T.C. KÜLTÜR BAKANLIÔI YAYINLARI/ 2063 Yayımlar Dairesi Başkanlığı / Sanat-Edebiyat Eserleri Dizisi I 162-31 ALEVİ- BEKTAŞİ ŞİİRLERİ ANTOLOJİSİ CİLT: il (16. Yüzyıl) iSMAIL ÖZMEN - 2 Temmuz 1993 günü Sivas Madımak otelinde çağdışı, yobaz düşüncelilerin yaktığı düşünce semaha duran şehidlerinin ateşten ruhlarının kutsal anısına saygıyla sunulur. - T.C. KÜLTÜR BAKANLIÔI YAYINLARI/ 2063 Yayımlar Dairesi Başkanlığı / Sanat-Edebiyat Eserleri Dizisi I 162-31 ALEVİ- BEKTAŞİ ŞİİRLERİ ANTOLOJİSİ CİLT: il (16. Yüzyıl) iSMAIL ÖZMEN © T.C. KÜLTÜR BAKANLIÖI, 1998-ANKARA ISBN 975-17-1940-2 (Takım) ISBN 975-17-1942-9 Kapak Düzeni/ Canan BAYRAM Alevi-Bektaşi şiirleri antolojisi I [haz.] İsmail, özmen. - Ankara : Kültür Bakanlığı, 1998. 5 c. ; 24 cm. - (Kültür ; Bakanlığı yayınları 2063. Yayımlar Dairesi Başkanlığı sanat-edebiyat eserleri dizisi ; 162-31) ISBN 975-17-1940-2(tk.) I. özmen, İsmail. II. Seriler: . 811 Birinci Baskı, 5.000 Adet TÜRK TARİH KURUMU BASIMEVİ -ANKARA, 1998 Sözlü anlatım geleneğine daha çok bağlı kalrt11ş Anadolu edebiyatı özünü yaşadığı topraklar üzerindeki uygarltktan alır. Anadolu uygarlığmın yapı taşlarmdan birini oluşturan kültür kollarından biri de şiirdir. "Alevi ve Bektaşi Şiirleri Anto/ojisi"ni hazırlayan İsmail Özmen, bir kültür ürünü olan şiirin Selçuklu ve Osmanlı dönemlerindeki sanatlar arasmda en karmaşık, en değişik yapıda olduğunu belirtmektedir. Özmen, divan şairlerinin de kendi kendini bilme ve anlama bilincinden yoksun olduğunu savunmaktadtr. Özmen, bu şiir geleneğinin karşısma Alevi ve Bektaşi şiirini koyarak, değişik bir antoloji ça/Jşması gerçekleştirmiştir. Antolojiler, kitap okur/afi için birer yol gösterici kaynaklardw. Okurlar ulaşmak istedikleri yazara, esere ve konuya antolojiler sayesinde ulaşırlar. İsmail Özmen'in bu titiz ça/Jşması da Alevi ve Bektaşi şiirlerinin dinamik yapısını ve tarihsel sürecini okura aktarması açısından önemli bireseırJir. Bu oylumlu ve zahmetli çaltşması nedeniyle İsmail Özmen'e, kitabı okurla boluşturan Yayımlar Dairesi Başkanlığı'na ve emeği geçen herkese teşekkürlerimi sunanm. M. istemihan TALAY Kültür B~kam İÇİNDEKİLER SUNU ....................................................................................................................... . ALEVİ BEKTAŞİ DERKEN .................................................................................... 7 16. YÜZYILDA ALEVİ -BEKTAŞİ YAZINI ................. ~...................................... 11 BALIM SULTAN...................................................................................................... 15 KALLENDER ÇELEBİ .................................................... ;....................................... 23 YEMİNİ..................................................................................................................... 33 SERSEM ALİ BABA ................................................................................................ 83 MUHYEDDİN ABDAL............................................................................................. 87 KUL YUSUF ...... ...... .. .. ...... ............. ... .. .. ... .... ... .... ........ ...... ......... ... .. .. .. ....... .... .. ..... .. . 1 1l HAKİRİ ..................................................................................................................... 113 HATAYİ .................................................................................................................... 117 ŞAHİ .......................................................................................................................... 191 PİR SULTAN ABDAL.............................................................................................. 195 SEREZLİ PİR SULTAN ABDAL............................................................................ 285 KUL HİMMET ........................................................................................................... 289 KUL İBRAHİM .......................................................................................................... 323 KUL HÜSEYİN ................................................................................................... :.... 325 PİR GAİP ABDAL.................................................................................................... 345 HÜSEYNİ ( HÜSEYİN ABDAL ) ............................................................................ 347 USULİ........................................................................................................................ 351 FUZlJLİ .... ......... ... .. .... .. ............ ... ...... .. .... .. ... .. .. .. . ..... ......... .... ........ .. ... ... .. ............. ..... 357 RUHİ-BAGDATLL................................................................................................. 421 viRANi ..................................................................................................................... 429 SEYYİD NİZAMOÔLU............................................................................................ 469 AZMİ......................................................................................................................... 487 HAY DERİ .... ......... ... .... . ... .. .... .. . .. .. .. . .. . .. .... .... . .. .. . .. ... ............ ... . ... .. ... ... .. ..... . .. ... .... .... . 489 SEHER ABDAL ........................................................................................................ 493 KANBERİ.................................................................................................................. 501 HA y ALİ BEG. ..... ......... ............ .. .. ...................... ..... . ........ ... . ........... ...... ........... ..... ... . 505 MECZUB ABDAL.................................................................................................... 511 Vlll ALEVi VE BEKTAŞİ ŞiiRLERI ANTOWJiSi KELAMİ.................................................................................................................... 513 ASKERİ..................................................................................................................... 517 YETİMİ .............. ;...................................................................................................... 519 SAFİ .......................................................................................................................... 521 HAYRETİ.................................................................................................................. 525 FAzILi ................. -..................................................................................................... 535 FAZLİ ........................................................................................................................ 537 BOSNALI VAHDETİ BABA ................................................................................... 541 SANİ.......................................................................................................................... 549 YETİM ALİ ÇELEBİ ...... .............. .... ........ ........................................ .. ................ ...... 553 CAFERİ..................................................................................................................... 557 KOYUN ABDAL...................................................................................................... 561 TUFEYLİ" .................................... .............................. .................... ............................ 567 ARŞİ .......................................................................................................................... 569 NEMAYİ ................................................................................................................... 571 HÜSREV ............ -........................................................................................................ 575 ŞEMSİ........................................................................................................................ 579 FEYZİ HASAN BABA............................................................................................. 583 KUL ADİL ....... ............ .......... .......................... ........... ........................................ ...... 585 KUL BAYRAMLI..................................................................................................... 587 MİSALİ .......................................................... :........................................................... 589 KUL MAZLUM ..... ,.................................................................................................. 593 HÜSNİYE BACI .............................. _......................................................................... 595 KARAFERYELİ HASAN......................................................................................... 597 KAZIMI..................................................................................................................... 599 NEBATİ.................................................................................................................... 599 HELAKİ .................................................................................................................... 601 SURURİ .................................................................................................................... 603 İSLAMDA GİZEMCİLİK TANIMI ve KAYNAKLAR .......................................... 605 TASAVVUFİ İSİMLER VE KAVRAMLAR SÖZLÜÔÜ........................................ 613 SÖZLÜK.................................................................................................................... 661 KAYNAKÇA ................. .......... ............................................... .................................. 733 SUNU İnsanlık tarihine koşut bir geçmişe sahip olan "sözlü yazm" diğer yazınlara göre tüm gençliğine, diriliğine, gücüne, yeniliğine karşın çok daha yaşlı gözükmektedir. Gerçekten de öyledir. İnsanoğlunun ilk konuşmaya başladığı yarım yamalak sözcükler, tümceler, söylemeye başladığı her yerde sözlü yazın da baş vermeye - üretilmeye başladı. Sözlü yazın yalnız ilkel topluluklara ait bir tür sayılmamalıdır.' En ilkel toplumdan en ileri dü zeyde uygarlaşmış, teknik olanaklara kavuşmuş toplumlara değin sözlü yazın yerini, işle vini, ağırlığını korumuştur, halen de korumaktadır. Varlığından, işlevinden, öneminden hiç bir şey yitirmemiştir. Öyleyse, sözHi yazın kiiçiimsenemez. İlk yaratıcı kaynak odur; düşünce, duygu çırıl -çıplakken ilk kez onun sunduğu giysilere, örtülere sarınarak dışarı çıkar. Yazılı yazın sonra onu cenderesine alır. Yazılara şekillere hapseder. Sözlü yazın değişkendir, diridir, donuk, katı ve sıkıcı değildir. Düşünce ve duyguyu bulunduğu du rnmdan başka durum ve biçimlere sokabilir ve bunu yaparken yeterki yeni halini şeklini ona sevdirebilelim, beğendirebilelim. Sözlü yazın değişkendir derken bu, durumdan du ruma göre ueği~ir, tutarsızdır, güvenihm::z, kargaşayı sever anlamıııa gelmez. Sözlü yazın söylenmeyi, tekrarı çok sever. Saklanması öyle kolaylaşır. Düşman onun yerini bulamaz, saklayıcısı göstermeden. Aslında tüm halkların öyküsü, bilmediğimiz yönleri, nitelikleri hep sözlü yazında gizlidir. Oraya girince bütün bunları bulur, görürsünüz. Sözlü yazın! mızın tarihi yazılmamıştır. Elbette herşeyin bir tarihi, bir öyküsü, başladığı ve bittiği iki belirsiz nokta arasında bir yaşantısı ve bunun da bir anlatılış şekli vardır. Söylenceler, ma sallar, destanlar, dualar, büyüler daha ağırlıklı olarakta yaşamı düzenleyen, deneyim ve birikime dayalı sözler, deyişler, anlatılar, şiirler sözlü yazını oluşturur. Sözlü yazının yara tıcı, bekçisi, taşıyıcısı halktır. Sözlü yazı hakkında bu kısa açıklamadan sonra, Türk toplumunun da sözlü yazın ye teneğinin yüksek ve nitelikli düzeyde olduğunu söyleyebiliriz. Bunu onun gezgin -göçebe bir toplum oluşuna bağlayabiliriz. Türk toplumu içinde Alevi - Bektaşilerin baskıların, horlama ve itmelerin etkisiyle sözlü yazına daha çok yer ve önem verdikleri belli. Bu onların belleğini daha çok geliştirmiş. Söze -saza saygılı davranmalarını, sözü - sazı kut sallaştırmalarını sağlamıştır. Alevi -Bektaşiler, sözlü yazının her türünü kolayca kullan mış en nitelikli, olgun yapıtlarını sözlü yazınla vermişler. Sözlü yazının Şah İsmail Hatayi ile gerilediğini, kalemin, divitin onunla bu yazına girdiğini söyleyenler varsa da, yazının icadı ile sözlü yazın toplumlarda yer yer yazılı biçime dönüşmeye başlamıştır. Zaten bu nun böyle olduğunu söylemede de hiçbir sakınca yok. Ben çalışmalarımı, dikkatimi daha çok sözlü yazına yönelttim. Sözlü yazın söz, fıkra, şiir, dua, öykü, epope, masal - mata! şeklinde oluşuyor. Düzyazı (nesir) dediğimiz türü, şiirin karşıtı durum olarak görüyoruz ve biz bunu "uzun söz -sözlü metin" şeklinde vurguluyoruz. 2 A_LEVİ VE BEKTAŞi ŞiiRLERİ ANTOf:OJJSL_ _______________ Bunun da hepsinin en güzel örneklerini - hem de yığınla -Alevi -Bektaşi topluluğu belleğinde bulabiliriz. Alevi - Bektaşi yazını üzerine çalışmaların hiçte kolay olmadığını, konunun geçmiş zaman içinde geniş, çok geniş bir alana yayılarak dağıldığını, çoğu nokta ve yerlerinin ka ranlıklara gömülü, dağılmış, pörsümüş, "yok" durumda olduğunu, üzerinde resmi ideoloji baskısının sürüp gittiğini, resmi yerlerden, özel kişilerden döküman, belge almaya çalış manın aslan ağzından nimet almak kadar zor olduğunu, bu konuda son yıllarda yayın pat laması olmasına karşın ne yazık ki yapıtların çoğunun, birbirinin tekrarı durumunda bu lunduğunu üzülerek gördüm, şaşırdım, çaresiz kaldım. Yeniden başa döndüm; Besim Atalay'ın 1327'de eski yazı ile yayınladığı Alevi - Bektaşi edebiyatı kitabından, Saadeddin Nüzhet Ergun'un 1932'den başlayıp 1957'1ere kadar yayına sunduğu dört ciltlik isimleri bile değişik Alevi - Bektaşi Nefesleri kitap larına döndüm. Bu kitaplar konunun temeli, nüvesi, ilki durumundaydı. Abdulbaki Gölpı - narlı'nın 1963'de yayınladığı Alevi - Bektaşi Nefesleri kitabından, Ali Rıza Öğc'nin (Kadiri Baba'nın) Alevi - Bektaşi Nefes ve Şiirleri adlı yapıtına daldım, birşeyler aldım, onlarca, yüzlerce kitap, binlerce sayfa gezdim. Doymadım, durmadım. Fuad Köprü'nün değerli yapıtlarından, yazılarından ışıklar kaptım. Köylülere, derneklere, ocaklara, yol oğullarına, bel oğullarına gittim. Eli kalem tutanlardan, saz çalıp coşanlardan, bantlardan, kasetlerden yardım dilendim. Divanlarda, cönklerde gezdim, yattım, kalktım. Nerede bir çiçek gördüysem fotokopisini aldım, yazdım topladım. Fuzuli, Seyyid Nesmi, Hayreti, Hayali, Naili, Nebi, Bağdatlı, Seyrani, Virani, Ruhi. Cahit Öztelli'nin, Atilla Özkırımlı' nın, Rıza Zelyut'un, Turgut Koca'ların daha nice nice ustaların izlerinde yürüdüm, sayfa sayfa taradım durdum, topladım durdum. Topladıkarımı ak kağıtlar üzerine döktüm, ge ceyi gündüze kattım, yolun sonuna yaklaştım, 'ta 13. yüzyıldan kalkıp 19. yüzyılın kapıla rına değin geldim. zaman denizinde 600 yıllık yol yürüdüm. Sona varamadım daha inşal lah Tanrı yardım eder, nasip ederse sona varma niyetindeyim, buuda azimli ve kararlıyım. Bazı masallarımıza şöyle bir tekerlemeyle girilir: "Az gittik uz gittik, dere tepe düz gittik, altı ay bir güz gittik, bir de gerimize dönüp baktık ki ne görelim ancak bir arpa boyu yol gitmemişmiyiz" yani yerimizde saymışız. Ben de bu kitapta öyle mi yaptım. İşin sonuna doğru yaklaştıkça bu sorunun yanıtının "hayır" olması beni sevindiriyor. Başlangıçta, kitap yayın bolluğu işin kolay olduğunu sandırsa da, Alevi - Bektaşi yazını üzerine çalışmanın ne değin zor olduğunu biliyordum: Konularının soru ve sorunlarının geçmiş zaman içinde (13. yüzyıldan bu yana) çok geniş ve çok uzun bir geçmiş alana kum taneleri gibi serpildiğini, dağınıklıktan, ilgisizlikten büyük çoğunun yitip gittiğini, kalanlarında korkup karanlıklarda gizlendiğini, onları taşı - yan belleklerin artık yorularak ipin ucunu bıraktığını gördükçe şaşmamak, hayretlere düşmemek olanaksız, onu da biliyorum. Aslında Alevi -Bektaşiler üzerine son yıllarda yazılanlarda görülen yayın patlaması - nın pek de öyle önemli bir yenilik, düzeyli buluşlar getirmediğini, birbirlerinin yinelen meleri biçiminde sürüp gittiğini üzülerek gördüm. Şaşırdım, üzüldüm, umarsız yeniden
Description: