Amerikako Demokrazia I Alexis Tocqueville Hitzaurrea Gaurko nazioek ezingo lukete beren baitan

303 Pages·2002·0.79 MB·Indonesian

Amerikako Demokrazia I
Alexis Tocqueville
Hitzaurrea
Gaurko nazioek ezingo lukete beren baitan baldintza-berdintasuna eragotzi, baina
beraien esku dago berdintasunak morrontzara ala askatasunera eraman ditzan,
jakituriara ala barbarotasunera, oparotasunera ala miseriara"1.
Hitzaurre honetan ikusi ahal izango dugunez, Alexis de Tocquevilleren pentsamendua
hertsiki loturik dago haren bizitzari, bai berari bai familiari gertatutakoari, eta hori dela
eta, komenigarri izango da gogora ekartzea, laburki bada ere, garai hartako gertakizun
eta datarik nagusienak:
1789: Frantziako Iraultza.
1793: Luis XVI.a gillotinatu zuten.
1794: Malesherbes eta haren sendikoak gillotinatu zituzten. Tocquevilleren gurasoak
hamar hilabeteko kartzelaldiaren ondoren aske utzi zituzten, Robespierreren erorialdiari
esker.
1804: Napoleon I.aren koroatzea.
1805: Alexis de Tocqueville uztailaren 29an jaio zen, Parisen. jaio.
1814-15: Napoleonen lehen eta bigarren kanporatzea. Borboien itzulera.
1830: Uztaileko iraultza, Karlos X.aren erorialdia, Luis Felipe burges errege.
1831-32: Tocqueville eta Beaumont laguna Amerikan.
1836: De la Démocratie en Amérique, lehen liburua, argitara.
1840: Bigarren liburua argitara.
1848: Otsaileko iraultza, Luis Feliperen erorialdia; Tocqueville Batzar Nazionaleko
Konstituzio batzordekide izendatu zuten.
1849: Ekainetik urrira Tocqueville kanpo-arazoetako ministro izan zen.
1851: Napoleonen estatu-kolpea. Tocquevilleren ibilbide politikoaren amaiera.
1859: Tocquevilleren heriotza, Cannesen, apirilaren 4an2.
1. Badirudi mende eta milurteko honen amaieran osoki murgildurik gaudela aldaketaren
zurrunbiloan. Badirudi, baita ere, gure zibilizazioak, gure garaiak, gizakiari
ezinbestekoa zaion aldakortasuna eta aldaketa bera bihurtu dituela gizartearen eta
kulturaren ardatz eta gune.
Honelako garaietan klasikoetara itzultzea inoiz baino beharrezkoago gertatzen da. Bai,
merezi du Klasikoak berriro hartzea; baina ez, atzera itzultzea litekeen gauza balitz
bezala, baizik eta aldaketaren zurrunbiloak sortzen duen iluntasun eta egonezinaren
aurrean argi izpiren bat aurkitzeko eta heldulekuren bat izateko esperantzan.
Gaurkoan, "Pentsamenduaren Klasikoak" bildumaren eskutik datorkigun pentsalaria
Alexis de Tocqueville da, bai eta hain ezaguna den, edo gutxienez hain entzuna den,
De la Démocratie en Amérique haren lana ere euskaraz. Eta arestian aipatu dudan gure
egunotako aldaketa-sentipenaren eta klasikoetara itzultzearen loturaz beste, oraingoan
euskaraz eskaintzen zaigunak badu gaurko denborekin lotura berezi bat. (?)
Alexis de Tocqueville garai nahasi batean jaiotakoa da. Bera jaio baino urte batzuk
lehenago gertatu zen 1789ko Iraultza eta erregeri burua moztea; bizitzan zehar bi
iraultza eta aldaketa politiko ugari ezagutu zituen, eta horrekin guztiarekin batera
gizartean bideratu eta burututako aldaketa sozial ugari: ez Frantziarentzat bakarrik
baizik eta Europa osorako sakonak izan ziren aldaketak. Eta aldaketa horiei eman
beharreko erantzunak, aldaketa horien aurrean hartu beharreko jarrerak izango dira
Tocquevilleren pentsamenduaren gai nagusiak.
Gaurko denborei dagokienez, hainbat pentsalarik modernitatearen krisia aipatzen dute;
eta modernitatea bultzatu eta eragin duten faktoreak aztertu dituzte, baina baita
bilakaerak berak eragin dituen ondorio txarrak ere, eta deskribatu eta gaitzetsi dituzte,
besteak beste, balioak galtzea, komunitate-zentzu falta, orientazio-gabezia,
gizabanakoek euren identitatea osatzeko dituzten zailtasunak, e. a.
Adibidez: "Gizarte modernoak eragindako zentzu-munduen anizteak (?) ekarri du oso
zail izatea nolabaiteko ziurtasuna lortzea , eta ez bakarrik maila erlijioso eta moralean
baizik eta baita gizabanakoaren identitateari berari dagokionez ere"3.
Tocquevilleri gagozkiolarik, azpimarragarria iruditzen zait gaurko egoeraren aurrean
antzeman daitekeen zalantzazko jarrera, elementu positiboen ondoan ondorio
negatiboak ikustea, atzera bidea ezinezkoa dela onartzea, eta une berean garai batekoak
bailiran ikusitako zenbait egoera galdu izanaren arrangura: azpimarragarria eta
esanguratsua Tocquevilleren beraren jarrera eta egoera deskribatzen direla dirudielako.
Jar dezagun beste adibide bat: "Bergerrek eta Bellek gizarte aurreratuak kritikatzen
dituzte, eta horretarako aurrez aurre jarri eta konparatzen dituzte gizarte aurreratu horien
balioak, esperientzia eta pentsamendua, batetik, eta aldaketa ekonomiko eta
teknologikoek hutsal bihurtu duten mundu premodernoan ustez nagusi zirenak, bestetik.
. Plantea daitekeen arazoa, ez bakarrik Bergerri eta Belli, baizik eta soziologo klasiko
guztiei, honako hau da: bi garaiak konparatu eta ateratzen dute gizarte modernoetan
ematen den desintegrazioa eta aniztasuna: baina, gizarte premodernoa kontatzen diguten
bezain integratua zen? Bergerren eta Bellen lanek --klasikoek bezalaxe-- ez al dute
oinarrian ikuspegi idealizatuegi industriaurreko mundua ikuspegi gehiegi idealizatu bat,
eta horrekin batera murgilduta gauzkan aldaketa bizkorren beldur den historiaren
ikuspegi bat? (Era guztietara esan beharra dago hala izanda ere Berger eta Bellek
burutzen duten gizarte gaitzen diagnostikoa zuzena dela)4.
Aipamen horretan Berger eta Bell izenak kendu, eta Tocqueville jarriko bagenu, zentzu
guztia gordeko luke, eta baliozko izaten jarraituko luke aipamenak. Hitzaurre honetan
zehar ikusi ahal izango dugunez, Tocquevillerekin gauza bera gertatzen da.
Demokraziaren aitzindari eta babesle gisa da Tocqueville ezaguna. Baina bere bizitza
eta bere lanak zehaztasunez aztertzen badira, bere garaiko aldaketen, iraultzen,
bilakaeren aurreko bere jarrera alde bakarrekoa ez dela argi ikusten da, konplexua eta
matizatua baizik, alde on eta ezinbestekoak ikusteko gai dena, eta baita arriskuak ere
garbi ikusten dituena.
De la Démocratie en Amérique, Tocquevilleren hain sona handiko lana euskarara
itzulita egokiera ezin hobean datorkigu, gure nahasmenduen artean argi egiteko
lagungarri gerta baitakiguke.
Tocquevilleren pentsamendua, beraz, bere garaiko gertakizunekin, bere familiaren
esperientziekin eta bere bizitzakoekin hain hertsiki loturik dagoenez gero, jo dezagun
bere jatorria, labur bada ere, aztertzera, zeren oinordeko den jakin ahal izateko, eta zer
bizi izan zuen ezagutzeko.
2. Alexis de Tocquevilleren jatorria eta giroa
Hitzaurrean hasieran aipatu denez, gure autorea 1805. urteko uztailaren 29an jaio zen.
Bere jatorria Normandiako familia noble batekoa da. Jatorriz bere familia izena Clérel
da, Tocqueville izena eta jabegoa 1661ean bereganatu zutelarik. Nobleziako jatorri hori
nekazari giroko noblezia txiki girokoa da, Pariseko gortetik urrun, eta erregeren botere
zentralaren aurkako oposizioan ohitutakoa.
Ezagutzen da bere aurreko batek 1574an Rouengo batzarrean esandakoa "Noiz arte hitz
zuriek balio behar dute, erregeri esaten diotenak ez dagoela legeetara lotuta, ezta bere
gantzu egunean eman zuen zinari, ezta bere menpekoekin dituen hitzarmenen
betetzeari?".
Tocquevilleren jatorriaz ari garelarik azpimarratzekoa da sinesmenak haren familian
izandako garrantzia. Bera amonak seme bakarra izan zuen Hervé (Alexisen aita), eta
haren heziketa Lesueur apaizaren esku jarri zuen. Apaiz horren gurasoen etxean
aurkituko du Alexisen aitak iraultza garaian babesa. Eta ondoren berriro Tocqueville
familiara itzuliko da Lesueur apaiza Hervéren hiru semeen heziketaren ardura bere gain
hartzeko.
Hiru anaientzat aita bat bezalakoa izan zen. "Bebé" deitzen zioten. Bera izan zen
gainera Alexis, familia tradizioan ohikoa zen militar lanbidera bultzatu beharrean,
ikasketetarako prestatzeko aholkua eman zuena.
Lesueur apaizak gorpuzten du Tocqueville familian sinesmenak izandako jarraipen
indarra, ilustrazioak eta iraultzak eragindako hausturarik gabe, eta horregatik ondorengo
berreskuratze erromantikorik gabe.
Era guztietara, Alexis de Tocquevilleren jatorrizko giroan bereziki azpimarratu eta
aztertu behar den pertsonaia Malesherbes izeneko gizon bat da. Ezkontza bidez sartzen
da Alexisen aita, andrearen amaren bitartez, Malesherbes familian. Alexisen aita
umezurtz izanik, eta Malesherbesek alabak besterik ez izanik, bera suertatzen da
gizonezko oinordekoa, eta horrela noblesse d’epée jatorrizkoak direnak noblesse de
robe delakoan itsasten dira.
Bi bidetatik datorkio garrantzia Alexisen berraitonari bere bilobarentzat: Malesherbesek
gorpuzten duen izaera eta pentsaera tradizioagatik batetik, eta bere bizitzako
gertakizunengatik bestetik. Eta bi sustrai berdinetik sortzen dira.
Malesherbes familia parlamentario tradiziokoa da, parlamentarioak Frantziako epai-
ganbara subiranotako, parlamentuetako juristak ziren. Ezagunena Montesquieu, eta
Malesherbesek harengandik hurbil ikusten du bere burua. Epai-ganbara horietako
parlamentario edo juristek zuten helburu nagusia zera zen, beraien eskubideekin
eskubide subiranoa koroaren botere absolutuaren eta bere zerbitzarien
borondatekeriaren aurka defendatzea.
Epai-ganbara horiek dira, irauten duten bitarteko botere bakarrak, nagusitu den
monarkiak noblezia, probintziak, hiriak eta ofizio elkarteak mendean hartu ondoren, hau
da: erregeren eta mendekoen artean ez da, epai-ganbara horietaz beste, inolako bitarteko
aginterik gelditzen. Epai-ganbara horiek ziren erregeri gogor aurre egiten zioten
bakarrak "Tradiziotik jasotako Parlamentuen (epai-ganbaren) eskubide eta askatasunen
inguruko borroka hori da, subiranoaren mugarik gabeko boterearen aurkako nazioaren
borroka alegia, Malesherbes familiak belaunaldietan zehar ausardiaz eta makurtu gabe
borrokatzen duena, Iraultzaren izuan antzinako askatasunaren eta bere, Malesherbes
familiaren, desagertzeraino"6.
Malesherbesek, beraz, bere familiaren tradizioari jarraiki erregeren botere
mugagabearen aurka egingo du, antzinako eskubide eta askatasunak defendatuz,
bitarteko botereek (pouvoirs intermédiaires) eskaintzen dituzten garantiak defendatuz,
horien erreforma proposatuz beharrezkoa iruditzen zaionean, beti ere askatasunaren
alde, eta ez bere posizio sozialaren defentsan.
Askatasunarekiko atxikimendu horrek eramango du tronutik kendutako errege
defendatzera, zeinen mugagabeko boterea kritikatua zuen lehenago, eta zeini iragarririk
zion sarritan tronua galduko zuela beharrezkoak ziren erreformak burutu ezean. Orain,
ordea, mugagabeko boterea iraultzak sortutako Batzar Nazional "absolutuan" dago, eta
berriz ere askatasuna defendatu beharrean aurkitzen da, tronurik gabeko errege eta bere
sendia defendatuz.
Arrazoi horrengatik kartzelaratuko dute, beste zortzi senitartekoekin batera. Lau
hilabeteren buruan moztuko diote burua. Alexisen gurasoak sei hilabete beranduago
utziko dituzte aske, Robespierreren jauziaren ondorioz.
Askatasuna defendatzeagatik berdintasunaren zurrunbiloan bizia galdu zuen etxeko
patriarkaren irudiak eta adibideak, gurasoen ahotik zuzenean jasotakoak, eragin
izugarria dute Alexis de Tocquevilleren jarreran eta pentsamenduan.
Azken aipamen bat Malesherbesen eraginari dagokionez: bere askatasunaren aldeko
ahaleginetan, erregeren mugagabeko boterearen aurkako ahaleginetan ez da gelditzen
mugagabea den boterea mugatuko duten bitarteko botereen defentsan. Urrats bat
aurrerago emanez, eta hiritarren partaidetza aktiboa suspertzeko asmoz, tokian tokiko
administrazioa eta deszentralizazioa bideratzea guztiz beharrezko iruditzen zaio,
absolutismoaren zentralizazioa eta baterakeriaren aurka.
Malesherbes beraren eta berak gorpuzten duten tradizioaren eragina ezagutzea
ezinbestekoa da Alexis de Tocqueville ulertu ahal izateko. Hainbatek aitaren eragina ere
aipatzen dute, Baina semearen askatasunaren aldeko jarrera aitaren kontrako jarrera
bezala ulertuz.
Jadanik aipatu dugun Otto Vosslerrek bere Tocquevilleri buruzko lan bikainean bestela
dela uste du. Bi gutun aipatzen ditu horretarako: 1830eko uztaileko iraultza hasieran
aitak semeari idazten dio, lasai eta arretaz jokatzeko aholkatuz, bere lanbidea arriskutan
jarri gabe, eta semeak aitari idazten dio, lasai eta arretaz joka dezala, arriskutan ibili
gabe. "Bakoitzak bestearen aholkua jarraitzen du. Antza denez, elkar ezagutzen dute,
eta elkar ulertzen, eta ez dirudi belaunaldi arazorik dutenik"7.
Alexisen aitak bere lanbide politiko guztia errestaurazio garaiko Karlos X.aren
zerbitzuan burutu zuen. Errege horren jauziaren ondoren bizitza publikoari uko egiten
dio eta ez da Luis-Felipe errege burgesaren zerbitzutan jartzen.
Semearengan izandako eragina puntu bakar batera mugatuko dut. 1829. urtean idazkitxo
bat argitaratzen du Hervé de Tocquevillek: La Charte Provinciale. Idazkitxo horren
helburua zera da: urte hartan Pariseko diputatuen ganbaran hiri eta departamenduetan
berezko administrazio bat sortzeko, hiritarren boz-emate orokorra sartuz, proposamen
bat eztabaidatzen da. Alexisen aitak proposamenaren alde hartzen du parte bere
idazkitxoan, Pariseko Batzar Nazionalerako bozketa eskubide zabaldua eskatzen zuten
liberalen aurka, baina baita proposamena demokraziari amore ematea zela uste zuten
erregezaleen, eta errege beraren, aurka.
Alexisen aitaren jarrera horretan zailtasun handirik gabe agerian ikus daiteke
Malesherbesen pouvoirs intermédiaires zirenaren defentsaren distira garbia. Eta
Alexisek berak amerikar demokraziari buruzko lanean agerian jartzen duen tokian
tokiko arduralaritzaren goraipamena tradizio berdinean kokatzea ezinbesteko gertatzen
da.
Otto Vosslerrek honela laburtzen du Hervé de Tocquevilleren pentsamendua. Harentzat
"... eguzki-erregeren garaietatik jarraipenezko askatasun arrasto bakar bat doa (bere)
egunetaraino, izuak (terroreak) eta Napoleonen botereak bakarrik hausten duena, hau da
berdintasunak, zeinek 1830.ean berriz askatasuna mehatxatzen eta ahuldu egiten duen7."
Alexis de Tocquevillek Lesueur apaizaren gidaritzapean etxean burutzen ditu lehen
ikasketak, hizkuntzetara zuzenduak. Aitaren lanbidea zela eta (prefektu departamendu
ezberdinetara), Metzen egiten du Lycée garaia. Gero Parisen prestaketa juridikoa,
horrela famili tradizioari jarraituz, bai prestaketari, bai lanbideari dagokienez.
Bere ikasketa denboran aipamen berezia merezi du Guizotek berarengan izandako
eragina. Guizotentzat, bere garaiko historiografian ohikoa zenez, hau da, historia joera
orokorrak aurkitzeko asmoz aztertzea, historia aurrerabide garbi bat da, eta aurrerabide
horren muina burgesiaren garaipen eta nagusitze bidea da, historian agintzen duten
derrigorrezko legeen arabera.
Guizoten historia ulermen horrek Tocquevillengan eraginik badu ez da zerbait berria
ikasten duelako, esperientziaz eta tradizioz dakien zerbait argi eta garbi formulaturik
ikusten duelako baizik. Alexis de Tocquevillek badaki bilakaera historikoan burgesiaren
nagusitzea eta horrekin demokraziaren eta berdintasunaren garaipena ezinbestekoak
direla. Baina Guizotek burgesiaren garaipena bera den burges baten ikuspuntutik
baloratzen du, eta baita berdintasunaren nagusitzea. Tocquevillek aldiz ezinbestekoa
onartzen dakien, baina sufritzen duen, aristokrata baten ikuspuntutik.
Tocquevillek, bera, bere familiaren tradiziotik jasoko ditu bai askatasunaren
defentsarako atxikimendua, baita berdintasunaren ezinbestekotasunaren eta arriskuaren
konbentzimendua.
3. Demokrazia Amerikan. Amerikako Demokrazia
Labur bada ere, aipatu ditugu Tocquevillek De la Démocratie en Amérique idazterakoan
izandako eraginik nagusienak. Erakutsi dugu bere eta beren familiaren esperientziak
zuzenean duela zerikusia Tocquevilleren pentsamenduzko jarrerekin. Bere bi esaldi ekar
daitezke gogora pentsamenduzko jarrera hori argitzeko. Behin baino gehiagotan
aipatzen du, batetik, berdintasunaren indarraren aurrean térreur religieuse, erlijiozko
izua sentitzen duela. Bestetik berriz, aitortzen du grina bat bestetik ez duela, giza
askatasunaren maitasuna.
Askatasunaren defentsa da bere helburua. Badaki, edo sinesten du, ordea,
berdintasunaren gorakada eta nagusitzea geldiezinekoa dela. Horregatik esango du
buruz demokrata dela, senez berriz aristokrata. Bien arteko harremana izango da bere
bizitzako galdera. Zenbateraino berdintasunak, hau da, demokraziak ezabatzen du
askatasuna, nola gorde era ziurta daiteke askatasuna berdintasun indarren garaipen bidea
onartuz?
Honela dio bere lanaren amaiera aldera: "Argitan jarri nahi izan ditut berdintasunak
giza independentziarentzat dakartzan arriskuak, uste sendoa baitut arrisku horiek direla
handienak, baita etorkizunak ekar litzakeenen artean gutxien espero litezkeenak ere.
Baina ez dut uste gaindiezinak direnik"9.
Esan gabe doa Tocquevillerentzat demokrazia eta berdintasunaren gailentzea gauza bat
eta bera direla.
Beharrezkoa da, beraz, bere hain ezaguna den lan horretara interes zuzenarekin
hurbiltzea. Eta interes hori zuzena izango da bere bidaiaren arrazoiaren antzeko baldin
bada.
"Horretarakoxe iruditzen zaio aukera eta beharra etorriak direla uztaileko (1830)
iraultzarekin. Bada berrogei urte Frantziak bere iraultza lortzeko erresistentziaren
ahaleginak porrot egin du. Bere garaian iraultzak errepublika ekarri zuen, eta
errepublikak morrontza: aurrena terrorearen mugagabeko boterearen menpean, gero
Napoleonenean. Iraultza berriak, legitimitatea ondoratzen duenak eta herriaren
burujabetasuna oihukatzen duenak, berriro errepublika ekarriko duela gauza jakina zaie
bi lagunei (Tocqueville eta Beaumont), baina ez beraiei bakarrik. Bilakaera horrek
berriro eta ezinbestean morrontza ekarriko du, edo badago hori txuliatzeko itxaropenik,
aukerarik, eta zein izan daiteke aukera hori? Mehatxuz datorren gaitzari aurre egin
nahi dionak galdera honi ezin diezaioke inon munduan erantzunik hobeto bilatu
amerikar batasunean baino, jadanik errepublika bat dena, aurki Frantzia izango den
bezala, eta hala eta guztiz ere askatasuna gorde duena. Han ezagut daiteke, beraz,
etorkizuna, edo Frantziarena litekeen etorkizun bat, ezinbestean errepublika izatera
doana, han ezagut daitezke arriskuak eta baita hala eta guztiz ere askatasuna salbatzeko
aukerak, bitartekoak eta esperantzak.
Horiek dira, beraz, Amerikara joateko Tocquevilleren erabakirako elkarturik jokatzen
duten arrazoiak"10.
1831-1832. urteen bitartean Tocqueville eta haren laguna Beaumont bederatzi hilabetez
amerikar batasunean izango dira. Azaleko arrazoia bertako kartzela-sistema aztertzea
izango da. Baina funtsezko arestian aipatutakoa da. Amerikar batasuneko eraketa
politikoa, funtzionamendua, gizartearen izaera eta abar aztertzerakoan bere familia
esperientziak eta Frantziako bilakaera izango ditu gogoan.
Kritiko bat baino gehiago izan da Tocquevilleren lan nagusia nahiko zorrotz salatu
duena, esanez ez duela orduko amerikar batasunaren egoera zuzen eta egoki
berrispilatzen, hainbat gauza alde batera uzten dituela, eta beste hainbaten interpretazioa
ez dela zuzena.
Kritika horrek badu arrazoirik, neurri batean. Baina Tocquevilleren oinarrizko asmoa ez
du ulertzen, ez baitzuen amerikar demokraziaren azterketa bat burutu nahi izan, ezta
amerikar demokraziaren iturri historikoak. Bere lanaren izenburua ez da "Amerikar
Demokrazia", "Amerikako demokrazia" baizik.
Bere galderak ditu gidari eta Frantziako bilakaerak eta egoerak sortarazten dizkion
kezkak. Bere esperientziak eta bere familiaren tradizioak erakusten diote askatasunaren
eta berdintasunaren artean kontraesan bat dagoela. Eta kontraesan hori amerikar
batasunean nola bideratu duten galdetzen du, oharkabe amerikarrentzat biak jatorrizko
direla eta biak elkarrekin normaltasun osoz bizi dituztela.
Garrantzizkoa da, beraz, "Amerikako demokrazia" behar bezala ulertu ahal izateko,
esan nahi duenaren muinaz jabetzeko, aipatu berri dena oso kontutan izatea: amerikar
batasunaz hainbat da Frantziari buruzkoa lan hori, eta argibide horretan bakarrik uler
daiteke. "Ez du historialari lez idazten, ezta soziologo moduan, arduraz beteriko
hezitzaile eta igarle politiko bezala baizik, eta horrela nahi luke, bera eta bere lana,
epaitua izatea"11.
Amerikar batasuneko gizartea lehendabizikoz topatzerakoan bere barruan sortuko diren
sentimenduak berdintasunari dion izua sendetsiko dute. Amerikar gizartean ez du ezer
bikainik aurkituko, ez onerako eta ez txarrerako. Amerikarrek ez dute edukaziorik, arte
ederretan ez daukate zer erakutsirik; gusturik gabekoak, formaziorik gabekoak direla
iruditzen zaio. Eta hori guztia berdintasunaren ondorio da.
Hala eta guztiz ere badu Tocquevillek apaltasunik aitortzeko, edozein gizarte mailatan
aurki daitekeela norengandik ikasi.
Zer da berdintasuna Tocquevillerentzat, eta nola oinarritzen du bere nagusitze indar
historikoa? Berdintasunak zer ukatzen duen aipatuz deskriba daiteke ondoenik
berdintasuna zer den. Lehenik: gizarte feudaleko diferentziak eta berezitasunak ukatzea,
nobleziaren eta hirugarren estatuaren, burgesiaren arteko hurbiltze-prozesua.
Bigarrenez: berdintasuna ekonomi mailan, jabegoari eta diru-sarrerei dagokienez;
gizarte-mailan, posizioari eta errespetuari dagokienez, politika arloan, aginteari
dagokionez, kultura mailan formazioari dagokionez.
Hirugarrenez: desberdintasunak bataz besteko aritmetiko orokorra esan nahi du, indarrik
gabeko erdibidekotasun unibertsala.
Berdintasun hori ez da bere iritzian une historiko batean kasualitatez agertzen den
zerbait, gizaldietan zehar ezinbestean, Jainkoak hala nahita, bideratzen eta
nagusitzen joan den indar historiko bat baizik. Harrigarria ere gerta daiteke hain
askatasun zale den norbaitengan historiaren baitako horrelako determinismo bat
onar dezakeela ikustea. Eta Tocquevillek berdintasunaren nagusitze bide historikoa
deskribatzen du. Ez du, ordea, jakituria historiko horretatik erakartzen
berdintasunaren derrigortasuna. Alderantziz: bere familiaren eta bere bizi
esperientziaren baitan moldatutako berdintasunaren aurreko erlijiozko izua
historiara proiektatzen du. (Honela dio Alain Tourain-ek: "Aurrerabidearen ideia
orokorraren aurkezpena amaitzeko, beharrezkoa da historiaren filosofia aurrerazale
honi errebeldia eskaintzen dion norbaiten irudia aipatzea. Ez dut Tocqueville baino
interesgarriagorik ezagutzen. Lehen begirada batean badirudielako berarentzat ere
historiak zentzu bat duela: ezinbesteko behar bat da, naturala, aristokraziatik
demokraziara daramana, ezberdintasunetik eta klaseen eta taldeen arteko hesietatik
balditzen berdintasunera, eta hori ez da horrenbeste diferentziarik eza,
mugikortasunari hesiak kentzea baizik"12.
Tocquevillek badaki atzera biderik ez dagoela, badaki berdintasunaren garaipen bideari
ezin zaiola langarik jarri. Ez da hori behin ere bere aholkua izango. Atzera biderik ez
dagoenez gero, bere ardura askatasunari ezinbestekoa iruditzen zaion berdintasunaren
abiada historikoan nahikoak liratekeen garantiak ziurtatzea izango da. Beraren iritzian
arazoa ez da aristokraziak ala demokraziak irabaziko duen, baizik eta demokrazia
nagusitzen denean nahiz eta poesia eta handitasuna galdu, ordena eta morala bere
izango dituen gizarte bat egongo den ala ez da arazoa, demokraziarekin hutsaldutako eta
morrontzarako prest dagoen gizarte bat sortuko den ala independentzia gordetzen
jakingo duena.
Zein dira, beraz, Tocquevillek amerikar demokrazian aurkitzen dituen ezaugarriak,bere
helbururako egokiak direnak, hau da, demokraziak dakarren berdintasuna nagusi izan
arren gizarte libre, aske bat ziurtatzen dutenak? Nola liteke aske izan berdintasunean,
nola askatasuna demokrazian?
Azter dezagun, beraz, eta modu oso laburrean, zein diren amerikar batasunean aurkitu
dituen eta bere kezkak lasaitzeko gaitasuna izan dezaketen askatasunaren garantiak.
Tokian tokiko autogobernua da lehendabizi aipatu beharrekoa. Horren barruan
epaimahai erakundea ere aipatu beharra dago. Erlijioaren funtzioak amerikar gizartean
Tocquevilleren arreta berezia merezi izan zuten. Erlijioaren funtzioarekin batera doa
hiritarren duintasun morala. Prentsa-askatasuna, tolerantzia eta koalizio-askatasuna, hau
da, elkarteak sortu eta elkarteetan partaide izateko askatasuna. Eta azkenik amerikar
konstituzioan aurkitzen diren neurriak, sistema errepresentatiboa, bi ganbaren sistema,
zeharkako hautaketa eta arrakastatsua den federazio-sistema.
Lehendabizi tokian tokiko autogobernua aipa da. Ez da batere harritzekoa Tocquevillek
elementu hori hain sutsu azpimarratzea berdintasunean askatasuna bermatzeko
garrantzizko neurri bezala, Malesherbesen pouvoir intermédiares zirelakoan defentsaren
tradizioan egonik, eta "Charte Provinciale" txostenaren idazlearen seme izanik.
"Ingalaterra Berriko township-etan ezagutzen denak honako konbentzimendura darama:
askatasun eskubidea eta ordena posible direla nahiz eta herri subiranotasuna egon,
berdintasuna, demokrazia eta errepublika. Ez bakarrik nahiz eta horiek egon, baizik eta
beraiengatik. Deszentralizazioa eta tokian tokiko autogobernua ikusten ditu berak ustez
elkartu ezinezkoak elkartzeko salbaziozko aukera bezala"13.
"Eta Tocquevilleren beraren hitzetan jartzeko: "Ingalaterra Berriko biztanlea bere
udalerriari atxikitzen zaio, indartsu eta independentea baita; interesatu egiten da,
zuzentzen parte hartzen du eta; maitatu egiten du, ezin delako bere zoriaz kexatu; bere
gutizia eta etorkizuna jartzen ditu bertan; udal-bizitzako gorabehera guztietan nahasten
da; bere irispidean dagoen esparru murritz horretan, gizartea gobernatzen saiatzen da;
forma batzuetara ohitzen da, horiek gabe askatasunak iraultzaka jokatzen duelarik, eta
berorien izpiritua barneratzen du, gustu hartzen dio ordenari, botere-harmonia ulertzen
du eta ideia argi eta praktikoak lortzen ditu bere betebeharren izaeraz, baita bere
eskubideen hedaduraz ere"14.
Tocquevillek pentsatzen du amerikar batasunak erakusten duela gobernurik gabe bizi
daitekeela. Tokian tokiko autogobernuak hiritar bakoitzaren partaidetza ahalbideratzen
du, hiri-batzarretan. Demokraziaren eskola horretan ikasten du bakoitzak komun dena
norberaren arazo bezala ikusten.
Epaimahai erakundean berriz, probetxu polito handia ikusten du eskubidearekiko
errespetuan hezten laguntzen duelako, eskubidearen eta eskubidearen garrantziaz
jabetzen joateko laguntzen duelako, eztabaida publikoak ahalbideratzen dituelako, eta
horren guztiaren bitartez despotismoa ezinezko egiten delako.
Erlijioaren garrantziari dagokionez argudio zuzena da: askatasun-jarduera
berdintasunean, demokrazian ahalezko da balore moraletan bermatutako hiritarrak
dauden heinean, eta horretarako erlijio ezinbestekoa da. Honela dio A. Tourainek "(...)
izan ere, Tocqueville berdintasunaren garaipenaz konbentzitutako post-iraultzaile bat
baldin bada ere, ez dabil neurri txikiagoan masa (talde) gizarteari eta horren ondorio
arriskutsuenari, boterearen pilaketari, aurre egiteko gai den indar baten bila. Eta indar
hori ohituretan aurkitzen du, eraketa ekonomiko eta gizartezkoari ezartzen zaion
ulermen erlijioso eta moral batean beraz..."15.
Prentsa-askatasunari begira norbanakoaren eskubideen eta askatasunaren defentsarako
garrantzizkoa iruditzen zaio, aristokrazia-garaiko garantiak ezabatuak izan direnean
norbanakoari prentsaren bitartez gizarte guztiari bere arazoak aurkeztea gelditzen zaio.
Horretarako da garrantzizkoa prentsa-askatasuna, norbanakoari berdintasunaren
ondorioz gertatzen den isolamendua bere eskubidea eta askatasunaren defentsarako
bitarteko bezala.
Elkarteak sortzeko eta berorietan partaide izateko askatasunak garrantzi izugarria du
Tocquevilleren ustetan askatasunaren babesteko. Amerikar batasunean, edozein arazo
azaltzen denean berehala arazo horri erantzun bat emateko eta konponbidean jartzeko
elkarte bat sortzen dela ikusten du Tocquevillek. Elkarte bizitza bizi horretan arazo
publikoak norberaren arazo bihurtzeko gaitasun ikusten du, eztabaida eta partaidetza
publikoa pizteko eta bultzatzeko, eta horrela agintea eta boterea mugatzeko.
Eta azkenik sistema federala, boterea zatitzea eta mugatzea, botere eta aginte-gune asko
sortzea, tokian tokiko erakundeetatik sortzen doazen zirkulu zabalagoak, eta guztien
arteko lotura eta elkarren mende egotea: historian ezinbestekoa bilakatuko den
berdintasunak ekarriko duen edo ekar lezakeen boterearen pilaketa eta despotismoari
aurre egiteko eta askatasuna bermatzeko mekanismo egokiak, beharrezkoak, aproposak.
Tocquevillek aurkitu du bilatzen zuena. Berdintasunak sortzen dion izua baretzeko
askatasunaren garantiak bizi-bizian ikusten ditu amerikar batasunean. Egia da amerikar
gizartearen izaerari dagokionez eta baita amerikar gizartek bere buruari politika mailan
emandako erakundeen deskribapenean garrantzizko hainbat elementu baztertzen dituela.
Baina De la Démocratie en Amérique liburuan oinarrizkoa Frantziak sortzen dizkion
kezka eta ardura da. Eta arazo honi erantzun ahal izateko baliozko zaiona jasotzen du,
gainerako guztia alde batera utziz. Bere arazoa berdintasuna ezinbestekotzat onartu
arren askatasunari garantiak nola eman da, eta honi erantzuten dio lan guztiak.
4. Hitzaurre honi amaiera emateko zilegi bekit gai orokor batzuen inguruan
komentarioren bat edo beste egitea, Tocquevillek bere arazoari erantzuteko amerikar
batasunean aurkitzen dituen elementuak ez ditu ulertzen bere izaera konkretuan, bere
bilakatzen historikoan, baizik eta maila orokor eta abstraktu batean jarriz.
Bere asmoa zer zen ikusita, bere galderak nolakoak ziren ikusita eta zer erantzun
bilatzen zuen gogoan izanda, erraz uler daiteke Tocquevillek horrela jokatzea. Amerikar
batasunean aurkitzen ditu askatasuna bermatzeko garantiak eskema logiko baten
ondorio baliran ulertzen ditu, bakoitzak bere kokapen historikoa duela bazterrean
utzirik. Bere helburuaren arrazoiz gertatzen da hori.
Bestela Alexis de Tocquevillek duen askatasunaren ulermena guztiz esperientziazkoa
da, bizitzari dariona, bilakaera historiko baten emaitza bezala jasotakoa, eta ez
abstraktua, teorikoa. Bere jatorrian Malesherbes aipatu dugu. Hark ez zuen askatasunari
buruzko tratatu teorikorik idatzi, bere tradizio historikotik ezagutzen zuen askatasuna
edozein botere absoluturen kontra.
Modu berdinean zaio ezaguna askatasuna Tocquevilleri. Bizitako zerbait da, ez teorian
azaldu beharrekoa. Eta bizitako ondasun preziatu hori berdintasunaren erasoen kontra
ziurtatzea da bere grina nagusia, eta frantsesei ziurta daitekeela erakustea, amerikar
batasunean berdintasunaren eragina guztizkoa izanik, askatasuna bermaturik duten
bezala.
Bere Pariseko ikasketa garaian Rousseau irakurri zuen, berarengan eragin handirik izan
ez zuela dirudien arren16. Era guztietara berdintasunari dion "erlijiozko izua"
Rousseauren "borondate orokorrak" izan dezakeen ondorio batekin loturik dago.
"Borondate orokor" hori herriaren subiranotasunaren adierazle den bezala izan
baitaiteke despotismoaren iturri. Hara zer dion A. Tourainek: "Etenaren eta
subjektibitatearen gaiak (Hegelengan) ez darama nagusien eta morroien arteko borroken
gaira, baina bitartean osotasunarekiko deia edota Rousseauren borondate orokorraren
oinordeko den botere absolutu batean sorreran..."17.
Tocquevillek onartzen du aristokraziaren eta burgesiaren arteko ezberdintasunak
ezabatuz joango direla. Historiaren erremediorik gabeko joera dela hori uste du. Ez du
eskatzen horien aurka ezer egiteko. Bai ordea, askatasuna gordetzen saiatzeko. Eta
horretarako boterea zatitzea, banatzea bide egokia irudituko zaio. Frantses éparpiller le
pouvoir esaten du, gaztelaniaz espacir el poder esan daiteke, eta euskaraz boterea
barreiatu esan genezake18.
Rousseauren kezka guztiz alderantzizkoa izango da: gizartearen baitan ematen den
ezberdintasuna gainditzeko da beharrezkoa borondate orokorra eta hemendik sortzen
den estatua bere botere guztiz. Oso planteamendu ezberdinak dira, bienak, elkarrekiko
aurkakotasunean dauden kezketatik sortzen baitira: berdintasunaren
ezinbestekotasunean askatasuna gordetzeko arduratik Tocquevilleren kasuan,
gizartearen baitako ezberdintasunak gainditzeko beharrezkoa denetik Rousseauren
kasuan.
Azkenik, Tocquevillek amerikar batasunean aurkitutako askatasuna bermatzeko
elementuetan nagusienetakoa, eta bereziki azpimarratzekoa, gobernuaren eta boterearen
ulermen berezia da, hau da: gobernua eta boterea on dira ahul diren neurrian. Eta
ahuldadeak agintearen banaketa esan nahi du, aginte gune bakar baten ukazioa. Eta
horren oinarria udalerri indartsuak dira Tocquevilleren iritzian. Horiek, boterea zatitzeaz
eta mugatzeaz gain hiritarren arazo publikoetan esku-hartzea suspertzen dute.
Esku-hartze horren faltan hiritarrak administratu huts bihurtzen dira. Honela dio
Tocquevillek berak: "Nolanahi ere, udalerriari indarra eta independentzia kentzen
badizkiozue, administratuak, bakarrik aurkituko dituzue bertan, baina hiritarrik batere
ez"19.
Amerikar batasunean Estatuaren eraketa, udalerrietan oinarrituz, federazio modura dago
gauzatuta. Horrela federazioaren irizpidea askatasunarentzat ezinbesteko bihurtzen da.
Tocquevillek hemeretzigarren mendeko lehen zatian idatzi zuen bere demokraziari
buruzko lana. Hara zer dion federalismoari buruz, mende bat baino beranduagoko
egoerara aplikatuz, beste autore batek: "Hainbat zehazki mugatutako botere nazioarteko
organismo batera eskualdatzea ahalezko egiten duen nazioarteko gobernu modua
federazioa da, gainera barne arazo guztian herrialde bakoitzak bere erantzukizuna
gordez... Federalismoa, gainera, ez da demokrazia nazioarteko arazoetara aplikatzea
baizik, gizakiak asmatu duen elkarrekin bakezko harremanak izateko bitarteko bakarra.
Baina botere zehazki mugatuko demokrazia bat da"20.
Askatasuna maite duen guztientzat ezinbestekoa da orain euskaraz datorkigun A. de
Tocquevilleren lan hau irakurtzea. Balioko ahal du gure artean ere askatasuna, benetako
askatasuna osozko pretentsioak dituen mezuekin ez datorrela inola ere bat ulertu eta
ikasteko!
Joseba ARREGI