ALMANCA VE TÜRKÇEDE DİLBİLGİSEL ZAMANLARIN KULLANIM YERLERİ VE ...

142 Pages·2014·1.78 MB·German

ALMANCA VE TÜRKÇEDE DİLBİLGİSEL
ZAMANLARIN KULLANIM YERLERİ VE
KARŞILAŞTIRILMASI

Özge Sinem İMRAĞ

Yüksek Lisans Tezi
Alman Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı
Yrd. Doç Dr. Dursun BALKAYA
2014
Her hakkı saklıdır
T.C.
ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ALMAN DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI

Özge Sinem İMRAĞ

ALMANCA VE TÜRKÇEDE DİLBİLGİSEL ZAMANLARIN
KULLANIM YERLERİ VE KARŞILAŞTIRILMASI

YÜKSEK LİSANS TEZİ

TEZ YÖNETİCİSİ
Yrd. Doç Dr. Dursun BALKAYA

ERZURUM-2014

I

İÇİNDEKİLER
ÖZET ............................................................................................................................. VI
ABSTRACT ................................................................................................................. VII
KISALTMALAR DİZİNİ ........................................................................................ VIII
ÖNSÖZ .......................................................................................................................... IX
GİRİŞ ............................................................................................................................... 1

BİRİNCİ BÖLÜM
TÜRKÇE VE ALMANCADA DİLBİLGİSEL ZAMANLAR
1.1. ALMANCADA DİLBİLGİSEL ZAMANLAR ................................................... 15
1.1.1. Göreceli (Relativ) Dilbilgisel Zamanlar ........................................................ 17
1.2. TÜRKÇEDE DİLBİLGİSEL ZAMANLAR ....................................................... 19

İKİNCİ BÖLÜM
ŞİMDİ
2.1. ALMANCADA ŞİMDİ .......................................................................................... 22
2.1.1. Güncel Präsens (Aktuelles Präsens) ile İfade Edilen Şimdiki Zaman ........ 23
2.1.2. Genel Präsens (generelles / atemporales Präsens) ile İfade Edilen Şimdiki
Zaman ......................................................................................................................... 25
2.1.3. Futur I ile İfade Edilen Şimdiki Zaman ........................................................ 30
2.1.4. Präteritum ile İfade Edilen Şimdiki Zaman ................................................. 30
2.1.5. Perfekt ile İfade Edilen Şimdiki Zaman ........................................................ 31
2.2. TÜRKÇEDE ŞİMDİ .............................................................................................. 32
2.2.1. Şimdiki Zaman ................................................................................................ 32
2.2.1.1. - yor Ekiyle İfade Edilen Şimdiki Zaman ............................................... 32
2.2.1.2. –mAktA, -mAdA,- IştA, -gIdA gibi Fiilden İsim Yapan Eklerin
Sonuna Bulunma Hal Ekinin Eklenmesiyle Oluşan Eklerle İfade Edilen
Şimdiki Zaman ....................................................................................................... 35
2.2.1.3. -yordur, -mAktAdIr, -mAdAdIr, -IştAdIr gibi Eklerle İfade Edilen
Şimdiki Zaman ....................................................................................................... 36
2.2.1.4. –Ar Ekiyle İfade Edilen Şimdiki Zaman ................................................ 37
II

2.2.1.5. –AcAk Ekiyle İfade Edilen Şimdiki Zaman ........................................... 37
2.2.1.6. -dI Ekiyle İfade Edilen Şimdiki Zaman .................................................. 38
2.2.1.7. –yordu Ekiyle İfade Edilen Şimdiki Zaman .......................................... 38
2.2.1.8. –ArdI Ekiyle İfade Edilen Şimdiki Zaman ............................................ 38
2.2.1.9. –AcAktI Ekiyle İfade Edilen Şimdiki Zaman ........................................ 39
2.2.1.10. –mIş Ekiyle İfade Edilen Şimdiki Zaman ............................................ 39
2.2.1.11. –yormuş, -mAktAymIş, -mAdAymIş, -IştAymIş gibi Eklerle İfade
Edilen Şimdiki Zaman .......................................................................................... 40
2.2.1.12. –AcAkmIş Ekiyle İfade Edilen Şimdiki Zaman .................................. 41
2.2.2. Geniş Zaman .................................................................................................... 41
2.2.2.1. -r/-Ar Ekleriyle İfade Edilen Geniş Zaman ........................................... 42
2.2.2.2. –AcAk Ekiyle İfade Edilen Geniş Zaman .............................................. 45
2.2.2.3. –mAktAdIr Ekiyle ifade Edilen Geniş Zaman ...................................... 46
2.2.2.4. –yor Ekiyle İfade Edilen Geniş Zaman .................................................. 46
2.2.2.5. –yor oluyor/-mAktA oluyor Kalıbıyla İfade Edilen Geniş Zaman ...... 48
2.2.2.6. –AcAk oluyor Kalıbıyla İfade Edilen Geniş Zaman ............................. 48
2.2.2.7. –mIş oluyor Kalıbıyla İfade Edilen Geniş Zaman ................................. 48
2.2.2.8. –dI Ekiyle İfade Edilen Geniş Zaman .................................................... 48
2.2.2.9. –ArdI Ekiyle İfade Edilen Geniş Zaman ................................................ 49
2.2.2.10. –AcAktI Ekiyle İfade Edilen Geniş Zaman .......................................... 49
2.2.2.11. –Ar oldu Kalıbıyla İfade Edilen Geniş Zaman .................................... 49
2.2.2.12. –mIş Ekiyle İfade Edilen Geniş Zaman ................................................ 50
2.2.2.13. –rmIş, -ArmIş Ekleriyle İfade Edilen Geniş Zaman ........................... 50
2.2.2.14. –Ar olmuş Kalıbıyla İfade Edilen Geniş Zaman ................................. 51

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
GEÇMİŞ
3.1. ALMANCADA GEÇMiŞ ...................................................................................... 52
3.1.1. Präteritum ile İfade Edilen Geçmiş Zaman .................................................. 52
3.1.2. Perfekt ile İfade Edilen Geçmiş Zaman ........................................................ 57
3.1.3. Perfekt ile Präteritum Arasındaki Farklar ................................................... 61
3.1.4. Plusquamperfekt İle İfade Edilen Geçmiş Zaman ....................................... 63
III

3.1.5. Futur II ile İfade Edilen Geçmiş Zaman ....................................................... 66
3.1.6. Futur I ile İfade Edilen Geçmiş Zaman ........................................................ 66
3.1.7. Präsens ile İfade Edilen Geçmiş Zaman ........................................................ 67
3.2. TÜRKÇEDE GEÇMİŞ .......................................................................................... 68
3.2.1. Görülen Geçmiş Zaman .................................................................................. 70
3.2.1.1. –dI Ekiyle İfade Edilen Görülen Geçmiş Zaman .................................. 70
3.2.1.2. –yor İkiyle İfade Edilen Görülen Geçmiş Zaman ................................. 72
3.2.1.3. –Ar Ekiyle İfade Edilen Görülen Geçmiş Zaman ................................. 73
3.2.1.4. –mIş Ekiyle İfade Edilen Görülen Geçmiş Zaman ................................ 73
3.2.1.5. –AcAk Ekiyle İfade Edilen Görülen Geçmiş Zaman ............................ 74
3.2.1.6. –dIydI Ekiyle İfade Edilen Görülen Geçmiş Zaman ............................. 74
3.2.1.7. –yordu, -mAktAydI, -mAdAydI gibi Isimden Fiil Yapan Eklerle
Bulunma Hal Ekinin Birleşimiyle İfade Edilen Görülen Geçmiş Zaman ........ 75
3.2.1.8. –rdI / -ArdI Ekleriyle İfade Edilen Görülen Geçmiş Zaman ............... 77
3.2.1.9. -mIştI Ekiyle İfade Edilen Görülen Geçmiş Zaman ............................. 79
3.2.1.10. –AcAktI Ekiyle İfade Edilen Görülen Geçmiş Zaman ....................... 81
3.2.1.11. –AcAk oldu Kalıbıyla İfade Edilen Görülen Geçmiş Zaman ............. 83
3.2.1.12. –mIş olacaktı Kalıbıyla İfade Edilen Görülen Geçmiş Zaman .......... 83
3.2.1.13. –mIş oldu Kalıbıyla İfade Edilen Görülen Geçmiş Zaman ................ 83
3.2.1.14. –mAk üzereydi Kalıbıyla İfade Edilen Görülen Geçmiş Zaman ....... 83
3.2.1.15. –mIş bulunuyor/ –mIş bulunmakta Kalıbıyla İfade Edilen Geçmiş
Zaman ..................................................................................................................... 84
3.2.1.16. –mIş oluyor Kalıbıyla İfade Edilen Geçmiş Zaman ............................ 84
3.2.1.17. –mIş oluyordu / -mIş bulunuyordu Kalıplarıyla İfade Edilen Geçmiş
Zaman ..................................................................................................................... 84
3.2.2. Duyulan Geçmiş Zaman ................................................................................. 84
3.2.2.1. –mIş Ekiyle İfade Edilen Duyulan Geçmiş Zaman ............................... 84
3.2.2.2. –Ar Ekiyle İfade Edilen Duyulan Geçmiş Zaman ................................. 88
3.2.2.3. –dI Ekiyle İfade Edilen Duyulan Geçmiş Zaman .................................. 88
3.2.2.4. –yor Ekiyle İfade Edilen Duyulan Geçmiş Zaman ................................ 88
3.2.2.5. –AcAktIr Ekiyle İfade Edilen Duyulan Geçmiş Zaman ....................... 89
3.2.2.6. –mIştIr Ekiyle İfade Edilen Geçmiş Zaman .......................................... 89
IV

3.2.2.7. -mIşmIş Ekiyle İfade Edilen Duyulan Geçmiş Zaman ......................... 90
3.2.2.8. -yormuş, -mAktAymIş, -mAdAymIş, -IştAymIş gibi Eklerle İfade
Edilen Duyulan Geçmiş Zaman ........................................................................... 91
3.2.2.9. –rmIş / -ArmIş Ekleriyle İfade Edilen Duyulan Geçmiş Zaman ......... 91
3.2.2.10. –AcAkmIş Ekiyle İfade Edilen Duyulan Geçmiş Zaman ................... 92
3.2.2.11. –AcAk olmuş Kalıbıyla İfade Edilen Duyulan Geçmiş Zaman .......... 93
3.2.2.12. “-mIş olacak” Kalıbıyla İfade Edilen Duyulan Geçmiş Zaman ......... 94

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
GELECEK
4.1. ALMANCADA GELECEK .................................................................................. 95
4.1.1. Futur I ile İfade Edilen Gelecek Zaman ........................................................ 96
4.1.2. Futur II ile İfade Edilen Gelecek Zaman ................................................ 100
4.1.3. Präsens ile İfade Edilen Gelecek Zaman (Futurisches Präsens) ........... 101
4.1.4. Perfekt ile İfade Edilen Gelecek Zaman .................................................. 102
4.1.5. Präteritum ile İfade Edilen Gelecek Zaman ........................................... 104
4.2. TÜRKÇEDE GELECEK .................................................................................... 104
4.2.1. -AcAk Ekiyle İfade Edilen Gelecek Zaman ................................................ 105
4.2.2. –AcAktIr Ekiyle İfade Edilen Gelecek Zaman ........................................... 109
4.2.3. –yor olacak / -mAktA olacak Kalıbıyla İfade Edilen Gelecek Zaman ..... 109
4.2.4. -mIş olacak Kalıbıyla İfade Edilen Gelecek Zaman .................................. 110
4.2.5. -mak üzere Kalıbıyla Ifade Edilen Gelecek Zaman ................................... 110
4.2.6. –yor Ekiyle Ifade Edilen Gelecek Zaman ................................................... 111
4.2.7. –Ar Ekiyle İfade Edilen Gelecek Zaman ..................................................... 112
4.2.8. –mIş olur Kalıbıyla Ifade Edilen Gelecek Zaman ...................................... 113
4.2.9. –yor olur kalıbıyla ifade edilen gelecek Zaman .......................................... 114
4.2.10. –dI Ekiyle Ifade Edilen Gelecek Zaman ................................................... 114
4.2.11. –yordu Ekiyle İfade Edilen Gelecek Zaman ............................................. 114
4.2.12. -AcAktI Ekiyle İfade Edilen Gelecek Zaman ........................................... 114
4.2.13. ha … -DI ha … -AcAk Kalıbıyla İfade Edilen Gelecek Zaman .............. 115
4.2.14. –mIş Ekiyle İfade Edilen Gelecek Zaman ................................................. 115
4.2.15. -AcAkmIş Ekiyle İfade Edilen Gelecek Zaman ........................................ 115
V

4.2.16. -rmIş, -ArmIş Ekleriyle İfade Edilen Gelecek Zaman ............................. 116

SONUÇ ......................................................................................................................... 117
KAYNAKÇA ............................................................................................................... 124
ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................................. 129
VI
ÖZET

YÜKSEK LİSANS TEZİ

ALMANCA VE TÜRKÇEDE DİLBİLGİSEL ZAMANLARIN
KULLANIM YERLERİ VE KARŞILAŞTIRILMASI

Özge Sinem İMRAĞ

Danışman: Yrd. Doç Dr. Dursun BALKAYA

2014, 129 Sayfa

Jüri: Yrd. Doç Dr. Dursun BALKAYA (Danışman)
Prof. Dr. Turgut GÖĞEBAKAN
Yrd. Doç. Dr. M. Fikret ARARGÜÇ

Almanca ve Türkçede dilbilgisel zamanların kullanım yerlerini incelediğimiz
çalışmamızın giriş bölümünde zaman ve kip kavramlarını, olay zamanı, konuşma
zamanı ve gönderge zamanı terimlerini açıklamaya çalıştık. Birinci bölümde Almanca
ve Türkçede hangi dilbilgisel zamanların ve kiplerin olduğunu belirttik. İkinci bölümde
“şimdi”, üçüncü bölümde “geçmiş”, dördüncü bölümde ise “gelecek” zaman diliminin
her iki dilde hangi dilbilgisel zaman biçimleriyle ifade edildiğini, bu zaman biçimlerinin
nerelerde kullanıldığını ve kip işlevi üstlendiği kullanımlarını açıklayarak, iki dildeki
benzerlik ve farklılıkları saptamaya çalıştık.
Anahtar Kelimeler: Dilbilgisel zaman, Almancada zamanlar, Türkçede
zamanlar, kip.