ALICE WALKER'IN RENKLERDEN MORU VE ELİF ŞAFAK'IN BABA VE PİÇ ROMANLARININ ...

94 Pages·2015·1.23 MB·Turkish

ALICE WALKER’IN RENKLERDEN
MORU VE ELİF ŞAFAK’IN BABA VE PİÇ
ROMANLARININ PSİKANALİTİK
AÇIDAN İNCELENMESİ

Pınar SÜT GÜNGÖR

Yüksek Lisans Tezi
İngiliz Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı
Doç. Dr. İsmail ÖĞRETİR
2015
Her Hakkı Saklıdır
T.C.
ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İNGİLİZ DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI

Pınar SÜT GÜNGÖR

ALICE WALKER’IN RENKLERDEN MORU VE ELİF ŞAFAK’IN
BABA VE PİÇ ROMANLARININ PSİKANALİTİK AÇIDAN
İNCELENMESİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

TEZ YÖNETİCİSİ
Doç. Dr. İsmail ÖĞRETİR

ERZURUM-2015

I

İÇİNDEKİLER
ÖZET ............................................................................................................................. III
ABSTRACT .................................................................................................................. IV
ÖNSÖZ ............................................................................................................................ V
GİRİŞ ............................................................................................................................... 1

BİRİNCİ BÖLÜM
PSİKANALİZ VE EDEBİYAT
1.1. PSİKANALİZİN TANIMI VE UYGULAMA ALANLARI ................................ 6
1.1.1. Psikanaliz-Edebiyat İlişkisi ................................................................................ 7
1.2. KARŞILAŞTIRMALI EDEBİYAT ÇALIŞMALARI ......................................... 8

İKİNCİ BÖLÜM
RENKLERDEN MORU VE BABA VE PİÇ ROMANLARININ PSİKANALİZİ
2.1. ROMANLARIN TANITIMI VE KONUSU ........................................................ 11
2.1.1. Bilinçaltı Süreçlerin Romanlara Etkisi ............................................................. 15
2.1.2. Oidipus Kompleksi Çıkmazında Celie, Zeliha ve Asya ................................... 26
2.2. BABA İMGESİ VE ENSEST ................................................................................ 38

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
SOSYAL SÜREÇLERİN BİLİNÇALTINA ETKİLERİ
3.1. ERKEK EGEMEN TOPLUMDAKİ KADIN FİGÜRÜ .................................... 48
3.1.1. Aşağılık Duygusu ve Toplumdan Soyutlanma ................................................. 52
3.2. TOPLUMSAL KİMLİK ÇATIŞMALARI .......................................................... 57
3.2.1. Kadınlar Arası İlişkiler ..................................................................................... 60
3.2.2. Lezbiyen İlişkiler, Celie ve Shug ..................................................................... 62

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
PSİKANALİZ VE BENLİK ALGISI
4.1. PARÇALANMIŞ BEN VE BAŞKALDIRI .......................................................... 66
4.2. ÖZ BENİNİ ARAYAN KADIN ............................................................................ 70
4.3. BİLİNÇALTI HASARLARIN YARATICILIĞA ETKİLERİ .......................... 74
II

SONUÇ ........................................................................................................................... 79
KAYNAKÇA ................................................................................................................. 82
ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................................... 85
III

ÖZET
YÜKSEK LİSANS TEZİ

ALICE WALKER’IN RENKLERDEN MORU VE ELİF ŞAFAK’IN BABA VE
PİÇ ROMANLARININ PSİKANALİTİK AÇIDAN İNCELENMESİ

Pınar SÜT GÜNGÖR

Tez Danışmanı: Doç. Dr. İsmail ÖĞRETİR

2015, Sayfa: 85

Jüri: Doç. Dr. İsmail ÖĞRETİR (Danışman)
Prof. Dr. Ahmet BEŞE
Doç. Dr. Melih KARAKUZU

Ortak bir kültür ve normlar çerçevesinde yetişen bireyin bilinçdışı süreçlerini
dizginleyerek ve hayal gücünü kullanarak yazmaya koyulduğu bireyselliği, bir sanat
dalı olarak edebiyatın farklı alanlardan da yararlanmasını zorunlu kılmıştır. Çeşitli
edebiyat eleştiri yöntemleri arasında yazar, içerik, okuyucu ve eserin biçimsel yapısını
incelemeye olanak sağlayan psikanalitik edebiyat eleştirisi, bu bağlamda derinliği en
güçlü olandır. Belli bir değerler sistemine sahip olan bireyin yaşadığı kültür içerisinde
durduğu noktayı belirleyebilmek ve onu temsil ettiği toplumsallığından arındırıp
bireyselliği üzerine yoğunlaşarak iç dünyasını keşfedebilmek maksadıyla incelemeye
tabi tutan alandır psikanaliz.
Bugüne değin edebiyat çevrelerinde çok fazla inceleme alanı bulmuş olan
psikanaliz, tümevarım yöntemiyle bireyden hareketle topluma ulaşma gayretindedir.
Erkek egemen toplumlardaki kadınları konu edinen Color Purple ve Baba ve Piç
romanları bu kültür içerisinde yaşayan kadınların ruh hallerini, bilinçdışı süreçlerinin
gündelik yaşamlarına etkilerini, bastırılmış duygularının su yüzüne çıkışını, eksik
bırakılan yönlerinin karakterleri üzerindeki etkilerini ve en önemlisi de maruz kaldıkları
aşağılanmışlıklarının telafisini nerede aradıklarını konu edinmiştir.
Bu çalışmanın amacı sınırların el verdiği ölçüde Alice Walker’ın bir kadının
çaresizliğini anlattığı ödüllü kitabı Renklerden Moru ve Elif Şafak’ın farklı
medeniyetleri bir potada eriterek özellikle kadın karakterleri analiz ettiği Baba ve Piç
isimli kitabı psikanalitik eleştiri yöntemini kullanarak tahlil etmektir.
Anahtar Kelimeler: Psikanaliz, Oidipus Kompleksi, Ensest, Baba İmgesi, Benlik
Algısı.
IV

ABSTRACT
MASTER THESIS

PSYCHOANALYTICAL STUDY OF ALICE WALKER’S COLOR PURPLE
AND ELİF ŞAFAK’S THE BASTARD OF ISTANBUL

Pınar SÜT GÜNGÖR

Advisor : Assoc. Prof. İsmail ÖĞRETİR

2015, Pages: 85

Jury: Assoc. Prof. İsmail ÖĞRETİR (Advisor)
Prof. Dr. Ahmet BEŞE
Assoc. Prof. Melih KARAKUZU

Individuals living within the framework of a common culture and norms have
written their individuality by means of reining in their unconscious processes and using
their imagination. This individuality necessitates the literature as a field of art to be
utilized from a wide range of different fields. Among various methods of literary
criticisms, the most substantial criticism method that enables the analysis of author,
content, reader and stylistic structure of the work is the psychoanalytic literary criticism.
Psychoanalysis is a field which analyzes the individual holding a certain system of
values in order to determine his position within the culture and to reveal his inner world
by isolating him from the sense of community he is representing and by concentrating
on his individuality.
Psychoanalysis which has been discussed within literary circles up to the present
endeavors to reach to the society with reference to the individual by means of the
induction. The novels of Color Purple and The Bastard of Istanbul, which narrate
women in male-dominant societies touch on the subject of mental states of women
living in this type of culture, effects of unconscious processes on their daily life,
emerging of depressed feelings, effects of sides they are deprived of on their characters
and most importantly the subject of how they are compensating the humiliation they are
subjected to.
The aim of this study is, within certain limits, to carry out an analysis of an award-
winning book, Color Purple of Alice Walker, which narrates the desperation of the
woman and The Bastard of Istanbul in which Elif Şafak analyzes female characters by
uniting various civilizations together via utilizing from psychoanalytic criticism
method.
Keyword: Psychoanalysis, Oedipus Complex, Incest, Father Image, Sense of
Self.
V

ÖNSÖZ
Bireyselliğin ön plana çıktığı modern toplumlarda toplumsallık kisvesi altında
bireye dayatılan kurallar, yapısı gereği bağımsızlığına düşkün olan bireye ters
gelmektedir. Ortak kültüre ters düşmemek maksadıyla zorla da olsa icra edilen birtakım
normlar bireyin ruh halini etkilemekte ve özgürlüğünün kısıtlandığı bu ortamda arzu ve
isteklerini bilinçdışına itmektedir. Bu çalışmada Alice Walker’ın Renklerden Moru ve
Elif Şafak’ın Baba ve Piç isimli kitaplarında bastırılan arzu ve isteklerin zamanla nasıl
kabına sığmayıp farklı şekillerde açığa çıkışına ve libidonun gem vurulamaz gerçeğinde
köşeye sıkışmış kadınların ruh hallerine ayna tutulacaktır. Erkek egemen toplumlardaki
kadınlık imgesinin algılanışı ve farklı zamanlarda farklı coğrafyalarda yaşamalarına
rağmen neredeyse aynı kaderi paylaşmış Celie ve Zeliha karakterlerinin psikanaliz
biliminin verileri ışığında değerlendirilmesi öncelikle hedef olarak belirlenmiştir. Bu
incelemeler yapılırken yaşadıkları zamanın ve toplumun koşulları göz önünde
bulundurulacaktır.
Bu akademik çalışma boyunca hiçbir konuda desteğini esirgemeyen, sonsuz
hoşgörü ve sabrıyla engin bilgi ve birikimlerinden faydalanmamı sağlayan değerli
danışman hocam Doç. Dr. İsmail ÖĞRETİR’e ve Atatürk Üniversitesi İngiliz Dili ve
Edebiyatı Bölümü hocalarına emeklerinden dolayı teşekkür etmeyi bir borç bilirim. Her
türlü fedakârlığı yaparak beni yetiştiren, bugünlere gelmemi sağlayan ve hep yanımda
olan sevgili babama ve başarılarımda en büyük payı olan rahmetli anneme teşekkür
ederim. Ayrıca, tüm lisans ve yüksek lisans süreci boyunca çalışmalarımda bana destek
olan, zor dönemlerimde beni hep cesaretlendiren ve sevgisini hiç esirgemeyen sevgili
eşim Eser GÜNGÖR’e ve son olarak sevgi ve destekleriyle hep yanımda olan değerli
arkadaşlarım Serap ERGUVAN ve Ayşe Nur KAPCI’ya en içten teşekkürlerimi
sunarım.
Erzurum, 2015 Pınar SÜT GÜNGÖR
1

GİRİŞ
Öz benini arayan bireyin hayat yolculuğunda karşılaştığı zorlukları ya da geçmek
zorunda kaldığı çetrefilli yolları tam manasıyla anlayabilmek için ön yargılardan ve
alışılagelmiş toplumsal normlardan bir nebze de olsa uzaklaşarak doğru bir tahlil
yapmak gerekmektedir. Yaratılışı itibariyle karışık bir doğası olan insan, anlaşılmayı
beklemektedir. Basmakalıp düşüncelerden uzaklaşarak her bireyi ait olduğu çevre ve
yaşadığı koşullarda değerlendirmek en doğru sonuçlara götürecektir.
1944 yılında ABD’de dünyaya gelen Alice Walker yoksul bir ailenin sekizinci
çocuğudur. Esasen Afrika kökenli olan Walker, sekiz yaşında geçirdiği bir kaza
sonucunda bir gözünü kaybetmiştir ve bu olay yaşıtlarına göre hayatı bir adım geriden
takip etmesine neden olmuştur. Fakat Walker azimli bir çocuk olarak kendini geliştirmiş
ve toplum sorunlarına çareler aramak ümidiyle yazmaya koyulmuştur. Şair, yazar ve
feminist kimlikleriyle tanınan Walker, yazdığı eserlerle ödüller almıştır. Bu tezde
inceleyeceğimiz Renklerden Moru (The Color Purple) isimli romanı 1983 yılında
Pulitzer ödülüne layık görülmüştür.
Özellikle ırkçılık, toplumsal cinsiyet, bölünmüşlük ve iletişimsizlik konularını ele
alarak birey sorunsalına ışık tutmaya çalışan Walker, kendi yaşadığı hayattan izlekler
sunmuştur. Renklerden Moru Walker’ın yaşadığı sosyo-ekonomik yönden düşük aile
hayatını, Afrika kökenli oluşundan maruz kaldığı ırkçılık söylemlerini ve hepsinden
önemlisi birey olarak kendini kabul ettirememe yaşanmışlıklarını okuyucunun gözleri
önüne sermektedir. Fiziksel yönden kısıtlı oluşunun da sağlamış olduğu avantajı
kullanarak iç dünyasını keşfedebilmiş, hemcinslerinin geçemediği sınırları kalemi
sayesinde aşabilmiştir.
Renklerden Moru isimli romanda cinsiyet ayrımlarına ve özellikle yaşadığı
dönemde hem kadın hem de zenci olmanın zorluklarına değinmiştir. Irkçılık ve cinsiyet
ayrımlarının süregeldiği günümüz modern toplumlarında bile benzeri karmaşalara
rastlamak mümkündür. Walker kendi yaşantısını, o dönemki toplumlarda hâkim olan
geleneksel yaşam tarzını, yaratıcılığını da kullanarak sentezler ve okuyucuya sunar.
Terry Eagleton1 psikanalitik edebiyat eleştirisinin edebi metnin yazarını, içeriğini,

1 Terry Eagleton, Edebiyat Kuramı: Giriş, (Çev.: Tuncay Birkan), Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2004.