27 mayıs'tan 12 mart'a adalet partisi ve türkiye

120 Pages·2013·0.67 MB·Turkish

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTİSÜ
TARİH ANABİLİM DALI
ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILÂP TARİHİ BİLİM DALI

27 MAYIS’TAN 12 MART’A ADALET PARTİSİ
VE TÜRKİYE

YÜKSEK LİSANS TEZİ

OSMAN TARIM

Danışman
Prof. Dr. Ramazan ÇALIK

Konya-2013
II
Osman TARIM ADALET PARTİSİ Yüksek Lisans Tezi 2013
i
İÇİNDEKİLER
Sayfa No
Bilimsel Etik Sayfası .......................................................................................... iii
Tez Kabul Formu ................................................................................................ iv
Önsöz/ Teşekkür ................................................................................................. v
Özet ..................................................................................................................... vi
Summary ............................................................................................................. vii
Kısaltmalar ve Simgeler Sayfası ......................................................................... viii
Giriş:..…………………………………………………………………………...1
BİRİNCİ BÖLÜM: İHTİLALDEN DEMOKRASİYE…………....………...9
1.1. Milli Birlik Komitesi ve Faaliyetleri…………………………………….9
1.1.1. Milli Birlik Komitesi’nin Kuruluşu.................................................................9
1.1.2. Orduda ve Üniversitede Değişim……………………………………………18
1.1.3. Kurucu Meclis ve 14’lerin Tasfiyesi……………………………………….. 20
1.1.4. Yassıada…………………………………………………………………… 24
1.2. İktidarın Devredilmesi………………………………………………… 26
1.2.1. Silahlı Kuvvetler Birliği……………………………………………………..27
1.2.2. Yeni Anayasa……………………………………………………………….. 30
1.3. Asker Yeniden Sokakta…………………………………………………..32
1.3.1. Seçimler ve Koalisyon……………………………………………………… 32
1.3.2. 22 Şubat ve 21 Mayıs……………………………………………………….. 36
İKİNCİ BÖLÜM: ADALET PARTİSİ İKTİDARI………………………... 43
2.1. Adalet Partisi……………………………………………………………. 43
2.1.1.Kuruluşu…………………………………………………………………….. 43
2.1.2.Özellikleri…………………………………………………………………… 44
2.2. Yeni Bir Yüz: Süleyman Demirel………………………………………. 47
2.2.1. Demirel’in Genel Başkanlığı……………………………………………….. 47
2.2.2. 1965 Seçimleri ve İktidara Yükseliş………………………………………... 52
2.2.3. Ordu-Adalet Partisi İlişkileri……………………………………………….. 55
2.3. Adalet Partisi’nin Politikaları…………………………………………… 59
2.3.1. Ekonomi…………………………………………………………………….. 59
2.3.2. Dış Politika………………………………………………………………….. 63
2.3.2.1. AP Öncesi Dış Politika…………………………………………………………. 63
2.3.2.2. AP’nin Dış Politikası…………………………………………………………… 66
2.3.3. Kamu Yönetimi…………………………………………………………… 68
2.3.4. Milli Eğitim……………………………………………………………….. 71
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: ADALET PARTİSİ’NİN DÜŞÜŞÜ………………….. 74
3.1. Sorunlar ve Çözümler…………………………………………………… 74
3.1.1. AP’de Yaşanan Sorunlar……………………………………………………. 74
3.1.2. 1969 Seçimleri ve Bölünme………………………………………………… 77
3.2. 12 Mart’a Giden Yol…………………………………………………….. 82
3.2.1. Ordu İçerisindeki Cuntalar………………………………………………….. 82
3.2.2. Öğrenci ve İşçi Hareketleri…………………………………………………..85
3.2.3. Muhtıra……………………………………………………………………… 92
Sonuç…………………………………………………………………………... 100
Kaynakça………………………………………………………………………. 103
Özgeçmiş………………………………………………………………………. 109
ii
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

BİLİMSEL ETİK SAYFASI
Adı Soyadı Osman TARIM
Numarası 084202052004
n Ana Bilim / Bilim
i Tarih/ Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi
n Dalı
i
c
n Tezli Yüksek Lisans Doktora
e Programı
r
ğ
Ö
Tezin Adı 27 Mayıs’tan 12 Mart’a Adalet Partisi ve Türkiye

Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel
etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik
davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez
yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden
yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.

Öğrencinin imzası
(İmza)

Alaaddin Keykubat Kampüsü Selçuklu/ KONYA
Tel: [phone] Fax: [phone]
http://www.sosyalbil.selcuk.edu.tr/
iii
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU
Adı Soyadı Osman TARIM
Numarası 084202052004
Ana Bilim / Bilim
Tarih/ Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi
n Dalı
i
n
ci Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora
n
e
r Tez Danışmanı Prof. Dr. Ramazan ÇALIK
ğ
Ö
T ezin Adı 27 Mayıs’tan 12 Mart’a Adalet Partisi ve Türkiye

Yukarıda adı geçen öğrenci tarafından hazırlanan 27 Mayıs’tan 12
Mart’a Adalet Partisi ve Türkiye başlıklı bu çalışma 22/03/2013 tarihinde yapılan
savunma sınavı sonucunda oybirliği/oyçokluğu ile başarılı bulunarak, jürimiz
tarafından yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiştir.

Ünvanı, Adı Soyadı Danışman ve Üyeler İmza

Prof.Dr. Muhittin TUŞ

Prof.Dr.Ramazan ÇALIK

Yrd.Doç.Dr.Çağatay BENHUR

Alaaddin Keykubat Kampüsü Selçuklu/ KONYA
Tel: [phone] Fax: [phone]
http://www.sosyalbil.selcuk.edu.tr
iv

ÖNSÖZ

Türkiye Cumhuriyeti’nin yakın tarihine askeri müdahaleler damgasını
vurmuştur. Ordu, birbirine benzer gerekçelerle ülke yönetimine el koymuştur. Bu
müdahalelerde, Atatürk ilkeleri, laiklik, demokratik düzen, sosyal hukuk devleti ve
çağdaş uygarlık düzeyi, en sık kullanılan gerekçeler olmuştur. 27 Mayıs 1960, 21
Şubat 1962, 22 Mayıs 1963, 12 Mart 1971, 12 Eylül 1980 ve 28 Şubat 1997
tarihlerinde askerin siyasetin içerisinde yer aldığı ve ülke yönetiminde etkili olduğu
görülmüştür. Müdahalelerin yaşandığı dönemlerde siyasi istikrarsızlık, ekonomik
sıkıntılar üst safhalara ulaştığı için halk askeri bir kurtarıcı olarak karşılamıştır.
Ancak zaman ilerledikçe müdahalelerin Türkiye’nin sorunlarını çözmede yeterli
olmadığı anlaşılmıştır.
Tezde Türk siyasi tarihinin önemli bir dönüm noktasını oluşturan 27 Mayıs
1960 askeri darbesi, darbe sonrası kurulan MBK yönetimi, karşılaşılan sorunlar ele
alınmıştır. Demokrasiye geçiş çabaları, 1961 seçimleri ve İnönü hükümetleri ile
birlikte, esas olarak incelenen ise Adalet Partisi ve 12 Mart 1971’e kadar devam eden
tek başına iktidar yıllarıdır. Tez hazırlanırken döneme ait kaynaklardan
yararlanılmıştır. Bu kaynaklarda, olaylara ilişkin farklı değerlendirmeler, objektif
olarak aktarılarak, dönemin aydınlatılması sağlanmaya çalışılmıştır.
Tez, giriş, üç bölüm ve sonuç kısmından oluşmaktadır. Giriş kısmında
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş ve çok partili hayata geçiş süreci ile Demokrat
Parti iktidarı ve askeri müdahale sürecine değinilmiştir. Birinci bölüm, 27 Mayıs
yönetimini ve demokrasiye geçiş sürecini, ikinci bölüm Adalet Partisi iktidarını,
üçüncü bölüm ise Adalet Partisi’nin düşüş sürecini içermektedir. Sonuç kısmında
genel değerlendirme yapılarak çalışmaya son verilmiştir.
Tezi hazırlamamda büyük yardımlarını gördüğüm değerli hocam Prof. Dr.
Ramazan ÇALIK’a teşekkürü bir borç bilirim.

Osman TARIM
Mart 2013
v

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Adı Soyadı Osman TARIM
Numarası 084202052004
Ana Bilim / Bilim
n Tarih/ Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi
i Dalı
n
ci Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora
n
e
ğr Tez Danışmanı Prof.Dr. Ramazan ÇALIK
Ö
T ezin Adı 27 Mayıs’tan 12 Mart’a Adalet Partisi ve Türkiye

ÖZET

Araştırmamda 27 Mayıs 1960 müdahalesinden 12 Mart 1971 muhtırasına kadar geçen süreçte
Türkiye’de yaşanan siyasi olayları ele alarak günümüze ışık tutmayı amaçladım. Türkiye’de asker ilk
kez yönetime 27 Mayıs 1960’ta müdahale etmiş ve bu tarihten sonrada hep siyasetin içersinde
olmuştur. Özellikle 1961 seçimleri ve sonrasında yaşanan olaylar ordu içersinde cunta faaliyetlerinin
ne kadar tehlikeli bir boyuta geldiğini göstermiştir.
Türkiye, siyasi istikrarın yaşandığı dönemlerde hızla büyür ve gelişirken siyasi istikrarsızlıkla
birlikte bu durumun tersini yaşamaktadır. 12 Mart döneminden sonra Türkiye düşünüldüğünde ise
siyasi istikrarın ne kadar önemli olduğu görülecektir. Tarih geçmişten ders alınması için vardır. Bizler
çok değil bundan 40-50 yıl öncesi olayları nedenleri ve sonuçlarıyla iyi etüt edebilirsek, günümüzde
ve gelecekte benzer hataları yapma şansımızı azaltırız.
Adalet Partisi, 11 Şubat 1961’de kurulmuş, Demokrat Parti’nin devamı görüntüsü vererek
halk desteğini sağlamıştır. AP, 1965-1971 yılları arasında ülkeyi tek başına yönetmiş, ülkede istikrar
sağlanmış ve Türkiye bu dönemde ekonomik olarak önemli bir gelişme göstermiştir. Ancak ülkede
yaşanan siyasal, sosyal ve ekonomik sorunlar 12 Mart müdahalesini getirmiş ve ülke kriz içersine
girmiştir. Adalet Partisi, 12 Eylül askeri müdahalesiyle kapanarak tarihteki yerini almıştır. Ancak
ortaya koyduğu siyasi fikirler günümüzde de devam etmektedir. Araştırmamda Türkiye’nin on yılı ile
birlikte, bu on yılın önemli bir bölümünü teşkil eden, Adalet Partisi yer almaktadır.

Alaaddin Keykubat Kampüsü Selçuklu/ KONYA
vi
Tel: [phone] Fax: [phone]
http://www.sosyalbil.selcuk.edu.tr

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Adı Soyadı Osman TARIM
Numarası 084202052004
Ana Bilim / Bilim
n Dalı Tarih/ Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi
i
n
ci Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora
n
e
ğr Tez Danışmanı Prof.Dr. Ramazan ÇALIK
Ö
T ezin İngilizce Adı Adalet Party and Turkey from May 27 to March 12

SUMMARY

In my research, I aimed to shed light on the present by addressing the political events from
the intervention of 27 May 1960 to the memorandum of 12 March ,1971 in Türkiye. In Türkiye,
Troops have intervened the administration for he first time on 27 May, 1960 and then they have
always been in politic. In particular, The events 1960 elections showed that The Military Activities
were how dangerous dimension.
Turkey grows and evolves(develops) rapidly in the periods of political stability ; but lives
inverse of this situation with the political instability. After the period of March 12 , political stability
will be seen how important for Türkiye. History, is for taking lesson from the past. If we can survey
the events with the causes and results for 40 – 50 years ,not alot, we reduce our chances of making
similar mistkes.
Adalet Party was founded on februay 11, 1961 and provided public support with the image of
The Democratic Party by giving more. Adalet Party ruled the country alone between 1965 and 1971.
The stability was provided in the country and Türkiye showed a significant improvement in the
economics during this period. However, political , social and economic problems wich were lived in
the country brought the intervention of March 12, then the country has entered in crises. Adalet Party
was closed because of the military intervention on September 12, and has taken plase in history.
However the political iedas suggested by Adalet Party continues today.In my research, Turkey's ten
years and Adalet party which is an important part of this decade, are located in.

Alaaddin Keykubat Kampüsü Selçuklu/ KONYA
Tel: [phone] Fax: [phone]
http://www.sosyalbil.selcuk.edu.tr
vii

KISALTMALAR

AP : Adalet Partisi
ABD : Amerika Birleşik Devletleri
AET : Avrupa Ekonomik Topluluğu
a.g.e. : Adı geçen eser
Bk. : Bakınız
BM : Birleşmiş Milletler
BP : Birlik Partisi
C. : Cilt
CENTO : Merkezi Anlaşma Örgütü
CHP : Cumhuriyet Halk Partisi
CHF : Cumhuriyet Halk Fırkası
CMKP : Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi
Çev. : Çeviren
DEV-GENÇ : Türkiye Devrimci Gençlik Federasyonu
DİSK : Devrimci İşçi Sendikaları Federasyonu
DP : Demokrat Parti
FKF : Fikir Kulüpleri Federasyonu
GP : Güven Partisi
GSMH : Gayrı Safi Milli Hâsıla
Kur. : Kurmay
MBK : Milli Birlik Komitesi
MDD : Milli Demokratik Devrim
MGK : Milli Güvenlik Kurulu
MP : Millet Partisi
MHP : Milliyetçi Hareket Partisi
MNP : Milli Nizam Partisi
MSP : Milli Selamet Partisi
NATO : Kuzey Atlantik İttifakı
ODTÜ : Orta Doğu Teknik Üniversitesi
viii
Ord. : Ordinaryüs
OYAK : Ordu Yardımlaşma Kurumu
Prof. : Profesör
SCF : Serbest Cumhuriyet Fırkası
SKB : Silahlı Kuvvetler Birliği
TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi
TCF : Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası
THKO : Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu
TİP : Türkiye İşçi Partisi
TKP : Türkiye Komünist Partisi
TOBB : Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
TÖS : Türkiye Öğretmenler Sendikası
TSK : Türk Silahlı Kuvvetleri
YTP : Yeni Türkiye Partisi