6, Sayı

22 Pages·2017·3.34 MB·Turkish

_____________________________________________________________________________________
Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 72, Haziran 2018, s. 1-22

Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date
13.04.2018 30.06.2018

Doç. Dr. Ahmet ATASOY
Uşak Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü
[email protected]

UŞAK İLİNİN DALGALI YÜZEYLERIN KALSIK KAMBISOL
TOPRAKLARI
Öz
Bu çalışmada Uşak İl’indeki dağlık ve engebeli araziler üzerinde yer alan kalsik
kalsik kambisollerin özellikleri irdelenmiştir. Öncelikle toprakların meydana gel-
mesi üzerinde etkili olan faktör araştırılmış, ardından toprak örneklerine ilişkin çok
sayıda analiz yapılmıştır. Analiz sonuçları Coğrafi Bilgi Sistemleriyle haritalara
dönüştürülmüştür. Toprağın hozizon yapısını ortaya koymak amacıyla uygun yer-
lerde toprak profilleri açılmış ve bunların tanımlaması yapılmıştır. Kireçli kahve-
rengi ve kahverengi orman toprakları olarak bilinen bu topraklar FAO/UNESCO
tarafından yapılan sınıflandırmaya göre kalsik kambisoller toprak grubuna girmek-
tedir. Dağlık ve engebeli araziler üzerinde yer alan bu topraklar Uşak’ın diğer top-
raklarına göre oldukça geniş alanlar kaplamaktadır. Araştırma sonuçlarına göre
topraklar genellikle tınlı tekstürlü, orta alkali bir reaksiyonlu olan kalsik kambikle-
rin en belirgin özelliği kireçli olmalarıdır. Drenaj problemlerinin görülmediği bu
sahlarda sodik sorunu yoktur. Ancak fazla gübre kullanımı dolayı toprakta potas-
yum birikimi fazladır. Kalsik kambiklerin genellikle eğimli alanlarda yer aldığı için
organik maddenin önemli bir bölümü erozyonla uzaklaştığı için toprakta organik
madde eksikliği söz konusudur. Magnezyum içeriği de olması gereken değerin üze-
rinde ölçülmüştür. Erozyon, toprağın yanlış kullanımı ve fazla gübre kullanımı bu
toprakların başlıca problemleri olarak sıralanmaktadır. Çalışmanın sonuç bölümün-
de tespit edilen sorunlara çözüm önerileri sunulmuş ve uygun arazi kullanım şekil-
leri önerilmiştir.
Anahtar kelimeler: Kalsik Kambisoller, Uşak, Toprak, Toprak Özellikleri,
Toprak Serileri
Uşak İlinin Dalgalı Yüzeylerın Kalsık Kambısol Toprakları

CALCIC CAMBISOL SOIL IN THE ROUGH AREAS OF UŞAK
Abstract
In this study the features of calcic cambisol in the mountainy and rough areas of
Uşak Province are studied. The factor which is effective on forming soil is investi-
gated and then much analyses related to soil kinds are carried out. The results of
analyses are turned in to maps through Geographical Information Systems. In order
to put out the horizon structure of soil, the soil profilles are constructed and defined
in the appropriate places. The soil known as calcareous brown and brown forest
soil are classified in calcic cambisol soil group by FAO/UNESCO classification.
This kind soil which is generally placed in the mountainy and rough areas rather
than the other flat places of Uşak Province. According to the research results the
soil is generally loamy textured and calcerous and they are the most identified fea-
tures of a mid way alkali which reactions with calcic cambisol soil. These areas
which have no drainage problems, there is no sodic problem in them as well. Ne-
vertheless, as a result of over use of fertilizer, there is also over collection of potas-
sium. However, there is lack of organic substances as a result of the placement of
calcic cambisols in sloping lands and because of the erosion driven by heavy rain.
On the other hand, the rate of magnesium is calculated over the average value. Ero-
sion, misuse of soil and over use of fertilizers are classified as the main problems 2
of this soil. In the conclusion part of this study, solution suggestions are presented
to the problems definied in the paper and the appropriate ways of using the area are
offered.
Keywords: Calcic Cambisol, Uşak, Soil, Soil Features, Soil Series
1. Giriş
Toprak, kayaçların fiziksel ayrışması ve kimyasal olarak çözülmesiyle oluşan, bitkileri barındı-
ran ve canlılara besin kaynağı sağlayan, kara yüzeyini birkaç mm ile birkaç metre kalınlığında
saran ve bünyesinden çeşitli minareler, canlı organizmalar, organik maddeler, hava ve su bulun-
duran bir örtüdür (Atalay, 2006; Mater, 1998). Birçok faktörün etkisi ile meydana gelen toprak-
lar, ihtiva ettiği organik ve inorganik maddeler nedeniyle oldukça önemlidir. Çünkü doğal or-
tamda bütün canlılar yaşamsal faaliyetlerinin önemli bir kısmını topraktan sağlamaktadır. Çok
uzun bir zaman diliminde meydana gelen ince bir toprak tabakası, bitki örtüsünden yoksun kal-
dığı zaman erozyonla ortadan kaybolmaktadır. Ekonomisi genellikle tarıma dayalı olan ülke-
mizde toprakların iyi etüt edilmesi ve ortaya çıkan sorunların giderilmesi gerekmektedir (Öz-
çağlar, 1997). Olumu çok uzun yılları alan toprağın bulunduğu yerde kalması bitki örtüsünün
varlığına bağlıdır. Çünkü bitki kökleri toprağı sımsıkıca sardıkları için erozyonun derecesini
düşürmektedir.
Toprak yeryüzünün yaşam dolu yumuşak derisi olarak tanımlanması (Güler ve Çobanoğlu,
1997), toprağın doğal ekosistemde ne kadar önemli olduğunu açıklamaktadır. Bu nedenle bir
ülkenin en önemli kaynağını toprak oluşturduğu için (Dengiz ve Sarıoğlu, 2011) o ülkede yaşa-
yan insanların münhasır medeniyetler seviyesine ulaşabilmeleri ancak sürdürülebilir bir anlayış-
la topraklarını yönetilmesine bağlıdır (Özyazıcı vd., 2013). Bu nedenle toprak özelliklerini belir-
leyerek, onlara yönelik koruma tedbirlerinin alınması gerekmektedir.

The Journal of Academic Social Science Yıl:6, Sayı: 72, Haziran 2018, s. 1-22
Uşak İlinin Dalgalı Yüzeylerın Kalsık Kambısol Toprakları
Doğal ekosistemin en önemli parçalarından birini oluşturan toprakların tüm özellikleriyle tanı-
nabilmesini sağlamak amacıyla çok çeşitli araştırmaların yapılması gerekmektedir. Çünkü her
toprağın ayrı bir özelliği vardır. Bitkilerin dağılışı da toprakların özelliklerine göre farklık gös-
termektedir. Bu nedenle toprağın fiziksel ve kimyasal özelliklerinin iyi bilinmesi gerekmektedir
(Larson ve Pierce, 1991). Tarım arazilerinin planlamasında, ekolojik ve sosyo-ekonomik veri-
lerle birlikte sağlıklı toprak verilerine gereksinim vardır (Aydın ve Kılıç, 2010). Buna bağlı
toprağın özelliklerine uygun ürün desenleri belirlenebilir. Toprakların temel özellikleri ancak
alınan toprak numunelerinin detaylı analizlerle mümkün olabilmektedir. Bu özellikler bilgisayar
programları kullanılarak haritalama çalışmalarıyla desteklendiği taktirde toprağın sahip olduğu
özellikler karakteristik bir şekilde ortaya konulabilmektedir (Rogowski ve Wolf, 1994; Everest
vd., 2011).
Bu çalışmada Uşak İli’nin kalsik kambisol toprakların özellikleri ortaya konulması amaçlanmış-
tır. Uşak, Ege Bölgesi’nin İçbatı Anadolu Bölümü üzerinde yer almaktadır. Bölümünün ortala-
ma yükseltisi Asıl Ege’ye göre daha fazla olup, dağlık ve engebeli araziler çok geniş yer tut-
maktadır (Şekil 1). Saha bu özelliğinden dolayı genellikle Ege Denize ulaşan akarsuların yukarı
mecrasını oluşturmaktadır. Dağlık topoğrafyası yanında bitki örtüsünün önemli ölçüde tahrip
edilmiş olması, sahada erozyonun giderek artmasına ve toprak örtüsünün zayıflamasına yol
açmaktadır.
3

Şekil 1. Uşak İlinin lokasyon Haritası
2. Metot ve Yöntemler
Çalışmanın en başında toprakların özellikleri ile ilgili geniş bir literatür çalışması yapılmıştır.
Daha sonra bu toprakların yer aldığı sahanın özelliklerini ortaya koymak amacıyla yapısal, jeo-
morfolojik, iklim, bitki örtüsü gibi konular irdelenmiştir. Araştırmada MTA, Harita Genel Ko-
mutanlığı, Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Toprak-Su Genel Müdürlüğü’nün verilerinden

The Journal of Academic Social Science Yıl:6, Sayı: 72, Haziran 2018, s. 1-22
Uşak İlinin Dalgalı Yüzeylerın Kalsık Kambısol Toprakları
faydalanılmıştır. Çalışmada yer alan haritalar MTA ve HGK’lığının 1/25.000 ölçekli sayısal
verilerinin birleştirilmesiyle oluşturulmuştur. Bu şekilde sahanın yapısal ve fiziki haritaları Coğ-
rafi Bilgi Sistemleri yardımıyla oluşturulmuştur. Çalışmada yer alan toprak haritası ise Toprak-
Su Genel Müdürlüğü’nün 1/100.000 ölçekli sayısal verilerinin yeniden düzenlenmesiyle çizil-
miştir.
Kalsik kambisol toprakların yüzeyinde (0-30 cm) ve derinlerde (31-60 cm) olmak üzere 54 adet
toprak numunesi alınmıştır. Bunlara ilişkin bilgiler Tablo 1’de verilmiştir. Numuneler genellikle
toprak burgusu veya bir metreye varan toprak profili açılarak alınmıştır. Kurallara uygun olarak
alınan numuneler en kısa sürede Uşak Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü’ne bağlı labo-
ratuvarlara ulaştırılmıştır.
Uşak’taki kalsik kambisol toprakların fiziksel ve kimyasal özellikleri 0-30 cm ve 31-60 cm’de
alınan toprak örnekleri (Tablo 1) kurutularak, 2 mm'lik elekten geçirilmiştir. Bu örneklerde pH,
toplam tuz, değişebilir katyonlar, organik madde, kireç içeriği ve tane irilik dağılımı (tekstür)
analizleri yapılmıştır.
Tablo 1. Toprak Numunelerinin Alındığı Yerlere İlişkin Temel Bilgiler
Sıra Numunenin Koordinat
Alındığı Tarih Mevki Enlem Boylam Yükselti (m)
1 08.05.2016 Halıcıklar 38°44'053" 029°038'11" 752
2 08.05.2016 Aktaş 38°42'668" 029°14'802" 716
3 08.05.2016 Karabeyli 38°45'422" 029°16'129" 722
4 10.05.2016 Omurca 38°32'487" 029°16'242" 961 4
5 10.05.2016 Kışla 38°27'140" 029°11'977" 800
6 10.05.2016 Büyükkayalı 38°20v045" 029°18'693" 837
7 10.05.2016 Küçükkayalı 38°17'124" 029°15'659" 705
8 12.05.2016 Sülümenli 38°20'450" 029°11'546" 625
9 12.05.2016 Sülümenli 38°19'446" 029°11'973" 669
10 12.05.2016 Yeniköy 38°15'942" 029°03'713" 687
11 14.05.2016 Kökez 38°30'537" 029°33'202" 893
12 15.05.2016 Karbasan 38°16'172" 029°34'495" 963
13 15.05.2016 Delihıdırlı 38°19'393" 029°34'312" 888
14 15.05.2016 Karahallı 38°19'626" 029°32'135" 905
15 15.05.2016 Duraklı 38°22'614" 029°32'100" 918
16 17.05.2016 Kızılhisar 38°41'405" 029°37'705" 971
17 17.05.2016 Kaplangı 38°47'974" 029°50'375" 969
18 17.05.2016 Paşacık 38°47'115" 029°55'275" 1162
19 19.05.2016 Gürlek 38°49'424" 029°39'462" 1044
20 19.05.2016 Bahadır 38°49'603" 029°47'454" 1049
21 19.052016 Dümenler 38°50'344" 029°49'331" 1073
22 19.05.2016 Dümenler 38°50'344" 029°49'331" 1073
23 19.05.2016 Burhaniye 38°46'044" 029°39'480" 1260
24 20.05.2016 Ürünköy 38°41'189" 029°16'003" 770
25 21.05.2016 Kuşoğlanlar 38°42733" 029°20'414" 1044
26 21.05.2016 Hanyeri 38°16'418" 029°11'125" 668
27 21.05.2016 Çukurağıl 38°33'426" 029°10'980" 987
Hazırlanan doygunluk çamurundan hidrojen iyonu konsantrasyonu pH-metre (Orion Research
model 701) ile potansiyometrik olarak ölçülerek örneklerin pH’ı belirlenmiştir. Saturasyon
çamuru hazırlanarak Wheatson direnç aletiyle ölçülen ohm değeri, çamur sıcaklığı ve toprak
tekstür sınıfı değerleri ile birlikte toplam tuz % olarak belirlenmiştir (U.S. Salinity Laboratory
Staff, 1954). Değişebilir katyonların ( Na, Mg, K, Ca) belirlenmesinde ise amonyum asetat ekst-
raksiyon yöntemi uygulanmıştır (U.S. Salinity Laboratory Staff, 1954). Organik madde Lichter-
felder yöntemine göre yapılmıştır (Schlichting ve Blume, 1966). Toprağın kireç miktarı Scheib-

The Journal of Academic Social Science Yıl:6, Sayı: 72, Haziran 2018, s. 1-22
Uşak İlinin Dalgalı Yüzeylerın Kalsık Kambısol Toprakları
ler kalsimetresi yöntemi ile çalışılmıştır (Black, 1965). Toprak tane irilik dağılımı (toprak teks-
türü) hidrometre yöntemine göre belirlenmiştir (Bouyoucos, 1952).
Toprağın fosfor düzeyi, Olsen yöntemine göre belirlenmiştir (Kuo, 1996). Bitkilerce alınabilir
Zn, Cu, Fe ve Mn elementlerinin analizi (Lindsay ve Norwell, 1978) DTPA-TEA ekstraksiyon
çözeltisiyle süzülmüştür. Elde edilen toprak süzüklerinde Zn, Cu, Fe ve Mn konsantrasyonları
ICP Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spektrometre (ICP-AES) (Varian Liberty II
Series model Axial Tip) aletinde ölçülmüş ve sonuçlar ppm cinsinden hesaplanmıştır.
3. Çalışma Sahasının Doğal Ortam Özellikleri ve Toprak Oluşumu Üzerindeki
Etkisi
Toprak; litoloji, jeomorfolojik, iklim, bitki örtüsü, zaman ve beşeri faktörler gibi birçok olayın
etkisine bağlı olarak gelişmektedir.
3.1. Uşak İlinde Litolojik Özelliklerin Kalsik Kambisol Toprak Oluşumu üzerindeki
Etkisi
Ana maddenin ayrışmasıyla da birçok mineraller ve elementler açığa çıkarak, bitki besin mad-
desini esasını oluşturmaktadır. Bu nedenle toprak oluşumunda ana kaya veya ana maddenin
özelliklerini açıklamak için kayaların fiziksel ve kimyasal özelliklerini açıklanması gerekir (Ma-
ter, 1998).
Uşak İli yapısal özellikleri açısından büyük bir çeşitliliğe sahiptir. Uşak’ta Prekambriyen ile
Kuvaterner zaman aralığında oluşmuş araziler olmakla birlikte, Tersiyer ve Kuvaterner yaşlı 5
karasal çökeller ve volkanik ürünler geniş yer kaplamaktadır. Sahanın en yaşlı birimleri Paleo-
zoik’te oluşmuş, Menderes Masifi’ne ait metamorfiklerdir (Tuncay vd. 1978).
Uşak’ta sedimenter kayaçlar geniş alan kaplamak üzere başkalaşım, mağmatik ve melanj (kar-
maşık) kayaçlar da bulunmaktadır (Atasoy, 2017; Şekil. 2)). Sedimenter kayaçlar çoğunlukla
Tersiyer yaşlı olup, Yeniköy Küçükderbent, Ahmetler ve Ulubey Formasyonları ile temsil edil-
mektedir (Tuncay vd. 1978). Çökellerden oluşan Sedimenter kayaçlar diğer kayaç gruplarına
göre alçak topografyaları oluşturmaktadır. Ancak bu kayaçlar gurubunun yer aldığı topografya
akarsular tarafından parçalandığı için plato gibi morfolojik birimleri oluşturmaktadır (Atasoy,
2017).
Mekanik kayaçlar geniş yayılma alanına sahip olup; siltaşı, çakıltaşı, matakumtaşı-
metaçakıltaşı-metapelit, çakıltaşı-kumtaşı-çamur taşlarından oluşmaktadır. Murat Dağı, Kabaa-
ğaç Dağı ve Karanlıcak Tepe (Sivaslı’nın doğusu)’nin dar alanlarında bulunan meta grubu ka-
yaçları ise başkalaşıma uğramış olmakla birlikte sedimenter özelliklerini büyük oranda koruyan
kayaçlardır. Mekanik kayaçların büyük bir bölümü Üst Miyosen-Oliyosen yaşlıdır. Siltaşı, ça-
kıltaşı karasal ortamda oluşurken, matakumtaşı-metaçakıltaşı-metapelit grubu kayaçları ise şelf
sahasında oluşmuştur (Atasoy, 2017).

The Journal of Academic Social Science Yıl:6, Sayı: 72, Haziran 2018, s. 1-22
Uşak İlinin Dalgalı Yüzeylerın Kalsık Kambısol Toprakları
6
Şekil 2. Çalışma Sahasının Litoloji Haritası
Taş, çakıl, kum, toz gibi taşlar esasen mekanik olarak ayrışmış bulunduğu için toprak derinliği
bakımından elverişli bir durum göstermektedir. Fakat besin elementleri bakımından fakir olma-
ları ve suyu çok fazla geçirmeleri nedeniyle fakir yetişme ortamı meydana getirmektedir (Çepel,
1986).
Volkanik kayaçları (Şekil 2) Karaboldereve Beydağı Volkanitleri ile temsil edilmektedir. Bu
volkanik kayaçlar Tersiyer yaşlı olup, çeşitli lavlardan meydana gelmiştir. Volkanik kayaçlar
Uşak İl sınırları içinde birbirine paralel olmak üzere kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzan-
maktadır. Dağlık alanları oluşturan volkanik kayaçlar genellikle engebeli yüzeyler oluşturmuş-
tur (Tuncay vd. 1978).
Paleozoik yaşlı başkalaşım kayaçları Menderes Masifi Metamorfitleri olup, Güney Köyü For-
masyonu (granitik gnays), Eşme Formasyonu (gözlü gnayslar) ve Musadağı Mermerleri (şist ve
beyaz renkli dolomitik mermer) olarak üç gruba ayrılmaktadır. Daha yüzeylerde yer alan başka-
laşım kayaçları Uşak’ın doğusunda ve batısında yer almaktadır. Başkalaşım kayaçları masif
oldukları için yan basınçların etkisiyle kırılmıştır. Bu nedenle başkalaşım kayaçlarının bulundu-
ğu alanlarda genellikle fay hatları geçmektedir (Tuncay vd. 1978).
Güney Köyü’ndeki granitik gnayslar, Eşme İlçesi’ndeki gözlü gnayslar ve Musa Dağı’ndaki şist
ve beyaz renkli dolomitik mermerler Menderes Masifi birimleri olup, Paleozoik yaşlı metamor-
fik kayaçlardan meydana gelmiştir. Uşak’ın güneybatısında çok geniş yer kaplayan gnays-
mikaşistler, Prekambriyen yaşlıdır. Eşme İlçesi’nin batısında sınırlı bir alanda yüzeylenen gözlü
gnays-metagranitoyit ise Paleozoik yaşlıdır. Karahallı’nın batısında, Sivaslı’nın doğusunda,
Murat Dağı’nın muhtelif kesimlerinde yer alan mermerler Paleozik yaşlı, dağlık alanların çeşitli
yerlerinde gözlenen şistler Paleozoik, Murat Dağı’nın yüksek kesimlerinde gözlemlenen şist-
kalkşistler ise Alt Triyas yaşlıdır (Şekil 2; Atasoy, 2017).

The Journal of Academic Social Science Yıl:6, Sayı: 72, Haziran 2018, s. 1-22
Uşak İlinin Dalgalı Yüzeylerın Kalsık Kambısol Toprakları
Melanj kayaçlar Vezirler Melanjı Formasyonuna bağlı olup ofiyolitli melanj, çeşitli boyutlarda
ultramafit, radyolarit, çörtlü kireçtaşı, spilit-tüf, mermer v.b. değişik litolojik birimler karmaşı-
ğıdır (Tuncay vd. 1978).
Topraktaki organik maddenin en önemli kaynağını bitki artıklarıdır. Toprak faunası ve florası
ise diğer önemli kaynaklardır. Çeşitli şekillerde toprağa karışan organik madde, toprağın bazı
fiziksel (strüktür, su tutma kapasitesi, sıcaklık) ve kimyasal (besin maddesi kaynağı ve katyon
değişim kompleksi) özelliklerinin oluşması üzerinde çok etkilidir (Çepel, 1988).
3.2. Uşak İlinde Jeomorfolojik Özelliklerin Kalsik Kambisol Toprak Oluşumu üze-
rindeki Etkisi
Yükseltisi 350-2300 m’ler arasında olan Uşak İli’nde ortalama yükseltisi 940.7 m’dir. En alçak
nokta Uşak’ın güneydoğusunda yer alan Adıgüzel Barajı çevresidir. En yüksek noktalar ise
Murat Dağı’nın zirvelerine karşılık gelmektedir (Şekil 3). Arazinin %90’nından fazlası 675-
1325 m’ler arasında yer almaktadır. Genel olarak güneybatıdan-kuzeydoğuya doğru gidildikçe
yükselti kademeli olarak artmaktadır. Yükseltinin, toprak oluşumu üzerinde daha çok dolaylı
etkileri vardır. Ortalama yükselti iklim koşullarını, özellikle yağış miktarı ve sıcaklığı doğrudan
etkilemektedir (Atasoy, 2017).
7

Şekil 3. Uşak İlinin Fiziki Haritası
Uşak İli’nde her yöne bakan araziler vardır. Ova yüzeyinde arazinin yönü çok fazla değişkenlik
göstermezken, dağlık ve engebeli arazilerde arazinin baktığı yön sık aralıklarla değişmektedir.
Buna göre Uşak Ovası, Banaz Ovası, Sivaslı ve Baltalı Ovası’nda arazinin baktığı yön genellik-
le düz ve düze yakındır. Baltalı Ovası’nın arazinin yönü kuzey-kuzeydoğu, Banaz Ovası’nda
doğu-güneydoğu yön, Sivaslı Ovası’nda batı-kuzeybatı ve Uşak Ovası’nda ise güney-
güneydoğu yön daha baskındır. Murat Dağı’nın engebeli arazinin yönü sık aralıklarla değişmek-
tedir. Bu nedenle Murat Dağı ekolojik özellikleri birbirinden farklı birçok mikroklima alanları
bulunmaktadır. Arazi bir bütün olarak değerlendirildiğinde ortaya çıkan yön derecesi 165 oldu-

The Journal of Academic Social Science Yıl:6, Sayı: 72, Haziran 2018, s. 1-22
Uşak İlinin Dalgalı Yüzeylerın Kalsık Kambısol Toprakları
ğu için genel eğim güney olmaktadır. Bu durum yörenin iklimi, bitki örtüsü, hidrografik özellik-
leri ile tarım ürünleri üzerinde etkili olmaktadır (Atasoy, 2017). Bu nedenle toprak özelliklerinin
ortaya çıkmasında arazinin pozisyonu da önemli olmaktadır.
Kuzeye bakan yamaçlar daha nemli iken, güneye bakan yamaçlar daha kuraktır. Buna bağlı
olarak bitki örtüsü özellikle kuzeye bakan yamaçlar üzerinde yoğunlaşmaktadır. Kuraklık etkile-
rinin ön planda olduğu güney yamaçlarda ise bitki örtüsü önemli ölçüde seyrelmiştir. Bakıyla
ortaya çıkan bu farklılıklara bağlı olarak erozyon güneye bakan yamaçlarda erozyon daha fazla
etkili olmaktadır.
Reliyef şeklinin toprak oluşumu üzerinde daha çok dolaylı etkileri vardır (Çepel, 1988). Bu etki
arazinin sahip olduğu eğim, düşen su miktarı, suyun akış hızı, toprağın yapısı ve infiltrasyon
kapasitesi, bitki örtüsü ve arazi kullanım şekli bağlı olarak toprağın taşınması söz konusu ol-
maktadır (Holy, 1984; Sarı, 2003; Mater, 2004). Bu nedenle farklı rölyef şekillerinde kalınlıkla-
rı değişen topraklar meydana gelmiştir.
Eğimi 0-43 derece arasında değişen Uşak İli’nde ortalama eğim 8.7 derecedir (Şekil 4). Ovalar-
da eğim azalırken, dağlık alanlarda eğim artmaktadır. Arazinin % 90’nınde eğim 0-25 derece
arasında değişmektedir. Genel olarak Uşak Platosu’ndan Murat Dağı’na doğru gidildikçe eğim
artmaktadır (Atasoy, 2017). Genel olarak eğimin arttığı yerlerde toprak sığlaşırken, eğimin
azaldığı yerlerde toprak kalınlaşmaktadır. Bununla birlikte organik madde ile inorganik madde-
lerin de taşınması toprakların verimsizleşmesine de yol açmaktadır. Özellikle eğimin arttığı
8
yerlerde uygun arazi kullanım şekillerine dikkat edilmesi gerekmektedir.
Uşak’ta çeşitli derecelerde erozyon gerçekleşmektedir (Şekil 4). Ova tabanı ile bunları çevrele-
ten düz ve düze yakın arazilerde çok az erozyon görülürken, Uşak ve Banaz Platosu’nda eroz-
yon belirginleşmektedir. Eğimin arttığı Murat Dağı, Elmalı ve Burgaz Dağların yamaçlarına
doğru erozyonun derecesi şiddetlenmektedir. Bu şartlar altında erozyonun şiddeti yüksek kesim-
lerinde artmaktadır (Atasoy, 2017). Şiddetli erozyonun nedeniyle toprak sığlaşıp verimsizleşir-
ken; erozyonun azalmasıyla derin topraklar oluşarak, verimli olmaktadır.

The Journal of Academic Social Science Yıl:6, Sayı: 72, Haziran 2018, s. 1-22
Uşak İlinin Dalgalı Yüzeylerın Kalsık Kambısol Toprakları
9

Şekil 4. Eğim Gruplarının Coğrafi Dağılışı (Atasoy, 2017)
Bitki örtüsü ile erozyon arasında da yakın bir ilişki vardır. Çünkü bitki örtüsü derine giden kök-
leri vasıtasıyla toprağı sımsıkı tutarak toprağın erozyonla kaybolmasını engellemektedir (Şekil
5). Ancak tersi durumda erozyonun şiddetlendiği bilinmektedir. Uşak’ta giderek şiddetlenen
erozyonda tahribata uğrayan bitki örtüsünün büyük bir etkisi vardır. Çünkü ilin güneyinde yer
alan meşe ormanların büyük bir kısmı vasfını kaybederek fundalığa dönüşmüştür. Bu yönüyle
Uşak yöresinin toprak erozyonu, yabancı yazarların ülkemiz için yaptıkları “erozyon müzesi”
veya “erozyon mezarlığı” tanımlamaya tam anlamı ile uymaktadır (Özşahin ve Atasoy, 2014;
Atasoy, 2017). Bu nedenle ekosistemin devamlığı ve toprağın verimliliği için ağaçlandırma
çalışmalarının yoğunlaştırılması gerekmektedir.

The Journal of Academic Social Science Yıl:6, Sayı: 72, Haziran 2018, s. 1-22
Uşak İlinin Dalgalı Yüzeylerın Kalsık Kambısol Toprakları
10

Şekil 5. İnceleme Sahasının Erozyon Haritası (Atasoy, 2017)
3.3. Uşak İlinde İklim Özelliklerin Kalsik Kambisol Toprak Oluşumu üzerindeki Etkisi
Litolojinin ayrışması, sedimantasyonun taşıması ile birikmesi gibi olayların gerçekleşmesi üze-
rinde iklimin etkisi büyüktür. Devlet Metroloji Genel Müdürlüğü’nün (1975-2016 yılları arası)
verilerine göre Uşak’ta 2635.2 saat, Gediz’de 2479.5 saat ve Güney’de 2893.7 saat güneşlenme
gerçekleşmektedir (Tablo 2). Enleme bağlı ortaya çıkan bu farklılığa göre Uşak’ın güneyinden
kuzeyine doğru güneşlenme süresi azalmaktadır.
Tablo 2. Uzun Yıllar Aylık Ortalama Günlük Toplam Güneşlenme Süresi (saat)
İstasyon Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık
Uşak 122.1 128.4 171 196 262.4 316 346.9 336.8 276.6 219.3 146.7 113
Gediz 116.4 120.5 170.3 190 245.7 291.1 329.2 314.9 263.3 196.2 141.3 100.6
Güney 154.7 146.2 191.7 212.5 290.8 345.6 376.3 355.7 289.7 226.7 173.7 130.1
Kaynak: DMİGM, 2016
Başta güneşlenme olmak üzere diğer faktörlerin de etkisiyle Uşak’ın güneyinde yarı kurak, ku-
zeyinde yarı nemli iklim şartları daha belirginleşmiştir. Buna bağlı olarak güneyde fiziksel ay-
rışma, kuzeyde kimyasal ayrışma daha ön plandadır.
Tablo 3. Uzun Yıllar Aylık Ortalama Sıcaklık (°C)
İstasyon Oc. Şub. Mart Nis May Haz. Tem Ağus Eyl Ek Kas Ara Ort.
Banaz 1 . 6 2 5.5 10.5 14.3 18.6 21.5 21.6 17.9 12.2 6 3.1 11.2
Esme 3 . 4 5.1 7.9 12.2 17.4 22.4 26.2 26.1 20.8 14.5 9.4 5.4 14.2
Sivaslı 2 . 4 2.2 6.9 11.6 15 19.6 22.6 22.7 18.9 14.5 7.8 3.8 12.3
Ulubey 3.6 3.8 7.7 12.1 16.4 21.6 25 25.2 20.9 15 8.2 4.3 13.7
Uşak 2 . 4 3.2 6.5 11 16 20.5 24 23.8 19.2 13.5 7.9 4.1 12.7
Kaynak: DMİGM, 2016

The Journal of Academic Social Science Yıl:6, Sayı: 72, Haziran 2018, s. 1-22