2014'TE SİYASET 11 Giriş 13 Ak Parti ve Restorasyon Siyaseti 15

316 Pages·2015·4.92 MB·Turkish

2014’TE SİYASET 11 Giriş 13 Ak Parti ve
Restorasyon Siyaseti 15 “Eski” ile “Yeni” Arasında
Cumhuriyet Halk Partisi 23 Milliyetçi Hareket
Cumhurbaşkanlığı Seçimleri 57 Çözüm Süreci
67 17 Aralık’tan 14 Aralık’a: Gülen Hareketi 77
Genel Değerlendirme 88 2014’TE HUKUK
VE İNSAN HAKLARI 91 Yasama Faaliyetleri
93 Yargı 101 İnsan Hakları Açısından 2014
112 Sonuç 141 2014’TE DIŞ POLİTİKA 143
Türkiye’nin Avrupa Birliği Üyelik Süreci 145
Türkiye-Almanya, İngiltere ve Fransa İlişkileri 151
Kıbrıs Sorunu 159 Türk-Amerikan İlişkileri 162
Balkanlarla İlişkiler 167 Türkiye-Ukrayna İlişkileri
175 Türkiye-Mısır İlişkileri 179 Türkiye-İsrail İlişkileri
184 Türkiye-Filistin İlişkileri 188 Türkiye-İran
İlişkileri 190 Türkiye-Körfez Ülkeleri İlişkileri 194
Türkiye-Irak İlişkileri 198 Türkiye-Suriye İlişkileri
203 Türkiye-Libya, Cezayir ve Fas İlişkileri 209
Afrika ile İlişkiler 216 2014’TE EKONOMİ 221
Ekonomik Büyüme ve İstihdam 223 Dış Ticaret
ve Cari Açık 226 Para Politikası 230 Kamu
Maliyesi 233 2014’TE EĞİTİM 237 Milli Eğitim
239 Yükseköğretim 250 2014’TE MEDYA 263
Giriş 264 Medyada Türkiye Gündemi 265
Medyada Yapısal Değişiklikler 278

2014
’TE
TÜRKİYE
Bölüm Editörleri
Nebi Miş • Yılmaz Ensaroğlu • Ufuk Ulutaş • Sadık Ünay • Zafer Çelik • İsmail Çağlar
Yazarlar
Afra Abdelhalim • Fatma Abushanab • Can Acun • Yunus Akbaba • İsmail Akdoğan • Ali Aslan
Muhittin Ataman • Hilal Barın • Enes Bayraklı • İpek Coşkun • İsmail Çağlar • Zafer Çelik • Galip Dalay
Hazal Duran • Nur Banu Dursun • Mehmet Uğur Ekinci • Yılmaz Ensaroğlu • Abdullah Erboğa
Emre Erşen • Müberra Görmez • Yavuz Güçtürk • Nurullah Gür • Kemal İnat • Kılıç Buğra Kanat
Erdal Tanas Karagöl • Hatice Karahan • Salihe Kaya • Veysel Kurt • Nebi Miş • Selman Öğüt
Mehmet Özkan • Yusuf Özkır • Furkan Şenay • İsmail Numan Telci • Ali Rıza Tezcan • Ufuk Ulutaş
Cem Duran Uzun • Sadık Ünay • Abdullah Yegin • Murat Yeşiltaş • Sümeyra Yıldız
COPYRIGHT © 2014
Bu yayının tüm hakları SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum
Araştırmaları Vakfı’na aittir. SETA’nın izni olmaksızın yayının
tümünün veya bir kısmının elektronik veya mekanik (fotokopi, kayıt
ve bilgi depolama, vd.) yollarla basımı, yayını, çoğaltılması veya
dağıtımı yapılamaz. Kaynak göstermek suretiyle alıntı yapılabilir.
ISBN : 978-605-4023-51-6
Redaksiyon : Mehmet Akif Memmi
Uygulama : Ümare Yazar
Kapak : Songül Eryiğit
Baskı : Turkuvaz Matbaacılık Yayıncılık A.Ş., İstanbul
SETA | SİYASET, EKONOMİ VE TOPLUM ARAŞTIRMALARI VAKFI
Nenehatun Caddesi No: 66 GOP Çankaya 06700 Ankara TÜRKİYE
Tel:[phone] | Faks :+90 312.551 21 90
www.setav.org | [email protected] | @setavakfi
SETA | İstanbul
Defterdar Mh. Savaklar Cd. Ayvansaray Kavşağı No: 41-43
Eyüp İstanbul TÜRKİYE
Tel: [phone] | Faks: [phone]
SETA | Washington D.C. Office
1025 Connecticut Avenue, N.W., Suite 1106
Washington, D.C., 20036 USA
Tel: [phone] | Faks: 202-223-6099
www.setadc.org | [email protected] | @setadc
SETA | Kahire
21 Fahmi Street Bab al Luq Abdeen Flat No 19 Cairo MISIR
Tel: [phone] | 00202 279 56985 | @setakahire
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ 5
BIRINCI BÖLÜM: 2014’TE SIYASET 11
Giriş 13
AK Parti ve Restorasyon Siyaseti 15
“Eski” ile “Yeni” Arasında Cumhuriyet Halk Partisi 23
Milliyetçi Hareket Partisi 36
Halkların Demokratik Partisi 48
2014 Cumhurbaşkanlığı Seçimleri 57
Çözüm Süreci 67
17 Aralık’tan 14 Aralık’a: Gülen Hareketi 77
Genel Değerlendirme 88
IKINCI BÖLÜM: 2014’TE HUKUK VE INSAN HAKLARI 91
Giriş 93
Yasama Faaliyetleri 96
Yargı 104
İnsan Hakları Açısından 2014 115
Sonuç 144
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: 2014’TE DIŞ POLITIKA 147
Giriş 149
Türkiye’nin Avrupa Birliği Üyelik Süreci 152
Türkiye-Almanya, İngiltere ve Fransa İlişkileri 158
Kıbrıs Sorunu 166
Türk-Amerikan İlişkileri 169
Türkiye-Rusya İlişkileri 174
Balkanlarla İlişkiler 180
Türkiye-Ukrayna İlişkileri 188
Türkiye-Mısır İlişkileri 192
setav.org 3
Türkiye-İsrail İlişkileri 197
Türkiye-Filistin İlişkileri 201
Türkiye-İran İlişkileri 203
Türkiye-Körfez Ülkeleri İlişkileri 207
Türkiye-Irak İlişkileri 211
Türkiye-Suriye İlişkileri 216
Türkiye-Libya, Cezayir ve Fas İlişkileri 222
Afrika ile İlişkiler 229
Sonuç 233
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: 2014’TE EKONOMI 235
Giriş 237
Ekonomik Büyüme ve İstihdam 239
Dış Ticaret ve Cari Açık 242
Para Politikası 247
Kamu Maliyesi 250
Sonuç 253
BEŞINCI BÖLÜM: 2014’TE EĞITIM 257
Giriş 259
Milli Eğitim 262
Yükseköğretim 273
Sonuç ve Öneriler 286
ALTINCI BÖLÜM: 2014’TE MEDYA 289
Giriş 290
Medyada Türkiye Gündemi 291
Medyada Yapısal Değişiklikler 303
Sonuç 313
GİRİŞ
GİRİŞ
2014 yılı Türkiye siyasetine kalıcı etkiler bırakmıştır. Türkiye siyasetinin analizinde
bu “kalıcı etkiler” çoğu zaman negatif değerlendirmeler üzerine odaklansa da, aslında
2014 yılının olumlu yöndeki kalıcı etkileri daha ağır basmaktadır. Bir önceki yılın
son ayında siyasete yönelik yargı darbesi, siyaset kurumunun etkili bir mücadelesi
neticesinde başarısızlığa mahkum edilmiştir. Bu anlamda, Türkiye siyasetinin yeni
biçim ve formlara bürünerek kendisini sürekli yenileyen vesayet yapılarına karşı, si-
yaset kurumunun etkili mücadele yöntemlerini devreye sokabildiği net olarak ortaya
çıkmıştır. Diğer taraftan, yıl içinde gerçekleştirilen yerel ve cumhurbaşkanlığı seçim-
lerinin tüm krizlere rağmen başarılı bir şekilde gerçekleştirilmesi de önemlidir. İlk
defa halkın seçmesiyle cumhurbaşkanlığı makamı demokratikleşmiş ve yeni bir ku-
rucu misyonla, aktörlere bağlı olarak eski vesayet düzenine dönme ihtimali tamamen
ortadan kaldırılmıştır. Ayrıca, siyaset kurumlarında liderlik değişimlerinin krizsiz bir
şekilde gerçekleştirilebileceği ortaya çıkmış, bu anlamda, siyasetin güç kaybetmesi-
ne ve kırılganlığına yatırım yapan vesayetçi aktörlerin beklentileri boşa çıkarılmıştır.
Dolayısıyla, hem bölgesel hem küresel kırılganlıkların arttığı bir dönemde, Türkiye
siyasetindeki kriz ve vesayet girişimlerine rağmen, geride kalan yıl, 2015’e istikrarlı
bir yapı bırakmıştır.
2014 yılının iç politik alanda ana gündem maddesini, devlet içerisinde “paralel
yapı” olarak adlandırılan otonom oluşumlarla “siyasetin” mücadelesi oluşturdu. Bu
mücadelenin hükümet açısından testi, yıl içinde siyaseti doğrudan şekillendirebile-
cek gelişmelere nasıl cevap verdiği ile doğrudan ilgiliydi. Hükümet açısından, 2014
yılında kazanılan, 30 Mart yerel seçimleri ve 10 Ağustos cumhurbaşkanlığı seçimleri
bu testin ilk başarısıydı. 17-25 Aralık darbe girişimlerinin ardından hükümete yö-
nelik benzer yıpratma kampanyalarının bertaraf edilmesi, Çözüm Sürecinin yaşanan
dönemsel tıkanmalara rağmen ileri boyutlara taşınması, dış politikada ciddi daral-
setav.org 5
2014’TE TÜRKİYE
malara rağmen sürecin fazla hasar alınmadan atlatılması ve ekonomi alanında dünya
ekonomilerindeki daralmalara ve bölgesel krizlere rağmen büyümenin devam etmesi
AK Parti iktidarının hükümet etmede dinamizminin devam ettiğinin açık gösterge-
siydi. Ayrıca, kriz beklentilerine rağmen partide yaşanan genel başkanlık değişiminin
sorunsuz bir şekilde gerçekleştirilmesi sadece AK Parti için değil, Türkiye’de siyasal
yapıların kurumsallaşmasına da örnek teşkil etmesi bakımından önemliydi.
AK Parti’nin başarı kriterinde, karşılaşılan dönemsel sorunların aşılması ve çö-
zülmesinde, kriz yönetme kabiliyetin büyük bir payı vardır. Ancak, AK Parti’nin
başarısının temel kriteri yeni bir siyasi gerçekliğin üretilmesi, yeni kurum ve yapıların
tesis edilmesini kapsayan bir siyasi-toplumsal dönüşümün kurumsallaşmasıdır. Bu
bağlamda, 2015 genel seçimleri, muhalefet partilerinin olduğu kadar AK Parti’nin
de kaderini belirleyecektir. Bu kritik dönemece doğru yol alırken AK Parti’nin en bü-
yük sınavı dışarıdan gelecek meydan okumaların önünü almak olduğu kadar, kendi
iç birlik ve bütünlüğünü muhafaza etmek de olacaktır. Bu durum özellikle, yarı-baş-
kanlık sistemi özellikleri gösteren yürütme erkinde uyum ve işbirliğinin korunmasını
ön plana çıkarmaktadır. Halkın doğrudan oylarıyla seçilen Cumhurbaşkanı ile Baş-
bakan ve kabinesi arasındaki ilişkilerin sağlıklı bir şekilde yürütülmesi, kritik seçim
sürecinde büyük önem arz etmektedir.
2014 yılı muhalefet partileri açısından önemli bir başarıdan daha çok, Türkiye
siyasetinde var olma mücadelelerinin AK Parti karşıtlığı üzerine bina edildiği bir
sürece sahne oldu. CHP Mayıs 2010’dan itibaren yürürlüğe koyduğu “yeni CHP”
sloganıyla söylemini yenileme ve seçmen tabanını genişletme çalışmalarına devam
etti. Sağa açılımın istenen sonuçları vermemesi, yıl içerisindeki seçimlerde yaşanan
büyük yenilgiler ve bu yenilgilerin doğurmuş olduğu parti-içi ulusalcı-sosyal demok-
rat çekişmesi, CHP’nin 2014 yılını kayıplarla kapamasına sebep oldu. CHP siyaset
arayışında, Türkiye toplumu ve siyasetinde karşılık bulabileceği bir yer inşa etmekten
daha çok, bizatihi arayış siyasetinin anlamlı olduğuna yönelik bir duruş sergiledi.
MHP ise bir taraftan Çözüm Süreci karşıtlığı üzerinden kurduğu AK Parti-karşıtı
siyasetini devam ettirirken, diğer taraftan da CHP’nin kısmen boşalttığı “rejim bek-
çiliği” konumuna yönelik hamleler yaptı. Partinin ideolojik-söylemsel olarak devam-
lılık göstermesi ve 2014 yılı içerisindeki seçimlerde, özellikle 30 Mart seçimlerinde
oylarını koruması MHP’de parti-içi çekişmeleri önledi.
17-25 Aralık operasyonları Çözüm Sürecini olumsuz etkilemesine rağmen, Çö-
züm Sürecini devam ettiren tarafların kararlı tutumları sayesinde bu alanda ortaya çı-
kan kırılmalar bertaraf edildi. Lice’de heykel gösterileri sırasında yaşanan kriz hali ve
daha sonraki süreçte 6-7 Ekim olaylarında yaşanan şiddet gösterileri gibi gerginlikler
sürecin test edildiği kritik anlardı. Bu testlerin hasarsız atlatılması ve sürecin yasal gü-
vence altına alınması, Çözüm Sürecinin krizlere rağmen devam ettirilmesine yönelik
kararlılığın bir sonucuydu. Kürt siyasi hareketi ise, süreçte yaşanan dalgalanmalara
paralel olarak “Türkiyelilik” ile “Kürdistanlılaşma” arasında gel-git ve kafa karışıklığı
6 setav.org
GİRİŞ
yaşadı. Dolayısıyla, meşru siyasetin sınırları dâhilinde 30 Mart ve 10 Ağustos se-
çimlerinde yakalanan başarıya, Çözüm Sürecini sabote etmeye yönelik siyaset-karşıtı
şiddet eylemlerine destek verilmesi eşlik etti. Önümüzdeki dönemde de, Türkiye’deki
normalleşmeden ve yaşanan değişimden rahatsız olan ulusal ve uluslararası güçler
kuşkuşuz Süreci sabote etmeye yönelik girişimlerde bulunacaklardır. 2015 seçimleri
sonrasında Süreç, “değişim” taraftarlarının kazanması halinde, nihai noktasına bir
adım daha yaklaşacaktır.
2014 Türk dış politikası açısından oldukça uzun bir yıl olarak adlandırılabilir.
Zira kuzeyde Ukrayna üzerinden Batı ile Rusya arasında ortaya çıkan gerginlik Tür-
kiye’nin kuzeyindeki jeopolitik hatta yeni bir kriz kuşağının oluşmasına neden olur-
ken, güneyde Suriye iç savaşının giderek derinleşmesi Türkiye’nin iç politikasını da
doğrudan etkileyen kırılgan bir jeopolitik çatışmanın ortaya çıkmasına neden oldu.
Aynı zamanda IŞİD’in Suriye krizinin bir parçası olarak giderek bölgesel ölçekte
istikrarsızlığın kaynağı haline dönüşmesi, Türk dış politikasını hissedilir bir şekilde
2014 yılında baskı altında tuttu. Özellikle Musul’daki Türkiye konsolosluk çalışanla-
rının IŞİD tarafından 101 gün boyunca rehin olarak tutulması, Ankara’nın manevra
alanını önemli ölçüde daralttı. Bu durum Suriye iç savaşına yeni bir boyut kazan-
dırırken IŞİD’in Irak eksenli ilerleyişi de Arap Baharı’na da daha fazla uluslararası
bir boyut kazandırdı. Bütün bunların yanında İsrail’in Gazze’ye yönelik saldırısı da
Türkiye İsrail ilişkilerindeki iyileşmeye dönük beklentiyi de ortadan kaldırmış oldu.
Dolayısıyla 2014 yılında Türk dış politikası bir dizi meydan okumayla aynı anda
ilgilenmek zorunda kaldı.
2014, bir yandan hükümetin hukuk ve insan hakları alanında yapısal sorunlara
kalıcı çözüm bulmak amacıyla kapsamlı düzenlemeler yaptığı, bir yandan da yargının
siyasal alanda yoğun biçimde tartışıldığı bir yıl oldu. Türkiye gibi genç bir demokrasi-
ye sahip ve son yarım asırda askeri müdahalelerin sık sık yaşandığı bir ülkede sivil si-
yasetin, demokrasi kültürünün kökleşmesi pek kolay olmamaktadır. Bu nedenle, Tür-
kiye’nin tam anlamıyla bir demokrasinin ve hukuk devletinin kökleşmesi için hukuk
ve insan hakları alanındaki kat edilen yolun kurumsallaşması önem arz etmektedir.
2013 yılında, Anayasa Uzlaşma Komisyonu, çalışmalarını sona erdirmişti. 2014
yılında yeni anayasa çalışmalarının tekrar başlaması gerektiği gerek iktidar, gerekse de
muhalefet tarafından sık sık dile getirilse de, somut bir adım atılmadı. 2015 yılında
yapılacak genel seçimlerin ardından katılımcı yöntemlerle, toplumun her kesiminin
hak ve özgürlüklerini güvence altına alan yeni bir anayasa yapılmasına yönelik çalış-
maların tekrar başlatılması gerekmektedir. 2014 yılında Ergenekon, Balyoz, 12 Ey-
lül ve 28 Şubat gibi davalar Türkiye’nin geçmişinde yaşadığı darbelerle yüzleşilmesi
ve gelecekte bu tür askeri müdahalelerin tekrarlanmasının önlenmesi adına büyük
bir fırsat olmasına rağmen, yargılama süreçleri büyük bir hayal kırıklığı yaşatmıştır.
Özellikle 1990’lı yıllarda işlenen faili meçhul cinayet, işkence sonucu ölüm, gözaltın-
da kayıp, zorla kaybetmeler ve benzeri suçlarla ilgili soruşturma ve davalar, geçmişle
setav.org 7
2014’TE TÜRKİYE
yüzleşme adına önemli adımlardır. Ancak, davaların mahiyeti itibariyle yavaş yürü-
düğü de altı çizilmesi gereken bir unsurdur.
2014 yılı, siyasi ve sosyal alanlarda yaşanan önemli gelişmelere koşut olarak
Türkiye ekonomisinde birçok kritik dönüm noktasının başarıyla aşılmasına şahitlik
etmiştir. Öncelikle yılın hemen başında 17 ve 25 Aralık 2013 operasyonlarını izleyen
sürecin tetiklediği istikrarsızlık algısı, enflasyon ve faiz cephesinde ani artışlara yol
açmış ve makroekonomik parametrelerde ciddi bir bozulma eğilimi oluşturmuştur.
Ancak izleyen aylarda ekonomik dengeler hızlı bir toparlanma sürecine girmiştir.
Küresel finansal piyasalarda Amerikan Merkez Bankası’nın sıkı para politikasına yö-
nelme belirtilerinin doğurduğu likidite daralması sürerken, Türkiye’de 30 Mart yerel
seçimleri ile 10 Ağustos cumhurbaşkanlığı seçimleri ve 6-8 Ekim Kobani provokas-
yonları gibi bir dizi siyasi ve sosyal eşik atlatılmıştır. Bu kritik süreçte Türkiye’de son
on yılda kurumsallaşan güçlü makroekonomik yönetişim mimarisi ülkenin bir kriz
girdabına girmesini engellerken, ekonomik büyüme ivmesinden fedakarlık yapılmak
durumunda kalınmıştır.
2014 yılında eğitim alanında önemli çalışmalar yapılmış, ancak diğer taraftan
da yapılan çalışmaların uygulanmasında ortaya çıkan bir takım aksaklıklardan dolayı
tartışmalar da yaşanmıştır. Ortaöğretime yerleştirilme sistemindeki değişiklikler, der-
shanelerin özel okula dönüşüm süreçlerindeki düzenlemeler, özel okul teşvik prog-
ramlarının uygulanması, eğitimin demokratikleşmesi ve temel hak ve özgürlüklerin
sağlanması noktasında ortaokul ve ortaöğretim kademelerinde başörtüsünün serbest
kılınması gibi pek çok yasal düzenlemeler yapılmıştır. Buna ilaveten, 2014 yılında
öğretim programları ve haftalık ders çizelgeleri, öğretmen niteliğinin arttırılması, eği-
tim yöneticilerinin niteliğinin arttırılması ve okul güvenliği temalarının tartışıldığı
19. Milli Eğitim Şurası düzenlenmiştir. Şurada alınan birçok karar uzun süre kamu-
oyunda tartışılmıştır. Eğitimde tartışılan en önemli hususlardan biri de Mili Eğitim
Bakanlığı’nın (MEB) tüm merkez ve taşra yöneticilerinin –okul yöneticileri de dâhil
olmak üzere– kanun marifetiyle görevden alınmasıdır.
Türkiye’de 2014, iç ve dış politikada, ekonomide ve toplumsal alanda önemli
yapısal değişikliklerin yaşandığı bir yıl olarak, bu gelişmelerin medya da verilme bi-
çiminin de yoğun bir şekilde tartışıldığı bir dönemdi. Çözüm Sürecinden vesayetle
mücadeleye, ekonomideki yapısal reformlardan uluslararası ilişkilerde sürekli değişen
bölgesel ve küresel dengelere kadar geniş bir alana yayılan bir dizi hareketlilik, yoğun
bir gündemi de beraberinde getirdi. Bu bağlamda, gündemin çerçevesinin çizilmesin-
de ve konuların ele alınışında ve kamuoyuna sunulmasında medya, bir anlamda “ger-
çekliği” kendi baktığı yerden yeniden inşa etmeye çalıştı. Medyanın ürettiği haber içe-
rikleri, yıl boyunca yoğun bir eleştiriye tabi tutuldu, habercilik dilinin yarattığı yanlış
yönlendirmeler sorunsallaştırıldı. Medya üzerinde yapılan tartışmalarda, medyaların
ideolojik kökenleri, motivasyonları ve medya profesyonellerinin ait olduğu toplumsal
ve siyasal pozisyonlar üne çıkarıldı. Bu bağlamda, medya kendisini eleştiri makamı
8 setav.org