Altérité et marginalité dans les œuvres de Jean-Marie Le Clézio et Amin Maalouf

368 Pages·2017·2.69 MB·French

Altérité et marginalité dans les œuvres de Jean-Marie
Le Clézio et Amin Maalouf
Yosr Bellamine-Ben Aïssa,
To cite this version:
Yosr Bellamine-Ben Aïssa,. Altérité et marginalité dans les œuvres de Jean-Marie Le Clézio et Amin
Maalouf. Littératures. Université d’Angers, 2013. Français. ￿NNT: ￿. ￿tel-01016418￿
HAL Id: tel-01016418
https://theses.hal.science/tel-01016418
Submitted on 30 Jun 2014
HAL is a multi-disciplinary open access L’archive ouverte pluridisciplinaire HAL, est
archive for the deposit and dissemination of sci- destinée au dépôt et à la diffusion de documents
entific research documents, whether they are pub- scientifiques de niveau recherche, publiés ou non,
lished or not. The documents may come from émanant des établissements d’enseignement et de
teaching and research institutions in France or recherche français ou étrangers, des laboratoires
abroad, or from public or private research centers. publics ou privés.
(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1) (cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)
1
(cid:2)(cid:2)(cid:2)(cid:2)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:4)(cid:4)(cid:4)(cid:4)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:5)(cid:5)(cid:5)(cid:5)(cid:6)(cid:6)(cid:6)(cid:6)(cid:7)(cid:7)(cid:7)(cid:7)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:4)(cid:4)(cid:4)(cid:4)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:8)(cid:8)(cid:8)(cid:8)(cid:9)(cid:9)(cid:9)(cid:9)(cid:10)(cid:10)(cid:10)(cid:10)(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)
(cid:1)
(cid:11)(cid:3)(cid:1) (cid:9)(cid:5)(cid:12)(cid:13)(cid:12)(cid:7)(cid:14)(cid:1) (cid:15)(cid:3)(cid:1) (cid:14)(cid:12)(cid:1) (cid:9)(cid:16)(cid:17)(cid:10)(cid:3)(cid:1) (cid:3)(cid:10)(cid:9)(cid:1) (cid:18)(cid:8)(cid:1) (cid:3)(cid:19)(cid:3)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:6)(cid:3)(cid:1) (cid:12)(cid:10)(cid:10)(cid:3)(cid:20)(cid:1) (cid:10)(cid:21)(cid:14)(cid:7)(cid:9)(cid:12)(cid:7)(cid:5)(cid:3)(cid:1) (cid:4)(cid:12)(cid:7)(cid:10)(cid:1) (cid:22)(cid:18)(cid:7)(cid:1)
(cid:7)(cid:4)(cid:23)(cid:14)(cid:7)(cid:22)(cid:18)(cid:3)(cid:1) (cid:3)(cid:8)(cid:1) (cid:4)(cid:24)(cid:4)(cid:3)(cid:1) (cid:9)(cid:3)(cid:4)(cid:23)(cid:10)(cid:1) (cid:18)(cid:8)(cid:3)(cid:1) (cid:4)(cid:18)(cid:14)(cid:9)(cid:7)(cid:9)(cid:18)(cid:15)(cid:3)(cid:1) (cid:15)(cid:3)(cid:1) (cid:23)(cid:3)(cid:5)(cid:10)(cid:21)(cid:8)(cid:8)(cid:3)(cid:10)(cid:1) (cid:22)(cid:18)(cid:7)(cid:1)
(cid:12)(cid:6)(cid:6)(cid:21)(cid:4)(cid:23)(cid:12)(cid:25)(cid:8)(cid:3)(cid:8)(cid:9)(cid:1)(cid:14)(cid:3)(cid:1)(cid:15)(cid:21)(cid:6)(cid:9)(cid:21)(cid:5)(cid:12)(cid:8)(cid:9)(cid:1)(cid:14)(cid:3)(cid:1)(cid:14)(cid:21)(cid:8)(cid:25)(cid:1)(cid:15)(cid:3)(cid:1)(cid:10)(cid:21)(cid:8)(cid:1)(cid:23)(cid:12)(cid:5)(cid:6)(cid:21)(cid:18)(cid:5)(cid:10)(cid:26)(cid:1)
(cid:1)
(cid:27)(cid:28)(cid:3)(cid:19)(cid:23)(cid:5)(cid:7)(cid:4)(cid:3)(cid:1)(cid:9)(cid:21)(cid:18)(cid:9)(cid:1)(cid:15)(cid:28)(cid:12)(cid:29)(cid:21)(cid:5)(cid:15)(cid:1)(cid:4)(cid:12)(cid:1)(cid:23)(cid:5)(cid:21)(cid:30)(cid:21)(cid:8)(cid:15)(cid:3)(cid:1)(cid:25)(cid:5)(cid:12)(cid:9)(cid:7)(cid:9)(cid:18)(cid:15)(cid:3)(cid:1)(cid:31)(cid:1)(cid:4)(cid:3)(cid:10)(cid:1)(cid:6)(cid:21)(cid:15)(cid:7)(cid:5)(cid:3)(cid:6)(cid:9)(cid:3)(cid:18)(cid:5)(cid:10)(cid:1)
(cid:15)(cid:3)(cid:1) (cid:9)(cid:16)(cid:17)(cid:10)(cid:3) (cid:1) !!!!(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:15)(cid:15)(cid:15)(cid:15)(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:4)(cid:4)(cid:4)(cid:4)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)""""(cid:5)(cid:5)(cid:5)(cid:5)(cid:14)(cid:14)(cid:14)(cid:14)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:9)(cid:9)(cid:9)(cid:9)(cid:9)(cid:9)(cid:9)(cid:9)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)####(cid:21)(cid:21)(cid:21)(cid:21)(cid:18)(cid:18)(cid:18)(cid:18)(cid:14)(cid:14)(cid:14)(cid:14)(cid:21)(cid:21)(cid:21)(cid:21)(cid:18)(cid:18)(cid:18)(cid:18)(cid:4)(cid:4)(cid:4)(cid:4)(cid:7)(cid:7)(cid:7)(cid:7)$$$$(cid:1) (cid:3)(cid:9)(cid:1)!!!!(cid:21)(cid:21)(cid:21)(cid:21)(cid:8)(cid:8)(cid:8)(cid:8)(cid:10)(cid:10)(cid:10)(cid:10)(cid:7)(cid:7)(cid:7)(cid:7)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:18)(cid:18)(cid:18)(cid:18)(cid:5)(cid:5)(cid:5)(cid:5)(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)""""(cid:14)(cid:14)(cid:14)(cid:14)(cid:7)(cid:7)(cid:7)(cid:7)(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)""""(cid:29)(cid:29)(cid:29)(cid:29)(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:10)(cid:10)(cid:10)(cid:10)(cid:10)(cid:10)(cid:10)(cid:10)(cid:7)(cid:7)(cid:7)(cid:7) (cid:1) (cid:23)(cid:21)(cid:18)(cid:5)(cid:1)
(cid:14)(cid:3)(cid:18)(cid:5)(cid:10)(cid:1) (cid:6)(cid:21)(cid:8)(cid:10)(cid:3)(cid:7)(cid:14)(cid:10) (cid:1) (cid:23)(cid:21)(cid:18)(cid:5)(cid:1) (cid:14)(cid:3)(cid:18)(cid:5)(cid:10)(cid:1) (cid:5)(cid:3)(cid:4)(cid:12)(cid:5)(cid:22)(cid:18)(cid:3)(cid:10)(cid:1) (cid:6)(cid:21)(cid:8)(cid:10)(cid:9)(cid:5)(cid:18)(cid:6)(cid:9)(cid:7)(cid:13)(cid:3)(cid:10) (cid:1) (cid:23)(cid:21)(cid:18)(cid:5)(cid:1) (cid:14)(cid:3)(cid:18)(cid:5)(cid:1)
(cid:15)(cid:7)(cid:10)(cid:23)(cid:21)(cid:8)(cid:7)(cid:29)(cid:7)(cid:14)(cid:7)(cid:9)$(cid:1)(cid:3)(cid:9)(cid:1)(cid:23)(cid:21)(cid:18)(cid:5)(cid:1)(cid:14)(cid:12)(cid:1)(cid:6)(cid:21)(cid:8)(cid:30)(cid:7)(cid:12)(cid:8)(cid:6)(cid:3)(cid:1)(cid:22)(cid:18)(cid:28)(cid:7)(cid:14)(cid:10)(cid:1)(cid:4)(cid:28)(cid:21)(cid:8)(cid:9)(cid:1)(cid:12)(cid:6)(cid:6)(cid:21)(cid:5)(cid:15)$(cid:3)(cid:1)%(cid:1)(cid:14)(cid:3)(cid:18)(cid:5)(cid:1)(cid:10)(cid:21)(cid:18)(cid:9)(cid:7)(cid:3)(cid:8)(cid:1)(cid:3)(cid:9)(cid:1)
(cid:14)(cid:3)(cid:18)(cid:5)(cid:1)(cid:12)(cid:7)(cid:15)(cid:3)(cid:1)(cid:4)(cid:28)(cid:21)(cid:8)(cid:9)(cid:1)$(cid:9)$(cid:1)(cid:9)(cid:5)(cid:17)(cid:10)(cid:1)(cid:23)(cid:5)$(cid:6)(cid:7)(cid:3)(cid:18)(cid:19)(cid:26)(cid:1)
!(cid:3)(cid:10)(cid:1) (cid:5)(cid:3)(cid:4)(cid:3)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:3)(cid:4)(cid:3)(cid:8)(cid:9)(cid:10)(cid:1) (cid:14)(cid:3)(cid:10)(cid:1) (cid:23)(cid:14)(cid:18)(cid:10)(cid:1) (cid:10)(cid:7)(cid:8)(cid:6)(cid:17)(cid:5)(cid:3)(cid:10)(cid:1) (cid:13)(cid:21)(cid:8)(cid:9)(cid:1) (cid:3)(cid:8)(cid:10)(cid:18)(cid:7)(cid:9)(cid:3)(cid:1) (cid:31)(cid:1) !!!!(cid:21)(cid:21)(cid:21)(cid:21)(cid:8)(cid:8)(cid:8)(cid:8)(cid:10)(cid:10)(cid:10)(cid:10)(cid:7)(cid:7)(cid:7)(cid:7)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:18)(cid:18)(cid:18)(cid:18)(cid:5)(cid:5)(cid:5)(cid:5)(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)
(cid:2)(cid:2)(cid:2)(cid:2)(cid:7)(cid:7)(cid:7)(cid:7)(cid:15)(cid:15)(cid:15)(cid:15)(cid:16)(cid:16)(cid:16)(cid:16)(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)####(cid:21)(cid:21)(cid:21)(cid:21)(cid:18)(cid:18)(cid:18)(cid:18)(cid:25)(cid:25)(cid:25)(cid:25)(cid:18)(cid:18)(cid:18)(cid:18)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:5)(cid:5)(cid:5)(cid:5)(cid:5)(cid:5)(cid:5)(cid:5)(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:12)(cid:13)(cid:3)(cid:6)(cid:1)(cid:22)(cid:18)(cid:7)(cid:1)&(cid:28)(cid:12)(cid:7)(cid:1)(cid:3)(cid:8)(cid:9)(cid:12)(cid:4)$(cid:1)(cid:6)(cid:3)(cid:1)(cid:9)(cid:5)(cid:12)(cid:13)(cid:12)(cid:7)(cid:14)(cid:1)(cid:15)(cid:3)(cid:1)(cid:5)(cid:3)(cid:6)(cid:16)(cid:3)(cid:5)(cid:6)(cid:16)(cid:3)(cid:1)(cid:3)(cid:9)(cid:1)(cid:22)(cid:18)(cid:7)(cid:1)(cid:12)(cid:1)
(cid:6)(cid:21)(cid:8)(cid:9)(cid:7)(cid:8)(cid:18)$(cid:1) (cid:31)(cid:1) (cid:4)(cid:28)(cid:1)’(cid:1)(cid:3)(cid:8)(cid:6)(cid:12)(cid:15)(cid:5)(cid:3)(cid:5)(cid:1)((cid:1) (cid:23)(cid:12)(cid:5)(cid:1) (cid:10)(cid:12)(cid:1) (cid:29)(cid:7)(cid:3)(cid:8)(cid:13)(cid:3)(cid:7)(cid:14)(cid:14)(cid:12)(cid:8)(cid:6)(cid:3)(cid:1) (cid:3)(cid:9)(cid:1) (cid:23)(cid:12)(cid:5)(cid:1) (cid:10)(cid:3)(cid:10)(cid:1)
(cid:3)(cid:8)(cid:6)(cid:21)(cid:18)(cid:5)(cid:12)(cid:25)(cid:3)(cid:4)(cid:3)(cid:8)(cid:9)(cid:10)(cid:26)(cid:1)
(cid:27)(cid:3)(cid:1) (cid:9)(cid:7)(cid:3)(cid:8)(cid:10)(cid:1) (cid:31)(cid:1) (cid:3)(cid:19)(cid:23)(cid:5)(cid:7)(cid:4)(cid:3)(cid:5)(cid:1) (cid:4)(cid:12)(cid:1) (cid:13)(cid:7)(cid:13)(cid:3)(cid:1) (cid:5)(cid:3)(cid:6)(cid:21)(cid:8)(cid:8)(cid:12)(cid:7)(cid:10)(cid:10)(cid:12)(cid:8)(cid:6)(cid:3)(cid:1) (cid:12)(cid:18)(cid:19)(cid:1) (cid:5)(cid:12)(cid:23)(cid:23)(cid:21)(cid:5)(cid:9)(cid:3)(cid:18)(cid:5)(cid:10) (cid:1)
!!!!(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:15)(cid:15)(cid:15)(cid:15)(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:4)(cid:4)(cid:4)(cid:4)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)))))(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:15)(cid:15)(cid:15)(cid:15)(cid:7)(cid:7)(cid:7)(cid:7)(cid:14)(cid:14)(cid:14)(cid:14)(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:11)(cid:11)(cid:11)(cid:11)(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:21)(cid:21)(cid:21)(cid:21)(cid:18)(cid:18)(cid:18)(cid:18)(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:8)(cid:8)(cid:8)(cid:8)(cid:7)(cid:7)(cid:7)(cid:7)(cid:1)(cid:3)(cid:9)(cid:1)!!!!(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:15)(cid:15)(cid:15)(cid:15)(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:4)(cid:4)(cid:4)(cid:4)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)****(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:4)(cid:4)(cid:4)(cid:4)(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:13)(cid:13)(cid:13)(cid:13)(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:8)(cid:8)(cid:8)(cid:8)(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:15)(cid:15)(cid:15)(cid:15)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:5)(cid:5)(cid:5)(cid:5)(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)++++(cid:21)(cid:21)(cid:21)(cid:21)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:14)(cid:14)(cid:14)(cid:14) (cid:1)(cid:22)(cid:18)(cid:7)(cid:1)(cid:21)(cid:8)(cid:9)(cid:1)(cid:12)(cid:6)(cid:6)(cid:3)(cid:23)(cid:9)$(cid:1)
(cid:15)(cid:3)(cid:1) (cid:14)(cid:7)(cid:5)(cid:3)(cid:1) (cid:3)(cid:9)(cid:1) (cid:15)(cid:28)(cid:3)(cid:19)(cid:12)(cid:4)(cid:7)(cid:8)(cid:3)(cid:5)(cid:1) (cid:4)(cid:21)(cid:8)(cid:1) (cid:9)(cid:5)(cid:12)(cid:13)(cid:12)(cid:7)(cid:14)(cid:1) (cid:4)(cid:12)(cid:14)(cid:25)(cid:5)$(cid:1) (cid:15)(cid:3)(cid:10)(cid:1) (cid:15)$(cid:14)(cid:12)(cid:7)(cid:10)(cid:1) (cid:5)(cid:3)(cid:10)(cid:9)(cid:5)(cid:3)(cid:7)(cid:8)(cid:9)(cid:10)(cid:26)(cid:1)
(cid:27)(cid:28)(cid:12)(cid:15)(cid:5)(cid:3)(cid:10)(cid:10)(cid:3)(cid:1)(cid:12)(cid:18)(cid:10)(cid:10)(cid:7)(cid:1)(cid:4)(cid:3)(cid:10)(cid:1)(cid:5)(cid:3)(cid:4)(cid:3)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:3)(cid:4)(cid:3)(cid:8)(cid:9)(cid:10)(cid:1)(cid:31)(cid:1)!!!!(cid:4)(cid:4)(cid:4)(cid:4)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)""""(cid:30)(cid:30)(cid:30)(cid:30)(cid:7)(cid:7)(cid:7)(cid:7)(cid:30)(cid:30)(cid:30)(cid:30)(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)!!!!(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:5)(cid:5)(cid:5)(cid:5)(cid:20)(cid:20)(cid:20)(cid:20)(cid:21)(cid:21)(cid:21)(cid:21)(cid:18)(cid:18)(cid:18)(cid:18),,,,(cid:7)(cid:7)(cid:7)(cid:7) (cid:1)+(cid:5)$(cid:10)(cid:7)(cid:15)(cid:3)(cid:8)(cid:9)(cid:3)(cid:1)
(cid:15)(cid:18)(cid:1)&(cid:18)(cid:5)- (cid:1)(cid:22)(cid:18)(cid:7)(cid:1)(cid:4)(cid:28)(cid:12)(cid:1)(cid:30)(cid:12)(cid:7)(cid:9)(cid:1)(cid:14)(cid:28)(cid:16)(cid:21)(cid:8)(cid:8)(cid:3)(cid:18)(cid:5)(cid:1)(cid:15)(cid:3)(cid:1)(cid:23)(cid:12)(cid:5)(cid:9)(cid:7)(cid:6)(cid:7)(cid:23)(cid:3)(cid:5)(cid:1)(cid:31)(cid:1)(cid:14)(cid:28)$(cid:13)(cid:12)(cid:14)(cid:18)(cid:12)(cid:9)(cid:7)(cid:21)(cid:8)(cid:1)(cid:15)(cid:3)(cid:1)(cid:6)(cid:3)(cid:9)(cid:9)(cid:3)(cid:1)
(cid:9)(cid:16)(cid:17)(cid:10)(cid:3)(cid:26)(cid:1)
(cid:27)(cid:3)(cid:1)(cid:8)(cid:28)(cid:21)(cid:18)(cid:29)(cid:14)(cid:7)(cid:3)(cid:1)(cid:23)(cid:12)(cid:10)(cid:1)(cid:14)(cid:3)(cid:1)+(cid:5)$(cid:10)(cid:7)(cid:15)(cid:3)(cid:8)(cid:9)(cid:1)(cid:15)(cid:3)(cid:1)(cid:14)(cid:12)(cid:1)(cid:6)(cid:21)(cid:4)(cid:4)(cid:7)(cid:10)(cid:10)(cid:7)(cid:21)(cid:8)(cid:1)(cid:15)(cid:3)(cid:10)(cid:1)(cid:9)(cid:16)(cid:17)(cid:10)(cid:3)(cid:10) (cid:1)!!!!(cid:21)(cid:21)(cid:21)(cid:21)(cid:8)(cid:8)(cid:8)(cid:8)(cid:10)(cid:10)(cid:10)(cid:10)(cid:7)(cid:7)(cid:7)(cid:7)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:3)(cid:18)(cid:18)(cid:18)(cid:18)(cid:5)(cid:5)(cid:5)(cid:5)(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)
....(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:4)(cid:4)(cid:4)(cid:4)(cid:7)(cid:7)(cid:7)(cid:7)(cid:5)(cid:5)(cid:5)(cid:5)(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)!!!!(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:12)(cid:5)(cid:5)(cid:5)(cid:5)(cid:20)(cid:20)(cid:20)(cid:20)(cid:21)(cid:21)(cid:21)(cid:21)(cid:18)(cid:18)(cid:18)(cid:18),,,,(cid:7)(cid:7)(cid:7)(cid:7)(cid:1)(cid:3)(cid:9)(cid:1)(cid:9)(cid:21)(cid:18)(cid:9)(cid:1)(cid:14)(cid:3)(cid:1)(cid:23)(cid:3)(cid:5)(cid:10)(cid:21)(cid:8)(cid:8)(cid:3)(cid:14)(cid:1)(cid:12)(cid:15)(cid:4)(cid:7)(cid:8)(cid:7)(cid:10)(cid:9)(cid:5)(cid:12)(cid:9)(cid:7)(cid:30) (cid:1)(cid:31)(cid:1)(cid:14)(cid:12)(cid:1)!(cid:12)(cid:8)(cid:21)(cid:18)(cid:29)(cid:12)(cid:1)(cid:21)(cid:18)(cid:1)(cid:31)(cid:1)
"(cid:8)(cid:25)(cid:3)(cid:5)(cid:10) (cid:1)(cid:23)(cid:21)(cid:18)(cid:5)(cid:1)(cid:14)(cid:28)(cid:12)(cid:7)(cid:15)(cid:3)(cid:1)(cid:22)(cid:18)(cid:28)(cid:7)(cid:14)(cid:10)(cid:1)(cid:4)(cid:28)(cid:21)(cid:8)(cid:9)(cid:1)(cid:12)(cid:23)(cid:23)(cid:21)(cid:5)(cid:9)$(cid:3)(cid:26)(cid:1)
2
(cid:27)(cid:3)(cid:1)(cid:5)(cid:3)(cid:4)(cid:3)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:3)(cid:1)$(cid:25)(cid:12)(cid:14)(cid:3)(cid:4)(cid:3)(cid:8)(cid:9)(cid:1)/(cid:21)(cid:5)(cid:5)(cid:12)(cid:1)#(cid:12)(cid:10)(cid:10)(cid:7) (cid:1)!(cid:12)(cid:5)(cid:7)(cid:3)01$(cid:14)(cid:17)(cid:8)(cid:3)(cid:1)!$(cid:14)$(cid:12)(cid:8)(cid:1)(cid:3)(cid:9)(cid:1).(cid:12)(cid:8)(cid:12)(cid:1)
!(cid:28)(cid:10)(cid:3)(cid:14)(cid:4)(cid:7) (cid:1) (cid:12)(cid:4)(cid:7)(cid:3)(cid:1) (cid:30)(cid:7)(cid:15)(cid:17)(cid:14)(cid:3)(cid:1) (cid:3)(cid:9)(cid:1) (cid:15)$(cid:13)(cid:21)(cid:18)$(cid:3) (cid:1) (cid:23)(cid:21)(cid:18)(cid:5)(cid:1) (cid:14)(cid:3)(cid:18)(cid:5)(cid:10)(cid:1) (cid:6)(cid:21)(cid:5)(cid:5)(cid:3)(cid:6)(cid:9)(cid:7)(cid:21)(cid:8)(cid:10)(cid:26)(cid:1) 2(cid:8)(cid:3)(cid:1) (cid:9)(cid:3)(cid:8)(cid:15)(cid:5)(cid:3)(cid:1)
(cid:23)(cid:3)(cid:8)(cid:10)$(cid:3)(cid:1) (cid:3)(cid:10)(cid:9)(cid:1) (cid:12)(cid:15)(cid:5)(cid:3)(cid:10)(cid:10)$(cid:3)(cid:1) (cid:12)(cid:18)(cid:10)(cid:10)(cid:7)(cid:1) (cid:31)(cid:1) (cid:4)(cid:3)(cid:10)(cid:1) (cid:12)(cid:4)(cid:7)(cid:3)(cid:10)(cid:1) (cid:3)(cid:9)(cid:1) (cid:6)(cid:21)(cid:4)(cid:23)(cid:12)(cid:25)(cid:8)(cid:3)(cid:10)(cid:1) (cid:15)(cid:3)(cid:1) (cid:23)(cid:12)(cid:5)(cid:6)(cid:21)(cid:18)(cid:5)(cid:10)(cid:1)3(cid:1)
"(cid:4)(cid:3)(cid:14) (cid:1))(cid:12)4(cid:20)(cid:12) (cid:1)/(cid:21)(cid:5)(cid:5)(cid:12) (cid:1)5(cid:12)&(cid:14)(cid:12) (cid:1)(cid:2)(cid:12)(cid:4)(cid:14)(cid:12) (cid:1).(cid:12)(cid:14)6(cid:12) (cid:1)(cid:3)(cid:9)(cid:6)(cid:26)(cid:1)(cid:1)
(cid:1)
7(cid:3)(cid:1)(cid:9)(cid:5)(cid:12)(cid:13)(cid:12)(cid:7)(cid:14)(cid:1)(cid:8)(cid:28)(cid:12)(cid:18)(cid:5)(cid:12)(cid:7)(cid:9)(cid:1)&(cid:12)(cid:4)(cid:12)(cid:7)(cid:10)(cid:1)(cid:12)(cid:29)(cid:21)(cid:18)(cid:9)(cid:7)(cid:1)(cid:10)(cid:12)(cid:8)(cid:10)(cid:1)(cid:14)(cid:3)(cid:1)(cid:10)(cid:21)(cid:18)(cid:9)(cid:7)(cid:3)(cid:8)(cid:1)(cid:7)(cid:8)(cid:6)(cid:21)(cid:8)(cid:15)(cid:7)(cid:9)(cid:7)(cid:21)(cid:8)(cid:8)(cid:3)(cid:14)(cid:1)(cid:15)(cid:3)(cid:1)
(cid:4)(cid:12)(cid:1)(cid:30)(cid:12)(cid:4)(cid:7)(cid:14)(cid:14)(cid:3)(cid:1)3(cid:1)
!(cid:3)(cid:10)(cid:1) (cid:23)(cid:12)(cid:5)(cid:3)(cid:8)(cid:9)(cid:10)(cid:1) (cid:3)(cid:9)(cid:1) (cid:4)(cid:3)(cid:10)(cid:1) (cid:29)(cid:3)(cid:12)(cid:18)(cid:19)0(cid:23)(cid:12)(cid:5)(cid:3)(cid:8)(cid:9)(cid:10)(cid:1) (cid:22)(cid:18)(cid:7)(cid:1) (cid:21)(cid:8)(cid:9)(cid:1) (cid:9)(cid:21)(cid:18)&(cid:21)(cid:18)(cid:5)(cid:10)(cid:1) (cid:5)$(cid:23)(cid:21)(cid:8)(cid:15)(cid:18)(cid:1)
(cid:23)(cid:5)$(cid:10)(cid:3)(cid:8)(cid:9)(cid:10)(cid:1)(cid:15)(cid:12)(cid:8)(cid:10)(cid:1)(cid:14)(cid:3)(cid:10)(cid:1)(cid:4)(cid:21)(cid:4)(cid:3)(cid:8)(cid:9)(cid:10)(cid:1)(cid:14)(cid:3)(cid:10)(cid:1)(cid:23)(cid:14)(cid:18)(cid:10)(cid:1)(cid:15)(cid:7)(cid:30)(cid:30)(cid:7)(cid:6)(cid:7)(cid:14)(cid:3)(cid:10)(cid:1)(cid:3)(cid:9)(cid:1)(cid:15)(cid:21)(cid:8)(cid:9)(cid:1)(cid:14)(cid:28)(cid:12)(cid:7)(cid:15)(cid:3)(cid:1)(cid:12)(cid:1)$(cid:9)$(cid:1)(cid:15)(cid:28)(cid:18)(cid:8)(cid:3)(cid:1)
(cid:13)(cid:12)(cid:14)(cid:3)(cid:18)(cid:5)(cid:1)(cid:7)(cid:8)(cid:3)(cid:10)(cid:9)(cid:7)(cid:4)(cid:12)(cid:29)(cid:14)(cid:3)(cid:26)(cid:1)(cid:27)(cid:3)(cid:1)(cid:14)(cid:3)(cid:18)(cid:5)(cid:1)(cid:10)(cid:18)(cid:7)(cid:10)(cid:1)(cid:7)(cid:8)(cid:30)(cid:7)(cid:8)(cid:7)(cid:4)(cid:3)(cid:8)(cid:9)(cid:1)(cid:5)(cid:3)(cid:6)(cid:21)(cid:8)(cid:8)(cid:12)(cid:7)(cid:10)(cid:10)(cid:12)(cid:8)(cid:9)(cid:3)(cid:26)(cid:1)
(cid:1)(cid:27)(cid:3)(cid:1) (cid:8)(cid:28)(cid:21)(cid:18)(cid:29)(cid:14)(cid:7)(cid:3)(cid:1) (cid:23)(cid:12)(cid:10)(cid:1) (cid:12)(cid:18)(cid:10)(cid:10)(cid:7)(cid:1) (cid:14)(cid:28)(cid:7)(cid:4)(cid:23)(cid:14)(cid:7)(cid:6)(cid:12)(cid:9)(cid:7)(cid:21)(cid:8)(cid:1) (cid:21)(cid:18)(cid:1) (cid:14)(cid:3)(cid:10)(cid:1) (cid:3)(cid:8)(cid:6)(cid:21)(cid:18)(cid:5)(cid:12)(cid:25)(cid:3)(cid:4)(cid:3)(cid:8)(cid:9)(cid:10)(cid:1) (cid:15)(cid:3)(cid:1)
!(cid:12)(cid:5)(cid:7)(cid:3)(cid:4) (cid:1)/(cid:21)(cid:5)(cid:12) (cid:1)8(cid:16)(cid:14)(cid:7)(cid:14) (cid:1)"(cid:4)(cid:7)(cid:8)(cid:3) (cid:1)/(cid:12)(cid:16)(cid:4)(cid:3)(cid:8) (cid:1)(cid:4)(cid:12)(cid:1)(cid:25)(cid:5)(cid:12)(cid:8)(cid:15)0(cid:4)(cid:17)(cid:5)(cid:3)(cid:1)’(cid:1)5(cid:12)(cid:8)(cid:12)(cid:1)((cid:1)(cid:3)(cid:9)(cid:1)
(cid:9)(cid:21)(cid:18)(cid:10)(cid:1)(cid:6)(cid:3)(cid:18)(cid:19)(cid:1)(cid:22)(cid:18)(cid:7)(cid:1)(cid:8)(cid:28)(cid:21)(cid:8)(cid:9)(cid:1)(cid:23)(cid:12)(cid:10)(cid:1)(cid:6)(cid:3)(cid:10)(cid:10)$(cid:1)(cid:15)(cid:3)(cid:1)(cid:4)(cid:28)(cid:3)(cid:8)(cid:9)(cid:21)(cid:18)(cid:5)(cid:3)(cid:5)(cid:1)(cid:15)(cid:3)(cid:1)(cid:14)(cid:3)(cid:18)(cid:5)(cid:1)(cid:29)(cid:7)(cid:3)(cid:8)(cid:13)(cid:3)(cid:7)(cid:14)(cid:14)(cid:12)(cid:8)(cid:6)(cid:3)(cid:26)(cid:1)
(cid:1)
(cid:27)(cid:3)(cid:1)(cid:15)$(cid:15)(cid:7)(cid:3)(cid:1)(cid:3)(cid:8)(cid:30)(cid:7)(cid:8)(cid:1)(cid:6)(cid:3)(cid:9)(cid:9)(cid:3)(cid:1)(cid:9)(cid:16)(cid:17)(cid:10)(cid:3)(cid:1)(cid:31)(cid:1)(cid:6)(cid:3)(cid:18)(cid:19)(cid:1)(cid:22)(cid:18)(cid:7)(cid:1)(cid:4)(cid:28)(cid:21)(cid:8)(cid:9)(cid:1)(cid:7)(cid:8)(cid:10)(cid:18)(cid:30)(cid:30)(cid:14)$(cid:1)(cid:14)(cid:3)(cid:1)(cid:6)(cid:21)(cid:18)(cid:5)(cid:12)(cid:25)(cid:3)(cid:1)(cid:3)(cid:9)(cid:1)
(cid:14)(cid:28)$(cid:8)(cid:3)(cid:5)(cid:25)(cid:7)(cid:3)(cid:1)(cid:23)(cid:21)(cid:18)(cid:5)(cid:1)(cid:12)(cid:6)(cid:16)(cid:3)(cid:13)(cid:3)(cid:5)(cid:1)(cid:4)(cid:21)(cid:8)(cid:1)(cid:9)(cid:5)(cid:12)(cid:13)(cid:12)(cid:7)(cid:14)(cid:1)(cid:23)(cid:12)(cid:5)(cid:1)(cid:14)(cid:3)(cid:18)(cid:5)(cid:1)(cid:15)$(cid:13)(cid:21)(cid:18)(cid:3)(cid:4)(cid:3)(cid:8)(cid:9) (cid:1)(cid:14)(cid:3)(cid:18)(cid:5)(cid:1)(cid:12)(cid:4)(cid:21)(cid:18)(cid:5)(cid:1)
(cid:3)(cid:9)(cid:1)(cid:14)(cid:3)(cid:18)(cid:5)(cid:10)(cid:1)(cid:10)(cid:12)(cid:6)(cid:5)(cid:7)(cid:30)(cid:7)(cid:6)(cid:3)(cid:10)(cid:1)3(cid:1)
!(cid:3)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:1) (cid:4)(cid:12)(cid:4)(cid:12)(cid:8)(cid:1) (cid:23)(cid:21)(cid:18)(cid:5)(cid:1) (cid:9)(cid:21)(cid:18)(cid:10)(cid:1) (cid:14)(cid:3)(cid:10)(cid:1) (cid:4)(cid:21)(cid:4)(cid:3)(cid:8)(cid:9)(cid:10)(cid:1) (cid:15)(cid:3)(cid:1) (cid:6)(cid:21)(cid:4)(cid:23)(cid:14)(cid:7)(cid:6)(cid:7)(cid:9)$(cid:1) (cid:14)(cid:7)(cid:9)(cid:9)$(cid:5)(cid:12)(cid:7)(cid:5)(cid:3)(cid:1)
(cid:22)(cid:18)(cid:28)(cid:21)(cid:8)(cid:1)(cid:12)(cid:1)(cid:23)(cid:12)(cid:5)(cid:9)(cid:12)(cid:25)$(cid:10)(cid:1)(cid:3)(cid:8)(cid:10)(cid:3)(cid:4)(cid:29)(cid:14)(cid:3) (cid:1)
!(cid:3)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:1)"(cid:16)(cid:4)(cid:3)(cid:15)(cid:1)(cid:23)(cid:21)(cid:18)(cid:5)(cid:1)(cid:9)(cid:12)(cid:1)(cid:25)(cid:3)(cid:8)(cid:9)(cid:7)(cid:14)(cid:14)(cid:3)(cid:10)(cid:10)(cid:3) (cid:1)(cid:23)(cid:21)(cid:18)(cid:5)(cid:1)(cid:9)(cid:12)(cid:1)(cid:6)(cid:21)(cid:8)(cid:30)(cid:7)(cid:12)(cid:8)(cid:6)(cid:3)(cid:1)(cid:3)(cid:9)(cid:1)(cid:23)(cid:21)(cid:18)(cid:5)(cid:1)(cid:9)(cid:3)(cid:10)(cid:1)
(cid:7)(cid:8)(cid:14)(cid:12)(cid:10)(cid:10)(cid:12)(cid:29)(cid:14)(cid:3)(cid:10)(cid:1)(cid:3)(cid:8)(cid:6)(cid:21)(cid:18)(cid:5)(cid:12)(cid:25)(cid:3)(cid:4)(cid:3)(cid:8)(cid:9)(cid:10) (cid:1)
!(cid:3)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:1).(cid:3)(cid:14)(cid:7)(cid:4)(cid:1)(cid:23)(cid:21)(cid:18)(cid:5)(cid:1)(cid:9)(cid:12)(cid:1)(cid:23)(cid:12)(cid:9)(cid:7)(cid:3)(cid:8)(cid:6)(cid:3)(cid:1)(cid:3)(cid:9)(cid:1)(cid:23)(cid:21)(cid:18)(cid:5)(cid:1)(cid:9)(cid:12)(cid:1)(cid:6)(cid:21)(cid:4)(cid:23)(cid:5)$(cid:16)(cid:3)(cid:8)(cid:10)(cid:7)(cid:21)(cid:8)(cid:1)(cid:4)(cid:12)(cid:14)(cid:25)(cid:5)$(cid:1)
(cid:9)(cid:21)(cid:8)(cid:1)&(cid:3)(cid:18)(cid:8)(cid:3)(cid:1)9(cid:25)(cid:3)(cid:26)

3
L'homme du double pays, l'homme de la double culture est un
pont, c'est non seulement quelqu'un qui relie et conjoint ses
deux exils, mais quelqu'un qui permet aux autres de passer :
par le passage qu'il est devenu lui-même, lui-même
transformé justement en passeur-médiateur.

Salah Stétié, Hermès défenestré

4
SOMMAIRE

SOMMAIRE ___________________________________________________________ 5
INTRODUCTION ________________________________________________________ 8
Première partie : Vivre la marginalité : Des personnages hors normes ___________ 29
1. Marginalité sociale _______________________________________________ 33
1.1. Physionomie : des êtres différents _____________________________________ 34
1.1.1 Apparence : un physique particulier ________________________________________ 34
1.1.2 Ambiguïté : des personnages hybrides ______________________________________ 46
1.2. Situation : des personnages en difficulté ________________________________ 55
1.2.1. Les adolescents et les vieux _______________________________________________ 56
1.2.2. Les femmes ____________________________________________________________ 67
1.2.3. Les handicapés mentaux et les fous ________________________________________ 83
1.2.4. Les persécutés et les exclus _______________________________________________ 88
2. Marginalité identitaire ____________________________________________ 98
2.1. Onomastique : des prénoms symboliques _______________________________ 99
2.1.1. Identification des protagonistes : des prénoms qui marginalisent ________________ 100
2.1.2. Nomination des personnages : des prénoms qui prédestinent __________________ 104
2.2. Mal-être : le problème de l’origine ____________________________________ 109
2.2.1. Absence de repères : le vide identitaire ____________________________________ 109
2.2.2. Absence de bonheur : les figures du néant __________________________________ 115
3. Marginalité spatiale _____________________________________________ 120
3.1. Espaces de vie : des lieux limitrophes __________________________________ 121
3.1.1. Traitement de l’espace __________________________________________________ 121
5
3.1.2. Périphérie : Lieux des limites, limites des lieux _______________________________ 125
3.2. Errance et appel de l’ailleurs : fuite et évasions __________________________ 136
3.2.1. Errance physique : la mouvance des personnages ____________________________ 136
3.2.2. Errance onirique : pérégrinations de l’esprit _________________________________ 142
3.2.3. Errance et cyclicité : interactions entre ici et ailleurs __________________________ 146
Deuxième partie : Dépasser la marginalité : La quête de soi __________________ 155
1. La quête de l’autre ______________________________________________ 158
1.1. Présence de l’autre : quête du bonheur ________________________________ 159
1.1.1. Un dérivatif ___________________________________________________________ 159
1.1.2. Un substitut __________________________________________________________ 163
1.2. Fonctions de l’autre : dépassement des limites __________________________ 168
1.2.1. Adjuvant : sauveur et initiateur ___________________________________________ 168
1.2.2. Opposant : ennemi et traître _____________________________________________ 177
1.3. « Je est un autre » : images de soi _____________________________________ 183
1.3.1. Dédoublement ________________________________________________________ 183
1.3.2. Perte de l’identité ______________________________________________________ 188
2. La quête de l’ailleurs _____________________________________________ 192
2.1. Voyage virtuel : un ailleurs dans l’ici ___________________________________ 193
2.1.1. L’autre comme passeur _________________________________________________ 193
2.1.2. Le passé comme Ailleurs ________________________________________________ 197
2.2. Voyage réel : Le passé dans le présent _________________________________ 204
2.2.1. Le voyage dans le passé _________________________________________________ 205
2.2.2. La rencontre avec l’autre ________________________________________________ 210
2.2.3. Symbolique du voyage __________________________________________________ 213
2.3. Voyage initiatique : de la marge au centre ______________________________ 218
2.3.1. Le Rocher de Tanios ____________________________________________________ 223
2.3.2. Hasard _______________________________________________________________ 228
2.3.3. Poisson d’or ___________________________________________________________ 235
Troisième partie : Traduire la marginalité : l’interaction des genres ____________ 246
1. Interaction des voix : la polyphonie _________________________________ 248
1.1. Le discours direct d’autrui : dialogisme et oralité _________________________ 249
6
1.2. Le genre intercalaire : polymorphisme _________________________________ 262
1.2.1. Diversité générique ____________________________________________________ 262
1.2.2. Récits (intercalaires) seconds _____________________________________________ 268
2. Interaction des images : le mythe __________________________________ 277
2.1. Images du Paradis et de l’Âge d’or _____________________________________ 279
2.2. Paradis perdu et retour aux origines ___________________________________ 286
2.3. Mythification et démythification des personnages _______________________ 292
3. Interaction des réalités : l’Histoire __________________________________ 300
3.1. Histoire commune : une part de réalité _________________________________ 301
3.2. Histoire personnelle : une part d’autobiographie ? _______________________ 319
CONCLUSION GÉNÉRALE _______________________________________________ 333
BIBLIOGRAPHIE ______________________________________________________ 343

7
INTRODUCTION

Etre un double frontalier toujours
étranger chez l’un et étranger chez l’autre
et ayant un besoin de passer d’un côté et
de l’autre de la frontière.
Jean-Luc Godard1

1 Présentation de Sauve qui peut (la vie), Avignon, juillet 1980.
8
Maalouf-Le Clézio ou le choix de l’hybridité1

A notre époque où nous vivons « un choc de civilisations », un affrontement entre un mouvement de
globalisation mondiale et de mouvements de revendication nationaux, religieux, éthiques ou
culturels, où nous assistons à des génocides commis au nom de la liberté ou celui de la démocratie,
la problématique de l’identité et de l’Autre devient un sujet primordial. Cette problématique est au
cœur de toute littérature2.
À une époque où les débats sur l’altérité– migrance, intégration, acceptations, etc.–
sont récurrents, nous avons choisi deux auteurs très concernés par l’actualité dans le monde et
dont les œuvres portent et propagent des messages de tolérance et d’humanisme, deux auteurs
qui font le pont entre les cultures, qui appartiennent eux-mêmes à deux rives et à deux
cultures et qui en sont les porte-voix. Amin Maalouf et Jean-Marie Gustave Le Clézio sont,
en effet, issus de cultures différentes et cultivent deux idéologies très comparables ; car, si le
premier propose de « réinventer le monde » :
Nous avons besoin de gérer le monde comme si c’était une vaste nation plurielle qui respecte
évidemment les différences, mais qui est aussi une sorte de solidarité planétaire3.
Le deuxième insiste sur l’urgence de changer la définition de l’identité :
C'est d'une autre identité qu'il doit être question aujourd'hui, à la veille d'un nouveau millénaire.
Une identité qui permettrait de conjuguer la spécificité culturelle de chacun et les grandes exigences
de la fraternité humaine4.
« Altérité et marginalité dans les œuvres de A. Maalouf et J.M.G. Le Clézio » :
comment justifier ce choix ?

1 Hybridité ou hybridisme signifie le caractère ou l’état de ce qui est hybride. Le mot hybride qui fait référence
en biologie au « croisement de variétés, de races, d’espèces différentes », désigne, plus généralement, tout ce qui
est « composé de deux éléments de nature différente anormalement réunis » in Le Petit Robert, 1993.
2 Ouafae Gortfi, « A la recherche de l’identité perdue. Les femmes marocaines de Le Clézio », in Ailleurs et
Origines, Toulouse, Univ. Du Sud, 2006, p. 119.
3 « Amin Maalouf », propos recueillis par Stéphan Bureau, in Contact. L’Encyclopédie de la création, juin 2007,
p. 7.
4 Discours de Jean-Marie Gustave Le Clézio prononcé à l'occasion de la réception du Doctorat Honoris Causa à
l'Université de Maurice en 1999, reproduit dans Italiques.
9