A'dan Z'ye İklim Değişikliği

228 Pages·2015·8.19 MB·Turkish

A’dan Z’ye İklim Değişikliği
Başucu Rehberi
REC Türkiye Hakkında
REC Türkiye, siyasi görüşlerden ve çıkar gruplarından bağımsız, kar amacı gütmeyen, uluslararası bir kuruluş olan Orta ve
Doğu Avrupa için Bölgesel Çevre Merkezi’nin (REC) Türkiye’deki ofisidir. REC Türkiye’nin genel amacı, Türkiye’nin çevre
konusundaki hukuki, kurumsal, teknik ve yatırım alanlarına yönelik kapasitesini güçlendirmek, böylelikle de AB çevre
müktesebatının etkili bir şekilde uygulanması sürecini hızlandırmaktır. REC Türkiye, bu hedefe ulaşabilmek için, farklı
finansal kaynaklar aracılığı ile yürütmekte olduğu çalışmalar çerçevesinde, hükümetler, sivil toplum kuruluşları (STK’lar),
özel sektör ve diğer çevresel paydaşlar arasında işbirliğini, bilgi paylaşımını ve çevresel karar alma süreçlerine halkın
katılımını desteklemektedir.
Eser Adı: A’dan Z’ye İklim Değişikliği Başucu Rehberi
ISBN: 978-975-6180-43-3
Bu yayının bütün hakları saklıdır.
© 2015, Bölgesel Çevre Merkezi - REC Türkiye
Bu yayının hiçbir kısmı herhangi bir formda izin alınmadan satılamaz ya da satılmak için çoğaltılamaz.
Ancak kaynak belirtme koşuluyla, izin alınmaksızın bu yayından kısa alıntılar yapılabilir.
Bu yayının ilk versiyonu, REC Türkiye’nin 2006-2008 yılları arasında yürüttüğü “LIFEP5-TCY/TR164 - Türkiye’de İklim
Değişikliği Politikalarının Tanıtılması Projesi” kapsamında derlenen, geliştirilen ve sentezlenen bilgi ve belgelerin kapsamlı
bir özetini oluşturmaktadır.
Elinizdeki bu ikinci versiyon ise, Almanya Büyükelçiliği desteği ile hazırlanmış olup, ilk versiyonun
Ocak 2009-Mayıs 2015 sürecindeki gelişmeler ışığında güncellenmiş halidir.
Yayımcı
Bölgesel Çevre Merkezi - REC Türkiye
Mustafa Kemal Mahallesi 2142 Sokak No.18 D.11
06510 Söğütözü, Çankaya, Ankara / Türkiye
Telefon: [phone]  Faks: [phone]
E-posta: [email protected]
Yayına Hazırlayanlar
Arif Cem Gündoğan
Dursun Baş
Rıfat Ünal Sayman
(Güncel versiyon, 2015)
Yunus Arıkan
Gülçin Özsoy
(İlk versiyon, 2008)
Yayım Koordinatörü
Rıfat Ünal Sayman
Grafik Tasarım ve Uygulama
İris İletişim Çözümleri
Basım
Ajanstürk Matbaacılık A.Ş.
A’dan Z’ye İklim Değişikliği
Başucu Rehberi
"Çok geç olmadan harekete geçmek isteyenler için"
Yayına Hazırlayanlar
Arif Cem Gündoğan
Dursun Baş
Rıfat Ünal Sayman
(Güncel versiyon, 2015)
Yunus Arıkan
Gülçin Özsoy
(İlk versiyon, 2008)
Mayıs 2015
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER iii
KISALTMALAR xi
ÇİZELGELER LİSTESİ xii
ŞEKİLLER LİSTESİ xv
I. İklim Değişikliğinin Bilimsel Değerlendirmesi 1
I.1 İklim Değişikliğinin Fiziksel Temelleri 3
I.2 Gözlemlenen ve Öngörülen Değişiklikler 8
I.3 Türkiye’de İklimsel Değişiklikler 18
I.4 İklim Değişikliği ile ilgili Bilimsel Çalışmalarının Kısa Tarihi 26
I.5 İklim Değişikliği Araştırmaları Neden Önemli? 27
II. İklim Değişikliğinde Politika Belirleme Süreçleri 29
II.1 Uluslararası Sürecin Tarihçesi 31
II.1.1 Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ve Kyoto Protokolü - Temel 32
İlkeler ve Tanımlar
II.1.2 Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ve Kyoto Protokolü - Taraf Ülkeler 35
II.1.3 Uluslararası İşbirliği Sürecinde Dönüm Noktaları 40
II.2 Avrupa Birliği’nin İklim Değişikliği Alanında Politika Süreci 50
II.3 Türkiye’nin İklim Değişikliği Alanında Politika Süreci 54
III. İklim Değişikliği ile Mücadele: Azaltım 67
III.1 Sera Gazı Salımları, Mücadele Seçenekleri ve Maliyetler 69
III.2 Avrupa Birliği’nde İklim Değişikliği ile Mücadele 86
III.3 Türkiye’de İklim Değişikliği ile Mücadele 97
III.3.1 Türkiye Sera Gazı Salımları 97
III.3.2 Türkiye'nin Azaltım Politikaları 103
IV. İklim Değişikliği ile Mücadele: Uyum 105
IV.1 Uluslararası Süreçte İklim Değişikliğine Uyum Gündemi 107
IV.1.1 BMİDÇS Uyum Komitesi 108
IV.1.2 BMİDÇS sürecinde iklim değişikliğine uyum bağlamında kaydedilen önemli aşamalar 109
IV.1.3 İklim Değişikliğine Uyumda Zorluklar 118
IV.2 Avrupa Birliği’nde İklim Değişikliğine Uyum 120
IV.3 Türkiye’de İklim Değişikliğine Uyum 124
V. Karbon Piyasaları 135
V.1 BMİDÇS ve Karbon Piyasaları 137
V.2 Avrupa Birliği ve Karbon Piyasaları 142
V.3 Gönüllü Karbon Piyasaları 145
V.4 Türkiye ve Karbon Piyasaları 149
VI. Yeni İklim Rejimine Doğru: 2015 Paris Anlaşması 155
VI.1 2020’ye Doğru Uluslararası Süreç 157
VI.1.1 2015 Anlaşması Temel Müzakere Başlıkları: Niyet Edilen Ulusal Olarak Belirlenmiş 157
Katkılar (NUBK) ve 2015 Anlaşması Metni
VI.1.2 Sera Gazı Salım Hedefleri ve Tarihsel Sorumluluk 165
VI.2 Avrupa Birliği ve 2030 İklim Vizyonu 169
VI.3 Türkiye ve 2020 İklim Vizyonu 171
SÖZLÜK 175
KAYNAKÇA 201
ÖNSÖZ
Geçtiğimiz yıl, küresel ölçekte bugüne kadar kaydedilen en sıcak yıl olarak tarihe geçti. İçinde bulunduğumuz
2015 yılının daha da sıcak geçmesi bekleniyor. Bunu bir tesadüf olarak nitelendirenler muhakkak olacaktır.
Keşke bir tesadüf olsaydı. Maalesef iklimler değişiyor. Uluslararası İklim Değişikliği Paneli'nin (IPCC) yaptığı
bilimsel araştırmalar bunu açık bir şekilde ortaya koyuyor. Yakın gelecekte dünyamızın sıcaklığı 1900 yılına
göre 2 derece artacak. Dünya ısınmaya devam ederken, buz ve kar stokları azalıyor, deniz seviyesi yükseliyor,
yıkıcı etkisi olan aşırı iklim olayları artış gösteriyor. Ülkelerin ulusal politika ve planlarına iklim değişikliği ile
azaltım ve uyum stratejilerini dâhil etmeleri önem kazanıyor.
REC Türkiye olarak, kurulduğu 2004 yılından beri, iklim değişikliği ile mücadele konusunda paydaşlarımıza
destek olmaya çalıştık. 2008 yılında yayınladığımız “A’dan Z’ye İklim Değişikliği Başucu Rehberi” bu açıdan
önemli yayınlarımızdan biriydi. İklim değişikliği gelişmelerin çok sık olduğu bir alan. İklim değişikliğiyle
mücadelenin baş aktörleri devletler, çözüm için uluslararası görüşmelerini sürdürüyorlar. 2015 yılı iklim
müzakereleri açısından kilit bir yıl. Devletler, Paris’te, yeni bir iklim rejimi kuran uluslararası bir anlaşma
metnini görüşüyor olacaklar. Bu nedenle rehberimizi güncelleme kararı aldık. Güncel rehberimize bir iklim
değişikliği terimler sözlüğü de ekledik. Bu süreçte bize destek olan Alman Hükümetine çok teşekkür ediyoruz.
İklim değişikliğinden en çok etkilenecek kırılgan bölgelerden birinde yer alan Türkiye’nin; kuraklık ve aşırı
hava olayları gibi iklimsel risklere maruz kalacağı biliniyor. Bu tehditler, fırsatları da beraberinde getiriyor.
Bu fırsatları yakalamanın, iklimsel riskleri tespit edip, bu riskleri sistematik olarak azaltmayı sağlayacak uyum
önlemleri ile mümkün olduğunun altını çizmek gerekiyor. Bunun için de bilimsel araştırmalar yapılması
gerekiyor.
Rehberin ana amacı iklim değişikliği ile ilgili başucu yayını olmak. İklim değişikliği ile detaylı bilgi almak,
konuyla ilgili çalışma yapmak isteyenlerin başvuracağı iyi bir kaynak olmasını umuyorum.
Rifat Ünal Sayman
REC Türkiye Direktörü
ÖNSÖZ
İklim değişikliği 21. yüzyılın başlıca küresel sorunlarından biridir. Dünyanın pek çok bölgesinde çok sayıda
insanın yaşamını tehdit eden ve yıkıcı zararlara yol açan kuraklık, sel ve fırtına gibi hava koşulları doğrudan
iklim değişikliğinin bir sonucudur. 2020 sonrası dönem için öngörülen yeni bir uluslararası anlaşma –
gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeleri kapsamak üzere – bütün devletleri uluslararası iklim koruma çabalarına
uygun katkı sağlamakla yükümlü kılmayı amaçlamaktadır.
Bu yayın eşsiz ve güncel bir başucu rehberi olarak, iklim değişikliği konusunda ulusal ve özellikle uluslararası
gelişmeler hakkında okuyucuları bilgilendirmektedir. İklim değişikliğinin yol açtığı sonuçlara uyum için
alınan ulusal ve uluslararası önlemler de yayının özel bir bölümünde ilk kez bu kadar ayrıntılı olarak ele
alınmaktadır.
İşbirliği ortağımız Bölgesel Çevre Merkezi (REC) Türkiye tarafından ilk kez 2008‘de yayınlanan rehberin
güncellenmesindeki amacımız, Türkiye’de iklim değişikliği sorununun daha iyi anlaşılmasına katkıda
bulunmaktır. Rehberin ilk yayınlandığı tarihten bu yana hem Türkiye’de hem de uluslararası alanda meydana
gelen pek çok gelişme bu yayının güncelleştirilmesinde dikkate alınmış olup, geniş kitlelerin bilgisine
sunulacaktır.
Bu yayının Türkiye’de alanındaki uzmanlara olduğu kadar, ilgili diğer pek çok paydaşa hem aydınlatıcı güncel
bir bilgi kaynağı hem de kapsamlı bir rehber olarak hizmet vereceğine inancım tamdır.
Rehberin güncelleştirilmesinde emeği geçen herkese teşekkür eder, ayrıca İklim Fonu’ndan sağladığı cömert
finansal destek için Federal Dışişleri Bakanlığı’na da teşekkürü borç bilirim.
Eberhard Pohl
Almanya Federal Cumhuriyeti Büyükelçisi

A’dan Z’ye İklim Değişikliği
ix
Başucu Rehberi
KISALTMALAR
AAU Tahsislendirilmiş Miktar Birimi
AB Avrupa Birliği
ABD Amerika Birleşik Devletleri
AF Uyum Fonu
AFOLU Tarım, Ormancılık ve diğer Arazi Kullanımı
AKAKDO Arazi Kullanımı, Arazi Kullanım Değişikliği ve Ormancılık
AR4 IPCC 4. Değerlendirme Raporu
AR5 IPCC 5. Değerlendirme Raporu
AWBM Berlin Buyruğu Geçici Çalışma Komitesi
AWGKP Geçici Çalışma Grubu
AWG Kyoto Protokolü 3.9 Madde Geçici Çalışma Grubu
AWGLCA BMİDÇS Bali Eylem Planı Geçici Çalışma Grubu
BINGO İş Dünyası ve Özel Sektör Odaklı STK'lar
BM Birleşmiş Milletler
BMİDÇS Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi
CAN İklim Eylem Ağı
CBA (İklim Değişikliğine) Toplum Tabanlı Uyum Yaklaşımı
CDM Temiz Kalkınma Mekanizması (Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizması)
CEPS Avrupa Politikaları Çalışma Merkezi
CER Sertifikalandırılmış Salım Azaltımı
CF Uyum Fonu
CH Metan
4
CO Karbondioksit
2
COP Taraflar Konferansı (BMİDÇS kapsamında)
COP/MOP Taraflar Buluşması (Kyoto Protokolü kapsamında)
ÇBS Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
ÇED Çevresel Etki Değerlendirmesi
ÇOB Çevre ve Orman Bakanlığı
DCI Kalkınma İşbirliği Enstrümanı
DMİ/MGM Meteoroloji Genel Müdürlüğü
DPT Devlet Planlama Teşkilatı
EAFRD Avrupa Kırsal Kalkınma için Tarım Fonu
EBA (İklim Değişikliğine) Ekosistem Tabanlı Uyum Yaklaşımı
EBRD Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası
ECCP Avrupa İklim Değişikliği Programı
EDF Avrupa Kalkınma Fonu
GİRİŞ BİLİMSEL POLİTİKA BELİRLEME MÜCADELE: MÜCADELE: KARBON PARİS SÖZLÜK
DEĞERLENDİRME SÜREÇLERİ AZALTIM UYUM PİYASALARI ANLAŞMASI
A’dan Z’ye İklim Değişikliği
x
Başucu Rehberi
EIB Avrupa Yatırım Bankası
EMFF Avrupa Denizcilik ve Balıkçılık Fonu
ENGO Çevre STK'ları
ENPI Avrupa Komşuluk ve Ortaklık Enstrümanı
ERDF Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu
ERU Salım Azaltım Birimi
ESF Avrupa Sosyal Fonu
ESIF Avrupa Yapısal ve Yatırım Fonları
ET Salım Ticareti (Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizması)
ETS Salım Ticaret Sistemi
EU ETS AB Salım Ticaret Sistemi
FAR IPCC 1. Değerlendirme Raporu
FP7 7. Çerçeve Programı
GCCA Küresel İklim Değişikliği İttifakı
GCF Yeşil İklim Fonu
GEF Küresel Çevre Fonu
ICLEI Uluslararası Yerel Çevre İnisiyatifleri Birliği
İDEP Ulusal İklim Değişikliği Eylem Planı
İDES İklim Değişikliği Strateji Belgesi
İDKK İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu
IEA Uluslararası Enerji Ajansı
IES Çevre ve Sürdürülebilirlik Enstitüsü
IETA Uluslararası Salım Ticareti Derneği
INC Hükümetlerarası Müzakere Komitesi
INDC Intended Nationally Determined Contributions
IPA (AB'ye) Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı
IPCC Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli
IPO Yerel Topluluklar
IPTS İleri Teknoloji Çalışmaları Enstitüsü
İTO İstanbul Ticaret Odası
ITUC Uluslararası Sendikalar Konfederasyonu
İTÜ İstanbul Teknik Üniversitesi
IYCM Uluslararası İklim için Gençlik Hareketi
JI Ortak Yürütme (Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizması)
KP Kyoto Protokolü
LDCF En Az Gelişmiş Ülkeler Fonu
LDCs En Az Gelişmiş Ülkeler
LEG En Az Gelişmiş Ülkeler Uzman Grubu
LGMA Yerel Yönetimler
LWR Uzun Dalga Işınımlar