Al Liamm 1969 niv 132-137

308 Pages·2017·0.84 MB·Swedish

AL LIAMM 132
TAOLENN
Barzhonegoù gant YOUENN GWERNIG 3
Barzhoniezh Bro Indez gant BALDOON DHINGRA (tr. A. DUVAL) 7
Kanenn-bobl a Vro Gambodj gant BALDOON DHINGRA (tr. A. DUVAL) 8
Barzhonegoù Berber (tr. Erwan EVENOU) 9
Kleier an Trec'h gant YOUENN GWERNIG 16
Tonkad Harki gant YANN MIKAEL 28
Dek Indian gant ERNEST HEMINGWAY (tr. Ronan HUON) 38
An Istor hag ar Vro gant PER BOURDELLES 44
Notennoù war zigarez lenn gant F. KERVELLA 52
Notennoù. 68
3
BARZHONEGOU
Youenn GWERNIG
Kouviadur Orbidus
Ho pediñ a ran, Denelezh ker,
d' an deiz d' an eur a blijo deoc'h
(dalc'hmat e son ar sonerien)
d'un abadenn hep dilhad sul
deuit e noazh deuit e noazh
fell a ra din
ho kaout noazh
da zañsal e sal va c'halon.
Ma, setu va c'hartenn gouvi
krediñ a ran ne zeuio den
met noz ha deiz
ha sed ul le
e vano dor va zi dibrenn.
4
Gant va bag aet d' ar strad
bremañ n' hellan bout nec'het
daerenn 'bet em lagad
evit va bagig kollet
ken teñval an neñv dall
ken gwak ha lemm ar wagenn
am luskell en he brall
e stardoù flour he froudenn
war-neuñv va-unan war-neuñv en noz
flourad an dour
ha skeud ur pesk
holen an avel
ha spi ur skrev
askell brim (kouronk
ur gizell wevn o tigeriñ
kalon lintrus ar gouralenn)
o regiñ banne an neñv
'vit dizoloiñ - marteze - kevrinoù rok
al loar
war-neuñv va-unan war-neuñv er mor
an houl am doug
ha nerzh ar chal
davet un tir
e beoc'h divrall
neuerezh gouez (froud
va youl am laka da zornañ
ed glas ar mor)
a-dizh davet ar c'herreg du
lec'h - marteze - e kavin c'hoazh
(o horellañ) peñse va bag oa aet
d' ar strad.
*
5
Setu ar pont n' eus met treuziñ ha mont
pelec'h ? n' oar den ha ne vern din
gant ma c'hellfen herzel ouzh yud an tren
kinkladur goullo mil lomber
dallus dindan bannoù an heol
ha galv aner mut bouzarus
pep logellig he c'hleuzeurig tredan
war elum ;
Ar spont ledan ha noazh ma 'm boa kejet gwechall
gantañ e varv gell skuilhet a-wagennoù
war e roched gwenn-kann
ne gavan ken neblec'h kan e gomzoù tener
na tan sioul e lagad don
ne gavan nemet roud e alan en avel
hag e wrez o wanaat war leurenn yen
ar pont.
*
Aet eo un den da anaon
pe glemm a glevan en avel
perak e rank d' ar glav follañ
ar bleuñv perak perak
gweñviñ dalc'hmat perak
e varv ar c'hlaz war ar maen-glas
Bom Bim Bom Boom
Jan Bleud Job Taer
perak
pa varv un den ?
*
6
Chomet on meur a wech
'traoñ al liorzh ouzh ar vur gozh
skoachet dindan delt klouar va mantell
e peoc'h teñval an eurioù kevrinel
a bed evit dibenn an noz
chomet on meur a wech
tamolodet ouzh an dreilhenn
o selaou ouzh kanoù kuñv an avel
da zibenn-hañv abred er beure gell
gant frond diwezhañ ur vleunienn
chomet on meur a wech
da seloou ouzh takennoù glav
'pokat goustad-goustadik d' am fenn-kab
nodet nijet diouzhin pep youl achap
diouzh boem un eur ken flour ha flav
chomet on meur a wech
da selaou ouzh takennoù glav.
*
Skeudenn ar goantenn-vlev hir Izold
meleganez korf gwak houlennek ur veleganez
ha krennded tener brokus he bronn
he begel rozenn ankoueet ar wagenn seiz he c'hof
lagad dibar diere o tañsal
'n ur sellout (ouzhin) ha n' hellan
heuliañ broust ar rozenn e lusk an houlenn
n' eus den da damall nemet n' hellan
derc'hel em daouarn kalon frondus
ar vleunienn o neuial
e morioù ken kozh.
7
BALDOON DHINGRA
(troidigezh gant Anjela DUVAL)
Barzhoniezh Bro Indez
- Mervel 'ran, met en ur vervel e kounaan ac'hanout
Levenez va ene, karantez dous nemeti.
Mervel a ran, met soñj am eus eus joa va c'hentañ trivliad
Dirak da zremm ken kaer trolinennet heneuz ha glan
Soñj am eus eus skrij va Boud dirak ar Gened soutil
Az kronne holl evel un aergelc'h blizidik.
Soñj am eus eus da vrennid c'hwezet ken c'hwek
O strobinell nevez ar Garantez ! 'n ur vervel
E kounaan hini da hini marzhioù da Gened e bleuñv
Da zaoulagad don hañval ouzh lotuzennoù dindan ar glizh,
Ar perlez ma 'z eo da zaeroù
Douster da zivrec'h gwevn,
Da vuzelloù ma par warne an hiraezh evel ur wenanenn.
Mervel a ran, met soñj am eus eus rodelloù da vlev frondus
O c'hoari war da zremm.
Soñj am eus eus ruzder tener ar Garantez
A guzhes e plegioù da zivrec'h,
Hag eus sked da zaoulagad.
An daoulagad-se ! An daoulagad karet-se !
Me o adwel lintrus evel stered
Dindan gouel da zaeroù a levenez.
Re vezint bepred 'vit va c'halon Stered ar Beure.
Mervel 'ran. Mervel 'ran. Met kounaat a ran.
Ra vezo roet din ur vunutenn, netra nemet ur vunutenn
C'hoazh d' arvestiñ da abrantoù du
Hañval ouzh kresk ul loar teñval ;
Da sioulaat da ziweuz loskus
Gant aezhenn fresk ar Garantez
Hag ar vunutenn-se nemeti a 'n em leugno
A Wenvidigezh peurbadel ha digemmus an neñv.
Indez-Bilhana.
8
BALDOON DHINGRA
(troidigezh gant Anjela DUVAL)
Kanenn-bobl a Vro Gambodj
- Dirazout, va divrec'h, va daouarn, va daeroù
Va boud a-bezh a gren.
'Vel ma kren delioù an avalenned-kanell
Hejet gant an avel.
- An delioù avalenned-kanell ne grenont ket
Va muiañ-karet, skrijañ ' reont
Dindan flourig an avel a 'n em vezv
Gant o fokoù frondus.
Deus ganin fenoz dindan an avalenned-kanell
Hag evel o delioù te ' skrijo dindan va flourigoù
Hag evel an avel me a 'n em vezvo
Gant da bokoù frondus.
- Mont a rin, met evit va fokoù
Petra din a roi ?
- Evit da bokoù me ' ginnig dit va fokoù.
- Evit va c'halon, petra din a roi ?
- Evit da galon me ' ginnig dit va c'halon.
- Evit va c'harantez, petra din a roi ?
- Evit da garantez, me ' ginnig dit va Buhez !
- Degemer 'ran da bok, da galon, da vuhez !
Ha me 'n em ro dit holl en eskemm
Hag hollgrenus ez in fenoz
Da ginnig dit va Fok.
Dindan an avalenned-kanell
Flouret gant an avel
Hag en avel mezvet
Gant pokoù frondus...
9
BARZHONEGOU BERBER
N' emañ ket em soñj amañ trevezañ Leconte de Lisle : Berbered a vez graet
a-werso eus ur boblad annezet e Norzafrika, da heul ar C'hresianed a rae «
barbaroi » anezho, e-giz ma raent eus forzh petore tud gant na vent ket
Hellaziz...
Tonkad ar Verbered, keit ha m' omp gouest da vont en o istor, a zo bet a-
holl-viskoazh bezañ trec'het gant armeoù kreñvoc'h pe gevredigezhioù urzhietoc'h
: Fenikiz da gentañ, diazezet en Ifrikia pergen ha war an aodoù dre vras, da
heul, ar Romaned ha pelloc'h Bizantiniz, chomet war o lerc'h rivinoù meurdezus
ha mengleuzioù pezhioù moneiz... Gwech ebet, koulskoude, ne zaoublege an
drec'hidi dindan yev an estren : Emsavadeg Jugurtha, argad Timgad ha pet krogad
all hen diskouez splann. Pa c'hoarvezas an aloubadeg diwezhañ, hini an Arabed,
en em unanas holl veuriadoù Menez Aoures en-dro d' ar rouanez vojennek ar
C'haina evit derc'hel penn ouzh ar Vuzulmiz. An dro-mañ c'hoazh e tapjont lamm,
ha tremen a reas ar « Maghreb » dindan lezenn an Islam.
Rouantelezhioù berber a voe savet adarre er c'hantvedoù da heul, islamat
avat e oant, ha pa ne veze ket beli ar c'halif o ren war-eeun warno, e chome
bepred kreñv-tre levezon ar C'horan, ken na deas war goazhañ ar sevenadur kozh
evit reiñ lec'h d' an doareoù bevañ arab. Tammig-ha-tammig e teuas an arabeg da
vezañ yezh an holl er c'hompezennoù hag er porzhioù-mor bras.
Ar menezioù avat, hag ar Sahra ivez, a zalc'he gwelloc'h d' ar berbereg.
Hiziv an deiz e reer Berbered eus ar gouerien a ra c'hoazh gant ar berbereg.
Kavet e vezont en Atlasoù Maroko hag e meur a gornad en Aljeria : darn eus an
dezerzh, Aoures, Kabilia.
10
Kilet eo ar yezh avat buan-buanoc'h dirak an arabeg hag ar galleg war-un-
dro. Bremañ ne vez sellet outañ peurliesañ nemet evel un doare trefoedach. E div
rannvro evelato ez eo chomet bev-mat an emskiant berber : an Ahaggar pe Hoggar,
e-kreiz ar Sahra, ma weler eno hiziv c'hoazh un ugent mil bennak a d-Touareg
gant o lizherenneg kozh-Noe, ha Kabilia, etre Aljer ha Steif (" Sétif ").
Kabiliz, daoust pegen taer ma voent evit argas ar Gall, o deus diskouezet
nevez 'zo heg a-walc'h ouzh an arabegerien. O yezh, ma ne vez ket skrivet, a ro
bod d' un toullad barzhonegoù pobl dudius.
Amañ da heul em eus lakaet e brezhoneg daou anezho (1), savet gant
kouerien diglod ha dianav, an hini kentañ war-dro 1871, an eil e 1943. Arabat
ober fae warno : mar dint eeun ha digempenn, diwanet e-barzh speredoù gwirion ha
peuzdizesk, e vefe diaes kavout displeget fraesoc'h ha donoc'h, prederioù ha
poanioù-kalon an Norzafrikad-etre, peoc'hus, kizidik, gwech emgar ha gwech emro,
hedro ivez, ken e villigo arc'hoazh pezh emañ o vennigañ hiziv. Ne vez nemet un
doare da veizañ ar pobloù arall : digeriñ ledan-ledan ar galon...
Erwan EVENOU.
(1) Diwar troidigezhion gallek gant berberegourien.
11
Latar ha koumoul ouzh an neñv,
Avel hag erc'h ha grizilh,
Ar brini, an aourgon
A youc'h you you
Hag er fuzuilhoù, ar poultr a strakata.
Hiziv e teu an Igawawen
Da gaout o digoll diouzh emgann Icherriden.
Henozh ne harzho ket ar chas,
Leñvit, â C'hallaoued,
Mar ho peus daeroù.
*
Kevarc'h d' an hini en deus krouet ar broadoù,
En deus savet an harzeier,
An hini ivez a roas ene deomp.
Gwerzhet ez omp evit Bro-C'hall,
E labourer eviti,
En he luioù, er menezioù.
Pebezh souezh, p' eo bet astennet dezhañ
Ar gartenn-enroll hag ar gwiskamant,
'Vit ma 'z aio d' en em gannañ war an talbenn.
Aon e ra bout disrannet diouzh e vreudeur,
N' eus ket a bareadenn,
Gouizieien, deskit din habaskted.
Kement hag anzav ar wirionez
A wask va c'halon a-c'houde ar c'heloù :
Aon am eus da vervel ken yaouank.
Ar sadorn da noz an hini ' oa,
Deiz eñvorus ha glac'harus
Ma voen mat-servij-armet.
12
Neuze 'oan kreñv ha kaer,
Hag ar mezeg a lavaras din :
« Truez am eus ouzh ar plac'h a garfe ac'hanout. »
Evit echuiñ, a-raok din mont er-maez,
E stokas ouzh va askre hag e lavaras :
Dalc'h mat, chañs dit, â va mabig ! »
- O va Doue, aotreet hoc'h eus an dra-se !...
A-benn daou zeiz e kerzhin kuit
Da Cherchell. Marteze e varvin.
Perak ez afen-me da servijout ar Roumi ?
Gouzout mat a ra ne zegasin netra gwelloc'h,
Beuzet e vin e-touez kement a soudarded kadarn.
« Kenavo tad, kenavo mamm, »
Se am eus lavaret er beure-mañ
D' am zud hag int o ouelañ.
Setu me bremañ er c'harr-boutin-mañ
O redek hep ma oufen da belec'h,
Ma vefe da strad ar ganienn, e vefen laouen.
Kent loc'hañ,
Kent mont kuit evit mat,
Me 'm eus he gwelet gant ur picher.
Gwerenn ar c'harr a oa torret,
Hag hi he deus sellet ouzhin
O vont d' ar feunteun.
He sell hepken en deus va lazhet,
Peogwir e tamalle din
Treitouriñ kement a c'herioù flour.
Chomet eo a-sav zoken,
He daoulagad koant o parañ warnon,
O gouzañv avat n' em eus ket gallet.
13
Leñvañ a raen etre va daouarn :
« A Sidi Mohand pe El Hosin,
Va degasit en-dro dezhi, bev ha yac'h. »
Penaos, â donkadur digemmus,
Gwastañ ' rez va nerzh ha va c'hened
Evit lazhañ gant an enkrez an hini a garan bepred.
A Roumi, loen a Roumi,
Gwan on, izil eo va divrec'h,
Ne c'hellan ket da zifenn ouzh an Alaman.
Mar kredez em flanedenn,
M' henn tou dit, dre Akhal Aberkan,
N' em eus hini vat ebet.
Kerzh kuit, na soñj ket ennon,
Laosk me d' am mamm,
Laosk me d' am c'harantez.
Emañ o tostaat Beni-Douala,
Chomet a-sav ar c'harr-boutin,
N' em boa nemet usent lur, o roet am eus.
E Beni-Douala ez eus bet graet ur c'helc'h,
Ha ni a oa e-kreiz,
Prest da arnodiñ an armoù.
Poket em eus d' o douar ha lavaret :
« N' eus nemedoc'h, Sent, hag a oar va dazonet,
Va diwallit ouzh ar reuz ! »
Goût a ouzon ez an da vervel,
Evel d' an holl war an douar
Emañ ar foz tu bennak, ne ouzon menn.
A Sent a azeulan,
C'hwi hag am sponte pa oan bugel,
Ya skoazellit, grit din bout habask.

14
Etre ho tivrec'h emaon-me,
A c'hwi hag am eus servijet a wir galon d' ar gouelioù,
Gwan on hag ez an da loc'hañ.
Gwelout a ran mil bez din, digoret :
Strad ar morioù, kerreg ar menezioù,
Ar stêrioù froudennus, ar c'harr-nij o kouezhañ...
Lezel a ran dindan da warez
An hanter eus va c'horf,
A Sent va bro, Chabhâ an hini eo.
Mar dougez c'hoazh bri din,
Laosk ac'hanon, ro lamm din,
Hogen degas frealz dezhi evit va bout kollet.
Kar-te anezhi em lec'h,
Dalc'h koun eus va servijoù,
N' em eus ket da ankouaet, neuze gopr anezhi.
A-raok kuitaat ac'hanoc'h,
Diwallourien va bro,
Roit habaskted vras d' am zud oajet.
(Dont a ra er-maez eus ar voskeenn, ha kerzhout war-hed 500 metrad betek
ar c'harr-boutin.)
Souezhet-mik e vanan
War dreuzoù al lec'h santel :
Al lu bras a ya war-raok.
Nag a dud-veur, va Doue,
Hoc'h eus krouet da vervel !
A-benn neuze edon o skrijal.
Ar gleze savet gantañ er vann
A lugerne dindan heol e-giz tan,
Pounner e oa ar seier warno, truez am boa outo.
15
Ho karout a ran, â vuzulmiz
Doujus, sentus ;
Gourdud a zo ac'hanoc'h, hael ez oc'h.
Ar rener a oa gouez,
Un Arab eo, sur a-walc'h,
Krizañ e dal a rae : unan du eo.
Ar re all a yae d' ar paz,
Krenañ ' ra an douar, lorc'h a zo ennon,
Ne soñjan ket e Chabhâ ken.
Ar serjant hag al letanant
O deus aozet an armoù deomp,
Hag e vountent warnomp evel chatal.
E Tizi-Ouzou omp bet o pourmen
Hag o tisammañ ar c'halonoù e don ar gwerennoù,
Gwin-aniz a zo aet ganeomp, ha ni 'oa mezv.
C'houdja eo hor gward,
N' en deus tad nemet Doue,
Skrivañ ' rae war ar marilh ar re c'halvet, hep truez.
Cherchell, ti ar reuzeudigezh,
Emaon e-mesk an estrenien,
Ha koulskoude ez on laouen.
A va Mamm, na ouel ket,
Mar deomp d' ar brezel,
Ez eus Doue da ziwall ac'hanomp.
Neb n' eo ket merket e varv gant an tonkadur,
Hennezh ne varvo ket,
Ha pa vefe e strad ar mor.
NOTENNOU:
Ar Roumi : an Europad, ar Gall.
Sidi Mohand pe El Hosin : anv ur sant.
Chabhâ : anv ar garedig.