Table Of Content

“Azərbaycan məktəbi” 2013/5 Psixologiya YENİ PEDAQOJİ TƏFƏKKÜR KONSEPSİYASI HAQQINDA Əbdül Əlizadə psixologiya elmləri doktoru, professor Açar sözlər: pedaqoji təfəkkür, müasir dərs, ənənəvi didaktik sistem. Ключевые слова: педагогическое мышление, современный урок, традиционная дидактическая система. Key words: pedagogical thinking, modern lesson, traditional deductive system. I. ...XX əsrin 80-ci illərində yeni peda- Yeni pedaqoji təfəkkür şagirdin bir qoji təfəkkür artıq sistemli psixopedaqoji şəxsiyyət kimi formalaşdırılmasını təhsil sis- konsepsiya kimi formalaşmağa başladı. İ l lə- teminin başlıca vəzifəsi sayır. Bu köklü vəzi- rin sorağında hafizə laylası ilə uyuşmuş fənin həyata keçirilməsi üçün təhsil huma- mək təbin üfüqləri təfəkkür və təxəyyül şüa- nist ləşdirilməli və humanitarlaşdırılmalı, ları ilə bəzəndi. Şagirdə, müəllimə, təhsilə, təlim inkişafetdirici və tərbiyəedici olmalı- məktəbə əsrin köklü paradiqmaları ilə yeni dır. münasibət formalaşdı... Yeni pedaqoji təfəkkürün özgür para - Cəmiyyətin inkişafının hər bir mərhə- diqmaları əsasında yeni pedaqoji texnologi- lə sində özünəməxsus pedaqoji təfəkkür for- yanın əmələ gəlməsilə nəinki fənlərin tədrisi ma laşır və bu pedaqoji təfəkkür təkcə uşaq- metodikasının, həm də tərbiyə metodikası- ların təlim-tərbiyəsi barəsində cəmiyyətin nın inkişafında yeni mərhələ başlayır. pe daqoji dəyərlərini deyil, həm də bəlkə də, Yeni pedaqoji təfəkkür təhsil nəzəriy- ilk növbədə, fəlsəfi-psixoloji dəyərlərini əks yəsi və təcrübəsinin inkişafında önəmli və- etdirir. Cəmiyyət inkişaf etdikcə onun təhsil silə kimi meydana çıxmışdır. Müasir məktəb siyasətində də yeni cəhətlər meydana çıxır, ancaq bu yolla inkişaf edə bilər və etməlidir. pedaqoji nəzəriyyədə əvvəllər bərqərar ol- Onun mahiyyətcə başqa alternativi yoxdur. muş stereotiplər tədricən köhnəlir, onların Yeni pedaqoji təfəkkür klassik peda - köhnəldiyi dərk olunanda artıq yeni pedaqoji qogikanın deyil, “köhnə” pedaqoji təfək- təfəkkür formalaşmağa başlayır. kürün - durğunluq illəri pedaqogikasının və Əvvəlki dövrlərdə yeni pedaqoji təfək - ya ənənəvi didaktikanın alternativi kimi bər- kürün formalaşmasında həmişə pedaqoqlar qərar olmuşdur. Klassik pedaqogika yeni pe- önəmli rol oynayıblar. XX yüzillikdə isə pe - daqoji təfəkkürün əsas qaynaqlarından birini da qoji təfəkkürün inkişafında psixologi- təşkil edir. Yenilikçi alimlər və müəllimlər yanın əhəmiyyəti xüsusilə artıb. Elmi-tex - klassik pedaqogikanı müasir ölçülərlə oxu- niki inqilab şəraitində psixologiya elminin yur, onun zamanla səsləşən işıqlı ideyalarına bö yük uğurları yeni pedaqoji təfəkkürün for - arxalanırlar. malaşmasında həlledici rol oynayıb. Çoxcəhətli elmi axtarışlar, xüsusilə ___________________________ 33 * 3 “Azərbaycan məktəbi” № 5 Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi təhsilin sosiologiyası, yaş və pedaqoji psixo- aydınlığı ilə dərk olunurdu: təhsilin nəzəri- logiya, məktəbəqədər və məktəb pedaqo gi- metodoloji paradiqmalarını dövrün ölçüləri kası sahələrində aparılan maraqlı tədqiqatlar, ilə yenidən qurmadan öz-özlüyündə dərsin qabaqcıl müəllimlərin bənzərsiz eksperi - müasirləşdirilməsi istənilən effekti vermir ment ləri yeni pedaqoji təfəkkürün köklü və verə də bilməzdi. qay naqları olub. Yeni pedaqoji təfəkkürün inkişafında Yeni pedaqoji təfəkkürün inkişafında mahiyyətcə yeni (ikinci) mərhələ əmələ gəl- şərti surətdə iki mərhələni fərqləndirmək di. Müasir təhsil konsepsiyasının yayılması olar. Birinci mərhələdə ənənəvi didaktik sis- və müasir dərs konsepsiyasının məhz bu te min elmi-tənqidi təhlili axarında dərsin kon sepsiya kökündə işlənilməsi ikinci mər- optimallaşdırılması başlıca psixoloji və pe- hələnin ana xəttini təşkil edirdi. Hətta birinci daqoji problem kimi xüsusi əhəmiyyət kəsb mərhələdə xüsusi aktuallıq kəsb edən anlam- edirdi. Ənənəvi dərsin alternativi kimi müa- lar (məsələn, şagirdlərin idrak fəalliyyətinin sir dərs anlamı da bu mərhələdə ya ranmışdı. aktivləşdirilməsi və s.) ikinci mərhələdə ye- Müasir dərs haqqında təsəvvürlərin ni mənalarda səslənirdi. Şagirdlərdə nəzəri for malaşması yeni pedaqoji təfəkkürün təfəkkürün və təxəyyülün inkişafı önəmli bərqərar olmasında həlledici əhəmiyyətə mə sələ kimi meydana çıxır və şəxsiyyət ba- malik olmuşdur. Onun başlıca ölçüləri öz xımından dəyərləndirilirdi. Tərbiyə anlamı əksini, ilk növbədə, müasir dərs kon sep siya- mahiyyətcə yeni məzmun kəsb edirdi. sında tapır. İdeoloji maneələr aradan qalxdıqca K.D.Uşinski təxminən 100 il bundan müasir təhsil konsepsiyası dünya psixo lo gi- əvvəl qətiyyətlə göstərmişdi ki, müəllim yası və pedaqogikasının uğurları ilə daha da infor mator, biliklərin translaytoru olmamalı- zənginləşirdi. Bu gün yeni pedaqoji tə fəkkür dır, şagirdlərdə yeni bilikləri müstəqil mə- inkişaf edərək zamanın təhsil konsepsiyası- nims ə mək qabiliyyəti tərbiyə etməlidir. Nə na çevrilmişdir. qədər təəccüblü olsa da müasir təhsil nə- Yeni pedaqoji təfəkkürün formalaş- zəriy yəsi müxtəlif axtarışlar rolunda məhz ması təkcə psixoloji-pedaqoji hadisə deyil, bu funda mental paradiqmalara gəlib çıxmış- bəlkə də, ilk növbədə, böyük əhəmiyyətə dır. ma lik olan ictimai-siyasi hadisədir. Yeni pedaqoji təfəkkür çağdaş psixo- Təhsilin fəlsəfi problemlərini araş dı- logiya və pedaqogikanın uğurlarına arxala- ran mütəxəssislər bu köklü məsələni tarixi nır, yeni (müasir) pedaqoji texnologiyalara fakt larla açıqlayırlar. Onlar göstərirlər ki, xü susi əhəmiyyət verir. maarifin başlandığı gündən bir çox Qərb öl- 60-70-ci illərdə müasir dərs uğrunda kə ləri dəfələrlə böhranlı situasiyaya düşmüş- mübarizə yeni pedaqoji təfəkkür uğrunda lər və ondan çıxmaq üçün təhsildən yaxşı mü barizə idi. Köhnə üsullarla işləyən adi vasitə tapmamışlar. Böyük fransız inqila bın- müəllimlər hələ öz iş təcrübələrində ənənəvi dan sonra belə olmuşdur. İkinci Dünya mü- pedaqoji sistemə söykənsələr də, tanınmış ha ribəsindən sonra ABŞ da, Almaniya da, psixoloq və pedaqoqlarımızla bir cərgədə Yaponiya da bu yolla, daha dəqiq desək, qabaqcıl müəllimlərimiz də artıq bu vüsətli təhsil sahəsində köklü islahatlar keçirmək mübarizəyə qoşulmuşdular. yolu ilə getmişlər. Müasir dərs konsepsiyasının müxtəlif İslahatlaşdırılmış təhsil! Fəlsəfi ədə- yönümlərdə təhlili axarında yeni prob lemlər biy yatda islahatlaşdırılmış təhsil zamanın əmələ gəlirdi. Bir həqiqət artıq bütün nəbzini düzgün tutan, gələcək inkişafı qa- 34 “Azərbaycan məktəbi” 2013/5 baq layan, köhnəlik və mühafizəkarlıq bu- xüsusiyyətləri ilə bağlıdır. Onlar ənənəvi di- xovlarından azad olan və bununla da köhnə daktik sistemin əsas prinsiplərini bilavasitə ilə yeni arasındakı uçurumu kataklizmlərsiz əks etdirir. Ənənəvi pedaqoji sistemdə müəl- dəf etməyə kömək edən təhsil kimi səciy- lim üçün məsələ ancaq proqram materialları- yələndirilir. Mütəxəssislərin fikrincə, böyü- nın öyrənilməsindən ibarətdir. Şagirdin özü, yən nəslə biliklərin verilməsinin ənənəvi təlim motivləri isə, V.Okonun sözləri ilə de- for malarını inadkarlıqla qoruyub saxlayan sək, onu, təəssüf ki, narahat etmir. ölkələr vətəndaşlarda sosial böhranlarla zən- Bundan başqa, bir məsələni də görü- gin olan qeyri-adekvat sivilizasiya sindro- nür, nəzərə almaq vacibdir. Məlumatverici munun əmələ gəlməsi üçün zəmin yaradırlar. dərs tipi müəllimdən onsuz da xüsusi ya ra dı - Bu ölkələrin özləri isə... tarixin dramında cılıq səyi tələb etmir. Bu sxemlə dərs de mək- ikinci уеrə gəlib düşürlər. dən ötrü şagirdlər üçün (diqqət edin, müəl- N.S.Yulina məsələnin mahiyyətini lim lər üçün deyil, məhz şagirdlər üçün) ya- sosial-tarixi yönündə açıqlayaraq göstərir ki, zıl mış dərsliyi sadəcə olaraq oxumaq və da- bu gün bəşəriyyət olduqca müxtəlif böhran- nışmaq kifayətdir. ların - ekoloji, informasiya, demoqrafik, Müəllim ev tapşırıqlarını yoxladıqdan mil li və b. böhranların artması ilə üzləş miş- sonra yeni mövzunun şərhinə keçir: “Uşaq - dir. Və o, şüurlu sürətdə təhsilin qabaqlayıcı lar, bu gün ... mövzunu öyrənəcəyik” və dər- adaptasiya imkanlarına müraciət edir. Təsa- si danışmağa başlayır... düfi deyildir ki, YUNESKO XXI yüzilliyi Haşiyə: Ənənəvi didaktik sistemdə artıq “Təhsil əsri” elan etmişdir. Dün yanın müəl limi ancaq proqram materialının öyrə- müxtəlif ölkələrində 25 ildən çoxdur ki, dil məsi maraqlandırır. Soruşa bilərlər: mə- pedaqogika nəzəriyyəçiləri adam ları dəyişən gər müasir təhsil konsepsiyası proqram ma- dünyaya hazırlamaq üçün, Alfin Tofflerin terialının öyrənilməsini nəzərdə tutmur? söz ləri ilə desək, yeni nəslin gələcəyə Proqram materialının öyrənilməsinə “yumşaq enməsi” naminə “XXI əsr üçün müasir təhsil konsepsiyası da xüsusi məna təhsil” ideyası üzərində işləyir, yeni pa r- verir. Yeni pedaqoji təfəkkür baxımından bu, adiqmalar irəli sürür və onu daha da təkmil- məktəbin önəmli vəzifələrindən biridir. ləşdirirlər. Yeni pedaqoji təfəkkürün forma- Ancaq müasir təhsil nəzəriyyəsinə görə, laş masının əhəmiyyəti ancaq bu ölçü lərlə proqram materiallarının öyrənilməsinin dayandırılmalıdır. ənənəvi pedaqoji sistemdə nəzərə alınmayan Yeni pedaqoji təfəkkürün əsas müd- köklü xüsusiyyətləri, psixologiyanın uğur- dəaları hansılardır? Təhsil nəzəriyyəsi və larına söykənən yeni pedaqoji texnologiyası təcrü bəsi üçün onların nə kimi əhəmiyyəti var. Müasir təhsil konsepsiyası ilə ənənəvi vardır? Bu gün hər bir müəllim bu önəmli didaktik sistem, ilk növbədə, bu problemin məsələlər barəsində nəinki aydın təsəvvürə qoyuluşunda və həllində bir-birindən köklü malik olmalı, həm də, ilk növbədə, təlim - şəkildə ayrılırlar. Onun mahiyyətini açıq la- tərbiyə işini zamanın pedaqoji konsepsiyası maq üçün hələlik iki məsələni nəzərə almaq baxımından köklü surətdə yenidən qur - lazımdır. malıdır. Birinci məsələ. Proqram materialının II. Dərsin müxtəlif tipləri məlum olsa öyrənilməsi məqsəddir, yoxsa vasitədir? da, ənənəvi didaktik sistemdə ən çox mə lu - Ənənəvi pedaqoji sistemdə proqram ma te- matverici dərs tipindən istifadə olunur. Gö - ria lının mənimsənilməsi məqsəd hesab edi- rünür, bu, məlumatverici dərs tipinin özünün lir. Bu önəmli vəzifə, təəssüf ki, çox vaxt ___________________________ 35 * 3 Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi səhv başa düşülür və birtərəfli həll olunur. quranda da elə sinifdə buna oxşar hadisə baş Hələ 1977-ci ildə müəllimlər üçün çap olun- verir. Bircə zahiri fərq nəzərə çarpır: müəl- muş “Dərsin psixoloji əsasları” adlı bir lim yeni mövzunun adını deyəndə, şagirdlər kitabda göstərilirdi ki, müəllimlərin heç də istər-istəməz oturub ona qulaq asırlar. hamısı dərsin məqsədini eyni şəkildə başa Müəllim yeni dərsi danışıb adətən sin- düşmür, çünki məktəbin təlim-tərbiyə işi fə nəzər yetirir. Və... çox vaxt şagirdlərdən sistemində dərsin rolunu onlar müxtəlif öl- soruşur: - Kim dərsi başa düşmədi? Dərsi çü lərlə müəyyən edirlər. Dərsin vəzifələrinin başa düşən də, düşməyən də - kimsə laqeyd anlaşılması iki suala - “Dərsdə şagirdlərə və sadəlövh baxışlarla, kimsə sual dolu nəyi öyrətməli?” və “Necə öyrətməli?” sual- baxışlarla müəllimə baxır. Ancaq bir qayda larına cavab verməyi nəzərdə tutur. Bu mə- olaraq onlar dərsi guya başa düşdüklərini sə lələrin həllində iki meyil özünü göstərir. uşaq fəhmilə etiraf edirlər. Birinci meyilə görə şagirdin şəxsiyyəti Haşiyə: Kim dərsi başa düşmədi? Təc- dərsin mərkəzi məsələsidir. Dərsdə müəl- rübəsiz müəllimlər yeni dərsi danışıb - limin mümkün qədər çox proqram materia- qurtarmamış adətən sinfə göz gəzdirib lını əhatə etmək, proqramda nəzərdə tutulan tələm-tələsik bu sualla şagirdlərə müraciət daha çox fakt və qaydaları şagirdlərin mə- edirlər. Kimə nə aydın olmadı? Kimin sualı nimsəməsinə nail olma niyyəti birinci var? Halbuki dərsin başa düşülüb-düşül- meyillə bağlıdır. İkinci meyil axarında isə mədiyini birbaşa suallarla müəyyən etmək müəllimin niyyəti keyfiyyətcə yeni məzmun “üsul”u nəinki primitivdir, həm də səmərə- kəsb edir: bu zaman, o, şagirdin infor masi- sizdir. Hətta ağıldankəm adama belə bu sualı yanı müstəqil surətdə əldə etmək tələbatını verəndə özünü sındırmır və şəstlə başa inkişaf etdirmək, özünün iş üsullarını tək- düşmədiyi mətləbi başa düşdüyünü deyir. mil ləşdirmək, şagirdlərə nəzəriy yəni prak- Müəllim şagirdlərin dərsi nə dərəcədə tika ilə əlaqələndirməyi öyrətmək üçün mənimsədiyini bilməlidirmi? Mütləq bilmə- proqramdan mümkün qədər səmərəli istifadə lidir. Bu adi həqiqəti müəllimlərin özləri etməyə çalışır. emprik surətdə kəşf ediblər. “Kim dərsi başa İkinci məsələ. Gəlin indi də məlumat- düşmədi ” sualı da təcrübə axarında əmələ verici dərslə problemli situasiya metodunu gə lib və məktəb təcrübəsində köklü yer tu- mü qayisə edək. Problemli dərsdə şagirdlər- tub. Bəzi təcrübəli müəllimlər bu sualı nis- də idrak tələbatı yaradılır. Şagirdlər dərsdə bətən yumşaldıblar: onlar şagirdlərin dərsi sözün əsl mənasında düşünür, mühakimə yü- ba şa düşüb-düşməməsini müəyyən etmək rüdürlər. Onlar nəinki problemi ayırd edir, üçün daha səlist suallardan (“Kimə nə ay dın həm də formula və həll edirlər. Məlumat- olmadı”, “Kimin sualı var” və s.) istifadə verici dərsdə isə... edir lər. Şagirdlərin dərsdə ağıllı suallar Psixoloqların biri məlumatverici dər - verməsini nəinki rəğbətləndirmək, həm də sin məhz psixoloji baxımdan çatışmaz lıq - bunun üçün psixoloji cəhətdən əlverişli şə- larını maraqlı bir misalla sərrast göstərir. O, rait yaratmaq zəruridir. Lakin bu gün şa- deyir ki, gəlin sadə bir eksperiment keçirək. girdlərin dərsi başa düşüb-düşmədiklərini Küçədə hər hansı bir adama yaxınlaşıb müəyyən etmək üçün kibernetik ölçülərə deyək: “Dünən Braziliyada hava çox isti ke - əsas lanan yeni pedaqoji texnologiya əmələ çib”. О, çox güman ki, sizə nə isə qəribə bir gəlmişdir. Dərsdə əks əlaqənin yaradılması adam kimi baxacaq və dərhal hansı səmtəsə bu texnologiyanın ana xəttini təşkil edir. uzaqlaşacaqdır. Dərsi yuxarıdakı sxemlə Bir məsələni də qeyd edək. Sinfin 36 “Azərbaycan məktəbi” 2013/5 tərkibi yekcins deyil. Sinifdə bütün fənlərlə yəni dərsdə elə şərait yaradılmalıdır ki, şa- eyni dərəcədə maraqlanan, onları başa düşən girdlər ona qulaq assınlar, dərsi başa düş - və başa düşdüyü üçün müəllimi ardıcıl sünlər, yadda saxlasınlar(?)... Bu mühüm dinləyən şagirdlərlə yanaşı, daha çox bir və məsə ləni azı iki yolla - psixoloji üsullarla və ya iki fənlə maraqlanan, gələcəkdə ədəbiy- necə deyərlər, güc üsulları ilə, avtoritar yatçı, bioloq və ya riyaziyyatçı olmaq istə- üsullarla həll etmək olar. Təəssüf ki, adi yən şagirdlərin də öz yeri var. Lakin sinifdə müəllimlər məhz güc üsulundan daha çox dərs lə maraqlanmayan, müəllimə qulaq istifadə edirlər. Şagirdlərin idrak fəaliyyətini asmayan, asanda da yalandan qulaq asan şa- aktivləşdirmək onlar üçün əslində sadəcə gird lər də az deyildir. Fənnin xarakterindən olaraq intizam məsələsidir. Şagirdlərdən asılı olaraq bu şagirdlərin nisbəti də eyni bir başlıca olaraq dərsə diqqətlə qulaq asmağı sinifdə dərsdən-dərsə köklü surətdə dəyişir. və yadda saxlamağı tələb edirdilər. Güc Ədəbiyyat və tarix dərslərində belə şagird- üsulları ilə də öz istəklərinə nail olurdular. lərə nisbətən az təsadüf edilir. Biologiya və Hətta sözdə şagirdlərin idrak fəaliyyətinin kimya, fizika və riyaziyyat dərslərində isə aktivləşdirilməsindən ağız dolusu danışır- onların sayı, təəssüf ki, xeyli artır. dılar, sinifdə, bu canlı psixoloji labora - Görəsən, bu şagirdlər proqram mate- toriyada isə uşaq ağlını az qala bəla kimi ria lını mənimsəyə bilərmi? - sualına cavab mənalandırırdılar. Pedaqoji şurada uşaqların vermək üçün gəlin, əvvəlcə, riyaziyyat və ya dərslə maraqlanmasından yana-yana danışıb fizika dərslərində müşahidə aparaq, riyaziy- şagirdlərin idrak fəaliyyətini aktivləşdir- yatı və fizikanı yaxşı mənimsəyən şagirdləri məyin əhəmiyyətini sübut etməyə çalışan sa dəcə olaraq sayaq. Sinifdə nə qədər şa- müəllimlər onların əsl fəallığını, məsə lən, girdin riyaziyyatı və ya fizikanı nəinki yaxşı sual verməsini rəğbətləndirmir dilər. bilmədiyinin, həm də əməlli-başlı bilmədi- Müəllimlərin çoxu avtoritar-inzibati yinin şahidi olacağıq. Elmi-texniki inqilab üsulları asanlıqla mənimsəmişdi. Onlar “Pe- dövründə, bu, şübhəsiz ki, kədərli pedaqoji daqogika” dərsliklərində də səxavətlə təsvir “statistikadır”. Ancaq fakt faktlığında qalır. olunan cəzalandırma üsullarından “gen-bol” Bu gün biz onun psixoloji səbəbləri haq qın- istifadə edirdilər. Nəinki şagirdlərlə, həm də da qətiyyətlə danışmalıyıq. Səbəb isə aydın- valideynlərlə çox vaxt əmr formasında dır: ənənəvi didaktik sistem şagirdlərə proq- danışırdılar. Valideynləri dəvət etmirdilər, ram materialını öyrətməyi özünün əsas ancaq çağırırdılar. məqsədi saysa da, onu həyata keçirmək üçün Mütəxəssislərin fikrincə, məktəb bu səmərəli vasitələrdən istifadə edə bilmirdi, yolla da şagirdləri öz işinin məqsədindən idrak fəaliyyətlərinin subyekti kimi şagirdin vasitəsinə çevirir, onları əslində təlim pro- xüsusiyyətlərini nəzərə almırdı. Ənənəvi sesindən uzaq salır, yadlaşdırırdı. Təlim şa- didaktik sistemdə müəllimin şagirdlərin gird üçün öz mənasını itirirdi, öyrəndiyi bi- idrak fəaliyyətini necə aktivləşdirdiyinə və liklər ona özünün real həyat problemlərini daha çox hansı psixi prosesi aktivləşdir - həll etməkdə kömək etmirdi. Məktəbin “çə- diyinə diqqət yetirsək, məsələnin mahiy - tin ” uşaqlar problemi yaranırdı. yətini açıqlaya bilərik. Haşiyə: Yeni pedaqoji təfəkkür anlamı Müəllim dərsdə həmişə bir psixoloji özünəməxsus metaforadır. XX əsrin 70-80- zə rurətlə rastlaşır: proqram materiallarını ci illərində ənənəvi psixoloji və pedaqoji öy rətmək üçün, ilk növbədə, şagirdlərin id - paradiqmaların alternativi kimi əmələ gə lən- rak fəaliyyətini aktivləşdirmək lazımdır, də onları yeni pedaqoji təfəkkür kimi mə- 37 Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi nalandırdılar. İstifadə edilmiş ədəbiyyat Yeni pedaqoji təfəkkür konsepsi yası- 1. “Təhsil Qanunu”. Bakı, 2009. nın özünəməxsus nəzəri-metodoloji qaynaq- 2. Abbasov Ə. Yeni kurikulumun ları var. Bizim fikrimizcə, bu konsepsiya səciyyəvi xüsusiyyətləri. Kurikulum, 2008. nəinki sırf psixoloji, həm də sırf pedaqoji № 1. araşdırmalarda formalaşmayıb. Onun ilk 3. Veysova Z. Fəal (interaktiv) təlim. səhifələri təhsilin fəlsəfəsində yazılıb. Təh- Bakı, 2008. silin sosiologiyası kontekstində aparılmış 4. Əlizadə Ə. Müasir Azərbaycan araşdırmaların da bu sahədə töhfəsi az məktəbinin psixoloji problemləri. Bakı, olmayıb. 2004. Yeni pedaqoji təfəkkürün nəzəri- 5. Xəlilov C. Şərq və Qərb, Bakı, metodoloji qaynaqlarının təhlili göstərir ki, 2004. bu konsepsiya nəinki təhsilin fəlsəfəsi və 6. Конфурация по проблемам обра- sosiologiyasının, həm də psixologiyasının, зования и профессионального развития // pedaqogikasının, hətta biologiyasının inteq- Вопроцы психологии. 2009, № 4. rasiyası kökündə əmələ gəlmişdir. Lakin bu 7. Чидивекий В.Э. Стылочизненыб faktorlar öz-özlüyündə nə qədər əhəmiyyətli асрект совчеменного процесса образова- olsa da, yeni pedaqoji təhsil konsepsiyası ния // Вопросы Психологии 2009, № 4. bilavasitə önəmli sosial faktorlarla şərtlənir. XX əsrdə dövrün qabaqcıl fəlsəfəsində və Э.Ализаде sosiologiyasında təhsilə yeni münasibət formalaşmağa başlamışdı. Təhsil artıq ölkə- О концепции нового педагогиче- nin (cəmiyyətin) sosial-ictimai inkişafı nın ского мышления əsas vasitəsi kimi dəyərləndirilirdi. Psixo lo- gi ya və pedaqogika bu dəyərləri mənimsə- Резюме yən də onlar məktəb təcrübəsinə nüfuz etmə- В статье коснулось нового педаго- yə başladılar və dövrün tezarusunda yeni гическогомышленияипроблемпедагоги- anlam - yeni pedaqoji təfəkkür anlamı vü- ки и психологии, комментировались sətlə səslənməyə başladı. основные принципы нового педагогиче- Təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, res- ского мышления. publikamızda yeni pedaqoji təfəkkür kon- sep siyası, nə qədər təəccüblü olsa da, mahiy- A.Alizadeh yət cə psixoloji-pedaqoji kontekstində açıq- lanır. Təhsilin fəlsəfəsi və sosiologiyası mə- About a new pedagogical thinking sə lələ rinə isə əslində əhəmiyyət verilmir. conseption Bu axtarışlar nəinki Azərbaycan, həm də dünya pedaqoji-psixoloji fikrində önəmli Summary hadisə kimi dəyərləndirilməlidir. In the article the new pedagogical Yeni pedaqoji təfəkkürün formalaş - thinking and problems of pedagogy and psy- ması Azərbaycan məktəb tarixinin önəmli chology are reviewed, the main theses of psixopedaqoji hadisəsidir. new pedagogical thinking are commented. 38