3k: kapital, klasa, kritika - br. 2. Teorija države

221 Pages·2015·0.783 MB·Croatian

by  Stipe Ćurković, Marko Kostanić, Mislav Žitko

Broj 2.
Teorija države
Ingo Stützle, Michael Heinrich, John Kannankulam,
Heide Gerstenberger, Werner Bonefeld
Klase i klasna borba u Marxovoj kritici
političke ekonomije
Polemika Karl Reitter vs. Michael Heinrich
Tranzicija: slučaj Slovenije
Branko Bembič
Recenzije
Darko Suvin, Ursula Huws,
Raymond Williams, Robert Hewison
3 ,, ,,
k
:
kapital klasa kritika
Časopis Centra za radničke studije /
god. 2, br. 2, 2015. ISSN 1849-6210

Impressum:
Naziv: 3k: kapital, klasa, kritika Tisak:
br. 2/ 2015. Kerschoffset
ISSN 1849-6210
Izdavač:
Naklada: 500
Centar za radničke studije,
Uredništvo: Zagreb
Stipe Ćurković, Marko
Adresa uredništva:
Kostanić,
10000 Zagreb, Ljudevita
Mislav Žitko
Posavskog 36
Grafičko oblikovanje i prijelom: e-mail: [email protected]
Iva Marčetić www.radnickistudiji.org
Lektura:
Marko Kostanić, Stipe Ćurković
Časopis izlazi dva puta godišnje uz potporu
Rosa Luxemburg Stiftunga, Southeast Europe
, , ,
3k: kapital, klasa, kritika časopis je Centra za radničke studije. Njegov sadržaj
je teorijski, njegove intencije su teorijske i političke. Veliko ideološko “čišćenje”
intelektualnog i političkog života postjugoslavenskih društava od svakog traga
marksizma, za posljedicu je imalo pogubno osiromašenje konceptualnog
aparata za analizu i kritiku dramatičnih društvenih promjena koje su nastupile s
agresivnom i obuhvatnom restauracijom kapitalizma u regiji. Kritičko i teorijsko
samoosiromašenje reflektiralo se i u političkoj i ideološkoj dezorijentaciji
ljevice i eroziji njezinog društvenog značaja. Programatika i urednička politika
3k proizlaze iz čvrstog uvjerenja da obnova recepcije Marxove kritike i
pluralizma suvremenih marksističkih teorija predstavljaju nužan uvjet raskida s
intelektualnim i političkim statusom quo. Doprinos obnovi sistemske analize i
kritike kapitalizma i teorijskom produbljivanju njihove recepcije u regiji, nadamo
se, doprinos je i afirmaciji perspektive njegova nadilaženja.
Sadržaj:
Teorija države
Uvod.........................................................................................................................7
Ingo Stützle: Teorije države ili “ziheraši svijeta, ujedinite se!.......................19
Michael Heinrich: Granice “idealnog presjeka”: o odnosu kritike
ekonomije i analize države kod Marxa ...................................................39
John Kannankulam: Rasprava o derivaciji države 1970-ih:
pozadine, pozicije, kritike.....................................................................................55
Heide Gerstenberger: Kapitalistička državna moć...........................................87
Werner Bonefeld: Europski ekonomski ustroj i
transformacija demokracije: o klasi i pravnoj državi ....................................101
Klase i klasna borba u Marxovoj kritici političke ekonomije:
polemika Karl Reitter vs. Michael Heinrich
Uvod.....................................................................................................................125
Karl Reitter: Kapitalizam bez klasne borbe? Uvod u Marxovu
kritiku političke ekonomije Michaela Heinricha ...............................................131
Michael Heinrich: Koje klase, koje borbe?
Odgovor na tekst Karla Reittera “Kapitalizam bez klasne borbe?” ...............145
Tranzicija: slučaj Slovenije
Uvod ..................................................................................................................157
Branko Bembič: Odnosi snaga u slovenskoj tranziciji
i organizacije radničke klase ..........................................................................161
Recenzije
Krešimir Zovak: Darko Suvin,
Samo jednom se ljubi: radiografija SFR Jugoslavije ...........................................195
Darko Vesić: Ursula Huws,
Labour in the Global Digital Economy: The Cybertariat Comes of Age ............201
Goran Pavlić: Raymond Williams,
Politics and Letters: Interviews with New Left Review .......................................207
Vesna Vuković: Robert Hewison,
Cultural Capital: The Rise and Fall of Creative Britain .....................................213

Teorija države
Donedavno, eroziju historijskog značaja države i mnogi su teoretičari
ljevice proglašavali jednom od temeljnih značajki epohe. Pod
egidom “teorije globalizacije” isticalo se dalekosežne tektonske
promjene historijskog značaja nacionalne države i njezina odnosa
spram kapitala. U svojim emfatičnijim i radikalnijim izvedbama, taj
je diskurs (nehotice?) zrcalio imaginarij neoliberalnog trijumfalizma i
njegovih glasnogovornika: ne samo po pitanju značaja i uloge države,
dijagnostička udaljenost između Imperija Hardta i Negrija i Svijeta kao
ravne ploče Thomasa Friedmana ispostavila se bitno kraćom nego
što to prvima može biti po volji1. Izbijanje financijske i ekonomske
krize 2007/2008. na dramatičan je način ilustriralo neodrživost teze o
“eroziji” važnosti države u suvremenom kapitalizmu. Politika primata
borbe protiv inflacije i proklamirani ideal “povlačenja” države iz
ekonomije gotovo preko noći su zamijenjeni koordiniranim akcijama
državnog spašavanja privatnog financijskog sektora, i to dotad
neviđenih financijskih razmjera. Pored svih svojih ostalih učinaka,
najveća kriza kapitalizma poslije Velike depresije tako je pokazala i
radikalnu neadekvatnost svih simplističkih narativa o “kraju države”.
Brojni komentatori i teoretičari reagirali su na to tezom o
“povratku države” ili o “povratku Keynesa” na povijesnu scenu. No i to
kretanje klatna u suprotnom smjeru vrlo se brzo ispostavilo jednako
preuranjenim i površnim kao i ono što mu je prethodilo. Dominantni
smjer kriznih politika nije vodio ka restauraciji poslijeratnog
kejnzijanizma, nego je iznova potvrdio dubinsku preferenciju
neoliberalnih rješenja, sada često lišenih ranijih demokratskih obzira i
proceduralnih inhibicija. I ovdje je kompleksna i često netransparentna
mreža tržišta, transnacionalnih institucija, nacionalnih država i
njihovih složenih interakcija potvrdila deficitarnost mnogih lijevih
teorijskih pokušaja njihova odgonetanja.
O korijenima tih slabosti nije moguće govoriti izvan konteksta
ekonomskog i političkog razvoja posljednjih nekoliko desetljeća.
Historijsko uzmicanje socijalne države pred onim što se danas često
naziva neoliberalnom ofenzivom ili kontrarevolucijom, za velike
dijelove ljevice značio je svođenje vlastite pozicije na pozivanje
1) Za kritičku debatu oko Imperija na ljevici, vidi: Gopal Balakrishnan (ur.), Debating Empire, Verso,
London, 2003.
na njezinu obranu. Iako je taktički razumljiv, defenzivni karakter
tog manevra historijski je evidentan. Postepena ali brza erozija
društvenog značaja ljevice u Europi od 1970-ih naovamo zrcali se u
skromnosti njezine programatike: zaštita stečenih prava, očuvanje
kakve-takve mreže socijalnih institucija i politika i slični zahtjevi
zamijenili su nekadašnje, bitno ofenzivnije i ambicioznije namjere.
Otvoreni prelazak socijaldemokracije s Blairom i Schröderom u
neoliberalni tabor, aktere lijevo od nje često je povukao u smjeru
nekoć socijaldemokratskih pozicija. U tom preslagivanju nisu nestale
samo komunističke partije s političke scene (najdramatičnije u Italiji i
Francuskoj), nego i nekadašnje kritike socijalne države iz teorijskog i
političkog repertoara ljevice.
Ako velik dio ljevice danas argumentira simplističkim oprekama
država/tržište, onda to vjerojatno nije samo posljedica taktičkih
kalkulacija, nego i efektivnog zaborava kompleksnijih rasprava i
argumenata iz ranijeg doba. Demontaža socijalne države i prodiranje
tržišnih odnosa u gotovo sve društvene sfere zasigurno pogoduju
političkoj privlačnosti mobilizacije sjećanja na doba vrhunca
države blagostanja. Braneći nasljeđe socijalne države, ljevica brani
i rezultate historijskih borbi subalternih klasa. No ono što time
nestaje iz vidokruga cijeli je niz pitanja o historijskom karakteru
socijalne države, tj. o dimenziji njezine funkcionalnosti za poslijeratni
kapitalizam. Povratak na analize koje su proizašle iz kritičkog
bavljenja socijalnom državom i njezinim “iluzijama” nije samo od
historiografskog interesa. U tijeku rasprava koje su se vodile od
1970-ih, vrlo se brzo dospjelo i do pokušaja određenja strukturnih
invarijanti u odnosu država/kapitalistički način proizvodnje. Ma kako
se danas pozicionirali spram pojedinačnih rezultata i zaključaka tih
analiza, njihova trajna vrijednost leži u činjenici da su otvorile pristupe
problematici države koji nadilaze i dalje široko rasprostranjena
instrumentalistička shvaćanja. Pojednostavnjeno rečeno, država u
kapitalizmu ne postaje kapitalističkom tek kada otvoreno promiče
interese pojedinačnih kapitala, niti promicanje tih interesa nužno
proizlazi iz politike favoriziranja, korumpiranosti političara ili ilegalnih
zakulisnih igara. Sama klasna neutralnost liberalne građanske države,
njezino dosljedno jamčenje vlasničkih prava nad kapitalom i radnom
snagom efektivno osigurava reprodukciju klasnih odnosa, a time