alberto manguel gıannı guadalupı

475 Pages·2015·26.41 MB·Turkish

ALBERTO MANGUEL
GIANNI GUADALUPI
Çevirenler: Sevin Okyay - Kutlu khan Kutlu
II. CİLT

HAYALI YERLER SOZLUGU
II. Cilt
Alberto Manguel 1948’de Buenos Aires’te Arjantinli bir ana babanın çocuğu olarak
doğdu. Çocukluğunu babasının diplomatik görevi nedeniyle İsrail'de geçirdi. Çek
bakıcısından İngilizce ve Almanca öğrendi. Anadili ispanyolcayı, 1955’te Arjantin’e
döndükten sonra öğrendi. Öğrenciliğinde Jorge Luis Borges’e dört yıl süresince ki­
tap okudu. Yaşamını Fransa, İtalya ve İngiltere gibi değişik ülkelerde sürdüren Man­
guel, 1988'den beri Kanada vatandaşı.
Yazarlığı yanında çokdilli bir çevirmen, antoloji yazarı ve editör olarak uluslararası ün
kazanan Manguel’ln başlıca yapıtları arasında The Dictionary of Imaginary Places
(Hayali Yerler Sözlüğü), 1992'de McKItterlck Ödülü’nü kazanan romanı News from a
Foreign Country Came (Yabancı Bir Ülkeden Haberler Geldi) ve Kanada’da Kurma-
ca-Dışı dalında Genel Vali Ödülü’nü kazanan Reading Pictures: A History of Love
and Hate (Resimleri Okumak: Aşk ve Nefretin Tarihi) sayılabilir.
Manguel'ln Türkçeye çevrilen diğer kitapları şunlardır: Başka Ateşler: Latin Amerika­
lı Kadın Hikâyeciler Antolojisi (Çev. Tomris Uyar, 1988); otuzdan fazla dile çevrilip
uluslararası bir çoksatar olan, Times Literary Supplement tarafından Yılın En iyi Ki­
tapları arasına seçilen ve Fransa’da Medicls Ödülü’nü kazanan Okumanın Tarihi
(Çev. Füsun Elioğlu, YKY, 2001); Borges’e kitap okuduğu günlere ilişkin anılarını an­
lattığı Borges'in Evinde (Çev. Cem Akaş, YKY, 2002); Palmiyelerin Altında Stevenson
(Çev. Cem Akaş, YKY, 2004).
Gianni Guadalupi İtalyan asıllı bir tarihçi, çevirmen, editör ve kitap koleksiyoncusu­
dur. Otuz yıldan fazladır özellikle gerçek ve kurmaca gezi yazıları yazıyor, çeviriyor,
bu konularda antolojiler hazırlıyor. Başlıca Kitapları: The Discovery of the Nile
(1997, Nil’in Keşfi), China Through the Eyes of the West: From Marco Polo to the Last
Emperor (2004, Batı’nın Gözleriyle Çin: Marco Polo'dan Son imparator’a). Guadalu-
pi'nin kitaplarından sadece Anthony Shugaar ile hazırladığı Latitude Zero: Tales of
the Equator Türkçeye çevrilmiştir: Ekvator Hikâyeleri (Çev. Nazmiye Özgüç, 2004).
Sevin Okyay 1942’de İstanbul’da doğdu. Arnavutköy Amerikan Kız Koleji’ni bitirdi.
1963’ten beri çevirmenlik, 1976’dan beri gazetecilik yapıyor. Özellikle sinema, caz
ve spor üzerine yazıyor. Kitapları: ilk Romanım (roman, 1996); 120 Filmde Seyri-
âlem (sinema eleştirileri, 1996); Çiçek Dürbünü (denemeler, YKY, 1998). Başlıca
Çevirileri: Ted Hughes’dan ilk Dünya Hikâyeleri (YKY, 1998), Edouard Roditi’den
Türkiye Tatları (YKY, 1999), J.D. Salinger’dan Yükseltin Tavan Kirişini Ustalar ve Sey-
mour - Bir Giriş (Coşkun Yerli İle, YKY, 1999), George Orwell’dan Hayvanlar Çiftliği
(2000); J. K. Rowllng’in Harry Potter dizisinden Sırlar Odası (YKY, 2001), Azkaban
Tutsağı (K. Kutlu ile, YKY, 2001), Ateş Kadehi (K. Kutlu ile, YKY, 2001) ve Zümrüdü-
anka Yoldaşlığı (K. Kutlu İle, YKY, 2003). Gül Sarıoğlu İle de aynı dizinin “yardımcı ki­
taplarından Fantastik Canavarlar Nelerdir, Nerelerde Bulunurlar?'ı (YKY, 2002) çe­
virdi.
Kutlukhan Kutlu 1972’de İstanbul’da doğdu. Kadıköy Anadolu Lisesi’ni ve İstanbul
Üniversitesi İngiliz Dili ve Edebiyatı bölümünü bitirdi. 1991’de Nokta - Ne Nerede
kadrosuna katılarak sinema, edebiyat ve müzik üzerine yazmaya başladı. Çeşitli ya­
yın organlarında yazarlık ve editörlük yaptı. Daha çok film eleştirileri ve sinema yazı­
ları yazıyor, çeviri yapıyor. Çevirileri: J. K. Rowllng’in Harry Potter dizisinden Azka­
ban Tutsağı (S. Okyay İle, YKY, 2001), Ateş Kadehi (S. Okyay ile, YKY, 2001) ve
Zümrüdüanka Yoldaşlığı (S. Okyay ile, YKY, 2003). Gül Sarıoğlu ile de aynı dizinin
“yardımcı kitaplarından Çağlar Boyu Quidditch’\ (YKY, 2002) çevirdi.
Yapı Kredi Yayınları - 2220
Edebiyat - 670
Hayali Yerler Sözlüğü -II. Cilt / Alberto Manguel - Gianni Guadalupi
Özgün Adı: The Dictionary of Imaginary Places
Çevirenler: Sevin Okyay - Kutlukhan Kutlu
Resimler: Graham Greenfield
ve Eric Beddows(s. 24, 91, 153, 154, 258, 346, 468, 476, 517, 531,543, 695, 794, 816 ve 923)
Harita ve Planlar: James Cook
BARATARİA maddesindeki alıntı, Roza Hakmen'ln çevirdiği
La Mancha'lı Yaratıcı Asilzade Don Quijote’den (YKY) alınmıştır.
Italo Calvino maddeleri, Işıl Saatçıoğlu’nun çevirdiği Görünmez KentleYüen (YKY) uyarlanmıştır.
KÖPAN ADASI maddesindeki şiir, Barış Pirhasan’ın çevirdiği Köpan Avindan (Roll Yayın) alınmıştır.
MORDOR maddesindeki şiir, Metis Yayınlarından Çiğdem Erkal ipek çevirisiyle çıkan
“Yüzüklerin Efendisi" üçlemesinden alınmıştır (Çeviren: Bülent Somay).
Kitap Editörü: Selahattin Ozpalabıyıklar
Düzelti: incilay Yılmazyurt
Kapak Tasarımı: Nahlde Dikel
Grafik Uygulama: Akgül Yıldız - Arzu Çakan - Banu Kaşıkçı
Baskı: Üç-Er Ofset
Yüzyıl Mah. Masslt 5. Cad. No: 15 Bağcılar / İstanbul
İngilizce ilk Baskı: 1980
Çeviriye Temel Alınan Baskı:
(Newly Updated and Expanded) The Dictionary of Imaginary Places,
Alfred A. Knopf Canada, Toronto 1999
YKY'de 1. Baskı: İstanbul, Temmuz 2005
2. Baskı: İstanbul, Ocak 2007
ISBN 975-08-0976-9
Takım ISBN 975-08-0974-2
© Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Ticaret ve Sanayi A.Ş. 2005
Bu kitabın telif hakları Akçalı Telif Hakları Ajansı aracılığıyla alınmıştır.
©Alberto Manguel ve Gianni Guadalupi, 1990
© Graham Greenfield ve Erle Beddows (resimler), James Cook (harita ve planlar) 1999
Bütün yayın hakları saklıdır.
Tanıtım için yapılacak kısa alıntılar dışında
yayıncının yazılı izni olmaksızın
hiçbir yolla çoğaltılamaz.
Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Ticaret ve Sanayi A.Ş.
Yapı Kredi Kültür Merkezi
İstiklal Caddesi No. 285 Beyoğlu 34433 İstanbul
Telefon: [phone] (pbx) Faks: (0 212) 293 07 23
http://www.yapikredlyayinlarl.com
e-posta: [email protected]
internet satış adresi: http://yky.estore.com.tr
- http://www.yaplkredi.com.tr
ALBERTO MANGUEL
GIANNI GUADALUPI
HAYALİ YERLER
■ ■ ■■ w ■■
SOZLUGU
II. CİLT
Resimleyenler: Graham Greenfield ve Eric Beddovvs
Harita ve Planlar: James Cook
ÇEVİRENLER:
SEVİN OKYAY - KUTLUKHAN KUTLU
OC3G
İSTANBUL

L
LAGADO, BALNİBARBİ’nin başşehridir. (E.R. Eddison, Mistress of Mistresses, A Vi­
sion of Zimiamvia, Londra, 1935; E.R. Eddi­
son, A Fish Dinner in Memison, Londra,
LAİMAK, REREK’te, kayalıkların üzerinde 1941; E.R. Eddison, The Mezentian Gate,
uyuyan bir kurt gibi çömelmiş duran, insan Londra, 1958)
eseri bir yapıdan ziyade doğal bir oluşuma,
yaşlı kayalığın kendi uzantısına benzeyen
ürkütücü bir kaledir. Laimak, yüzyıllarca, LAÏQUHÎRE, Kuzey Atlantik'te, coğrafi yapısı
Rerek’in politik yaşamına sayısız nesiller bo­ itibariyle dağlık arazi ve düzlükler olmak üze­
yu hükmetmiş olan Parry ailesinin ellerinde re iki bölgeye ayrılmış bir adadır. Dağlık arazi,
kalmıştır. Kale, nehir vadisi Ovvlsdale’deki Görünmez Tanrılar olarak bilinen ama canları
bir tepenin üzerindedir. Bu tepe çok yüksek insan etkinliklerine katılmak istediğinde kendi­
sayılmasa da, yamaçları vadiden üç-dört lerini gösteren tanrıların yaşadığı yerdir.
yüz ayak kadar yükselen, neredeyse dimdik
yarlardır. (Anonim, Voyage Curieux d’un Philadelphe
Laimak Kalesi, tepeden sökülüp çıka­ dans des Pays nouvellement Découverts,
rılmış dev taş bloklarla yapılmıştır; surları zir­ Lahey, 1755)
venin çevresini dolanır. Seyyahlar, buraya
girişin tek yolunun, kuzey duvarındaki ke­
merli bir kapıdan olduğunu unutmamalıdır. LAKI), bkz. İSHMAELİA.
Bu kapıya yamaç yukarı tırmanarak çıkan ve
birkaç kule ve siperle korunduğu için düş­
mana geçit vermeyen zikzaklı bir patikayı LAMARY, Hint Okyanusu’nda küçük bir
takip ederek ulaşılır. adadır, iklimi o kadar sıcaktır ki insanlar çıp­
Kale’nin en etkileyici odası, kara obsid- lak dolaşır. Hem kadınlar, hem toprak, hem
yenden yapılma, kuzeybatı duvarında bir sı­ de mülk kamu malıdır. Yamyam olan La-
ra tirizli pencere bulunan, L şeklindeki bü­ mary halkı, tüccarlardan satın aldıkları ço­
yük ziyafet salonudur. Diğer duvarlar, dışarı cukları semirterek kanlı sofralarda yer. Bu­
uzanan dilleriyle lambaları tutan ve aynadan nun dünyanın en tatlı yemeği olduğunu söy­
yapılma iri gözleriyle gün boyu değişen ışığı lerler. Ciddi bir ihtiyaç doğduğunda tüccar­
yansıtan on üç şeytani kafa oymasıyla süs­ ları da yiyebilirler.
lüdür. Tüm bu korkunç güzelliğiyle Laimak,
kötü ve karanlık bir şöhrete sahiptir. Salonla­ (Sir John Mandeville, Voiage de Sir John
rında ve o salonların altındaki derinliklerde Maundevile, Paris, 1357)
uzanan zindanlarda birçok gaddarca cina­
yet işlenmiştir.
Parry ailesinin sancağında altın sarısı LAMİAM, Arap Denizi’nde bir adadır. İYA-
bir arazi üzerinde kırmızı gagalı ve pençeli NİKUM ya da KÜBA diye de bilinir, çünkü
kara bir baykuş vardır. Şiarı, Noctu noxiis sakinleri yakıcı öğle güneşine küfrederler.
noceo'dur (“Her gece haşarat üzre dua Halk yamyam bir dev türüdür ve çıplak do­
ederim”). laşır, mağaralarda yaşarlar. Güç yaptırımın­
dan başka yönetimleri yoktur.
457
LAPUTA
Lamiam’ın ana cazibelerinden biri, al­
tında bir altın madeni bulunan yüksek bir te­
penin üzerine kurulu iki Ejder Kulesi dir. Ku­
le iki ejderha tarafından korunur ve bu cana­
varların ahşap heykelleri binanın içinde tu­
tulur. ilginç bir Lamiam geleneğine göre, al­
tına ulaşmak isteyenler önce ailelerini katlet­
men, ardından da kurbanların kanını ahşap
figürlere sürmelidirler.
Lamiam’ın biraz açıklarında, yerel efsa­
neye göre Ganj’ın Cennet’ten koparıp sü­
rüklediği bir parça olduğuna inanılan yüzen
bir ada vardır. Lamiam değerli madenler, al­
tın ve baharatlar açısından zengindir ve bu­
rada iki nadide ağaç cinsi yetişir: agalHcum
ve guiacum. Ancak ada nüfusu az ve uyum­
suzdur. Kadınların dillerinde kurtçuklar var­
dır ve bunları çakmaktaşından bıçaklarla
kesip atarlar. Yaralar bitkilerle iyileştirilir ve
kurtçuklar da onları zehir yapımında kulla­
nan italyanlara satılır. Fransızların adayı zi­
yaret etmeleri tavsiye edilmez, çünkü Fran­
sa'dan adaya gelen bir grup seyyahın kıyıya
çıkar çıkmaz yılan gibi deri döktüğü bilin­
mektedir.
(William Bu Hein, A Dialogue both Pleasant
and Pitiful, wherein is a Goodty Regimenté
against the Fever Pestilence, with a Conso­
lation and Comfort against Death, Londra,
1564)
LAPUTA, kendisinden daha büyükçe bir
ada olan ve gene Laputa Kralı’nın hükmetti­
ği BALNİBARBİ Adası’nın üzerinde süzülen
ya da uçan bir adadır. Laputa çapı 7837
yarda, kalınlığı üç yüz yarda, yüzölçümü
dört bin hektar olan dairesel bir adadır.
Adanın tabanı iki yüz yarda derinliğinde, bi­
linen mineral katmanları ve zengin bir top­
raktan meydana gelen bir adamant tabaka­
sıdır. Ada merkeze doğru çukurlaşır ve mer­
kezde de yağmur sularını toplayan dört bü­
yük havza bulunur. Doğal buharlaşma sula­
rın taşmasını engellediğinde, ada yağmur
LAMİAM’da iki Ejder Kulesi. bulutlarının üzerine kadar yükseltilebilir.
458
LAPUTA
LAPUTA
Topraicustii
man t
Ada
VİNÇ (YANDAN)
Astronomlar Mağarası
(YADA FLANDONA GAGNOLE)
459
LAPUTA
Yüzen adanın kenarlarında, adaya alt­ hep mıknatısa paralel hatlarda hareket
tan girişi kolaylaştıran merdiven ve dehlizler eder.
bulunur. Balnibarbi ile iletişim, kınnaplar Bu eğik hareket sayesinde ada, kralın
üzerine konan mesajlar aşağıya sarkıtılarak topraklarının çeşitli yerlerine taşınır. Adanın
yapılır. Yiyecek ve içecekler, makaralarla ilerleyişini anlatabilmek için (seyyahlar Bal­
yukarı çekilir, insanlar alt dehlizlerde balık nibarbi maddesindeki haritaya göz atabilir)
tutar. AB ye, Balnibarbi boyunca çizilmiş bir doğ­
Laputa’nın merkezinde, çapı elli yarda ru diyelim, cd doğrusu ise mıknatısı temsil
olan bir kanyon vardır. Laputa’lı astronomlar etsin. Bu ikinci doğrunun d ucu iten uç, c
buradan geniş bir kubbeye inerler, bu yüz­ ucu ise çekilen uç olsun. Ada da C’nirı üze­
den de buraya Flandona Gagnole, yani Ast­ rinde olsun; eğer taş, cd pozisyonuna, iten
ronomların Mağarası denir. Mağara, ada- uç aşağı bakacak şekilde yerleştirilirse,
mant tabakanın üst yüzeyinin yüz yarda al­ ada eğimli bir şekilde D ye doğru, yukarı iti­
tındadır. Sürekli yanan yirmi lamba ile aydın­ lecektir. D “ye vardığında, çeken uç dingil
latılır ve böylece adamant tabakadan, ma­ üzerinde E ye bakacak şekilde döndürülür­
ğaranın her yerine doğru parlak bir ışık yayı­ se, ada eğimli şekilde E'ye doğru taşınır;
lır. Bu mekânda sekstant, kadrant, teleskop burada taş yine dingil üzerinde, iten uç
ve usturlap gibi araçlarla başka birçok ast­ aşağı bakacak şekilde, EF pozisyonuna ge­
ronomi aleti bulunur. Asıl ilginci ise, şeklen lene dek çevrilirse, ada eğimli bir şekilde
dokumacı mekiğine benzeyen (ve adanın E'ye doğru yükselir; burada da çeken uç
kaderinin bağlı olduğu) devasa bir mıknatıs- Gye yönlendirilirse, ada G’ye doğru taşınır
taşıdır. Taş altı yarda uzunluğundadır, en ve iten ucu direkt aşağı bakacak şekilde
geniş kenarı da bir uçtan bir uca en az üç çevirmek yoluyla, G’den de H'ye gidilir.
yardadır. Bu mıknatıs, ortasından geçip onu Böylece taşın pozisyonu değiştirilerek, ada
hareket ettiren ve en çelimsiz kolun bile ra­ eğimli bir biçimde yükseltilip alçaltılır ve
hatlıkla çevirebileceği şekilde ayarlanmış, böylece Balnibarbi'nin bir yerinden bir baş­
çok güçlü bir adamant dingille desteklen­ ka yerine taşınır.
miştir. Mıknatısın çevresi, her biri altı yarda Ancak şuna da dikkat edilmelidir ki,
yüksekliğinde sekiz adamant ayak üzerinde Laputa, kralın aşağıdaki topraklarının ötesi­
yatay duran, derinliği ve kalınlığı dört ayak, ne hareket edemeyeceği gibi dört milden
çapı da on iki yarda olan, ortası boş bir ada­ fazla da yükselemez. Astronomlara göre
mant silindirle çerçevelenmiştir, içbükey bunun nedeni manyetik etkinin dört milden
kısmın ortasında, dingilin uçlarının yerleştiril­ öteye gidememesi ve yerkürenin içinde bu­
diği ve gerektiğinde döndürülen, on iki inç lunup taşa etki eden mineralin, kralın hü­
derinliğinde bir yiv vardır. kümdarlığının sınırlarında yok olmasıdır.
Taş, herhangi bir güçle yerinden kıpır­ Taş ufka paralel konumlandırılınca ada
dayamaz, çünkü silindir ve ayakları, adanın hareketsiz durur; çünkü bu durumda yerden
tabanını oluşturan adamantin bir parçasıdır. eşit uzaklıkta duran uçlar eşit güç uygularlar
Bu mıknatıstaşı sayesinde ada yüksel­ -biri aşağı çeker, diğer ise yukarı iter- ve or­
tilip alçaltılabilir ve bir yerden diğerine taşı­ taya bir devinim çıkmaz.
nabilir, çünkü taşın bir ucu kuvvetle Balnl- Bu mıknatıstaşı, onu ara sıra kralın tali­
barbl tarafından çekilir, diğer uç ise kuvvet­ matı doğrultusunda hareket ettiren astro­
le itilir. Eğer çekilen uç aşağı çevrilirse, ada nomların idaresindedir. Onlar hayatlarının
yere doğru çekilir ve eğer itilen uç aşağı ba­ büyük bir kısmını, bugün Avrupa ya da Ja­
karsa, ada göğe doğru döner. Taşın pozis­ ponya’da yapılanlardan çok daha İyi teles­
yonu eğik olduğunda, adaların hareketi de kopların yardımıyla, semavi cisimleri göz­
eğimlidir. Çünkü bu mıknatısın içinde güç lemleyerek geçirirler.
460