Altijd pijn: wat is hier aan te doen? Dit boek wordt u aangeboden door Altijd pijn: wat is hier aan te doen? Alles over de behandeling van zenuwpijn of pijn door weefselschade Prof. dr. Wouter W.A. Zuurmond Deze bladzijde is met opzet leeg gelaten Altijd pijn: wat is hier aan te doen? Alles over de behandeling van zenuwpijn of pijn door weefselschade Prof. dr. Wouter W.A. Zuurmond Inhoud Inleiding 7 Wat is pijn? 9 Hoe ontstaat pijn? 13 Onderzoek,diagnose en het meten van pijn 17 Algemene behandelingsmethoden van pijn 23 Aangezichts- en hoofdpijn 37 Pijn bij aids 41 Chronische pijn in de buik 44 CRP-syndromen (posttraumatische dystrofie) 47 Pijn bij diabetes mellitus (suikerziekte) 56 Fantoompijn 57 Fibromyalgie 61 Gordelroos (herpes zoster) 63 Pijn in het houdings- en bewegingsapparaat 65 Pijn bij kanker 66 Nek- en schouderpijn 77 Neuropathische pijn of zenuwpijn 78 Pijn bij osteoporose 79 Pijn bij reuma 82 Rugpijn 83 Pijn bij vaatlijden 87 Pijnklachten over het hele lichaam zonder duidelijke oorzaak 88 Stichting Pijn-Hoop 89 Met naam en toenaam 91 Gebruikte termen 97 Literatuur 103 Adressen 105 Register 107 Inhoud Inleiding 7 Wat is pijn? 9 Hoe ontstaat pijn? 13 Onderzoek,diagnose en het meten van pijn 17 Algemene behandelingsmethoden van pijn 23 Aangezichts- en hoofdpijn 37 Pijn bij aids 41 Chronische pijn in de buik 44 CRP-syndromen (posttraumatische dystrofie) 47 Pijn bij diabetes mellitus (suikerziekte) 56 Fantoompijn 57 Fibromyalgie 61 Gordelroos (herpes zoster) 63 Pijn in het houdings- en bewegingsapparaat 65 Pijn bij kanker 66 Nek- en schouderpijn 77 Neuropathische pijn of zenuwpijn 78 Pijn bij osteoporose 79 Pijn bij reuma 82 Rugpijn 83 Pijn bij vaatlijden 87 Pijnklachten over het hele lichaam zonder duidelijke oorzaak 88 Stichting Pijn-Hoop 89 Met naam en toenaam 91 Gebruikte termen 97 Literatuur 103 Adressen 105 Register 107 7 Inleiding Pijn is een natuurlijk beschermingsmechanisme. Het is een noodzakelijk waarschuwingssignaal dat ons erop attent maakt dat er ergens iets niet goed gaat en dat ons ervoor behoedt om risico’s te lopen. Als pijn langer aanhoudt dan we zouden mogen ver- wachten,spreken we van chronische pijn.Die pijn heeft geen signaalfunctie meer, maar zorgt ervoor dat onze kwaliteit van leven sterk achteruitgaat. Bedenk maar eens hoe het zal zijn als u voortdurend pijn voelt bij het boodschappen doen, sporten of het doen van het huis- houden. Chronische pijn treffen we in velerlei vormen aan, van hoofdpijn tot reumatische pijn. En hoewel niet alle pijn te verhelpen is,heeft men de laatste jaren wel veel voor- uitgang geboekt. U leest in dit boekje over de verschil- lende manieren die men heeft gevonden om pijn te bestrijden. Tot slot zal de informatie in dit boek in ieder geval één ding duidelijk maken: patiënten die niet of nauwelijks reageren op pijnbehandelingen moeten niet in de steek worden gelaten. 7 Inleiding Pijn is een natuurlijk beschermingsmechanisme. Het is een noodzakelijk waarschuwingssignaal dat ons erop attent maakt dat er ergens iets niet goed gaat en dat ons ervoor behoedt om risico’s te lopen. Als pijn langer aanhoudt dan we zouden mogen ver- wachten,spreken we van chronische pijn.Die pijn heeft geen signaalfunctie meer, maar zorgt ervoor dat onze kwaliteit van leven sterk achteruitgaat. Bedenk maar eens hoe het zal zijn als u voortdurend pijn voelt bij het boodschappen doen, sporten of het doen van het huis- houden. Chronische pijn treffen we in velerlei vormen aan, van hoofdpijn tot reumatische pijn. En hoewel niet alle pijn te verhelpen is,heeft men de laatste jaren wel veel voor- uitgang geboekt. U leest in dit boekje over de verschil- lende manieren die men heeft gevonden om pijn te bestrijden. Tot slot zal de informatie in dit boek in ieder geval één ding duidelijk maken: patiënten die niet of nauwelijks reageren op pijnbehandelingen moeten niet in de steek worden gelaten. 9 Wat is pijn? Pijn is een natuurlijk beschermingsmechanisme. Zonder pijn zouden we niet kunnen overleven.Als we bijvoorbeeld een hete pan langdurig vasthouden of als we in een spijker trappen, ervaren we dat als zeer onaangenaam. Door zulke ervaringen proberen we dergelijke situaties voortaan te vermijden. Een ander voorbeeld vinden we bij een klein aantal pasgebore- nen. Bij hen komt een aangeboren afwijking voor waarbij het pijngevoel afwezig is.Ondanks alle genomen voorzorgsmaatre- gelen worden deze kinderen gemiddeld niet ouder dan tien tot vijftien jaar.Gelukkig is dit een zeldzame afwijking. Bij lepra kan een lichaamsdeel,zoals een hand of voet,gevoel- loos worden.Als een leprapatiënt zich stoot ofin scherpe voor- werpen trapt,voelt hij geen pijn,met als gevolg verwondingen, infecties,en totale deformatie en functieverlies van het desbe- treffende lichaamsdeel. Pijn is een noodzakelijk waarschuwingssignaal dat ons erop attent maakt dat er ergens iets niet goed gaat en dat ons ervoor behoedt om risico’s te lopen.Deze pijn noemen we acute pijn. Als de pijn langer duurt dan je zou moeten verwachten, is er sprake van chronische pijn. Sommige definities vermelden daarbij een tijdsduur van drie ofzes maanden,maar als we wil- len vaststellen of er sprake is van chronische pijn, moeten we in de eerste plaats naar de oorzaak kijken en niet naar de tijds- duur. Genezing van een botbreuk aan het been kan bijvoor- beeld langer duren dan dat van een sleutelbeen. Een ander voorbeeld vinden we bij de beschadiging van een zenuw als gevolg van een glasverwonding.Als de wond is gene- zen,kunnen het litteken en de omgeving pijn blijven doen. Chronische pijn heeft geen signaalfunctie meer, maar belem- geen signaalfunctie mert ons in ons bestaan.Vroeger werden mensen die aan chro- nische pijn leden wel uitgemaakt voor aanstellers,profiteurs of psychisch gestoorden,waarbij vaak de uitspraak ‘het zit tussen je oren’ werd geuit. Feitelijk klopt dat laatste ook wel, want pijngevoel ontstaat altijd in de hersenschors en die bevindt zich tussen de oren.Toch schuilt er in deze uitspraak een zeke- re geringschatting,omdat men ermee bedoelt:‘het zal wel psy- chisch zijn’.En ook al bevat dat wel een kern van waarheid,dan nog is de volgorde omgekeerd:iemand die aan chronische pijn lijdt,kan daardoor psychisch veranderen. Hoe vaak komt chronische pijn voor? Uit NIPO-enquêtes die werden gehouden in 1999 en 2000, 9 Wat is pijn? Pijn is een natuurlijk beschermingsmechanisme. Zonder pijn zouden we niet kunnen overleven.Als we bijvoorbeeld een hete pan langdurig vasthouden of als we in een spijker trappen, ervaren we dat als zeer onaangenaam. Door zulke ervaringen proberen we dergelijke situaties voortaan te vermijden. Een ander voorbeeld vinden we bij een klein aantal pasgebore- nen. Bij hen komt een aangeboren afwijking voor waarbij het pijngevoel afwezig is.Ondanks alle genomen voorzorgsmaatre- gelen worden deze kinderen gemiddeld niet ouder dan tien tot vijftien jaar.Gelukkig is dit een zeldzame afwijking. Bij lepra kan een lichaamsdeel,zoals een hand of voet,gevoel- loos worden.Als een leprapatiënt zich stoot ofin scherpe voor- werpen trapt,voelt hij geen pijn,met als gevolg verwondingen, infecties,en totale deformatie en functieverlies van het desbe- treffende lichaamsdeel. Pijn is een noodzakelijk waarschuwingssignaal dat ons erop attent maakt dat er ergens iets niet goed gaat en dat ons ervoor behoedt om risico’s te lopen.Deze pijn noemen we acute pijn. Als de pijn langer duurt dan je zou moeten verwachten, is er sprake van chronische pijn. Sommige definities vermelden daarbij een tijdsduur van drie ofzes maanden,maar als we wil- len vaststellen of er sprake is van chronische pijn, moeten we in de eerste plaats naar de oorzaak kijken en niet naar de tijds- duur. Genezing van een botbreuk aan het been kan bijvoor- beeld langer duren dan dat van een sleutelbeen. Een ander voorbeeld vinden we bij de beschadiging van een zenuw als gevolg van een glasverwonding.Als de wond is gene- zen,kunnen het litteken en de omgeving pijn blijven doen. Chronische pijn heeft geen signaalfunctie meer, maar belem- geen signaalfunctie mert ons in ons bestaan.Vroeger werden mensen die aan chro- nische pijn leden wel uitgemaakt voor aanstellers,profiteurs of psychisch gestoorden,waarbij vaak de uitspraak ‘het zit tussen je oren’ werd geuit. Feitelijk klopt dat laatste ook wel, want pijngevoel ontstaat altijd in de hersenschors en die bevindt zich tussen de oren.Toch schuilt er in deze uitspraak een zeke- re geringschatting,omdat men ermee bedoelt:‘het zal wel psy- chisch zijn’.En ook al bevat dat wel een kern van waarheid,dan nog is de volgorde omgekeerd:iemand die aan chronische pijn lijdt,kan daardoor psychisch veranderen. Hoe vaak komt chronische pijn voor? Uit NIPO-enquêtes die werden gehouden in 1999 en 2000,