Albumasaris de revolutionibus nativitatum

380 Pages·1968·15.058 MB·Latin

by  Abu-Ma’shar Jafar Ibn-Muhammad, David Pingree

ACADEMIA SCIENTIARYM GERMANICA
BEROLINENSIS
BIBLIOTHECA
SCRIPTORVM GRAECORVM ET ROMANORVM
TEVBNERIANA
EDITA CONSILIO ATQYE AVCTORITATE
INSTITYTI
GRAECOROMANAE ANTIQVITATIS
STYDIIS COLENDIS DESTINATI
LIPSIAE IN AEDIBYS B.G.TEVBNERI MCMLXVIII
ALBVMASARIS
DE REVOLVTIONIBYS
NATIVITATYM
EDIDIT
DAVID PINGREE
LIPSIAE IN AEDIBYS B.G.TEVBNERI MCMLXYIII
BIBLIOTHECAETEVBNERIANAE
HVIVS TEMPORIS
REDACTOR: JOHANNES IRMSCHER
HOC VOLVMEN IMPRIMENDVM
CVRAVIT BRVNO DOER
VLN 294/375/6/68 · ES7M
COPYRIGHT 1968
BY B.G.TEVBNER V Ε R L A G S G Ε S Ε L LS C Η A F Τ LEIPZIG
PRINTED IN THE GERMAN DEMOCRATIC REPVBLIC
LIPS IA E: TYPIS B.G.TEVBNERI (111/18/154)
PRAEFATIO
DE AYCTORE ET OPERE
Abu Ma'shar1) Ja'far ibn Muhammad (Άπομάσαρ,
Albumasar), celeberrimus medii aevi astrologus, natus est
in Balkh die 10. Augusti anno 7872). eum induxit in
secreta philosophiae et in astrorum scientiae studium in-
stigavit ille primus Arabum philosophus, Ya'qüb ibn
Ishäq al-Kindi; sed non ante animum ad astrologiam
vertit quam annos 47 vitae suae compleverat. hinc est
concludendum eum inter annum 834 atque mortem eius
in urbe Wäsit, die 8. Martii anno 886 libros novem scrip-
sisse Ahk^äm tahäwil sin! al-mawäl!d (De revolutionibus
annorum nativitatum).
Qui libri, ut multi alii ab Abü Ma'shar scripti, magnam
habebant famam apud medii aevi astrologos sive Maho-
metanos sive Christianos. restant hodie quattuor codices
textum Arabicum continentes3) et epitome a sectatore
Abu Ma'shar saeculi X nomine Abü Sa'id Ahmad ibn
'Abd al-Jalil al-Sijzi facta4); idem al- Sijz! in linguam
Persicam 'De rev. nat.' transtulit5). versio Graeca autem
1) H. Suter, Die Mathematiker und Astronomen der Araber
und ihre Werke, Abh. zur Gesch. der math. Wies., X. Heft,
Leipzig 1900, impr. sec. Ann Arbor 1963, 28—30; C. Brockel-
mann, GAL2 I, Leiden 1943, 250-251 et Suppl. I, Leiden 1937,
394-396.
2) Vide horoscopum cap. 3, 1 servatum et JAOS 82, 1962, 487
n. 6. Erravi versionem Byzantinam assereng e translatione Per-
sica al-Sijzi dependere.
3) Duo Escorialenses (917 atque 977), unus Parisinus (Β. N. ar.
2588), et unus Oxoniensis (Bodl. I 878 = Laud. A 137).
4) Tres sunt codices huius epitomes Constantinopolitani
(Hamidiye 837 ff. 31-62; A§ir Reis 570 ff. 28v—58v; et Esat
1998 ff. 26v—53v), unus Oxoniensis (Bodl. I 948 = Hunt. 437).
5) C. A. Storey, Persian Literature II, 1, London 1958, 39.
V
PRAEFATIO
ab ignoto Byzantino facta est exeunte saeculo X1); et
haec reddita est Latin©2) saeculo XIII3), fortasse anno
12624). atque invenitur etiam in codice ad Bibliothecam
Nationalem pertinente Parisiis hoc opus in linguam
Francogallicam versum.5)
Non autem opus Abü Ma'shar solum de revolutionibus
annorum nativitatum tractat; fundamenta doctrinae apud
mathematicos inveniuntur imperii Romani. et primo de
ilia (quanto nosci potest) scripsit Dorotheus Sidonius,
astrologus primi post Christum natum saeculi famosissi-
mus, in libro quarto Pentateuchi. Pentateuchus in ser-
monem Pahlavicum est translatus medio saeculi III; cuius
translationis revisionem fine IV vel initio V factam sae-
culi in linguam Arabicam vertit 'Umar ibn al-Farruk-
hän al-Tabarl c. annum 800®); e Dorotheo doctrinam
exhauserunt et Hephaestio Thebanus7) et Rhetorius
Aegyptius8). vestigia autem methodorum in De rev. nat.
1) Cf. infra p. VIII
2) Ed. a H. Wolf in Εις τήν τετράβιβλον τον Πτολεμαίου εξ-
ηγητής άνώννμος etc., Basileae 1559, 207—279; verum aucto-
rem bums libri Hermeti attributi recognovit C.-E. Ruelle in
Comptes rendus Acad. Inscr. et belles-lettres, 1910, 34—39.
3) Codicem XIII saec. invenit C. H. Haskins, Studies in Medi-
aeval Science, ed. sec., Cambridge, Maes., 1927, 222. codices
alii enumerantur a Haskins, loc. cit., et a F. J. Carmody, Arabic
Astronomical and Astrological Sciences in Latin Translation,
Berkeley and Los Angeles 1956, 95.
4) In codice olim servato in William Alexander Percy Memorial
Library, Greenville, Mississippi, titulus cuiusdam opens Abü
Ma'shar legitur: De annorum revolutionibus, de Graeco in Lati-
num translatum anno 1262; vide S. de Ricci et W. J. Wilson,
Census of Medieval and Renaissance Manuscripts in the United
States and Canada, New York 1935, sub Mississippi, Greenville,
incertum autem est utrum hoc opus sit De revolutionibus anno-
rum nativitatum an De revolutionibus annorum mundi; codex a
Greenville fugitavit. sed De rev. ann. mundi non e Graeco reddi-
tum est.
5) Carmody, loc. cit.
6) Pentateuchi, libri in historia astrologiae praestantissimi, nunc
praeparo editionem, quae paucis annis, ut spero, apparebit.
7) 2, 26-27 in CCAG 8, 2; 91-92 et 6; 102.
8) CCAG 5, 3; 125 et 8, 1; 241-242.
VI
PRAEFATIO
expositarum inveniuntur quoque in Ya vana j ätaka1) libro
quem Yavanesvara („Dominus Graecorum") e lingua
Graeca in Sanscriticam transtulit anno 149/150 et quem
Sphujidhvaja metrice redegit anno 269/270; in Antholo-
giis2) Vettii Valentis, quae etiam in sermonem Pahlavicum
sunt versae sub nomine Yizhidhak (= Arabice Bizidaj);
in Mathesi3) Firmici Materni; in Introductione4) Pauli
Alexandrini; in Commentario in Paulum Alexandrinum5)
false ad Heliodorum attributo; et in Fruct^ e), cuius auctor
non recte est nominatus Ptolemaeus. hinc et in imperio
Romanorum et in illo Sassanidum revolutionibusstuduisse
annorum nativitatum videtur astrologos; hanc scientiam
Arabis tradiderunt libri Pahlavici.
Quod confirinatum est auctorum nominibus de revo-
lutionibus nativitatum annorum operum in libro Fihrist7)
ab Ibn al-Nadim scripto memoratorum et in compila-
tione8) ab al-Damaghäni fact^excerptorum. hi enim sunt:
Graeci: Hermes, Valens, Dorotheus, Ptolemaeus.
Persae saec. VIII/IX: Zädhän Farrukh al-Andarzghar,
Mäshä'alläh ibn Äthan al-Basrl (Iudaeus), Abu Sahl
al-Fadl ibn Naubakht, Abu Bakr ibn 'Umar ibn al-
Farrukhän al-Tabar! (filius Dorothei translatoris),
al- Hasan ibn Sahl ibn Naubakht.
Discipuli Persarum: Abu 'All Yahyä ibn Ghälib al-
Khayyät (discipulus Mäshä'alläh), 'Abdallah ibnMas-
rür al- Nasräni (discipulus Abu Ma'shar).
Alii auctores eiusdem temporis: Sahl ibn Bishr al-
YahGdi (lector Pentateuchi Dorothei assiduus), Ya'qfib
1) Editio mea textus Sanscritici mox publicabitur in serie
librorum Harvard Oriental Series nuncupata.
2) Passim, sed maxime 4; 5,5—6; 6,4; 9,2; et CCAG 8,1;
161-171.
3) 5, 3, 3 (parodicus Saturnus).
4) 34 (p. 91, 1.13 ed. Boer) atque schol. 91-92 (p. 132 ed. Boer).
5) 38; cf. CCAG 7; 101-102.
6) 24; 31; 65; et 87. Vide etiam CCAG 2; 195-203.
7) 7, 2 (pp. 265-285) in ed. G.Flügel, Leipzig 1871.
8) MS. AT. 970 = 512 (H) collections Garrett in Princeton
University Library, vide etiam codices Or. 5583 et Or. 5671
Musei Britannici; Brockelmann, GAL, Suppl. I, 864.
VII
PRAEFATIO
ibn Ishäq al-Kindi (magister Abu Ma'shar qui et in
aliis de astrologia libris suis doctrinas sequitur tem-
poris Sassanidum).
Ergo omnia fere quae de hac doctrina in libris Arabicis
inveniuntur tempore primorum Abbasidum calipharum
scriptis procul dubio deprompta sunt ex operibus Pahla-
vicis nunc miserrime perditis. astrologia autem Persica
florescente Sassanidum imperio doctrinarum erat com-
mixtio Graecarum, Indicarum, atque Iranicarum.1)
De fato translationis De rev. nat. Byzantinae non est
multum quod adhuc dici potest, usi sunt certe hoc libro
auctor Hermippi anonymus2) astrologusque c. annum
10153) atque etiam Eleutherius Zebalenus4), qui natus
est die 12. Augusti anno 1040; vide etiam capitulum ano-
nymum in manuscripto v.5) ex his apparet versionem
Graecam hie editam primo esse Constantinopoli c. annum
1000 lectam.
1) Vide Isis 54, 1963, 229 -246.
2) Vide F. Boll et C. Bezold, Eine arabisch-byzantinische Quelle
des Dialogs Hermippos, Sitz.-Ber. Heidelberg. Akad. Wiss., Phil.-
hist. KZI. 3, 1912, Abh. 18, Crediderunt F. Schumacher, De Ioanne
Katrario Luciani imitatore, Bonn 1898, et Boll Hermippum a
scriba Ioanne Catrario (fl. 1309—1322) compositum esse; sed hanc
opinionem refutavit G. Mercati, BZ 24, 1923/24, 300-305. Sed
vide nunc F. Jürss, BZ 59,1966, 275-284.
3) Tempus huius astrologi ex his locis cognoscitur in P:
a) ff. 74^-76v, cap. 218 (CCAG8, 1; 253-255): ϋεμάτων diei
21 Septembris 1002 et mentio diei 18 Aprilis 1009;
b) ff. 77—78, cap. 222: δεμάτια dierum 11. Octobris 984 et
13 Octobris 1011;
c) ff. 80v—81, cap. 232: ΰεμάτιον diei 26 Septembris 1006;
d) ff. 82V-84, cap. 235: δεμάτια dierum 12 Septembris 972
et 7 Maii 977;
e) ff. 94—94v: δεμάτων diei 29 Augusti 1011; et
f) f. 129. cap. 335 (CCAG 2; 139-150): dodecaeteris anno 996
scripta.
Eius De rev. nat. lectio foliis 74—78v, cap. 219 atque 222-225,
et foliis 82v—84, cap. 235, probatur. Vide etiam capitula „Rhe-
torii" contaminata in CCAG 8, 1; 232—237 edita.
4) Vide CCAG 2; 132-136 atque 5, 1; 227-228.
5) Vide CCAG 5,1; 239-240. Hoc opus ab Abü Ma'shar ipso
quoque citatur in Vat. gr. 1056, f. 231v. Astrologus Mytilenaeus
Ioannes Abramius (fl. c. 1375—1400) mentionem Abü Ma'shar
doctrinarum fecit de revolutionibus annorum non nativitatum
VIII
PRAEFATIO
DE CODICIBVS
Parisinus Graecus 25061), codex 216 foliorum, initio Ρ
saeculi XIV a duobus est transcriptus librariis, quorum
alius if. 1-144 scripsit, alius if. 145—216 (f. 149 a manu
tertia scriptum), folia 1-163 Parisini Graeci24242) e foliis
l-148v codicis Ρ exeunte saeculo XIV translata sunt.
Prima certe Ρ pars (et, ut credo, fere totus codex)
compilationem continet Constantinopoli3) factam fine
saeculi XI4); sed compilator frequentius opere astrologi
c. annum 1015 usus est, cuius fragmenta et in aliis
manuscriptis inveniuntur.
In Ρ servatae sunt haec operis Abti Ma?shar capitula:
if. 156-158v (cap. 389) = 9, 7 (pp. 229-239)
if. 173v-175v (cap. 433-435) = 3, 9-10 (pp. 170
u. ad 182) et 5, 7 (p. 224).
Vaticanus Graecus 1915) scriptus quoque est initio V
saeculi XIV. De rev. nat. invenitur in if. 248v-286v:
if. 248v-263v - pp. 1-83
ff. 268v-281 — pp. 83—166
Bed mundi in marg. Laur. 28,16; quorum scholiorum aliqua^ a
G. Mercati sunt edita in libro eius eruditissimo, Scritti d'Isidoro
il cardinale Ruteno, Studi e testi 46, Roma 1926, 97 n. 2.
1) CCAG 8,1; 74-115.
2) CCAG 8, 1; 69-74.
3) Compilatorem Constantinopoli vixisse noscitur e duobus locis
in P:
a) f. 42, cap. 65: έπι υποδείγματος έστιν ό γεννητικός ώρο -
σκόπος Λέων κα άναφοραι διά Βυζαντίου ρλε; et
b) f. 126, cap. 329: περίοδος των ζωδίων τοϋ διά Βυζαντίου.
4) Tempus quo vixit etiam duobus locis attestatur:
a) f. 57, cap. 145 (CCAG 2; 213): υποδείγματος χάριν έτους
ςφογ' (= 1065); et
b) f.95v, cap. 244: μηνι Ίαννουαρίω δ' ημέρα ά Ινδ. β' έτους
,ςφοβ' (— Dominica dies 4 Ianuarii 1064).
Studium astrologiae scientiae temporibus imperatorum Com-
nenorum tractavit L. Oeconomos, La vie röligieuse dans l'em-
pire bvzantin au temps des Comnenes et des Anges, Paris 1918,
65-102.
5) CCAG 5, 2; 3—23 atque I. Mercati et P. Franchi de' Cava-
lieri, Codices Vaticani Graeci I, Romae 1923, 220—227. nunc
videas librum viri in rebus palaeographicis peritissimi A. Turyn.
IX
PRAEFATIO
ff. 283v-285v = pp. 167-182
ff. 281 -283v = pp. 182-194
if. 263v-268v = pp. 195-224
ff. 285v-286v = pp. 224-228 et appendices tertia
quartaque.
Hinc videtur V e codice 34 foliorum dependere, quorum
unumquodque 125/130 continet linearum nostrae edi-
tionis; haec 34 folia autem confusa sunt et a codicis V
scriba hoc ordine transcripta:
ff. 1-13 cont. indicem et 1503 11.;
ff. 18-29 cont. 153311.;
ff. 32-33 cont. 251 11.;
ff. 30-31 cont. 251 11.;
ff. 14-17 cont. 536 11.; atque
f. 34 cont. 133 11.
V in manibus erat celeberrimi Cardinalis Isidori1), qui
obiit 27. die Aprilis anno 1^63 aetate c. 80 annorum2).
1) Mercati, Scritti, p. 68.
2) De Isidoro post librum Mercati editum tractatus scribebantur
multi, quorum tituli sunt hi:
G. Mercati, Atti della Pontificia Accademia Romana di Ar-
cheologia, ser. Ill, Mem. 1,1, 26—30; impr. sec. in Opere minore
IV, Cittä, del Vaticano 1937, 188-192.
A. Ziegler, Isidore de Kiev, apötrede l'Unionflorentine, Irönikon
13, 1936, 393-410.
A. Ziegler, Die Union des Konzils von Florenz in der russischen
Kirche, Wiirzburg 1938, passim.
Concilium Florentinum: Documenta et Scriptores, ed. G.
Hofmann et al., Romae 1942sqq., passim.
G. Hofmann, Papst Kalixt III und die Frage der Kirchen-
einheit im Osten, Miscellanea Giovanni Mercati III, Studi e testi
123, Cittä, del Vaticano 1946, 209-237.
G. Hofmann, Ein Brief des Kardinals Isidor von Kiew an
Kardinal Bessarion, Or. Chr. Per. 14, 1948, 405-414.
A. G. Welykyj, Analecta Ordinis s. Basilii, Ser. II, II, 1, 1950,
285-292.
A. W. Ziegler, Vier bisher nicht veröffentlichte griechische
Briefe Isidors von Kijev, BZ 44, 1951, 570-577.
A. W. Ziegler, Die restlichen vier unveröffentlichten Briefe
Isidors von Kijev, Or. Chr. Per. 18, 1952, 135-142.
G. Hofmann, Quellen zu Isidor von Kiew als Kardinal und
Patriarch, Or. Chr. Per. 18, 1952, 143-157.
X