Alvin czeladnik

410 Pages·2016·1.33 MB·Polish

by  Card Orson Scott

ORSON SCOTT CARD
ALVIN CZELADNIK

( Przełożył: Piotr W. Cholewa )
Jasonowi Lewisowi
długonogiemu wędrowcy
przemierzającemu knieje
i śniącemu prawdziwe sny
Podziękowania

Od kilku lat na każdej sesji autografów, po każdym wystąpieniu pytano
mnie, czy powstanie kolejna książka o Alvinie Stwórcy. Odpowiedź brzmiała
zawsze: Tak, ale nie wiem kiedy. Mój wstępny plan "Opowieści o Alvinie
Stwórcy" dawno już został zarzucony i chociaż wiedziałem o pewnych
wydarzeniach, które będą miały miejsce w tej książce, wciąż nie znałem w
dostatecznym stopniu losów Alvina, Peggy, Bajarza, Arthura Stuarta, Measure'a,
Cahtina, Verily Coopera i innych. Nie mogłem zacząć pisać.
W końcu przełamałem blokadę i opowieść wyszła taka, jak powinna, a
przynajmniej tak bliska stanu pożądanego, jak tylko potrafiłem ją uczynić.
Pisząc, cały czas pamiętałem o setkach czytelników czekających na "Alvina
czeladnika". Fakt, że książka była oczekiwana, dodawał mi odwagi, a
równocześnie napełniał lękiem. Zdawałem sobie sprawę, że przynajmniej
niektóre wymagania będą tak wysokie, iż cokolwiek napiszę, może wywołać
rozczarowanie. Rozczarowanym wyrażam swój żal, że rzeczywistość nigdy nie
dorównuje oczekiwaniom (Gwiazdka jest tu dobrym przykładem). A wszystkim,
którzy liczyli na tę książkę, dziękuję za otuchę.
Dziękuję wielu czytelnikom z America Online, którzy zjawiali się na
spotkaniach w Hatrack River i ściągali kolejne rozdziały, zgłaszając cenne
uwagi. Ci bystrzy czytelnicy wykryli niespójności i urwane wątki, pytania
zadane w poprzednich tomach i wymagające odpowiedzi. W szczególności
Newel Wright, Jane Brady i Len Olen zyskali moją dozgonną wdzięczność: Jane
przygotowując chronologię wydarzeń w poprzednich toniach, Newel ratując
mnie przed dwoma potwornymi pomyłkami, a Len dzięki swej dokładnej
korekcie, w której wychwycił kilka błędów, jakie przeoczyli wszyscy redaktorzy
i ja sam. Dziękuję także Davidowi Foxowi za staranną lekturę pierwszych
dziewięciu rozdziałów w punkcie kluczowym dla kompozycji opowieści.
Choć tego nie planowałem, na spotkaniach w Hatrack River w AOL
narodziła się pewna szczególna społeczność. Ludzie zaczęli się pojawiać nie
jako oni sami, ale jako postaci żyjące w świecie Alvina, zajmujące się
rzemiosłem czy rolnictwem w tym fikcyjnym mieście. Nie mogłem się oprzeć
pokusie, by nie wspomnieć w tekście o wielu tych postaciach; żałuję, że nie
zdołałem umieścić wszystkich. Jeśli chcecie dowiedzieć się czegoś więcej o tych
wspaniałych osobach, odwiedźcie nas w sieci (słowo kluczowe: Hatrack).
Jedyną aktywną sieciową postać, którą intensywnie wykorzystałem,
tworząc tę książkę, wymyśliłem sam jako całkowicie fikcyjną; Kathryn Kidd (w
Hatrack: GoodyTradr) i ja (w Hatrack: HoracGuest) wspominaliśmy od czasu do
czasu o dość zabawnej nieuleczalnej plotkarce, Vilate Franker. Kilka lat później
pojawiła się nasza dobra przyjaciółka, Melissa Wunderly, która zgodziła się
odgrywać jej rolę w sieciowej społeczności. To właśnie Melissa wlała w nią
życie - ze sztuczną szczęką i całą resztą. Jednak "najlepsza przyjaciółka" Vilate
to mój pomysł i nie można obwiniać Melissy za nieładne zachowanie Vilate w
tej książce. Wdzięczny jestem Kathryn Kidd, że pozwoliła mi wykorzystać
swoją postać, Goody Trader, w kilku ważnych momentach.
Chylę kapelusza przed Grahamem Robbem, którego znakomita i świetnie
napisana książka "Balzac: A Biography" (Norton 1994) nie tylko dawała mi
ucieczkę od pisania, ale też podstawę do stworzenia postaci, którą osobiście
lubię.
Jak w przypadku wielu poprzednich powieści, każdy rozdział - gdy tylko
wysuwał się z drukarki czy z faksu - czytała moja żona Kristine, mój syn
Geoffrey, moja przyjaciółka i czasem współpracowniczka Kathryn H. Kidd. Ich
reakcje miały dla mnie nieocenioną wartość.
Podziękowania należą się tym, dzięki którym nasze biuro i dom wciąż
funkcjonują, gdy wpadam (zbyt rzadko) w tryb pisarski: Kathleen Bellamy, która
pilnuje interesu, i Scottowi Allenowi, który podtrzymuje działanie komputerów i
samego domu. Dziękuję także Jasonowi, Amandzie i (w jednym przypadku)
Michaelowi Lewisowi, za wykopane i zasypane doły, oraz Emily, Kathryn i
Amandzie Jensen za spokojne noce.
Gdyby nie Kristine, Geoffrey, Emily, Charlie Ben i Zina Meg, wątpię, czy
w ogóle bym coś napisał. Dzięki nim warto wykonywać tę pracę.
ROZDZIAŁ 1 - MYŚLAŁEM, ŻE SKOŃCZYŁEM

Myślałem, że skończyłem już pisać o Alvinie Smisie. Ludzie ciągle mi
powtarzali, że wcale nie, ale rozumiałem dlaczego - bo wszyscy słyszeli Bajarza
i wiedzą, jak on opowiada swoje historie. Kiedy kończy, wszystko jest elegancko
zapakowane; wiadomo, co znaczyły różne rzeczy i z jakiego powodu się
wydarzyły. Owszem, nie tłumaczy tego, ale zawsze ma się uczucie, że we
wszystkim jest jakiś sens.
No cóż, nie jestem Bajarzem, co pewnie niektórzy z was już zauważyli -
przecież nie jestem do niego podobny. I jeszcze przez jakiś czas nie zamierzam
zostać Bajarzem ani nikim takim jak on. Nie dlatego że nie uważam go za
porządnego człowieka, wartego naśladowania przez innych, ale głównie dlatego
że nie widzę spraw tak, jak on je widzi. Nie wszystko się dla mnie układa.
Rzeczy po prostu się zdarzają i czasami można wyciągnąć jakiś sens z
okrucieństwa, a czasem najszczęśliwszy dzień jest zwykłą bzdurą. Nic nie da się
przewidzieć i na pewno niczego nie można zmusić, żeby się wydarzyło.
Najgorsze nieszczęścia, jakie widziałem w życiu, brały się z tego, że ludzie
próbowali zmusić wydarzenia, by działy się sensownie.
Dlatego ułożyłem wszystko, co wiedziałem o życiu Alvina, aż do
momentu kiedy zrobił złoty pług na swój egzamin czeladniczy; opowiedziałem,
jak wrócił do Vigor i zaczął uczyć ludzi, jak być Stwórcami, i że już wtedy źle
się działo między nim a jego bratem Calvinem. Myślałem, że to wszystko, bo
potem każdy, kogo to obchodzi, był na miejscu i mógł sam zobaczyć albo znać
kogoś, kto był i widział. Żeby skończyć ze złośliwymi pogłoskami,
opowiedziałem wam prawdę o tym, jak Alvin zabił człowieka. Powiedziałem,
dlaczego złamał prawo o zbiegłych niewolnikach i jak zginęła mama Peggy
Larner. Wierzcie mi, to był już koniec historii, jak ja ją widziałem.
Ale pewnie z takim końcem nie miała sensu, więc różni tacy wypytywali
mnie ciągle, czy nie wiem czegoś jeszcze, co mógłbym opowiedzieć.
Wiedziałem. I nie miałem nic przeciwko opowiadaniu. Tylko nie sądźcie, że
kiedy już skończę, dla wszystkich będzie jasne, o co w tym chodziło, bo sam
tego nie wiem. Prawda jest taka, że opowieść jeszcze się nie skończyła, i mam
nadzieję, że się nie skończy; mogę jedynie liczyć, że wytłumaczę, jak wygląda
ona dla tego człowieka właśnie tutaj i w tej chwili. Nie mogę wam nawet
obiecać, że jutro nie zrozumiem z niej więcej, niż piszę teraz.
Nie mam talentu do opowiadania. Fakt, Bajarz też nie, i on sam pierwszy
wam to przyzna. Zbiera opowieści, to prawda, a te zebrane są ważne i słuchacie
ich, bo sama treść ma znaczenie. Ale wiecie, że nic nie robi z głosem, nie toczy
oczami, nie wykonuje szerokich gestów jak prawdziwi oratorzy. Głos ma nie
dość mocny, żeby wypełnić porządną chatę, a co dopiero namiot. Nie, nie ma
talentu do opowiadania. Jeśli już, to jest malarzem, a może rzeźbiarzem czy
drukarzem albo kimś jeszcze, kto tylko może się przydać, żeby coś opowiedzieć
czy pokazać; ale nie jest geniuszem w żadnym z tych fachów.
Faktem jest, że jeśli spytacie Bajarza, do czego ma talent, odpowie wam,
że do niczego. Nie kłamie - nikt nie może Bajarzowi zarzucić kłamstwa. Nie, po
prostu kiedy był jeszcze chłopcem, marzył o pewnym szczególnym talencie;
przez całe życie wydawało mu się, że tylko ten talent warto mieć, a że go nie ma
- tak myśli - to cóż, w takim razie na pewno nie ma żadnego. Nie udawajcie, że
nie wiecie, jakiego talentu pragnie, bo praktycznie rzuca wam to w twarz, kiedy
tylko dłużej pogada. Chciałby prorokować. To dlatego zawsze strasznie
zazdrościł Peggy Larner - bo ona jest żagwią i od dziecka widzi wszystkie
możliwości przyszłego ludzkiego życia, a chociaż to nie to samo co znać
przyszłość - co naprawdę się stanie, a nie co może się stać - przecież niewiele
brakuje. Tak niewiele, że moim zdaniem Bajarz byłby szczęśliwy, gdyby na pięć
minut mógł stać się żagwią. Gdyby mu się udało na jeden tydzień, to na śmierć
zauśmiechałby się z radości.
Ale kiedy Bajarz mówi, że nie ma żadnego talentu, to powiem wam, że nie
ma racji. Jak wielu ludzi, i on ma talent, ale o tym nie wie, bo właśnie tak działa
talent - komuś, kto go ma, wydaje się całkiem naturalny, jak oddech; człowiek
nie podejrzewa, że to właśnie jest jego niezwykła moc, bo, do licha, to przecież
łatwe. Nie wie się, że to talent, dopóki ludzie dookoła nie zdziwią się tym, nie
rozzłoszczą, nie podniecą czy okażą inne jeszcze uczucia, jakie talenty
wzbudzają w ludziach. Wtedy woła: "O rany, inni nie umieją tego robić! Mam
talent!", i od tej chwili nie ma z nim spokoju, dopóki się wreszcie nie uciszy i nie
przestanie chwalić, jak to potrafi robić to głupstwo, co nie dziwiło go nigdy
przedtem, póki nie stracił jeszcze rozsądku.
Niektórzy w ogóle nie wiedzą, że mają talent, bo nikt inny też tego nie
widzi. Tak jest z Bajarzem. Nie zauważyłem nic, dopóki nie zacząłem układać
swoich wspomnień i wszystkiego, co słyszałem o życiu Alvina Stwórcy.
Chciałem przedstawić jego wizerunek z młotem w kuźni, byśmy nie zapomnieli,
że ma uczciwy fach, z trudem zdobyty własnym potem, że nie przetańczył przez
życie w kadrylu z damą Fortuną jako czułą partnerką... Jakbyśmy w ogóle
myśleli, że łączy ich coś więcej niż zwykły flirt, a pewnie gdyby kiedyś
podszedł do niej bliżej, zobaczyłby, że i tak jest dziobata - Fortuna zawsze jakoś
staje po stronie Niszczyciela, kiedy tylko ludzie zaczynają wierzyć, że ich ocali.
Ale odchodzę od tematu; musiałem zajrzeć na początek akapitu, żeby zobaczyć,
o czym w ogóle mówię, u diabła (i już słyszę, jak wszystkie pruderyjne
świętoszki wołają: "Co on wyczynia, spisując przekleństwa na papierze? Czy nie
zna przyzwoitego języka?" Na co ja mówię: "Kiedy przeklinam, nikomu
krzywdy nie robię, od tego mój język jest barwniejszy, a Bóg mi świadkiem,
umiem używać koloru". Mogę zapewnić, że potrafię mówić językiem o wiele
barwniejszym niż w tej chwili, ale już się uspokajam, żebyście nie dostali
apopleksji od czytania moich słów. Nie mam ochoty połowy życia spędzić na
pogrzebach ludzi, którzy umarli na zawał przy czytaniu tej książki. A zamiast
krytykować mnie za brzydkie słowa, co mi się wymsknęły, czemu mnie nie
wychwalacie za słowa prawdziwie paskudne, które cnotliwie opuszczam?
Wszystko, moim zdaniem, zależy od punktu widzenia; na dodatek, jeśli macie
czas się złościć na mój język, to na pewno brakuje go wam na pracę, więc
chętnie skontaktuję was z ludźmi, którym przyda się pomoc w twórczej pracy),
więc znowu spojrzałem na początek tego akapitu, żeby sprawdzić, o czym, u
diabła, mówiłem. Chodzi o to, że kiedy układałem sobie te wszystkie opowieści,
zauważyłem, że Bajarz ciągle pojawia się w najróżniejszych miejscach
dokładnie w chwili, kiedy coś ważnego ma się zdarzyć, więc nic dziwnego, że
był świadkiem, a nawet uczestnikiem zadziwiająco wielu wypadków.
A teraz zapytam was wprost, przyjaciele. Jeżeli człowiek czuje głęboko w
kościach, kiedy ma się przydarzyć coś ważnego i gdzie, i z takim
wyprzedzeniem, że może tam dojść i być świadkiem, zanim to coś w ogóle się
zacznie, to czy to nie jest proroctwo? Znaczy, dlaczego w ogóle William Blake
wyjechał z Anglii i przypłynął do Ameryki, jeśli nie dlatego że wiedział, jak to
świat ma się rozerwać i znowu, po tylu pokoleniach, wydać nowego Stwórcę?
Nie wiedział o tym świadomie, ale to nie znaczy, że nie jest prorokiem. Myśli, że
musi być prorokiem w słowach, ale ja twierdzę, że jest prorokiem w kościach. I
dlatego, nie zdając sobie sprawy z powodów, zawędrował do Vigor Kościoła, do
młyna ojca Alvina, dokładnie tego dnia i godziny, kiedy młodszy brat Alvina,
Calvin, postanowił uciec i szukać kłopotów gdzieś daleko. Bajarz nie miał
pojęcia, co się stanie, ale był tam, ludziska! I kiedy ktoś - Bajarza nie wyłączając
- powie wam, że Bajarz nie ma żadnego talentu, to jest patentowanym durniem.
Oczywiście w najmilszym możliwym sensie, jak by powiedział Horacy Guester.
Podejmuję więc opowieść tego dnia, od którego chcę zacząć. Przede
wszystkim dlatego że - mówię to z doświadczenia - nic ciekawego nie zdarzyło
się przez te długie miesiące, kiedy Alvin próbował nauczyć gromadę zwykłych
ludzi, jak być Stwórcami takimi jak on, zamiast... Ale wszystko w swoim czasie.
Powiedzmy tylko, że niektórzy będą źli na mnie, bo nie opowiadam o
Alvinowych lekcjach Stwarzania, o każdej nudnej chwili każdej lekcji, kiedy to
starał się ryby nauczyć skakania.
Ale gwarantuję, że pominięcie tych dni w mojej historii jest aktem
miłosierdzia.
Wielu ludzi wystąpi w tej opowieści i wiele w niej będzie zamieszania, ale
nie ma na to rady. Gdybym uczynił ją jasną i prostą, tobym skłamał. Była
poplątana, uczestniczyło w niej wiele różnych osób, a także, prawdę mówiąc,
zdarzyło się wiele rzeczy, o których nie miałem pojęcia i ciągle nie wiem zbyt
dużo. Chciałbym obiecać, że opowiem o wszystkim, co jest ważne, i o
wszystkich ważnych ludziach, ale zdaję sobie sprawę, że pewne ważne
wydarzenia nie są mi znane i o pewnych ważnych osobach nie wiedziałem, że są
ważne. Są sprawy, o których nikt nie wie, i takie, że ci, co wiedzą, nikomu nie
mówią, i jeszcze takie, że ci, co wiedzą, nie mają o tym pojęcia. I choćbym
nawet próbował wyjaśnić różne rzeczy tak, jak sam je rozumiem, i tak pominę
niektóre, choć tego nie chcę, albo opowiem coś dwukrotnie, albo zaprzeczę
czemuś, o czym już wiecie. Mogę tylko powiedzieć: żaden ze mnie Bajarz, a
jeśli chcecie poznać najgłębszą prawdę, namówcie go, żeby rozpieczętował te
końcowe dwie trzecie swojej książki i przeczytał, co tam ma napisane. Założę
się, że choć nie uważa się za proroka, usłyszycie o takich sprawach, że włosy
wam się skręcą albo wyprostują, zależy.
Jest wszakże pewna tajemnica, której rozwiązania zwyczajnie nie znam,
chociaż jest chyba najważniejsza. Może kiedy opowiem wam dosyć, sami
zrozumiecie. Ale ja nie wiem, dlaczego Calvin stał się właśnie taki. Był
grzecznym chłopcem - wszyscy to mówią. On i Alvin byli sobie tak bliscy, jak
tylko mogą być bracia. Znaczy owszem, bili się czasem, ale bez złości; Cally
dorastał w przekonaniu, że Al oddałby za niego życie. Dlaczego więc zazdrość
zaczęła podgryzać Calvinowe serce, dlaczego odwrócił się od brata i chciał
zniszczyć jego dzieło? Sporo z tego, co chcę wam opowiedzieć, słyszałem z
własnych ust Cally'ego, ale na pewno nie usiadł i nie wyjaśnił mi - ani nikomu -
dlaczego się zmienił. Jasne, wielu tłumaczył, dlaczego nienawidzi Alvina, ale w
jego słowach nie zadźwięczała prawda, jako że zawsze oskarżał Alvina o to,
czego jego słuchacze najbardziej nie znosili. Purytanom mówił, że nienawidzi
Alvina, bo widział, jak zawiera przymierze z diabłem. Ludziom króla opowiadał,
że nienawidzi Alvina, bo ten posunął się do morderstwa, żeby nie pozwolić
właścicielowi na odzyskanie skradzionej własności, zbiegłego niewolnika,
chłopca nazywającego się Arthur Stuart (a rojaliści zgrzytali zębami na samą
myśl o tym, że pół-Czarny nazywa się jak król). Calvin zawsze miał gotową
historię, usprawiedliwiającą go w oczach obcych, ale nigdy ani słowem nie
wytłumaczył się przed nami, którzy znamy prawdę o Alvinie Stwórcy.
Powiem tyle: kiedy spojrzałem na Calvina w Vigor Kościele, w owym
roku, kiedy Alvin próbował uczyć Stwarzania, zanim jeszcze odszedł,
zapewniam was, ludziska, że Calvin już przekroczył granicę. W jego sercu każde
słowo Alvina było jak trucizna. Jeśli Alvin nie zwracał na niego uwagi, Calvin
czuł się zaniedbany i mówił to głośno. Ale jeśli Alvin zwracał na niego uwagę,
Calvin chodził skwaszony i ponury, mówiąc, że Alvin nie daje mu spokoju. Nie
można go było zadowolić.
Ale powiedzieć, że był "na nie", to tylko nazwać jego zachowanie, a nie
wyjaśnić, dlaczego się tak zachowywał. Czegoś tam mogę się domyślać, ale to
tylko domysły, nawet nie to, co nazywają "rozsądnymi domysłami", bo przecież
żaden rozsądek nie pozwala jednemu człowiekowi zgadywać lepiej niż innemu.
Albo się coś wie, albo nie, a ja nie wiem.
Nie wiem, dlaczego ludzie, którzy mają wszystko, co im potrzebne do
szczęścia, nie są po prostu szczęśliwi. Nie wiem, dlaczego samotni ludzie ciągle
odpychają wszystkich, którzy chcą się z nimi zaprzyjaźnić. Nie wiem, dlaczego
ludzie obwiniają o swoje kłopoty słabych i łagodnych, a prawdziwemu wrogowi
pozwalają ujść bezkarnie. I na pewno nie wiem, dlaczego się męczę i spisuję to
wszystko, kiedy jestem pewien, że i tak nie będziecie zadowoleni.
Jedno wam powiem o Calvinie. Kiedyś widziałem go na lekcji Alvina i
przynajmniej raz uważał, pilnie słuchał każdego słowa brata. Pomyślałem
wtedy: nareszcie zmądrzał. Nareszcie zrozumiał, że jeśli chce być siódmym
synem siódmego syna, jeśli naprawdę chce być Stwórcą, musi się tego nauczyć
od brata.