650 lat herbu miasta Krakowa: wystawa dedykowana Profesorowi Marianowi Friedbergowi w pięćdziesiątą rocznicę śmierci : katalog wystawy PDF
Preview 650 lat herbu miasta Krakowa: wystawa dedykowana Profesorowi Marianowi Friedbergowi w pięćdziesiątą rocznicę śmierci : katalog wystawy
1 I I i i i 650 lat herbu miasta Krakowa Herb Krakowa od dawna jest przedmiotem badań naukowych i istnieje kilka wnikliwych poświęconych mu studiów autorstwa wybitnych historyków. 650 lat Katalog wystawy 650 lat herbu miasta Krakowa herbu miasta jest ich uzupełnieniem i poszerzeniem - ukazuje Krakowa herb miasta w świetle najnowszych badań, stanowiąc poważny krok w stronę jego nowoczesnej monografii. Na wystawie, poprzedzonej rozległą kwerendą, zaprezentowano najbogatszy jak dotąd materiał źródłowy dotyczący herbu Krakowa - 190 obiektów, często na co dzień niedostępnych, przechowywanych w archiwach, bibliotekach, muzeach i zbiorach kościelnych. Zenon Piech Katalog wystawy 650 lat herbu miasta Krakowa □ □□ w wystawa dedykowana Profesorowi Marianowi Friedbergowi w pięćdziesiątą rocznicę śmierci Orzeł w krakowskiej bramie pod trzema wieżami rozciągnionemi gości przyjmuje skrzydłami, patrzy jednak z pilnością, gdy bram waszych strzeże, scenariusz kogo puścić do miasta, kogo wziąć do wieże Zenon Piech Szymon Karpiński opracowanie merytoryczne Kazaniana niektóre święta i niedziele... Bożena Lesiak-Przybył Kraków, 1690 Zenon Piech Aldona Warzecha opracowanie graficzne Barbara Widłak Archiwum Narodowe w Krakowie 2019 Katalog Wystawa Podziękowania Współpraca tytuł tytuł Wszystkim, którzy przyczynili się Obiekty prezentowane na wystawie i w katalogu 650 lat herbu 650 lat herbu do powstania wystawy i publikacji, są przechowywane w zbiorach następujących miasta Krakowa miasta Krakowa składamy serdeczne podziękowania. instytucji: miejsce opracowanie merytoryczne Zdjęcia wykonali: Archiwum Narodowe w Krakowie (ANK) pl. Szczepański Bożena Lesiak-Przybył czas trwania 8-29.10.2019 Zenon Piech Andrzej Bochniak Archiwum Główne Akr Dawnych (AGAD) dziedziniec budynku Aldona Warzecha Archiwum Narodowego w Krakowie Janusz Kozina, Bazylika Mariacka w Krakowie ul. Sienna 16 redakcja Grzegorz Zygier czas trwania 29.10-2.12.2019 Zofia Wyżlińska (Muzeum UJ) Biblioteka Jagiellońska (BJ) scenariusz tłumaczenie Wiesław Majka Biblioteka Książąt Czartoryskich Zenon Piech łan Corkill (UMK) Biblioteka Narodowa w Warszawie (BN) opracowanie merytoryczne projekt okładki Małgorzata Multarzyńska-Janikowska Bożena Lesiak-Przybył i opracowanie graficzne (ANK) Kos'ciół św. Wojciecha w Krakowie Zenon Piech Barbara Widłak Aldona Warzecha Andrzej Ring, Muzeum Krakowa (MK) skład Lech Sandzewicz opracowanie graficzne i przygotowanie do druku (Zamek Królewski w Warszawie - Muzeum) Muzeum Narodowe w Krakowie (MNK) Barbara Widłak Barbara Widłak Pracownia Fotograficzna Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego redakcja (Muzeum UJ) druk i oprawa Muzeum Krakowa Zofia Wyżlińska Drukarnia Skleniarz, Urząd Miasta Krakowa Kraków Jakub Płoszaj współpraca (UMK) Karol Kowalik Bogdan Kasprzyk ISBN 978-83-949747.6-3 (MNK) Zakład Narodowy' im. Ossolińskich przygotowanie do druk:iu we Wrocławiu Barbara Widłak wydawca Pracownia Fotograficzna Aleksandra Zajdel Archiwum Narodowe Muzeum Narodowego w Krakowie Zamek Królewski w Warszawie - Muzeum w Krakowie (Prac. Fot. MNK) Spis treści 9 Przedmowa - Wojciech Krawczuk 95 W przestrzeni Uniwersytetu 11 Herb Krakowa Id ej not dziedzictwa Jagiellońskiego historycznego miasta - Zenon Piech IOI Widoki i plany Krakowa 23 Herb Krakowa w zbiorach 109 Wśród herbów państwa Archiwum Narodowego w Krakowie — 117 Herb miasta herbem państwa Bożena Lesiak-Przybyl, Aldona Warzecha 123 W autonomicznym Krakowie 27 Katalog 129 Odzyskiwanie wolności 29 Na początku była pieczęć 13 5 Budynek Magistratu 33 Geneza herbu 143 W życiu codziennym X1X-XX wieku 39 Blask renesansowych druków 151 W drodze do zatwierdzenia 47 Lata zmian 159 Pod okupacją niemiecką 53 Ratusz — siedziba władz miejskich 165 W czasach PRL 59 Dokumenty miejskie 171 Współczesne insygnia władz miasta 65 Oprawy ksiąg miejskich i superekslibrisy 177 Znaki miasta dziś 71 Ilustracje w księgach miejskich 18 3 Herb Krakowaw badaniach naukowych 77 Chorągiew Krakowa 189 650 years of Kraków s coat of arms — 83 W symbolice cechowej exhibition 89 W sferze sakralnej 190 Bibliografia Przedmowa Herb Krakowa jest znakiem łączącym pokolenia zamieszkujące w naszym królewskim mieście. Orzeł i otwarta brama zapraszają, mówią o przeszłości i znaczeniu dawnej sto licy Polski. Herb przez setki lat trwał, ale i zmieniał się. Właśnie przemiany świadczą o tym, że to znak żywy, tak jak język, który szuka nowych wyobrażeń, lecz zachowu je stare formy. Wyzwanie rzucają herbom nowe znaki, nowe sposoby komunikacji. Oglądając wystawę poświęconą dziejom herbu, można jednak być spokojnym o jego przyszłość, gdyż wpisał się na trwałe w pejzaż Krakowa i nie da się go wykorzenić. Wystawa „650 lat herbu miasta Krakowa” powstała przede wszystkim w oparciu o za sób Archiwum Narodowego w Krakowie, w którym przechowywane jest archiwum miasta. Uwzględnione zostały jednak obiekty z innych instytucji, którym w tym miej scu chcę podziękować za wsparcie i życzliwość. Archiwum zawsze stało na straży pamiątek przeszłości. Herb zaś Krakowa był przed miotem zainteresowania archiwistów i historyków. Szczególną rolę w tym względzie odegrał Profesor Marian Friedberg, twórca znakomitej monografii herbu, wykorzy stywanej i aktualnej po dziś dzień. Dlatego wystawa była dedykowana pamięci tego uczonego, w 50. rocznicę Jego śmierci. Wystawa prezentowana była najpierw na pl. Szczepańskim w Krakowie, w dniach 8-29 października 2019 r., a potem na dziedzińcu budynku Archiwum Narodowego w Krakowie przy ulicy Siennej 16, od 29 października do 2 grudnia 2019 r. Honoro wym Patronatem objął ją Prezydent Miasta Krakowa Jacek Majchrowski, który prze mówił na jej uroczystym otwarciu na pl. Szczepańskim w Krakowie, 10 października 2019 r. o godzinie 12.00. Inicjatorem i pomysłodawcą stworzenia wystawy był Profesor Zenon Piech, kierow nik Zakładu Nauk Pomocniczych Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Została ona przygotowana pod jego kierunkiem przez archiwistki Bożenę Lesiak-Przybył i Aldonę Warzechę z Archiwum Narodowego w Krakowie. Projekt graficzny ekspozycji opra cowała dr hab. Barbara Widłak z Katedry Komunikacji Wizualnej Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie. Pragnę serdecznie podziękować w tymi miej scu Zespołowi za trud i przypomnienie dziejów tego symbolu Krakowa. Współorganizatorami było Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, Urząd Miasta Krakowa, a partnerami: Instytut Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Wydział Historyczny Uniwersytetu Jagiellońskiego, Polskie Towarzystwo Heraldyczne Oddział w Krakowie. Projekt był współfinansowany ze środków Miasta Krakowa. dr hab. Wojciech Krawczuk Dyrektor Archiwum Narodowego w Krakowie 9 Zenon Piech Herb Krakowa klejnot dziedzictwa historycznego miasta Pierwsza informacja o herbie Krakowa pojawia się w czternastowiecznej Kronice Janka z Czarnkowa pod rokiem 1370. W opisie wjazdu króla Ludwika Węgierskiego do Krakowa po śmierci Kazimierza Wielkiego czytamy: ... wyszli mu na spotkanie za miasto do góry Lasoty mieszczenie krakowscy z purpu rowymi chorągwiami, oraz zarządzili, aby cała społeczność rajców niosła chorągiew, na której był wyobrażony herb miasta i klucze, i każdy cech rzemieślniczy, w od dzielnym gronie postępując, niósł swoją chorągiew, ozdobioną stosownymi godłami i kluczami... Jest to symboliczny moment potwierdzający istnienie herbu Krakowa, co pozwala w 2020 r. świętować 650. rocznicę jego obecności w mieście. Herb powstał zapewne wcześniej, w czasach Kazimierza Wielkiego, a zapis kronikarski potwierdza jego uży wanie w rytuale władzy, jakim było powitanie przyszłego króla. Tym samym Kraków wpisywał się w tradycję średniowiecznych miast europejskich posługujących się her bami. Herby były już wówczas szeroko rozpowszechnione w kulturze średniowiecznej Europy i miały za sobą długą ponad dwustuletnią tradycję. Pojawiły się w pierwszej połowie XII w. na gruncie zachodnioeuropejskiej kultury rycerskiej. Ich geneza wiąże się ze znakami bojowo-rozpoznawczymi noszonymi w czasie bitew na chorągwiach i tarczach najwyższych dowódców wojskowych (królów, książąt), które z biegiem czasu rozprzestrzeniły się na inne warstwy społeczne, instytucje, ziemie i państwa. Herb był znakiem prawnym, środkiem reprezentacji właściciela, zbudowanym wedle ściśle określonych reguł, dziedzicznym i niezmiennym w długich przedziałach czasowych, używanym przez osoby, rodziny i rody, instytucje i korporacje świeckie i kościelne, miasta, ziemie i państwa. Miał wymiar personalny, instytucjonalny, terytorialny i pań stwowy, obejmując swym zasięgiem całą strukturę ówczesnego społeczeństwa, dzięki temu stał się czytelnym i skutecznym środkiem komunikacji w niepiśmiennej kulturze średniowiecza. Miasta wprowadziły herby stosunkowo późno. Godło widniejące na tarczy herbowej było tak dobierane, żeby jak najlepiej identyfikować właściciela. Herb Krakowa Georg Braun, Franz Hogenberg, Civitates orbis terrarum, Kolonia 1617 (Fragment) u wariantu herbu (czwarta ćw. XVI — poi. XVII w.) i jego używanie do dnia dzisiejszego, 4. podjęcie starań o urzędowe zatwierdzenie herbu (lata 1933-1937/1938) i uzyskanie Herb Krakowa jako stolicy królestwa polskiego należał do najważniejszych polskie zatwierdzenia (2002 r.). herbów miejskich. Z tej przyczyny był często łączony z innymi herbami: państwa, Herb Krakowa należy widzieć w szerszym kontekście zespołu znaków miasta, któ Kościoła, uniwersytetu krakowskiego, cechów, tworząc programy heraldyczne prze ry tworzyły oprócz niego pieczęcie, chorągiew oraz insygnia burmistrza. W starszej kazujące ważne informacje. Od dawna był przedmiotem badań naukowych, posiada literaturze wyobrażenia umieszczane na najstarszych pieczęciach traktowano jako kilka wnikliwych studiów autorstwa wybitnych historyków. Katalog wystawy jest ich godła herbowe. Obecnie stanowisko to uważane jest za błędne, jednak same pieczęcie uzupełnieniem, poszerzeniem i ukazuje herb miasta w świetle najnowszych badań i widniejące na nich wyobrażenia powinny być traktowane jako składniki zespołu zna i stanowi poważny krok w stronę jego nowoczesnej monografii. ków miasta. W okresie przedheraldycznym na pieczęciach występowały wyobrażenia Badania heraldyczne koncentrują się na pięciu wątkach tematycznych: genezie herbu, odnoszące się do miasta, będące jego znakami, ale jeszcze nie herbem. Już na najstar jego treściach, funkcjach, stylizacji i barwie. Wszystkie zostały w większym lub mniej szej pieczęci wójtowskiej (przerobionej na początku XIV w. na pieczęć radziecką), szym stopniu podjęte na wystawie, jednak przede wszystkim skoncentrowano się na można odnotować elementy, które w przyszłości utworzą w pełni ukształtowany herb genezie herbu, kluczowych etapach jego kształtowania się jako znaku prawnego, jego Krakowa: trójwieżową budowlę z otwartą bramą, orła (ponad środkową wieżą) oraz nośnikach, sferach występowania i funkcjach. Podkreślić należy, że wystawa poprze koronę (nad herbem książąt kujawskich). Ale musiały upłynąć trzy stulecia, zanim te dzona została rozległą kwerendą na niespotykaną dotychczas skalę (na ekspozycji wy znaki, w zmienionej konfiguracji, utworzyły ostateczny wariant herbu. korzystano tylko część zgromadzonego materiału) i prezentuje najbogatszy dotychczas O wprowadzeniu herbu można mówić z chwilą, gdy zostały spełnione określone wa materiał źródłowy dotyczący herbu Krakowa, na który składa się i9o obiektów, często runki. Godło powinno być umieszczane na tarczy herbowej i charakteryzować się sta na co dzień niedostępnych, przechowywanych w archiwach, bibliotekach, muzeach bilizacją przez długi okres czasu. W Krakowie stało się to dopiero w XIV w. Istnienie i zbiorach kościelnych. herbu potwierdza cytowany zapis w Kronice Janka z Czarnkowa (1370 r.), a ostatnie Pokazano skalę obecności herbu w przestrzeni miejskiej, obiekty na których byl piętnastolecie XIV w. przyniosło najstarszy zachowany wizerunek herbu, przedsta b™nXmd’e8° 7'0m urtySty“ny’ C° r°Zległą P°dstaw? Źród10^ do POgt?' wiający mur z trzema wieżami oraz otwartą bramą. Herb w tej wersji był używany h rbt 11°: ?’eS° W‘° na wzajemne relacje łączą e niezmiennie przez dwa stulecia, do ostatniej ćwierci XVI w. Jego genezę hipotetycz nie wiązać należy z panowaniem Kazimierza Wielkiego, co dodaje mu szczególnego obitl,ów p^Xj’ d'"elei prestiżu. Łączyło się to zapewne z polityką miejską króla oraz procesem utrwalania się znaków odrodzonego królestwa polskiego, co mogło być impulsem dla powstania herbu miasta. Należał on co prawda do innego porządku niż znaki królestwa, ale trud mieszczańskiego Krakowa, duchowej oraz pamięci hkr Prawnej, a w konsek’ no sobie wyobrazić, aby w tym czasie i okolicznościach stolica królestwa nie posiadała .kwencji także kultury herbu. Nie bez znaczenia był też zapewne proces tworzenia znaków dla lokowanego prawny, znak pamięci wówczas pod Krakowem Kazimierza (1335 r.), który musiał być traktowany przez w dziejach herb, :e poziom artystyczny władze stolicy jako konkurencyjny ośrodek. >u Krakowa można wyróżnić cztery etapy: 1. okres przedheraldycz- ny (czwarr-t.a. ćw. X^I„II—.X^IyV w.>) , gdy w użytku były wyłącznie pieczęcie, związane W ostatniej ćwierci XVI w. rozpoczął się proces modyfikacji herbu. Używany przez P"* herbem w ten spJbfże dwa stulecia bardzo prosty wariant herbu, dobrze odzwierciedlający miejskość Kra >em w ten «««—’ , występowały na nich elementy, które zosta- y P0/-n,c> przystanę w herbie m- kowa, nie odróżniał go od innych miast i nie oddawał majestatu stolicy królestwa. S'arS“g° wariantu (XIV _ rawartamiasta; 2. genezę herbu i funkcjonowanie jego Modyfikacja polegała na umieszczeniu w otwartej bramie ukoronowanego orła kró ćw. XVI w.), 3. ukształtowanie się ostatecznego lewskiego oraz zwieńczeniu tarczy koroną zamkniętą. Wówczas wprowadzono również 3* ukształto' Herb Krakowa klejnot dziedzictwa historycznego miasta | 13 12 na cechach (znakach) złotników krakowskich oraz na tzw. cechach (żetonach) schrotgeltowych. Do sfery urzędowej zaliczyć należy także praktykę umieszczania her bu Krakowa na obiektach cechowych, podkreślano w ten sposób ich związki z mia stem. Podobna motywacja leżała u podstaw jego łączenia z herbem Uniwersytetu. Dominowa] wariant z ortem w bramie i ukoronowaną tarczą, ale używany bywał takz Herb Krakowa poddawany bywał swoistej sakralizacji. Odbywało się to w trojaki wariant uproszczony bez orła i korony. f sposób: poprzez jego obecność w przestrzeniach sakralnych, na obiektach o sakralnych Zgromadzony na wystawie materiał źródłowy daje podstawę do przesiedzenia s er treściach i przeznaczeniu oraz łączenie z herbem sakralnej symboliki. Miało to występowania herbu oraz stopnia intensywności jego używania. Temat ten pozostawał miejsce przede wszystkim w kościele Mariackim, pełniącym funkcję „mieszczańskiej dotychczas na marginesie badań. Proces zapoczątkowany w XIV w., dopiero z biegiem katedry”. Powyżej była już mowa o dzwonach z herbem miasta. Na pograniczu sfery czasu nabierał tempa. Zachowany materiał pozwala twierdzić, że w średniowieczu urzędowej i sakralnej plasują się herby na baldachimie stalli radzieckich z kościoła herb nie był używany zbyt często, nawet jeśli uwzględni się potencjalnie zaginio Mariackiego, w których w czasie liturgii zasiadali rajcy miejscy. Interesującą lokalizację ne obiekty. Umieszczono go w tym czasie na dzwonach z kościoła Mariackiego, na herbu prezentują bramki w balustradach ołtarza głównego oraz cyborium. Wykorzy mniejszych pieczęciach herbowych, w rzeźbie heraldycznej ratusza oraz Barbakanu. stano tu „motyw przejścia”. Bramki z herbami otwierają przejście z jednej przestrzeni Przełomowe znaczenie miał wiek XVI, pojawiły się wówczas nowe nośniki herbu: dru do drugiej. Herbowi Krakowa towarzyszy w tym wypadku Orzeł - herb państwa. kowane ilustracje książkowe, iluminacje ksiąg miejskich, pierwsze superekslibrisy. Pod Wspomnieć trzeba o pominiętym na wystawie obrazie Matki Bożej Łaskawej z 1709 r. koniec XVI w. wprowadzono po raz pierwszy pieczęć herbową jako główną pieczęć — obrończyni miasta, z herbem umieszczonym pod nogami. Herb Krakowa oraz histo miejską i od tego czasu system sfragistyczny Krakowa został zdominowany przez ten ryczne pieczęcie miasta występują na matejkowskiej polichromii kościoła Mariackie gatunek pieczęci. Ze szczególnym nasileniem herb Krakowa występował na siedemna go, a także na dziewiętnasto- i dwudziestowiecznych witrażach. Herb miasta umiesz stowiecznych zabytkach. Widoczny jest proces systematycznego poszerzania sfer jego czano na ilustracjach krakowskich druków liturgicznych obok świętych patronów obecności w przestrzeni miejskiej, co należy traktować jako świadectwo powszechnej Stanisława i Floriana oraz herbu aktualnego biskupa i kapituły krakowskiej. Znane recepcji 1 akceptacji społecznej. Herb stal się na szeroką skalę wizualnym synonimem są też ilustracje ksiąg miejskich, na których aniołowie podtrzymują herb lub koro Z aal Krak0Wa’ na ktÓrych Poszcze&ólne składniki miej- nę nad nim, sporadycznie występuje nad herbem Oko Opatrzności lub monogram L-1 IHS. Wybitnym przykładem sakralizacji herbu jest relikwiarz św. Jana Nepomucena z kościoła św. Wojciecha w formie herbu Krakowa. Nierzadko tak sakralizowanemu herbowi towarzyszyły herby państwowe. Cechą szczególnie wyróżniającą herb Krakowa było jego systematyczne łączenie z her wyposażenia, ale nie zamyka ich całkowicie D ' /’,°^aniCZa mozl,wości poznania reliktom wyposażenia ratusza mnż, 7"' ' zrockom Pianym i zachowanym bami państwowymi — Orłem i Pogonią. Kulminacja nastąpiła z chwilą wprowadzenia Strukcji. Herb w postaci rzeźby archfte^^"^ d°k°nać ’Cg° rekon' w czwartej ćwierci XVI w. Orła do otwartej bramy miejskiej i zwieńczenia tarczy mie malowanej oraz haftowanej we wnetraTh CleWaci' ratUSZa’ a w for’ królewską koroną zamkniętą. Służyło to podkreślaniu stołeczności miasta, królewskiej drzwi z herbem. Występował on także na byly wsPaniale rezydencji i nekropolii. Procesu tego nie przerwało przeniesienie rezydencji do War szawy, wręcz nastąpiło nasilenie, co należy interpretować jako usilną próbę ratowania, "““'i',rT ' przynajmniej w sferze symbolicznej, traconej stołeczności. Służyła temu wprowadzona na wystawie, a ważnych z punktu wid . ’ 'n " 0 Ataeh niepukazywanyeh wówczas na pieczęciach tytulatura miasta: cracovia metropolis regni poloniae H.,b s, w “XX" (Kraków stolica królestwa polskiego). Konfrontacja ówczesnych programów heral dycznych Krakowa i Warszawy wypada druzgocąco dla nowej stolicy. rmat, na odważnikach, a także Herb Krakowa klejnot dziedzictwa historycznego miasta | 15 j4 z paradoksalną zmiennością w stałości. Nawet niemieccy okupanci nie usunęli herbu. Po okresie wstępnych poszukiwań, włącznie z umieszczeniem w bramie swastyki za miast orła, zdecydowano się na używanie wariantu o średniowiecznym rodowodzie, bez korony i orła w bramie. Najpoważniejsze zmiany, jakim podlegał herb na prze wa systematycznie towarzyszył herbom państwowym w rzezb.e arch.tektomcznej, strzeni dziejów, dotyczyły jego stylizacji heraldycznej. Temat ten był całkowicie po w ilustracjach książkowych, iluminacjach dokumentów oraz księgach miejskich na mijany w dotychczasowych opracowaniach. Zgromadzony na wystawie materiał daje superekslibrisach i widokach miasta. Niektóre kompozycje w sposób szczególny eks podstawę do zasygnalizowania tego zjawiska. Formy stylizacji były uzależnione ponowały ten związek. Ukazują one Orla podtrzymującego tarczę z herbem miasta, od czasu powstania oraz obiektów, na których był on umieszczany. nieraz towarzyszą mu królewskie insygnia władzy, zwyczajowo korona nad tarczą, a po W czasach staropolskich etapy stylizacji wyznaczały dwa warianty herbu. Starszy bokach miecz, berło i jabłko. Są też kompozycje heraldyczne dalej idące. Przykładem z nich, przedstawiający mur z otwartą bramą i trzema wieżami, stwarzał ograniczo jest trójpolowy herb z Orłem, Pogonią i herbem Krakowa czy herb miasta widniejący ne możliwości stylizacji. Przejawiały się one przede wszystkim w wariantowości ele na piersi Orła, na chorągwi ziemskiej województwa krakowskiego. Świadczy to, że mentów tworzących godło. Wieże mogły być równej wysokości lub wieża środkowa herb stolicy zyskiwał wysoką rangę wśród znaków państwa. wyższa, mur z otwartą bramą z podwojami lub bez nich, z opuszczoną kratą lub bez Herb Krakowa kształtował się, jak wszystkie zjawiska historyczne, w określonych kraty. Zróżnicowane były też otwory okienne w wieżach, przybierające nieraz kształt ramach czasowych, wyznaczonych przez status ustrojowy miasta oraz wpływające na otworów strzelniczych. Tarcza miała formę gotycką z półokrągłą podstawą. Jednym niego procesy polityczne, gospodarcze, społeczne, artystyczne i inne. Pierwszy, naj z nielicznych wyjątków jest herb na dzwonie z kościoła Mariackiego z 1438 r. dłuższy okres jego funkcjonowania, zamyka się w epoce staropolskiej (ok. poł. XIV- Przełom w stylizacji przyniosło wprowadzenie drugiego wariantu herbu z Orłem XVIII w.), z wewnętrzną cezurą wyznaczoną wprowadzeniem nowego wariantu herbu. w bramie i koroną zamkniętą ponad tarczą. Przyjęta została wówczas późnorenesan- Zasadnicze zmiany przyniósł dopiero czas zaborów, gdy Kraków stał się miastem gali sowa tarcza z lekko zaokrągloną głowicą i wciętymi pobocznicami, konsekwentnie cyjskim. To stwarzało nowe okoliczności dla funkcjonowania herbu, najpierw w wa- stosowana aż do dnia dzisiejszego. Nietypowa forma tarczy stała się wyróżnikiem runkach silnej germanizacji, później liberalizacji w czasach autonomii galicyjskiej. herbu Krakowa. Na tym etapie funkcjonowania herbu stylizacji heraldycznej poddana W pierwszej połowie stulecia herb Krakowa stal się herbem półsuwerennego państew- została nie tylko architektura, ale także Orzeł, który generalnie podlegał zmianom Rzeczypospohtej Krakowskiej, następnie herbem miasta funkcjonującego w ra właściwym jego historycznej ewolucji. Korona prezentowała bardzo konsekwentnie mach autonom.cznej Galicji. Zaborcy nie zmienili herbu, ale w warunkach utraconej formę zamkniętą. W użytku była także wersja herbu bez Orła i korony. Trójwieżowa znakówTk' L n°WC8° ZnaCZenia '* Wart°ŚCi' Stal Się )ednym 2 wizualnych budowla, stanowiąca rdzeń godła herbowego, bywała przedstawiana jako samodzielna struktura architektoniczna. Znany jest nawet wypadek, gdy w otworach strzelniczych umieszczono lufy armatnie, stylizując herb na „fortecę’ przygotowaną do obrony. Orzeł, tradycyjnie występujący w bramie, wyjątkowo bywał też umieszczany poza nią. 7 • “■ 1 -■»«, i pote’™™."””1""' nii;pod'c^oicio' Dziewiętnastowieczne dzieje herbu dzielą się na dwa etapy: okres Rzeczypospolitej Krakowskiej oraz autonomii galicyjskiej. W pierwszym herb zyskał charakterystyczną konstrukcję, z mocno rozbudowaną dolną partią tarczy, przedstawiającą mur i bramę z orłem, i nieproporcjonalnie małymi wieżyczkami wieńczącymi mur. Stylizacja ta występowała systematycznie na pieczęciach, co pozwala traktować ją jako wzorzec urzędowy, oddziałujący na inne sfery używania herbu. . podksl| Wzmożony ruch budowlany okresu autonomii galicyjskiej otworzył szerokie Herb Krakowa klejnot dziedzictwa historycznego miasta | 17 16
The list of books you might like
