Altun yaruk bağlamında eski uygurcada fiil birleşmeleri

117 Pages·2015·1.87 MB·Turkish

by  Raziye Ersan

Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı
Türk Dili Bilim Dalı

ALTUN YARUK BAĞLAMINDA ESKİ UYGURCADA FİİL
BİRLEŞMELERİ

Raziye ERSAN

Yüksek Lisans Tezi

Ankara, 2015

ALTUN YARUK BAĞLAMINDA ESKİ UYGURCADA FİİL BİRLEŞMELERİ

Raziye Ersan

Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı
Türk Dili Bilim Dalı

Yüksek Lisans Tezi

Ankara, 2015

iii

TEŞEKKÜR

Bu çalışmanın hazırlanmasında emeği geçen, her türlü görüş ve desteğiyle yardımlarını
esirgemeyen kıymetli danışman hocam Doç. Dr. Bülent Gül başta olmak üzere, değerli
görüşleriyle katkıda bulunan Yrd. Doç. Dr. Faruk Gökçe’ye, eğitim hayatım boyunca
desteklerini hiçbir şekilde esirgemeyen ve görüşleriyle bu çalışmaya büyük katkıda
bulunan değerli hocam Doç. Dr. Eyüp Bacanlı’ya, çalışma hayatına atıldığım Muğla
Sıtkı Koçman Üniversitesi’nde çalışmalarımı devam ettirebilmem için her türlü
akademik ve teknik desteği sağlayan Prof. Dr. Mustafa Uğurlu, Prof. Dr. Ali Akar ve
Yrd. Doç. Dr. Cahit Başdaş’a, maddi ve manevi destekleriyle yaşamımın her alanında
yanımda olan çok sevgili aileme, tecrübeleriyle ve teknik destekleriyle çalışmama
katkıda bulunan meslektaşlarım Arş. Gör. Hasan Güzel ve Arş. Gör. Mustafa Ağca’ya,
bu süreç içerisinde benimle benzer hissiyatları paylaşan ve manevi olarak desteklerini
esirgemeyen sevgili arkadaşlarım Arş. Gör. Esengül Sağlam ve Arş. Gör. Gizem Ece
Gönül’e, zorda kaldığım her an gerek maddi ve manevi gerek teknik anlamda tüm
kalpleriyle yardımıma koşan dostlarım Buse Dinçer ve Damla Demirel’e, maddi
destekleri için TÜBİTAK’a ve son olarak her türlü desteğiyle her zaman yanımda olan
Mert Ermiş’e teşekkürlerimi bir borç bilirim.
ÖZET iv

ERSAN, Raziye. Altun Yaruk Bağlamında Eski Uygurcada Fiil Birleşmeleri, Yüksek
Lisans Tezi, Ankara, 2015.

Fiil birleşmeleri, Türkoloji çalışmalarında yakın zamanda önem kazanmış bir dilbilimi
konusudur. Eski Uygurca Fiil Birleşmeleri üzerine ise detaylı bir çalışma henüz
yapılmamıştır. Bu çalışmada, yeni bir dilbilimi konusu olan Fiil Birleşmeleri, Eski
Uygurcaya ait hacimli ve fiil birleşmeleri açısından zengin bir eser olan Altun Yaruk
üzerinden ele alınmıştır.
Bu çalışmada, Altun Yaruk’taki fiil birleşmeleri ele alınırken kılınış, görünüş, kiplik
kategorisi ve modal yardımcı fiiller konuları üzerinde durulmuş, fiil birleşmelerinin
tasnifi bu başlıklar üzerinden gerçekleştirilmiştir. Yardımcı fiil yapılarının tek tek ele
alındığı bu çalışmada, bu yapıların anlam alanları detaylı bir şekilde açıklanmış ve söz
konusu yapılarla ilgili olarak Altun Yaruk’tan örnekler verilmiştir. Bu örneklerin
günümüz Türk lehçelerine kaynaklık etmesi sebebiyle, dilbilimi konusu olan kılınış,
görünüş, kiplik ve yardımcı fiillerin Türk dilleri üzerinden daha iyi araştırılabilmesi
bakımından Türkoloji ve Dilbilimi alanlarına kaynaklık edeceği düşünülmektedir.

Anahtar Sözcükler
Fiil Birleşmeleri, Yardımcı Fiiller, Altun Yaruk, Eski Uygur Türkçesi, Kılınış, Görünüş,
Kiplik.
ABSTRACT v

ERSAN, Raziye. Compound Verbs in Old Uyghur Turkish in the context of Altun Yaruk,
Master’s Thesis, Ankara, 2015.

Compound Verbs is a subject that has recently become important in Turcology studies.
There is not even a detailed study on Compound Verbs in Old Uyghur Turkish yet. In
this study, Compound Verbs which is a new topic in Linguistics is discussed through
Altun Yaruk which is an expansive work of Old Uyghur Turkish, and a comprehensive
work in terms of Compound Verbs.
In this study, while Compound Verbs in Altun Yaruk is discussed, it is also deliberated
on Actionality, Aspect, Modality, and Modal Verbs, and the categorization of
Compound Verbs is carried out via these terms. In this study, Auxiliary verbs is
examined one by one, and semantic fields of these forms are clarified in a detailed way.
In addition, it is given examples from Altun Yaruk relevant to these forms as
mentioned. Because of the fact that these examples constitute a source for Turkish
dialects, it is expected that these examples would be a good source for Turcology and
Linguistics studies so that Actionality, Aspect, Modality and Auxiliary Verbs are
researched via Turkish dialects.

Key Words
Compound Verbs, Auxiliary Verbs, Altun Yaruk, Old Uyghur Turkish, Actionality,
Aspect, Modality.
vi

İÇİNDEKİLER

KABUL VE ONAY ........................................................................................... i
BİLDİRİM .................................................. Hata! Yer işareti tanımlanmamış.
TEŞEKKÜR ................................................................................................... iii
ÖZET ............................................................................................................ iv
ABSTRACT .................................................................................................... v
İÇİNDEKİLER .............................................................................................. vi
KISALTMALAR DİZİNİ .............................................................................. viii
ŞEKİLLER DİZİNİ ........................................................................................ ix
TABLOLAR DİZİNİ ....................................................................................... x
GİRİŞ ............................................................................................................. 1
ARAŞTIRMANIN KONUSU ............................................................................ 1
ARAŞTIRMANIN KORPUSU .......................................................................... 1
ARAŞTIRMANIN İNCELEME YÖNTEMİ ...................................................... 4
1.BÖLÜM FİİL BİRLEŞMELERİ .................................................................... 7
1.1. FİİL BİRLEŞMELERİ İLE İLGİLİ YAPILAN ÇALIŞMALAR ....................... 11
1.2. METODOLOJİK SINIFLANDIRMA ................................................................. 15
2. BÖLÜM ESKİ UYGUR TÜRKÇESİNDE FİİL BİRLEŞMELERİ ................ 19
2.1. KILINIŞ GÖSTEREN FİİL BİRLEŞMELERİ ................................................... 19
2.1.1. -B+BAR- ....................................................................................................... 19
2.1.2. -A+BAR- ....................................................................................................... 22
2.1.3. -A+BĖ:R- ...................................................................................................... 24
2.1.4. -B+KÄL- ....................................................................................................... 31
2.1.5. -A+KÄL- ....................................................................................................... 33
2.1.6. -B+KA:L- ...................................................................................................... v3i5i

2.1.7. -A+KA:L- ...................................................................................................... 36
2.1.8. -B+KO:D- ..................................................................................................... 37
2.1.9. -A+KOD- ...................................................................................................... 38
2.1.10. -A + TUT- ................................................................................................... 39
2.1.11. -A + ID- ....................................................................................................... 47
2.2. GÖRÜNÜŞ GÖSTEREN FİİL BİRLEŞMELERİ .............................................. 48
2.2.1. -B+OL(T)UR- ............................................................................................... 49
2.2.2. -B+TUR- ....................................................................................................... 52
2.2.3. -A+TUR- ....................................................................................................... 55
2.2.4. -B+YAT- ....................................................................................................... 64
2.2.5. -A+YO:RI- .................................................................................................... 66
2.2.6. -B+YO:RI- .................................................................................................... 67
2.3. YETERLİK (OLANAKLILIK) KİPLİĞİ ............................................................ 69
2.4. MODAL YARDIMCI FİİLLER .......................................................................... 90
2.4.1. -A + KÖR- .................................................................................................... 90
2.4.2. -A + TÜKET………………………………………………………….……91
2.4.3. Modal Saygı Fiilleri ...................................................................................... 92
2.4.3.1. yarlıka- ................................................................................................... 93
2.4.3.2. tegin- ...................................................................................................... 94
2.4.3.3. yükün- .................................................................................................... 95
2.4.3.4. ötün- ....................................................................................................... 95
SONUÇ ......................................................................................................... 98
KAYNAKÇA .............................................................................................. 100
EK 1. Tez Orijinallik Formu ......................................................................... 103
EK 2. Etik Kurul İzin Formu.................…………………………………………...104