Table Of Content

I ЕАЙРАМКЪУЛЛАНЫ А. М. ОРУСБИЙЛАНЫ И. Х.-М. уни^£^В0"‘т е :Т ' . I ВЛИМГЪОТЛАНЫ и. ш. Аи.'й ЗчТДЛйГ ш КЪАРАЧАЙ ТИЛ 4 класс БЕШИНЧИ ЧЫКЪГЬАНЫ Къарачай-Черкес облоно бегитгенди СТАВРОПОЛЬ КИТАЕ БАСМАНЫ КЪАРАЧАЙ-ЧЕРКЕС БЕЛЮМЮ ЧЕРКЕССК—1985 81. Я к'др -5 С-(0?*Нк*Р*ч-) РЕЦЕНЗЕНТЛЕ: Сюйюнчланы X. И. Хубийланы К. Г. Къысхартылгъан энчи атла: A. X. — Аппаланы Хасан J1. — М. Ю. Лермонтов Я. А. — Боташланы Абидат JI. X. — Лайпанланы Хамид Б: А.-К.—Байкъуллакы А.-Керим М. Г. — А. М. Горький B. Д. — Байкъулланы Даут М. К. — Мечиланы Казим Вт. А.-К. — Батчаланы А.-Керим Н. О. — Н. Остров":сий Б. У. у- Байрамукъланы Умар П. — А. С. 11ушкин Б. Ф. — Байрамкъулланы Фатима С. А.—Сюйюнчланы Азамат Б. X. — Байрамукъланы Халимат С. К. — Суюн Капаев В. П. — В. Песков Т. — И. С. Тургенев Гарш. — В. М. Гаршин X. Г. — Хусин Гашоков Д. Д. — Дагъыстан таурух X. К. — Хетагуров Коста Кр. — И. А. Крылов X. М. — Хубийланы Магомет Къ. — Къаракетланы Исса X. Н. — Хубийланы Назир КъТ—Къарачай таурух X. О. — Хубийланы Осман Къ. Д. — Къобанланы Дагир Ч. М. — Чотчаланы Магомет Кър. И. — Кърымшаухалла ны Ислам Ш. М. — Шаманланы Медиха JI. Т. — JI. Н. Толстой «.Ставрополь китаб басманы Къарачай-Черкес бёлюмю. 1985 Ленин, сен кюнсе, Тёгесе джарыкъ, Ленин, — джашауса Юзюлмей барлыкъ. (X. Н.) '■S3 ( % в I ш 3 АЛ КЛАССЛАДА ОКЪУЛГЪАННЫ КЪАЙТАРЫУ I. Кюнню къалай ашыргъаныгъызны джорукъларын къаты къагъытха джазыгъыз, точкаланы орнуна керекли цифраланы са- лыгъыз. Къагъытны столну башында къабыргъагъа тагъыгъыз. 1. Эртденбла ... сагъатда къобаргъа. 2. Зарядка бла къол-бет джуууу — ... минут. 3. Эртден азыкъ — ... минут. 4. Школгъа ... сагъатда кетерге. 5. Школда — ... сагъатдан ... сагъатха дери. 6. Кюнорта азыкъ — ... минут. 7. Солургъа, ойнаргъа — ... сагъатдан ...сагъатха дери. 8. Дерслени хазырлау—... сагъатдан ... сагъатха дери. 9. Китаб окъуу — ... сагъатдан ... сагъатха дери. 10. Аякъ эмда юс кийимлени кирсиз этиу ... минут. II. Джукъларгъа хазырланыу — ... минут. 12. ... сагъатда джатаргъа. 2. Бир гитче хапарчыкъны аууздан джарашдырыгъыз. Хапар- гъа бу сёзлени тюшюрюрге кюрешигиз: агъач, пенал, къызыл, джа- шил, мор карандашла, джумушакъ резинчик, джюлгюшчюк, тет рад ла, линейка, сахтият портфель, къубас ботинкала, пионер гал стук, джылы пальто, къулакълы бёрк. Джазыллыкъ хапарны аллы бериледи былайда. Андан арысын кесигиз джарашдырыгъыз. Школгъа хазырланама. Школгъа мен ингирден хазырланама. Ингирде сегиз сагъатха дерслерими хазырлаб бошайма. Андан сора руч- 4 камы, карандашларымы, резинкамы, карандаш къыйыу- чу джюлгюшчюгюмю пеналгъа джыяма. 3. Тюбюнде берилген план бла хапарчыкъ джарашдырыб джа- зыгъыз. Джай каникул лада. 1. Каникулла къачан башландыла? 2. Сен джай къайда болдунг? 3. Неллай бир заманны солудунг? 4. Джай кёзюуде не зат этиб турдунг? 5. Джай солугъанынг кёлюнге джетдими? 6. Джай кёзюуден эсингде не зат къалды? 7. Школ джёнгерлеринг бла къалай тюбешдинг? АЙТЫМ. 4. Окъугъуз. Хапарны айтымлагъа бёлюгюз, тыйгъыч белгиле- ни сала джазыгъыз. Айтымны баш членлерини тюблерин сызаргъа унутмагъыз. Солуу кюн джетди Мазан Солтан бла Люда наныкъ джыяргъа кетдиле ала терен ёзенде суучукъдан ётдюле сохтала чырпылы чауулну; ёрге чыкъдыла наныкъ биш- генди наныкъ терекчикле сынжырдыла ала наныкъланы кёлтюралмай бюгюлгендиле ючюсю да челеклени толтур- дула кеслери да наныкъдан тойдула ойнай-ойнай челекле ни да кёлтюрюб элге кЪайтадыла къалай игиди наныкъ джыйгъан сиз наныкъ джыйгъанмысыз. 5. Айтым деб неге айтылгъанын эсге тюшюрюгюз. Айтымны тюрлюлери ненчадыла? Къайсыладыла? Юлгюле айтыгъыз, аланы тетрадлапьа джазыгъыз. 6. Айтымланы окъугъуз. Баш членлени, юлгюдеча, айырыб джазыгъыз. Юлгю. Мен къобдум. 5 Окъуу джыл башланды. Биринчи сентябрда эртде къобдум. Анам шхууур берди. Джангы галстугуму къысдым, китабларымы сум- кагъа салдым. Къууаныб, школгъа кетдим. Нёгерлерим джолда меннге тюбедиле. Барыбыз да, кёзюу-кёзюу хапар айта, школгъа бардыкъ. Устазла аллыбызгъа къараб тура эдиле. Къууанчлы тюбешдик. Бир кесекден биринчи къонгурау къагъылды. Хар класс кеси башха сюелди. Окъуу джыл къууанч бла башланды. 7. Айтымны члени деб неге айтадыла? Айтымны къаллай членлерин билесиз? Аны баш членлери къайсыладыла? Башчы бла хапарчыдан къалгъан сёзлеге соруула салыгъыз, сансыз членлерин эсге тюшюрюгюз. Атны джалгъаныуу. Болуш аффикслени тюз джазыу. 8. Берилген атланы болушлада джалгъагъыз, болуш ахырланы сызчыкъ бла айырыгъыз, тюблерин тартыгъыз. Сёзню аягъында келген н таууш бериучю бла башлаучу болушлада къалай эштилге- нин сынагъыз, къалай джазылгъанын да айтыгъыз. Боран, чалман, гебен, г,ёзен. Ю л гю. Баш б. сохан джюген Иел. б. сохан-ны джюген-ни ' Бер. б. сохан-нга джюген-нге Там. б. сохан-ны джюген-ни Ор. б. сохан-да джюген-де Башл. б. сохан-дан джюген-ден Айтыллыгъы. Сёзню аягъында н таууш бериучю болушда нг тауушча эштиледи, алай болса да сёзню тамы- рын бузмай, к харифни джазаргъа керекди. в ff. Айтымланы джазыгъыз, точкаланы орнуна керекли болуш аффиксни салыгьыз. 1. Мурат, аэроплан... миниб, Нарсанагъа кетди. 2. Кюн ёзен... кеч тиеди. 3.; Устаз Осман... ана тилден «тёрт» салды. 4. Колхозгъа болушургъа тамада классланы сохталары бичен... чыкъдыла. 5. Дерсле башланыргъа сох-: тала бичен... къайтдыла. 6. Къартд*сыгъа, уча келиб, ге- бен... къонду. 10. Берилген сёзлени болушлада джалгъагъыз, болуш ахырла- ны тюблерин тартыгъыз. Бериучю болушда эки нг нек болгъанын айырыгъыз. Башлаучу болушда аффикс къалай эштилгенин, къалай цжазылгъанын айырыгъыз. Танг, дженг. Юл гю. Баш б. танг дженг Иел. б. танг-ны дженг-ни Вер. б. танг-нга дженг-нге Там. б. танг-ны дженг-ни Ор. б. танг-да дженг-де Башл. б. танг-дан дженг-ден Айтыллыгъы: 1) аягъында нг болгъан сёзде бе риучю болушда эки нг (нгнг) джазылады; 2) сёзню аягъында нг таууш болса, иашлаучу болушда -пан, -нен эштиледи, алай болса да -дан, -ден джазылады. 11. Айтымланы джазыгъыз; скобкалада берилген сёзлени бо- лушха салыгъы.ч Скобкаланы къоратыгъыз. 1. Мингни (минг) къошсанг, эки минг болиды. 2. Кер- ти (тенг) тенглик эте билирге керекди. 3. (Сен) ненча джыл 7