Altıncı Daire-i Belediye Başkanları ve Hizmetleri Kronoloji Sergisi

35 Pages·2013·3.13 MB·Turkish

Altıncı Daire’den Beyoğlu Belediyesi’ne:
155 yıldır lider kent yönetimi
Modern Türkiye’de belediyeciliğin tarihi aynı zamanda Beyoğlu
Belediyesi’nin tarihidir. Beyoğlu ise İstanbul’un kalbi, Türkiye’nin gözbebe-
ğidir. Tarihsel açıdan Türkiye’de yerel yönetimlerin öncüsüdür.
Osmanlı-Türk modernleşmesinin sonuçlarından biri de belediyelerin ku-
rulmasıydı. Bu belediyelerin ilki Beyoğlu oldu. Gücünü tarihinden alan bir
belediyecilik anlayışı 155 yıldır Beyoğlu’nu güzelleştirmeye devam ediyor.
Beyoğlu mevcut güzelliklerini, evrensel değerlerini bu hizmetler sayesinde
ülke ve dünya ile paylaşıyor. Beyoğlu’nun gizli ve aşikâr tüm sembolleri
belediyemizin gayretleri ile önce insanımıza sonra insanlığa ulaşıyor.
Eskiden bayındırlık ihtiyaçlarını vakıf kültürüyle gören Osmanlı; belediyeci-
lik kültürüyle ilk Beyoğlu’nda tanışmıştır. Kentleşme maceramız en rafine
haliyle Beyoğlu’nda vücut bulmuştur. Zira, İstanbul’un ticaret, kültür ve
sanat havzası olan Beyoğlu, imparatorluğun dünyaya açılan penceresiydi.
Bu özelliği günümüzde de devam ediyor.
Beyoğlu için sayısız şarkı ve şiir yazıldı; burası yüzlerce romana ve filme ev
sahipliği yaptı. Modern Türkiye ahalisi tiyatro, gazino, konser salonları ve
sinemalarla ilk kez Beyoğlu’nda tanıştı. Bu ayrıcalıklı tabiatıyla Beyoğlu,
modernleşme tarihimizin geçit resmi yaptığı bir açık hava müzesidir.
Bu eserde; Beyoğlu’nun yakın tarihini bir de Beyoğlu’na emeği geçmiş beledi-
ye başkanları üzerinden okumak istedik. Hizmet vermiş her başkan bir tarih-
sel kahraman, her icraat tarihe nakşedilmiş bir köşe taşı... Bu portrelerin ve
hizmetlerin arkasında yaşayan bir şehrin biyografisini göreceksiniz. Beyoğlu
sevdalıları olarak bu hizmeti bir gelenek olarak görüyoruz. Bu eser, geleneksel
BAŞKAN’DAN hizmet yarışında parmak izi olan herkesi selamlamak için hayat buldu.
İlk başkanımız Mehmet Kamil Bey’le başlayan Beyoğlu’nda parmak izi, alın
teri, göz nuru olan tüm isimler bizim için muhterem... Onlar, medeniyet
atlası Beyoğlu’nun gizli kahramanlarıydı; bu eser ile aşikâr oldular. Bu yö-
nüyle çalışmamız bir Beyoğlu şehrengizidir.
Bugün İstanbul’un ve Türkiye’nin; kültür, sanat ve sosyal hayatın kalbi
Beyoğlu’nda atmaktadır. Sakinlerine, misafirlerine ve İstanbul’un kent ya-
şamına ev sahipliği yapan Beyoğlu, belediyecilik anlayışıyla da yerel yöne-
tim tarihimizin güçlü markalarından biri olmaya devam edecektir.
Ahmet Misbah DEMİRCAN
Beyoğlu Belediye Başkanı
Beyoğlu Bizans döneminden beri kozmopolit yapıda gelişen bir Saray, modern okullar, kışlalar, hastaneler, yönetim birimleri
bölgedir. İstanbul’un fethiyle birlikte Türk nüfus artmaya baş- binaları Beyoğlu sırtlarında yapılanır.
lamış, yerleşimler Galata’nın dışına çıkmıştır.
Sarayın Beyoğlu civarına taşınması, yönetsel faaliyetlerin bu-
17. yüzyılda elçilikler açılmaya başlanır. Elçiliklerin çevresinde
raya kaydırılması yapılan düzenlemelerin Beyoğlu’nda daha
daha çok yabancı yerleşimler oluşur. Bu nüfus artışıyla sağlık-
görünür olmasını sağlamaktaydı. Bir çekim alanı olarak yer-
sız ve plansız bir yapılanmaya giden Beyoğlu’nun 1870 yangı-
leşimin ve ticaretin burada yoğunlaşmaya başlamasıyla da
nından sonra 6. Belediye Dairesi tarafından daha düzenli bir bi-
hizmet yapılanmalarının gerekliliği artıyordu.
çimde inşa edildiği ve yollarının genişletildiği anlaşılmaktadır.
28 Aralık 1857 tarihli “6. Daire-i Belediye Nizamatı” ve 7 Ha-
Beyoğlu’na kurulan su tesisleri ve bu dönemde başlayan Batılı-
ziran 1858 tarihli “Devair-i Belediyeden 6. Daire İtibar olunan
laşma hareketleri Beyoğlu’ndaki şehircilik anlamında gelişimlerin
Beyoğlu ve Galata Dairesinin Nizam-ı Umumisi” nizamname-
alt yapısını hazırlamıştır. Suyun Beyoğlu’na gelmesiyle nüfus ve
leriyle Beyoğlu’ndaki düzenlemeler belediyecilik çerçevesin-
işyerleri artmış batılılaşma olgusu içinde yapılar yoğunlaşmıştır.
de gelişmeye başladı. İstanbul 14 daireye ayrıldı Beyoğlu 6.
Daire olarak adlandırıldı. 6. Daire’nin kurulmasıyla Beyoğlu
Beyoğlu’ndaki değişimi tetikleyen nedenlerden biri de III. Selim
ve II. Mahmut döneminde yapılan Batı’ya dönük reform ha- çevresindeki altyapı ve şehircilik çalışmaları daha sistemli bir
reketleridir. 3 Kasım 1839’da Gülhane Hattı-ı Hümayun’u ve şekilde ilerlemeye başladı. Sergi, ilk başkan Mehmet Kamil
16 Şubat 1856’da Tanzimat Fermanı ilan edilir. Reformlarla Bey’den Ahmet Misbah Demircan’a kadar 27 başkanlık döne-
birlikte devletin varlığı da Beyoğlu’nda hissedilmeye başlanır. minde yapılan hizmetleri kronolojik bir şekilde ele alıyor.
6 7
Türkiye’de modern belediyeciliğin altyapısı 1839 Tanzimat Fer- maneti kurulmuştur. Böylece kurulan Şehremaneti’nin yapısı
manı ve 1855’de Şehremaneti’nin kurulmasıyla hazırlanmıştır. şehremini, iki yardımcısı ve on iki iki kişilik şehir meclisinden
oluşacak şekilde düzenlenmiştir.
3 Kasım 1839 yılında ilan edilen Tanzimat Fermanı, hukuki,
mali, askeri alanlarda yeni düzenlemeler getiriyordu. Batılılaş- Şehremaneti, kuruluşundan bir yıl sonra 1856 yılında İntizam-ı
ma hareketlerinin hız kazanmasıyla şehircilik ve belediyecilik Şehir Komisyonu adı altında bir kurul oluşturulur. Kurulun ka-
anlamında da modern adımlar atılmaya başlanmıştır. rarlarının uygulanması sorunlu olmakla birlikte son verdiği ra-
porda İstanbul’un 14 belediye dairesine ayrılması ve Beyoğlu-
Şehremaneti’nden önce şehirdeki düzenlemelerle ilgili bir örgüt Galata’nın Altıncı Daire olarak adlandırılması öneriliyordu.
olarak İhtisab Nazırlığı 1826 yılından beri faaliyet göstermek- Paris’te birçok pilot belediyecilik uygulamasının yürütüldüğü
teydi. Şehrin güvenlik işleri, mali kontroller gibi işleri yürüten bölge Altıncı Daire olarak adlandırılıyordu. Beyoğlu ve Galata’nın
teşkilat yeterince etkin değildi. 16 Ağustos 1855’de yayınla- da belediyecilik anlamında bir örnek oluşturması tasarlanıyordu.
nan Takvim-i Vekayi’de “İhtisab Nezareti’nin lağvıyla Meclis-i Burada yaşayan kesim de batı ekseninde yaşanan gelişmelere
Vâlâ’nın tabii Âzasından sayılmak üzere “Şehremaneti” namıy- açık, benzer belediyecilik uygulamalarını yurt dışında görmüş ki-
la bir memuriyet ihdas olunarak maiyetine iki muavin verilmesi şilerden oluşuyordu.
ve Dersaadet’in ileri gelenlerinden “Şehir Meclisi” namıyla bir
meclis-i mahsus oluşturulması ve anılan Şehremaneti memu- Bu gelişmeler ışığında, 28 Aralık 1857 tarihli nizamname ile
riyetine sabık Amasya Mutasarrıfı Salih Paşa’nın tayini husus- İstanbul on dört belediye dairesine ayrıldı, Beyoğlu ve Galata,
larının istizanı” şeklinde bir karar yayınlanarak daha çağdaş Mehmet Kamil Bey başkanlığında Altıncı Daire olarak belediye-
bir belediye yapılanması için İhtisab Nezareti kaldırılıp Şehre- cilik uygulamalarına başladı.
8 9
MEHMET KAMİL BEY
Dönemi: 1857 - 1860
(? - 23 Mart 1879)
28 Aralık 1857 - 6. Daire-i Belediye’nin kuruluş ve işleyiş ilkelerini belirleyen ilk nizamname (yönetmelik) yayınlandı.
Sicill-i Osmani’de Sadrazam Keçeci-zâde Fuat Paşa’nın kaynı 1857 - 1855 - yılından itibaren planları olgunlaştırılan Dolmabahçe Gazhanesi’nden getirilen havagazıyla sokakların aydınlatılma-
olarak geçen Mehmet Kamil Bey, Tercüme Odası’nda çalış- sı projesi nihayet gerçekleşti, İstiklal Caddesi aydınlatıldı. Uygulama, zaman içinde evlere ve ara sokaklara da yayılarak gelişti.
maktayken 1847’de Dış İşleri Teşrifatçılığı’na atanmıştır. 1857
10 Nisan 1858 - Emlak vergisinin belediye tarafından toplanması ve belediye hizmetlerine sarf edilmesi hakkında meclis kararı çıktı.
tarihinde, Altıncı Dâire-i Belediye’nin ilk müdürü olmuştur.
1858 - Parselasyon çalışmaları başladı ve 1860’ta tamamlandı.
1862 yılının Aralık ayında 6.Dâire-i Belediye müdürlüğü sürer-
7 Haziran 1858 - 94 Maddelik 6. Daire-i Belediye Nizamnamesi (yönetmelik) rapor eşliğinde Bab-ı Ali’ye sunuldu.
ken ek görev olarak kendisine telgraf müdürlüğü de verilmiştir.
Ekim 1858 - Sokakların adlandırılması ve binaların numaralandırılması planlarının uygulama aşamasına geldiği duyuruldu.
Mayıs 1859 - İstanbul’da Belediye Altıncı Dairesi’nin vazifelerine dair Fransızca -Türkçe matbu nizamname yayınlandı.
1860 yılında 6. Dâire-i Belediye Müdürlüğü, 1862 yılında Telg-
raf Müdürlüğü ve 1873 yılında da teşrifatçılıktan azledilmiştir. 1859 - Tepebaşı çevresi kaldırım çalışmaları ve kanalizasyon sorunlarını çözmek için kaplamaların kaldırılması çalışmaları başladı.
1874 yılında tekrar hariciye teşrifatçılığına tayin edilmiştir. 1859 - Karaköy Meydan düzenlemesi, kaldırım ve kanalizasyon çalışmaları başladı.
1 Ocak 1876’da görevlerine adliye müfetişliği de eklenmiştir. 1859 - Tepebaşı mezarlık alanının dörtte üçü yola katılıp ve Mevlevihane önündeki aks genişletildi.
Sultan Abdülhamit’in tahta çıkışından sonra hariciye teşrifat- 1859 - Galata ve Tophane aydınlandı.
çısı olan ünvanı, teşrifat nazırı olarak değiştirilmiştir.
Kasım 1859 - 6. Daire tarafından çizilen Galata ve Pera planı yayınlandı.

1860 - Yol genişletme düzenleme çalışmaları - Galata Surları yıkılmaya başlandı.
Türk belediye tarihinin en renkli simalarından olan, kısa boylu
1860 - Havagazı aydınlatma tesisatının yerleştirilmesi çalışmaları.
olduğu için kaynaklarda “Mahşer Midillisi” olarak anılan, ilk
1860 - İstiklal Caddesi’ne kaldırım döşendi.
modern belediyenin ilk başkanı olmak şansına erişen Mehmet
Kamil Bey, 23 Mart 1879’da vefat ederek Yenikapı Mevleviha-
nesi haziresine gömülmüştür.
10 11
EMİN MUHLİS BEY
Müftüzade Mehmet
(1811 - 30 Ekim 1874)
1911’de İzmir’de doğdu. Babası, Bayındırlızade Mustafa Ha-
sip Efendi’dir.
Dönemi: 2 Eylül 1860 - 4 Kasım 1860
Bab- Ali Tercüme Odası’na girdi. Fransızca öğendi. 1837’de
İbrahim Sarım Efendi maiyetinde Avrupa’ya gitti ve Viyana
Elçiliği İkinci Katibi oldu. Avrupa’dan dönüşünde Divanı 17 Eylül 1860 - Karakol binasının yıkımı ve yeniden yapılması işinin tamamen belediye tarafından gerçekleştirileceği, projenin
Hümayun Tercümanı ve Hariciye Kâtibi (Baştercüman) oldu. 6. Daire’nin mimarı P.A. Bilezikçi tarafından gerçekleştirileceği duyuruldu.
Valiliklerde de bulunarak Vezir rütbesi aldı.
3 Kasım 1860 - Galatasaray Yeni Çarşı Sokağı’nın Pera Caddesi’yle birleştiği noktadaki genişletme çalışmaları için
Galatasaray’ın çevre duvarı ve kesişme noktasındaki karakol binası yıkımına başlandı.
1846’da Divan-ı Hümayun tercümanlığı, 1851’de Hariciye
katipliği, daha sonra da Şura-yı Devlet, Ahkam-ı Adliye meclis
üyeliği yaptı. 1860’te de Trabzon Valisi olarak atandı. Görevle-
rindeki başarıları nedeniyle, kendisine Mecidiye Nişanı verildi.
Bilgisi ve görgüsüyle bulunduğu görevlerde nitelikli hizmet
vermiş olan Emin Muhlis Paşa, 30 Ekim 1874’te vefat etti.
Naşı, Kanuni Türbesi’nde gömülüdür.
12 13
SALİH EFENDİ
(1816 - 18 Mart 1895 )
1861’da Cihangir’de doğdu. Babası, tüccar Hacı İsmail
Efendi’dir.
Dönemi: 22 Kasım 1860 - Eylül 1861
Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne’de tıp eğitimi aldı.
Nisan 1861 - Grand Champs des Morts’un (Büyük Mezarlık) Taksim-Gümüşsuyu-Fındıklı akşındaki kısmının Feriköy’e taşına-
Çok çeşitli devlet görevlerinde bulundu; 1849 - Hekimbaşı
cağı, buraya yeni defin yapılmayacağı duyuruldu.
ve Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane Müdürü, 1850 - Ticaret Bakanı
1861 - Esnaf denetimi ve kalite kontrolü sistemli olarak yapılmaya, cezalar uygulanmaya başladı.
Yardımcısı, 1851 - Encümen-i Daniş Üyesi, 1855 - Sertibba-i
Şehriyari, 1859 - Eğitim Bakanlığı Müsteşarı, 1859 - Ticaret 1861 - 6. Daire masraflarda kısıntı yapmak için personel azalttı.
Bakanlığı Müsteşarı, 1860 - 6. Daire-i Belediye Reisi , 1861 - 1861 - Mahalle sakinlerine çöplerini belli saatte çıkarması için uyarılar başladı.
Divan-ı Zaptiye Reisi, 1865 - Uluslararası Sağlık Konferansı 1861 - Yol genişletme ve çevre düzenleme çalışmaları (Galata surlarının yıkımı) devam ediyor.
Başkanı, 1874 - 1876 - Eğitim Bakanlığı Müsteşarı, 1877 1861 - Maltalılar Sokağı’nın genişletme ve kaplama çalışmaları tamamlandı. Yıkılan yapılar yerine modern binalar inşa edildi.
- Meclis-i Kebir-i Maarif Başkanlığı, 1879 - 1880 - Eğitim
Ağustos - Eylül 1861 - Çok sayıda işçinin, Galata Kulesi’nin çatısını onarmaya çalıştıkları haberleri yayınlandı.
Bakanlığı Müsteşarı, 1878 - Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye Bitki
Bilimleri Öğretmenliği.

Salih Efendi, 1880 yılında emekli oldu. 18 Mart 1895’te
Anadoluhisarı’ndaki yalısında vefat etti. Naşı, Eyüp Cami
Haziresi’nde gömülüdür.
14 15
HAYRULLAH EFENDİ
(1817 - 1866)
1871’de İstanbul’da doğdu. Hekimbaşı yetiştirmekle ünlü
Hekimbaşızadeler ailesine mensuptur. Şair Abdülhak Hamid
Tarhan’ın babasıdır. Dönemi: Ocak 1862 - Ocak 1863

Mekteb-i Tibbiye-i Adliye-i Şâhâne’yi bitirdi. Hekimbaşı oldu;
1862 - Sokakların düzenini korumak için kaldırım ve yolların işgal edilmemesine dair 9 maddelik karar duyurusu yayınlandı.
Mekâtib-ı Umumiye Nezareti ile Maarif Nezareti’nde yöneticilik
1862 - Galata surlarının yıkımına devam edildi.
görevleri üstlendi. 1859’da Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne nazırı
28 Mayıs 1862 - Pera ve Galata’daki ana yolların yeniden kaplanması için ihale açıldı.
oldu. 1862 - 1863 yıllarında Altıncı Daire-i Belediye başkanlığı
1862 - Galata Kulesi’nin Ağustos 1861’den beri devam eden onarımı tamamlandı. Tepesine, gözlemevi olarak kullanılmak
yapan Hayrullah Efendi, 1864’te yeniden Meclis-i Vâlâ üyesi
üzere sekizgen bir salon yapıldı ve üzeri konik bir külahla örtüldü.
seçildi ve 1865’te de Tahran’a orta elçi olarak gönderildi.
Hem devlet adamı hem de akademisyen kimliğiyle arkasında
önemli eserler bırakan Hayrullah Efendi, büyükelçi olarak git-
tiği Tarhan’da vefat etti ve Şah Abdülâziz Türbesi yakınında
bir yere gömüldü.
16 17
Dönemi: 22 Şubat 1863 - 19 Mart 1868
1863 - Eskiyen Galata - Eminönü Köprüsü’nün yerine yenisi yapıldı.
1863 - Altıncı Daire Belediyesi bir “yollar ve binalar tüzüğü” çıkarttı.
1864 - Kadastro çalışmaları başladı.
1864 - Tehlike yaratacak kadar harap olan bina sahipleri binalarını yıkmaları için uyarılmaya başladı.
SERVER EFENDİ (PAŞA)
1864 - Tüm devlet memurlarının yaz-kış evlerinin önünde sokak lambası yakması kararı çıktı. Ayrıca aydınlatma gereçlerinin
(1821 - 1886) standart olması için de çizimler dağıtıldı.
1864 - 1865 - Yol ve çevre düzenlemesi için yapılan yıkımlar (Galata surlarının yıkımı) tamamlandı. Surların yıkımı sırasında
1821’de İstanbul’da doğdu. Bâb-ı Seraskeri Nizamiye bütçesi çıkan yazıt ve armalar 6. Daire’de depolandı.
Başkâtibi Said Servet Efendi’nin oğludur.
1864 - Taksim civarındaki yollar onarıldı, döşemeler yenilendi.
1864 - İstiklal Caddesi toz kalkmaması için sulanıyor.
Memurluğa, Harbiye Nezareti kalemlerinde başladı. Viyana ve
1864 - Taksim-Pangaltı yolundaki gayrimüslim mezarlığı Şişli’ye nakledildi.
Paris elçiliklerinde başkâtiplik yaptı. 1858’de hariciye mek-
1864 - Taksim Parkı inşaatı başladı.
tupçusu, 1860’ta ticaret müsteşarı, 1863’te ek olarak Altıncı
Eylül 1864 - Su sıkıntısını çözmek için Bahçeköy Bentleri ve dağıtım şebekesinde yeniden çalışmalar başladı, Pera Caddesi
Daire-i Belediye reisi oldu.
üzerindeki eski su boruları yenileriyle değiştirildi.
Server Paşa çağdaş belediyecilik anlayışı doğrultusunda 1864 - Ağa Camii çevre duvarı Pera Caddesi’ni genişletmek için yıkıldı.
önemli adımlar attı. Server Paşa’nın Emanete tayininden he- 6 Kasım 1864 - Sokakların adlandırılması ve binaların numaralandırması çalışmalarının devam ettiği bildiriliyor.
men sonra “Dersaadet Belediye Nizamnamesi” hazırlanarak 1864 - Pangaltı ve Beşiktaş da havagazıyla aydınlandı.
İstanbul’da 14 Belediye dairesi hizmete başladı.
25 Kasım 1864 - 6. Daire, borçların tesviyesi için bir komisyon kurdu.
14 Nisan 1865 - Osmanlı Posta İdaresi’nin tüm sokakların adlandırıldığı ve evlerin numaralandırdığı, postalarının evlerine
Server Paşa, şehreminliğinden sonra nafıa ve hariciye nazır-
ulaşmasını isteyen vatandaşların yakınlarına adreslerini bildirebileceklerini belirten duyurusu yayınlandı.
lığı yaptı. Paris Büyükelçiliği’ne atandı. Bir süre sonra şûra-yı
1865 - Fransız rahibelerin Beyoğlu’nda kiraladıkları bir binada kurdukları “Mecruhin Hastanesi” faaliyete geçti. Salgın sonra-
devlet reisliğinde ve ticaret nazırlığında bulundu.Ardından
sında belediye tarafından devralınarak 6. Daire-i Belediye Hastanesi olarak hizmet vermeye başladı.
adliye nazırlığına getirildi. Bu görevdeyken öldü. II. Mahmud
Türbesi’nin haziresinde gömülüdür. 1865 - Galata-Beşiktaş tramvay yolu inşa edildi.
1865 - 1867 - 6. Daire teknik bürosundan mühendis Leval Efendi, Galata ve Pera bölgelerinin planını çıkardı.
1866 - Pera’da kullanılan taht-ı revan tarifesi: Karaköy-Yüksekkaldırım-Tünel 10 kuruş, Galatasaray 12 kuruş, Taksim 15 ku-
ruş, Pangaltı 20 kuruş, günlük ücret 40 kuruş olarak yeniden belirlendi.
1867 - Pera Caddesi, Grande Rue de Pera adını aldı.
Şubat 1868 - Belediyenin belirlediği yerler dışında taht-ı revan park etmek yasaklandı, bundan böyle tüm taht-ı revanlara nu-
mara verileceği ve resmi ücretler belirleneceği duyuruldu.
18 19