÿðçèíäÿ áèëèê ÷åøìÿìèç, öðÿê
ñèðäàøûìûç îëàí èáòèäàè ñèíèô ìöÿëëèìè... Áöòöí çàìàíëàðäà òÿùñèë,
åëì,òÿðáèéÿîíóí÷èéèíëÿðèíäÿ,îíóíãîéäóüóþçöëöçÿðèíäÿóúàë-
ìûøäûð. ×îõïèëëÿëè, ôàñèëÿñèç òÿùñèë ñèñòåìèìèçèí èëê ïèëëÿñèíèí ìå-
ìàðû èíäè äÿ îäóð”.
2002-úèèëñåíòéàáðûí2-ñè,éåíèäÿðñèëèíèíèëêýöíöÁàêûíûíÑó-
ðàõàíûðàéîíóíäàêû275ñàéëûîðòàìÿêòÿáäÿÀçÿðáàéúàíÐåñïóá-
ëèêàñûíûí Ïðåçèäåíòè Ùåéäÿð ßëèéåâ îëìóøäóð. Áó ìöíàñèáÿòëÿ
“Àçÿðáàéúàí ìöÿëëèìè” ãÿçåòèíèí 6-12 ñåíòéàáð 2002-úè èë òàðèõ-
ëè,N36(7988)íþìðÿñèíäÿáóùàãäààøàüûäàêûëàðéàçûëìûøäûð:“...
Ìÿêòÿáëÿ òàíûøëûã çàìàíû Àçÿðáàéúàí Ïðåçèäåíòèíÿ ìÿëóìàò âå-
ðèëäè êè, áó èë áóðàäà 9 áèðèíúè ñèíèôäÿ 195 øàýèðä òÿùñèë àëàúàãäûð.
Áèðèíúè ñèíèôëÿð äÿ äàõèë îëìàãëà áöòöí èáòèäàè ñèíèô øàýèðäëÿðè
Àçÿðáàéúàí Ïðåçèäåíòè Ùåéäÿð ßëèéåâèí ùÿäèééÿñè îëàí éåíè
äÿðñëèêëÿðëÿ òàíûø åäèëìèøäèð. Èíäèéÿäÿê èáòèäàè ñèíèô øàýèðäëÿðè ñè-
10