1997 Sabah Gazetesi

79 Pages·2004·0.59 MB·Turkish

(cid:248)Ç(cid:248)NDEK(cid:248)LER
OCAK 1997 3 (cid:120) “THE ESTABLISHMENT”
(cid:120) 1997 BEKLENT(cid:248)LER(cid:248) TEMMUZ 1997 91
(cid:120) ENFLASYON VE KURLAR (cid:120) YILMAZ HÜKÜMET(cid:248)NE UYARILAR
(cid:120) KAYIT DI(cid:249)I TOPLUM (cid:120) S(cid:248)S(cid:248)N ARKASINDA KALANLAR
(cid:120) DO(cid:246)RUDAN DEMOKRAS(cid:248) (cid:120) RASLANTI VE ZORUNLULUK
ZAMANIBUGÜNLER VE YARINLAR (cid:120) PARANTEZLER
(cid:120) B(cid:248)LG(cid:248) ÜRET(cid:248)M(cid:248) HAKKINDA (cid:120) ZAM YA(cid:246)MURU
(cid:120) (cid:248)K(cid:248)NC(cid:248) CUMHUR(cid:248)YET KURULDU MU? (cid:120) SIFIR ENFLASYON (cid:248)ST(cid:248)YORUM
TÜRK(cid:248)YE MUC(cid:248)ZE PE(cid:249)(cid:248)NDE (cid:120) KAFA KARI(cid:249)IKLI(cid:246)I
(cid:120) ÜZÜM YEMEK M(cid:248)? BA(cid:246)CI DÖVMEK M(cid:248)? (cid:120) SARAY DUVARLARI
ASAF SAVA(cid:249) AKAT (cid:249)UBAT 1997 18 (cid:120) ENFLASYONLA MÜCADELE YÖNTEMLER(cid:248)
(cid:120) SOROS SOROS’U ANLATIYOR A(cid:246)USTOS 1997 105
(cid:120) RÜZGAR EKEN FIRTINA B(cid:248)ÇER (cid:120) TAHM(cid:248)NLERDE REV(cid:248)ZYON
(cid:120) HER GÜN BAYRAM OLSA (cid:120) YAZ ÇABUK GEÇT(cid:248)
(cid:120) POPÜL(cid:248)ZM VE GERÇEKLER (cid:120) AMER(cid:248)KANIN GÜCÜ
(cid:120) (cid:248)NG(cid:248)L(cid:248)ZCE E(cid:246)(cid:248)T(cid:248)M (cid:120) (cid:248)NSANLAR VE KAZALAR
(cid:120) GÜMRÜK B(cid:248)RL(cid:248)(cid:246)(cid:248) VE KURLAR (cid:120) TAYLAND’DAN ALINACAK DERSLER
(cid:120) GR(cid:248)N(cid:248)N TONLARI EYLÜL 1997 112
(cid:120) DE(cid:246)(cid:248)(cid:249)EN KO(cid:249)ULLAR (cid:120) PAD(cid:248)(cid:249)AHLIK(cid:248)(cid:249)E YARAR MIYDI?
MART 1997 31 (cid:120) EKONOM(cid:248) NEREYE G(cid:248)D(cid:248)YOR?
(cid:120) EKONOM(cid:248)DEN HABERLER (cid:120) DÜZGÜN KAMU YÖNET(cid:248)M(cid:248)
GAZETE YAZILARI – 4 (cid:120) BA(cid:249)KA GÜNDEMLER (cid:120) ÜÇÜNCÜ KÖPRÜ MUHAREBES(cid:248)
(cid:120) KARA BULUTLAR (cid:120) PARA POL(cid:248)T(cid:248)KASI HEDEFLER(cid:248)
(cid:120) MEDEN(cid:248)YET (cid:120) YAPINCA OLUYOR
(cid:120) YEN(cid:248) L(cid:248)DER NEDEN ÇIKMIYOR? (cid:120) YANLI(cid:249) HESAP B(cid:248)R YERDEN DÖNER
(cid:120) JAPON MUC(cid:248)ZES(cid:248)NE NE OLDU? (cid:120) EN (cid:248)Y(cid:248)S(cid:248) “YEN(cid:248) L(cid:248)RA=AVRO”
(cid:120) TEKNOLOJ(cid:248) VE MÜTE(cid:249)EBB(cid:248)S EK(cid:248)M 1997 124
(cid:120) V(cid:248)DEO (cid:120) BA(cid:249)KANI B(cid:248)Z SEÇEL(cid:248)M
(cid:120) VATANDA(cid:249)LIK ORTAE(cid:246)(cid:248)T(cid:248)MDE Ö(cid:246)RET(cid:248)L(cid:248)R (cid:120) EKONOM(cid:248)DE SÜRPR(cid:248)Z YOK
N(cid:248)SAN 1997 47 (cid:120) (cid:248)ST(cid:248)KRARIN FATURASI
1997 YILI
(cid:120) MÜLK(cid:248)YET VE DEVLET (cid:120) DE(cid:246)(cid:248)(cid:249)(cid:248)M(cid:248)N KÜÇÜK KÜLFETLER(cid:248)
(cid:120) EKONOM(cid:248)DEN HABERLER (cid:120) (cid:248)KT(cid:248)SATÇI FIKRALARI
(cid:120) S(cid:248)L(cid:248)KON VAD(cid:248)S(cid:248) (cid:120) SEÇ(cid:248)M TAR(cid:248)H(cid:248)
(cid:120) ÇIKARLAR VE (cid:248)LKELER (cid:120) YUMA(cid:246)IN UCU NEREDE?
(cid:120) ÖZAL’IN ANISINA (cid:120) ÖNCE (cid:248)FADE ÖZGÜRLÜ(cid:246)Ü
SABAH GAZETES(cid:248) (cid:120) NEREDE ESK(cid:248) ENFLASYONLAR (cid:120) DÜNYA BORSALARINDA FIRTINA
(cid:120) TL’DEN BE(cid:249) SIFIR ATALIM KASIM 1997 136
(cid:120) H(cid:248)ND(cid:248)STAN’DA YÜKSEK TEKNOLOJ(cid:248) (cid:120) MAL(cid:248) P(cid:248)YASALARDA (cid:248)ST(cid:248)KRARSIZLIK
MAYIS 1997 62 (cid:120) ENFLASYON NASIL DÜ(cid:249)ER?
(cid:120) (cid:248)NG(cid:248)LTERE’DE SEÇ(cid:248)M (cid:120) EMEKL(cid:248)L(cid:248)K SORUNLARI
(cid:120) ENFLASYON YÜKSELECEK M(cid:248)? (cid:120) DOKUNULMAZLIK SOHBET(cid:248)
(cid:120) “GANGSTER DEVLET” (cid:120) S(cid:248)YAS(cid:248) REFORM ÖNER(cid:248)LER(cid:248)
(cid:120) S(cid:248)YASET VE GÜNCEL YA(cid:249)AM (cid:120) C(cid:248)DD(cid:248)YETS(cid:248)ZL(cid:248)(cid:246)(cid:248)N BEDEL(cid:248) YÜKSEKT(cid:248)R
(cid:120) SA(cid:246) SOL SOHBET(cid:248) (cid:120) (cid:248)ST(cid:248)KRARIN EKONOM(cid:248) POL(cid:248)T(cid:248)(cid:246)(cid:248)
(cid:248)stanbul Bilgi Üniversitesi (cid:120) TAR(cid:248)HE NEREDEN BAKMALI? ARALIK 1997 147
(cid:120) PART(cid:248)LER (cid:120) ZAMANLAMA (cid:248)(cid:249)(cid:248)N ÖZÜDÜR
Mart 2004 (cid:120) KARTEL NED(cid:248)R? (cid:120) BEL(cid:248)RS(cid:248)ZL(cid:248)K ARTIYOR
(cid:120) (cid:249)(cid:248)RKET EVL(cid:248)L(cid:248)KLER(cid:248) (cid:120) VERG(cid:248) REFORMUNA (cid:248)LK YAKLA(cid:249)IM
HAZ(cid:248)RAN 1997 78 (cid:120) GEL(cid:248)R VERG(cid:248)S(cid:248) HESAPLARI
(cid:120) ERKEN SEÇ(cid:248)M(cid:248)N EKONOM(cid:248)YE ETK(cid:248)S(cid:248) (cid:120) AB VE TÜRK(cid:248)YE
(cid:120) ”CAR(cid:248)(cid:248)(cid:249)LEMLER DENGES(cid:248)” SAVA(cid:249)LARI (cid:120) ENFLASYONLA MÜCADELEN(cid:248)N
(cid:120) KOMÜN(cid:248)STLER PAR(cid:248)S’TE NERES(cid:248)NDEY(cid:248)Z?
http://akat.bilgi.edu.tr (cid:120) ÖZGÜRLÜ(cid:246)E BAKI(cid:249) (cid:120) ZOR SORULAR
(cid:120) HAVADAN SUDAN (cid:120) 1997’N(cid:248)N GEÇ(cid:248)C(cid:248) B(cid:248)LANÇOSU
(cid:120) ÜN(cid:248)VERS(cid:248)TE SINAVI
(cid:120) S(cid:248)STEM(cid:248) NE ZAMAN KONU(cid:249)ACA(cid:246)IZ?
Asaf Sava(cid:250) Akat 1 GAZETE YAZILARI - 1997 Asaf Sava(cid:250) Akat 2 GAZETE YAZILARI - 1997
Özelle(cid:250)tirme gelirlerinin 2 milyar dolar civarında gerçekle(cid:250)ece(cid:247)ini
1997 BEKLENT(cid:248)LER(cid:248) dü(cid:250)ünüyoruz. Cep telefonundan beklenen 1 milyar dolar önemli. Küçük
hesaplarla onu kaçırırlarsa, bu hedefi de tutturamazlar. 2 milyar doların üstü ise
(cid:248)nsan hafızası unutkanlıkla maluldur. Birkaç gün içinde 1996’nın sorunları bizce ba(cid:250)arı olurdu.
gündemden çıkar. Demirel’in özdeyi(cid:250)i ile, “dün dündür, bugün de bugündür”
der, gelece(cid:247)e bakmaya ba(cid:250)larız. Çünkü gelecek hem belirsizliklerin kayna(cid:247)ı, Dı(cid:250) Açıkta Nisbi (cid:248)stikrar
hem de umudun kapısıdır.
Dı(cid:250) ticaretle ilgili 1996 sayılarının hala yayınlanmamı(cid:250) olması, önümüzdeki
Son üç yazımızı, 1997 yılı tahminlerinin üstüne oturdu(cid:247)u çerçevenin yılla ilgili tahminleri zorla(cid:250)tırıyor. Benim hesaplarım, ithalat artı(cid:250) hızının yüzde 10
tanımlanmasına ayırdık. Kısaca hatırlatalım. Önce, neden RP hükümetinin bu yılı
civarına inece(cid:247)i. Buna göre, 50 milyar dolar ithalat bekliyorum.
çıkaraca(cid:247)ını varsaydı(cid:247)ımızı açıkladık. Sonra, döviz cephesinde yapısal bir AB’deki, özellikle Almanya’daki canlanma, ihracat için olumlu bir geli(cid:250)me.
analizinin sonuçlarını saptamayı denedik. Son olarak da 1996’nın genel bir
(cid:248)hracatın yüzde 15’in üstünde artarak 29 milyar dolara ula(cid:250)ması mümkün
de(cid:247)erlendirmesini yaptık. duruyor. Yani, dı(cid:250) ticaret açı(cid:247)ı 21 milyar dolar civarında istikrar bulabilir.
Türkiye ekonomisinin en belirgin özelliklerinden biri, tahmin ufkunun
Bu durumda, görünmeyenler ve transferler kalemindeki artı(cid:250) yava(cid:250)layarak
kısalı(cid:247)ı. Bazen bir ay bile uzun dönem olabiliyor. Yani, ekonomik aktörlerin sürse bile, “cari açık artı net hata noksan kalemi” toplamının 1996’nın 1-2
büyük bölümü, bir ayın ötesine rasyonel hesap yapamıyorlar.
milyar altında kalması ihtimali yüksek. (cid:248)lle sayı vermek gerekirse, 3-4 milyar
Dü(cid:250)ük enflasyonlu ülkeler bu bakıma çok farklı. Türkiye dı(cid:250)ındaki OECD dolar derdim.
üyelerinin tümü için 1997’nin nasıl seyredece(cid:247)i epey ayrıntılı(cid:250)ekilde biliniyor. Türkiye ekonomisinin büyüklü(cid:247)ü açısından, bu sayı tehlikeli de(cid:247)ildir. Bir
Onlar 1998’i, hatta daha sonrasını dü(cid:250)ünmeye ve tartı(cid:250)maya ba(cid:250)ladılar. bölümüyabancı sermaye giri(cid:250)inden kar(cid:250)ılanacaktır. 1996’da, siyasi
Ciddi yanılma paylarına ra(cid:247)men, her yılba(cid:250)ında meslek raconuna geli(cid:250)melerin etkisi ile yabancı sermaye yatırımları çok dü(cid:250)ük kaldı.
uyuyoruz. Ekonominin temel büyüklüklerinin o yıl nasıl seyredece(cid:247)i hakkında Halbuki, özellikle Gümrük Birli(cid:247)i sonrasında Türkiye’nin yabancı yatırım
tahminler yapıyoruz. Do(cid:247)allıkla, yıl içindeki geli(cid:250)melere bakarak bunları potansiyeli çok zenginle(cid:250)ti. O nedenle bu kalem 1997’de yükselebilir. Açı(cid:247)ın bir
revizyona tabi tutma olana(cid:247)ımız oluyor. kısmı ise yabancılarınportföy yatırımları tarafından finanse edilecektir.
Neticede, bu düzeydeki bir açık 1-2 milyar dolarlık dı(cid:250) borç yada sıcak para
Ekonomi Yava(cid:250)layacak yada rezerv azalmasına tekabül eder. Milli gelirin yüzde 1’ini a(cid:250)mayan bu
Ekonominin en önemli de(cid:247)i(cid:250)keni daima büyüme hızıdır. Yüksek büyüme, finansmanı Türkiye fazla zorlanmadan bulacaktır.
üretimin hızla arttı(cid:247)ına i(cid:250)aret eder. O ölçüde i(cid:250)sizlik azalır. Dü(cid:250)ük gelirli
vatanda(cid:250)lar daha kolay i(cid:250) bulurlar. Toplumun satınalma gücü ve dolayısı ile Enflasyon, Kur ve Faizler
refahı yükselir.
Enflasyonda cüzi bir dü(cid:250)ü(cid:250) olabilir. Aslında(cid:250)artlar daha ciddi bir dü(cid:250)ü(cid:250)e
1994 yılında ya(cid:250)anan ciddi mali bunalım ve ekonomik daralmadan sonra, müsaitti. Fakat, iki olumsuz faktör var. Birincisi, RP hükümetinin dı(cid:250) politika
geçti(cid:247)imiz iki yıl boyunca Türkiye ekonomisi ortalamanın üstünde büyüme hataları Türkiye’nin dı(cid:250) borçlanma olanaklarını kısıtlıyor.(cid:248)kincisi, hükümet yüksek
hızlarını tutturdu. Bu performans, gerek i(cid:250)sizli(cid:247)e gerek refah düzeyine olumlu faize takmı(cid:250) vaziyette.
katkı yaptı.
Ba(cid:250)ka türlü ifade etmek istersek, hükümetin döviz kurunu “nominal çapa”
Buna kar(cid:250)ılık, fiyat istikrarı sa(cid:247)lanamadan hızlı büyümeye geçilmesi, olarak kullanabilme olana(cid:247)ı yok. Bir yandan faizi dü(cid:250)ürme çabaları, di(cid:247)er yandan
enflasyonu olumsuz etkiledi. 1994’de ödenen büyük faturaya ra(cid:247)men dövizle ilgili tedirginlik, kur-enflasyon paralelli(cid:247)inin sürece(cid:247)ine i(cid:250)aret ediyor.
enflasyonunun denetim altına alınmaması, sürekli bir bunalım beklentisi yarattı.
TEFE için yüzde 80 enflasyon tahmin ediyoruz. Buna göre, yıl sonu için
Özellikle vurgulanması gereken bir nokta ise, iki yıldır ekonominin yapısal
dolar 195 bin TL civarında çıkıyor. Hükümet muhafazakar davranırsa, her
sorunlarının çözümüne yönelik bir çabanın ortaya çıkmamasıdır. Hükümetler,
ikisinde de daha iyi sonuçlar alabilir.
durumu idare etmeye çalı(cid:250)tılar. Yapısal sorunları çözmek gibi bir dertleri olmadı. 1997’de faizde önemli dalgalanmalar bekliyoruz. Para politikası hala
1997’de büyüme hızının dü(cid:250)meye ba(cid:250)layaca(cid:247)ını tahmin ediyoruz. Sayılar sorunlu. Gene de, ortalama reel faizin yüzde 20’nin altına dü(cid:250)mesine pek
ne olabilir? Yılın ilk yarısı için yüzde 5-6, ikinci yarısı için yüzde 4-5, yılın tümü
ihtimal vermiyoruz. Ancak arada büyük oynamalar olabilir. O nedenle,
içinyüzde 5 civarında büyüme makul duruyor. tasarrufçunun çok dikkatli olması gerekecektir. (2 Ocak 1997)
Yava(cid:250)lamanın bir çok nedenden kaynaklanaca(cid:247)ını tahmin ediyoruz. En
ba(cid:250)ta, Erbakan hükümetinin bütçe açı(cid:247)ını daraltma çabasınıher(cid:250)eye ra(cid:247)men
ciddiye alıyoruz. Denk bütçe mümkün durmuyor. Ama, bütçenin faiz öncesinde
verdi(cid:247)i fazlada bir artı(cid:250) öngörüyoruz.
Asaf Sava(cid:250) Akat 3 GAZETE YAZILARI - 1997 Asaf Sava(cid:250) Akat 4 GAZETE YAZILARI - 1997
ENFLASYON VE KURLAR içinde bulundu(cid:247)u(cid:250)artlar, enflasyon ve kur de(cid:247)i(cid:250)melerininparalel gitmesini
gerektiriyordu.
Aralık ayı fiyat artı(cid:250)ları dün D(cid:248)E tarafından yayınlandı. Açıkcası, Aralık Nitekim öyle olmu(cid:250). Buradan, ihracatçıların kurdan kaynaklanan bir rekabet
enflasyonu tahminlerimizin çok altında çıktı. Aralık için toptan e(cid:250)ya fiyatlarındaki gücü kaybı ile kar(cid:250)ıla(cid:250)madıkları sonucuna da varabiliriz. Ayrıca, ihracatımız
artı(cid:250)ı yüzde 6’nın biraz altında hesaplamı(cid:250)tım. açısından denklemi sadece TEFE ile yapmak yeterli de(cid:247)ildir.
Eczacıba(cid:250)ı MenkulDe(cid:247)erler’in hazırlattı(cid:247)ı bir istatistiki model var. VAR Toptan e(cid:250)ya fiyatlarından daha önemli bir de(cid:247)i(cid:250)ken, döviz bazındareel
modeli deniyor. Geçti(cid:247)imiz dönemde çok iyi tahminler vermi(cid:250)ti. O model de ücretlerdir. Orada kesin sayılar yok. Fakat, piyasadan topladı(cid:247)ımız bilgiler,
TEFE için yüzde 5.2 artı(cid:250) öngörüyordu. geçen yıl döviz cinsinden reel ücretlerde bir artı(cid:250)tan söz etmenin mümkün
Halbuki D(cid:248)E’nin açıkladı(cid:247)ı sayıyüzde 3.9. Nereden baksanız 1.2- 1.8 olmadı(cid:247)ına i(cid:250)aret ediyor.
nokta fark var. Gayri ihtiyari, son anda hükümetin kozmetik bir operasyona Olsa olsa tersi söz konusu. Türkiye ekonomisinde ya(cid:250)anan istikrarsızlı(cid:247)ın
gitti(cid:247)i izlenimi uyanıyor. Tüketici fiyat artı(cid:250)ı ise yüzde 3.4 (cid:250)eklinde açıklandı. Aynı faturası, genelde çalı(cid:250)an kesimlere çıkıyor. Reel ücretler ya dü(cid:250)üyor yada sabit
farkı tüketici fiyatları için de görüyoruz. kalıyorlar. Bu da gelir da(cid:247)ılımında bilinen bozulmanın devam etmesi anlamına
Buna göre, 1996 yılı enflasyonu toptan e(cid:250)yadayüzde 84.9, tüketici geliyor.
fiyatlarında ise yüzde 79.8 olarak kesinlik kazandı. Aralık ayındaki ani dü(cid:250)ü(cid:250),
yıllık tahminlerimizin de bir miktar yukarıda kalmasına yol açtı. TL’nin Cazibesi Sürüyor mu?
Bu sayılarbeni tedirgin ediyor. Ekonomide anlamadı(cid:247)ımız bir (cid:250)eyler mi Bu genel çerçevede, son dönemde TL faizlerinde ya(cid:250)anan dü(cid:250)ü(cid:250)ten
oluyor diye kendi kendime sormak ihtiyacını hissediyorum. TEFE’nin tüketici rahatsız oldu(cid:247)umu söylemek istiyorum. RP hükümetinin iktisat politikasında zayıf
fiyatlarının üstüne çıkması, talep enflasyonunun yava(cid:250)ladı(cid:247)ı anlamına mı halkayı faizler, daha do(cid:247)rusupara politikası olu(cid:250)turuyor.
gelecek? 1996 yılında ya(cid:250)anan nisbi istikrarın tümü ile uygulanan yüksek faiz
Öte yandan, para arzındaki artı(cid:250) sürüyor. TL faizleri iyice dü(cid:250)tü. Her ikisi politikası sayesinde gerçekle(cid:250)ti(cid:247)ini kabul etmek zorundayız. Kamu maliyesine
de, talep artı(cid:250)ının hızlanmasını gerektiren nedenler. Yoksa yılın son iki ayında çekidüzen verilmedi(cid:247)i sürece, istikrar için sıkı para politikasından ba(cid:250)ka yol
bütçe açı(cid:247)ında öngöremedi(cid:247)imiz bir küçülme mi var? yok.
(cid:249)imdilik bu soruların cevaplarını bilmiyoruz. Tekrar tekrar hatırlatıyoruz. Ne yazık ki, iktidarlar ekonomi biliminin bu basit gerçe(cid:247)ini kabul etmek
Bu yıl dı(cid:250) ticaret sayılarının yayınlanmasındaki gecikme, Türkiye ekonomisini istemiyorlar. Nereden çıktı(cid:247)ı belli olmayan bir takım teori taklitlerinin arkasına
yakından izlemeye çalı(cid:250)anları zorluyor. takılıp,faiz popülizmi yapmayı seviyorlar.
Dı(cid:250) ticaret sayıları elde olmadı(cid:247)ı için, üç aylık milli gelir hesapları da eksik Erbakan hükümeti de o yolda. Halbuki, vatanda(cid:250)ın TL tutması
ve geçici kaydı ile yayınlanıyor. Oradan da yeterli bilgi alamıyoruz. Bütün bunlar, küçümsenmeyecek bir risk alması demek. Bu risk primini vermezseniz, o
ekonomidekibelirsizli(cid:247)i önemli ölçüde arttırıyor. zaman daha güvenilir ama daha dü(cid:250)ük getirili yatırım araçlarına kayması
kaçınılmazdır.
Döviz Kurları Almanya’da bu yıl beklenen enflasyon yüzde 2. Ziraat Bankasının verdi(cid:247)i
1996 yılı enflasyonu ile kurların seyrini kar(cid:250)ıla(cid:250)tırma imkanı olu(cid:250)tu. Dolar DM faizi yüzde 10. Buna göre, markın reel faizi yüzde 8 ve riski de sıfır.(cid:249)imdi
mark paritesindeki oynama nedeni ile, kuru döviz sepeti bazında hesaplamak reel TL faizlerini yüzde 8’e çekerseniz, insanlar neden TL riskini ta(cid:250)ısınlar?
daha gerçekçi. Sepette, “1 dolar artı 1.5 mark” var. Para politikasında yapılacak hatalar, piyasalarda uçuculu(cid:247)u ve
Geçen yıl, döviz sepeti için TL’nin de(cid:247)er kaybıyüzde 77.9 olmu(cid:250). Yıllık istikrarsızlı(cid:247)ı arttıracaktır. Sonradan hükümetin aklı ba(cid:250)ına geliyor ama i(cid:250) i(cid:250)ten
TEFE enflasyonu yüzde 84.9. Enflasyon sayısını devalüasyona bölünce, reel geçmi(cid:250) oluyor. Faturayı ise ülke ekonomisi ve insanları ödüyor. (5 Ocak 1997)
kurun nasıl seyretti(cid:247)ini anlıyoruz.
Yüzde 3.9 elde ediyoruz. Ancak, burada durmamak gerekiyor. Çünkü,
geçen yıl dı(cid:250) dünyada da küçük bir enflasyon ya(cid:250)andı. Ticaret yaptı(cid:247)ımız KAYIT DI(cid:249)I TOPLUM
ülkelerde ortalama enflasyonu yüzde 2 kabul edebiliriz.
Demek ki, yukarıdaki yüzde 3.9 sayısında dı(cid:250) dünya enflasyonu olarak Türkiye’de sık sık kayıt dı(cid:250)ı ekonomiden söz ediyoruz. Kasdedilen nedir?
yüzde 2’yi dü(cid:250)memiz gerekiyor. Yüzde 2 buluyoruz. Bu hesaba göre, TL 1996 Aslında belgelendi(cid:247)i takdirde üstünden vergi ödenmesi gereken bir takım ticari,
yılında döviz sepetine göre yüzde 2 de(cid:247)er kazanmı(cid:250) oluyor. sınai, vs. ekonomik faaliyetlerin belgesiz yapılması demek.
Yüzde 2 küçük bir sayı. Geçti(cid:247)imiz yıl boyunca, TL’de ciddi bir de(cid:247)er Daha ayrıntıya girersek, mal ve hizmet alı(cid:250) veri(cid:250)lerinin bir bölümünde,
kazanma söz konusu olmayaca(cid:247)ını sık sık ifade ettik. Türkiye ekonomisinin fatura, makbuz veya yazar kasa fi(cid:250)i gibi, kamu otoritesi ve mahkemeler
Asaf Sava(cid:250) Akat 5 GAZETE YAZILARI - 1997 Asaf Sava(cid:250) Akat 6 GAZETE YAZILARI - 1997
tarafından kabul edilecek resmi bir belge olmuyor. Malı veya hizmeti alan, Kayıt Dı(cid:250)ı Devlet
ödemesini de nakit olarak yapıyor.(cid:248)(cid:250) orada bitiyor. Her devlet içinden çıktı(cid:247)ı toplumun aynasıdır. Toplum, ekonomisini, özel
Böyle durumlarda ne satın alanın aldı(cid:247)ını kanıtlaması mümkün, ne de ya(cid:250)amını kayıt dı(cid:250)ı tutunca, devletin de kendi faaliyetlerinin bir bölümünü
satanın. Dolayısı ile, her iki taraf da bu i(cid:250)lem sonunda ortaya çıkan geliri kayıtlara geçirmeden yapmasına(cid:250)a(cid:250)ırmamak gerekiyor.
saklamak imkanına sahip oluyor. Geçen yıl ortaya çıkan “örtülü ödenek” tartı(cid:250)masında beni en çok etkileyen
Do(cid:247)allıkla sistem geriye do(cid:247)ru geni(cid:250)liyor. Malı satan o malı satmamı(cid:250) harcamanın kayıt ve belgesinin olmaması idi. Yoksa, her devletin gizli bir takım
göründü(cid:247)ünden, üretimde kullandı(cid:247)ı i(cid:250)çiyi, ham maddeyi, vs. de gizlemek harcamalar yapmasını nisbeten makul kar(cid:250)ılarım.
zorunda kalıyor. Böylece tekrar KDV ve gelir vergisi avantajları elde ediyor. Ve Bütün demokrasilerde yürütme organı bu tür harcamalar yapar. Ancak,
sistem yaygınla(cid:250)ıyor. gizlilik ba(cid:250)ka(cid:250)ey, kaydının tutulmaması ba(cid:250)ka(cid:250)ey. Ciddi bir devlet, en gizli
Kamu otoritesi vatanda(cid:250)ın me(cid:250)ru ekonomik faaliyetlerini izleyemeyince, faaliyetlerinin bile mutlaka kaydını tutar.
ba(cid:250)ka sorunlar çıkıyor. Gayri me(cid:250)ru kazançların aklanması kolayla(cid:250)ıyor.Kara Tutmak zorundadır. Çünkü, devlette kural süreklilikse, süreklilik kayıtla
para aklanması denilen budur. sa(cid:247)lanır.Tersini dü(cid:250)ünmek bile mümkün de(cid:247)ildir. Ama Türkiye’de öyle
(cid:248)n(cid:250)aatta, serbest mesleklerde, perakende sektöründe, vs. kayıt dı(cid:250)ı olmadı(cid:247)ını biliyoruz. (cid:249)u sıralarda sık sık da sonuçlarını izliyoruz.
ekonomiyi kural olunca, uyu(cid:250)turucudan kazanılan paraların sisteme sokulmasını Susurluk olayının da bizi aynı yere götürece(cid:247)ine inanıyorum. Devletin
denetlemek de olanaksız hale geliyor. geçti(cid:247)imiz yıllarda giri(cid:250)ti(cid:247)i bir takım faaliyetlerin kayıtlarının olmadı(cid:247)ı anla(cid:250)ılacak.
Dün gazetelerde okuduk. Yakalanan kurye kız nedeniyle, Hollanda Alınan kararların, verilen emirlerin belgeleri çıkmayacak.
hükümeti, Türkiye’ye yapılanpara transferlerini durdurmu(cid:250). Önemli bir olay. Gizlendi(cid:247)i için filan de(cid:247)il.Olmadıkları için. Faturasız mal satan tüccar gibi,
Türkiye’nin kayıt dı(cid:250)ı sistemi, bir noktadan sonra dünya ekonomisi ile kayıtsız dini nikah kılan tarikat (cid:250)eyhi gibi, devleti yönetenler de belgesiz i(cid:250)
bütünle(cid:250)mesinin önünde engel haline gelebilecek. yaptıkları için. Sonuçta, kar(cid:250)ılıklı suçlamalar öyle havada kalacak. Bir (cid:250)ey
isbatlanamayacak.
Kayıt Dı(cid:250)ı Nikah Modern topluma, demokrasiye, hukuk devletine giden yol, kayıt ve
Bu konuyu tekrar açmamın nedeni, son günlerin fla(cid:250) olayı. Fatma (cid:249)ahin’in belgeden geçiyor. Kayıt dı(cid:250)ı ekonomi, kara para, dini nikah ve Susurluk olayı
açıkladıkları etrafında olu(cid:250)an polemik, kayıt dı(cid:250)ı i(cid:250)lemlerin ekonomi ile sınırlı bence hepsi aynı olayın farklı farklı cepheleri.
olmadı(cid:247)ını gösterdi. Zaten bilinen bir olayı gündemin tepesine ta(cid:250)ıdı. Türkiye yazılı ve belgeli bir medeniyete geçmekte zorlanıyor. Ama çare
Evlilik kurumu kadın erkek beraberli(cid:247)ini düzenliyor. Hem nesil içi, hem yok. Eninde sonunda ö(cid:247)renece(cid:247)iz. (9 Ocak 1997)
nesillerarası önemi var. Çiftin ayrılması halinde kar(cid:250)ılıklı hakların, özellikle
servetin payla(cid:250)ımı gerekiyor.
Nafaka kurumu buradan çıkmı(cid:250). Daha da önemlisi miras sorunu. Çiftin DO(cid:246)RUDAN DEMOKRAS(cid:248) ZAMANI
servetinin çocukları arasında düzenli bir (cid:250)ekilde da(cid:247)ıtılmasına olanak tanıyor.
Her ikisi de, nikahın kanıtlanabilir olmasını, yani bir belgeye ba(cid:247)lanmasını Bir hafta boyunca medyayı tekeline alan Fatma (cid:249)ahin olayını çok ilginç
gerektiyor. buldu(cid:247)umu ifade etmek istiyorum. Kendisinin de(cid:247)il ama yol açtı(cid:247)ı tartı(cid:250)maların
(cid:248)slam hukukunda (cid:250)ahitlere gerek duyulması bundan. Kırsal yerle(cid:250)im çok renkli oldu(cid:247)unu dü(cid:250)ünüyorum.
birimlerinde ve küçük kentlerde, herkes herkesi tanıyor. Dolayısı ile yapılacak bir Sayesinde, Türkiye’de bilinen ama konu(cid:250)ulmayan konular, büyük kütle
nikahı toplumdan saklamak, gizli tutmak imkanı yok. önünde konu(cid:250)uldu. Örne(cid:247)in, benim hatırladı(cid:247)ım kadarıyla Türkiye’de ilk kez
Kentsel medeniyet beraberinde anonimli(cid:247)i getiriyor. Büyük kentte medeni kanunun evlilikle ilgili hükümleri tartı(cid:250)ıldı.
insanların çevrelerinden ba(cid:247)ımsız ya(cid:250)amaları mümkün. Ufak tefek hilelerle, Olayın kahramanlarınınislamcı kesimden olması, i(cid:250)i iyice canlandırdı.
kılınan dini nikahtan hiç kimsenin haberdar olmaması sa(cid:247)lanabiliyor. Dikkat ederseniz, bütün televizyon kanalları, programlarına islamcı kesimden
Son olayda görüyoruz. Kadın, nikah yapıldı diyor. Erkek, hayır nikah yok konu(cid:250)macılar çıkardılar. Aralarındaki polemikleri izleme olana(cid:247)ını bulduk.
diyor. Ortada bir kayıt ve belge olmadı(cid:247)ı için, isbatı olanaksız bir evlilikle kar(cid:250)ı Dı(cid:250)arıdan bakınca homojen, hatta monolitik gibi duran islamcıların, aslında
kar(cid:250)ıya kalıyoruz. somut konularda çok farklı(cid:250)eyleri savundukları anla(cid:250)ıldı. Beklenece(cid:247)i gibi, bu
Modern toplumlarda, kayda geçip belgelenmeyen nikahın ne kadar büyük somut olayda (cid:250)eriat hükümlerinin ne anlama geldi(cid:247)i hususunda fikir birli(cid:247)ine
toplumsal sorunlara yol açabilece(cid:247)ini son olayda çok net (cid:250)ekilde görüyoruz. varamadılar.
Bunun faturasız alı(cid:250)veri(cid:250)e ne kadar benzedi(cid:247)ini de... Bu arada bir sürü tefsir ve öneri sunuldu. O kadar çok islamcı dü(cid:250)ünür
dinledik ki, neyi kimin söyledi(cid:247)ini do(cid:247)rusu hatırlamıyorum. Önemli bir bölümü de
Asaf Sava(cid:250) Akat 7 GAZETE YAZILARI - 1997 Asaf Sava(cid:250) Akat 8 GAZETE YAZILARI - 1997
incir çekirdi(cid:247)ini bile doldurmayacak türdendi. Ama, bu tekliflerden biri kula(cid:247)ıma Evet. Tek-e(cid:250)lilik ve çok-e(cid:250)lilik kararı için halkoylamasına gidelim. Ben bir
çok ho(cid:250) geldi. adım daha atmak istiyorum. Bu halkoylamasında erkeklere oy hakkı vermeyelim.
Hangisi mi? Erkeklerin birden fazla e(cid:250) alması konusunun referandumla Sadece kadınlar oy kullanabilsinler.
halka sorulması. Neden mi? Çünkü ben çok e(cid:250)lili(cid:247)e taraftar de(cid:247)ilim ama Neticede bu konu esas itibariyle kadınları ilgilendiriyor. E(cid:247)er kadınların
referandum müessesesini çok seviyorum.(cid:248)slamcı bir dü(cid:250)ünürden referandum ço(cid:247)unlu(cid:247)u çok-e(cid:250)lilikten yana ise, bize söyleyecek bir (cid:250)ey kalmaz. Kendi
teklifi gelmesinden ise özel bir mutluluk duydum. inançlarımız do(cid:247)rultusunda, biz gene tek-e(cid:250)li ya(cid:250)amı sürdürürüz. Ama çok e(cid:250)lilik
Çünkü, kendilerini çok yakından ilgilendiren konularındo(cid:247)rudan halk hukuk sistemimize girer.
tarafından kararla(cid:250)tırılması benim demokrasi anlayı(cid:250)ımla denk dü(cid:250)üyor. Yok, kadınların ço(cid:247)unlu(cid:247)utek-e(cid:250)lilikten yana oy kullanırsa, o zaman da
Sonuçlarına da katlanmaya razıyım. islamcı kesimin medeni kanunun me(cid:250)ruiyeti hakkında nicedir sürdürdü(cid:247)ü
polemik biter. Mecburen “demokrasinin kesti(cid:247)i parmak acımaz” diyip bu
Do(cid:247)rudan Demokrasi Geli(cid:250)ecek konuyu kapatmak zorunda kalırlar.
27 Mayıs ve 12 Eylül’ün Anayasa için yaptırdıkları halkoylamaları aslında Bir sonraki a(cid:250)amada aynı yöntemi medeni kanunun mirasla ilgili hükümleri
plebisitsınıfına girer. Bunlarda sadece bir taraf konu(cid:250)tu, kar(cid:250)ı olanlara söz için uygulamak mümkün olur. Zaten islamcı kesimle laik kesim arasındaki
hakkı verilmedi. “(cid:250)eriat” tartı(cid:250)masının özü bu iki konuda yo(cid:247)unla(cid:250)ıyor. Türkiye rahat nefes alır.
Türkiye’nin ya(cid:250)adı(cid:247)ı iki gerçek referandumun altındarahmetli Özal’ın Referandum müessesesinin demokrasi için ne kadar önemli oldu(cid:247)unu
imzası vardır.(cid:248)lki siyasi yasakların kaldırılması için. (cid:248)kincisi de yerel yönetim sanıyorum ki bu örnekler yeterince gösteriyor. Halkoylaması, bitmez tükenmez
seçimlerinin öne alınması hakkında. Rahmetli ikisini de kaybetti. Olsun. Gene de me(cid:250)ruiyet kavgalarını sona erdirmenin ve temel kurallar etrafında bir uzla(cid:250)ma
halka sordu ya... sa(cid:247)lamanın en emin ve sa(cid:247)lıklı yöntemidir.
Özal’dan bu yana ona da cesaret eden çıkmadı. Dört be(cid:250) yılda bir bizi E(cid:247)er 21.inci yüzyıl do(cid:247)rudan demokrasi ça(cid:247)ı olacaksa, (cid:250)imdiden bu yönde
sandı(cid:247)a götürüp kendileriniyeniden seçtiriyorlar. Onun dı(cid:250)ında, hiç bir konuda adımlar atmaya ba(cid:250)lamakta yarar var. (12 Ocak 1996)
vatanda(cid:250)ın fikrini sormak diye bir dertleri olmadı.
TheEconomist’in yılba(cid:250)ı sayısında 21.inci yüzyılda demokrasi üstüne
uzun bir makale yayınlandı. So(cid:247)uk sava(cid:250) dönemi kilitlenmesi bitince, BUGÜNLER VE YARINLAR
demokrasilerin önünde yeni bir ufuk açıldı(cid:247)ı gözleminden yola çıkıyor.
(cid:248)leti(cid:250)im teknolojisindeki geli(cid:250)meler, toplumların e(cid:247)itim düzeyindeki artı(cid:250), (cid:248)stanbul gerçekten bir dünya kenti olmaya ba(cid:250)ladı. Her geçen gün bunun
ya(cid:250)anan dünyanın karma(cid:250)ıkla(cid:250)ması, vs. bir çok etken, artık temel sorulara bir ba(cid:250)ka örne(cid:247)ini ya(cid:250)ıyoruz. Kültürel etkinlikler daha çok göze çarpıyor.(cid:248)stanbul
vatanda(cid:250)ındo(cid:247)rudan cevap vermesini mümkün kılıyor. dünyaca ünlü sanatkarlarların u(cid:247)raklarından biri oldu.
Temsili demokrasi hala önemli. Kamunun günlük i(cid:250)lerini yönetecek O arada, önemli dü(cid:250)ünürler ve bilim adamları da geliyorlar. Örne(cid:247)in, Can
profesyonel siyasetçilere hiç (cid:250)üphesiz daha çok uzun süre ihtiyaç olacak. Ancak, Paker’in deste(cid:247)i ile, Türk Henkel bizlere ça(cid:247)ımızın ilginç fikir adamlarını dinleme
bütün yetkiyi temsilcilere vermemiz için de bir neden kalmadı. fırsatını verdi. Paul Kennedy’yi, Alvin Toffler’i, Nicholas Negroponte’yi tanıdık.
Hepimizi çok ilgilendiren konularda kararı da temsilcilerimiz yerine (cid:248)ki gündür, gene ilginç bir toplantı yapılıyor. Sermaye Piyasası Kurulu ve
do(cid:247)rudan vatanda(cid:250)ların vermesi demokratik rejimlerin i(cid:250)leyi(cid:250)ine büyük rahatlık Dünya Gazetesi mü(cid:250)tereken düzenlemi(cid:250)ler: “Türkiye’de ve Geli(cid:250)en
getirecektir. Önümüzdeki yüzyılda bütün demokrasilerde referandumların çok Ekonomilerde Sermaye Piyasaları Konferansı”.
daha yaygın kullanım alanı bulaca(cid:247)ına gerçekten inanıyorum. Dün, ö(cid:247)le yeme(cid:247)inde Harvard Üniversitesinden çok ünlü bir iktisatçı
konu(cid:250)tu.Profesör Robert Barro, iktisat teorisinde son yirmi yılın tartı(cid:250)malarının
Bir Referandum Önerisi tümüne katılmı(cid:250), kaydade(cid:247)er katkılar yapmı(cid:250) biri.
Türkiye bu i(cid:250)emedeni kanunun evlilikle ilgili hükümlerinden Konusu da Türkiye için son derece önemli idi: “Kamu borçlanmasının
ba(cid:250)layabilir. Laik kesimle islamcı kesim arasında çok büyük bir gerginlik konusu ekonomiye etkileri”. Do(cid:247)allıkla, onun aklına para basmak ve enflasyon
böylece halkın do(cid:247)rudan hakemli(cid:247)i ile çözümlenmi(cid:250) olur. gelmiyor. Para basılmasa ve enflasyon olmasa bile, borçlanarak finanse edilen
(cid:248)lk teklifin islamcı kesimden gelmi(cid:250) olması da önemli. Teklif onlardan kamu harcamalarını analiz ediyor.
geldi(cid:247)ine göre, sonuca itiraz etme hakları da olmaz. Böylece, (cid:250)u(cid:250)eriat Ne yazık ki, Ankara’da Rektörler Toplantısı ile aynı güne dü(cid:250)tü.(cid:248)stanbul
tartı(cid:250)malarını geriye atıp, Türkiye’nin gelece(cid:247)i açısından çok daha büyük önem Bilgi Üniversitesi Rektörü olarak görevlerim, iktisatçı olarak tercihlerimin önüne
ta(cid:250)ıyan siyasi, ekonomik ve idari reformları serinkanlı bir (cid:250)ekilde ele alabiliriz. geçti. Barro’yu dinleyemedim. Sevgili dostum Profesör Hur(cid:250)it Güne(cid:250) söz verdi.
Bana konferansı özetleyecek.
Toplantı bugün Ceylan Intercontinental Otelinde devam ediyor. Sabah
Asaf Sava(cid:250) Akat 9 GAZETE YAZILARI - 1997 Asaf Sava(cid:250) Akat 10 GAZETE YAZILARI - 1997
seansında ben yöneticiyim. Yeni Yüzyıl’dan Deniz Gökçe ve Abdurrahman ya(cid:250)amaya çalı(cid:250)ıyorlar.
Yıldırım, Milliyet’ten Osman Ulagay, Dünya’dan ise (cid:248)smet Özkul konu(cid:250)macı. Türkiye ne yazık ki bir türlü geçmi(cid:250)le ilgili saplantılarından ve tabularından
kurtulamıyor. O zaman gelece(cid:247)e de bakamıyoruz. Yarını bilmiyoruz. Yarınlarımız
Fukuyama (cid:248)stanbul’da hakkındafarklı senaryolar yazamıyoruz.
Bugün ö(cid:247)le yeme(cid:247)i konu(cid:250)macısını kamuoyu Barro’ya kıyasla daha iyi O arada zaman geçiyor. Bir gün, yarın bugün oluyor. Hazırlıksız
tanıyor.Francis Fukuyama, “Tarihin Sonu” adlı çalı(cid:250)ması ile 1990’ların yakalanıyoruz. Yarınları geçmi(cid:250)te dü(cid:250)ünmemi(cid:250) olmanın faturalarını ödüyoruz.
ba(cid:250)ında büyük gürültü kopardı. Kitabı Türkçe dahil pek çok dile tercüme edildi. Gelece(cid:247)i do(cid:247)ru öngörebilenler daima avantajlı olacaklar. (16 Ocak 1997)
Kitabın etrafında polemikler olu(cid:250)tu. Nisbeten basit bir tema etrafında, zor
bir kitaptı. Çok günceldi. Çünkü, Fukuyama, Sovyetler Birli(cid:247)inin çökmesinin
hemen ardından, bu tarihi olayınsiyaset felsefesi açısından bir B(cid:248)LG(cid:248) ÜRET(cid:248)M(cid:248) HAKKINDA
de(cid:247)erlendirmesini yapmı(cid:250)tı.
Tarihin sonu olur mu? Elbette olmaz. (cid:248)nsano(cid:247)lu bir tür olarak varoldukça, Dünkü gazetelerde Amerikalı siyaset profesörü Francis Fukuyama ile
tarih de olacaktır. Yani, bazen bazı toplumlar öne geçecek, bazen geride yapılan söyle(cid:250)iler yer alıyordu. Sanıyorum, önümüzdeki günlerde ba(cid:250)kaları da
kalacaklar. Yeni bilimsel ve teknolojik bulu(cid:250)lar yapılacak. yayınlanacak. SPK ve Dünya Gazetesinin mü(cid:250)terek düzenledi(cid:247)i toplantıda
(cid:248)nsanlar yeni fikirlerin etrafında toplanacaklar. Sonra onları terkedecekler. yaptı(cid:247)ı konu(cid:250)mayı ben de izledim.
Yerlerine ba(cid:250)ka fikirler gelecek. Tarih hep devam edecek. Böyle dü(cid:250)ününce, Do(cid:247)rusu memnun kaldım.(cid:248)(cid:250)ini ciddiye almı(cid:250) ve düzgün bir konu(cid:250)ma
Fukuyama’nın tezi en basit sa(cid:247)duyu ile çeli(cid:250)kili gibi duruyor. hazırlamı(cid:250). Takriben 40 dakikada, iki kitabını özetledi. Onların etrafında olu(cid:250)an
Ancak, onun söyledi(cid:247)i ba(cid:250)ka bir (cid:250)ey. Son iki yüzyıla damgasını vuran bir bazı tartı(cid:250)malara da açıklık getirdi. (cid:248)lk kitap “TarihinSonu”nu zaten çıktı(cid:247)ında
ba(cid:250)ka tarihe referans veriyor. Kapitalizmin ve temsili demokrasinin 18’inci okumu(cid:250)tum.
yüzyılın ikinci yarısında filizlenmesinden bu yana süren bir geçi(cid:250) döneminin Yemekten sonra, SPK bize bir jest yaptı ve Fukuyama’nın ikinci kitabı
bitti(cid:247)ini iddia ediyor. “Trust” (Güven) yeme(cid:247)e katılanlara da(cid:247)ıtıldı. Böylece hakkında daha (cid:250)imdiden
Fukuyama için, Sovyetlerin çözülü(cid:250)ü, özel mülkiyet ve ço(cid:247)ulcu demokrasi epey(cid:250)ey duydu(cid:247)umuz kitabı da okuma fırsatımız olacak.
üstüne in(cid:250)a edilen liberal düzenin kalıcı bir zaferine i(cid:250)aret ediyor. Ekonomik ve Fukuyama konu(cid:250)urken, toplumsal bilimlerin bir sürü zorlu(cid:247)undan biri
siyasi liberalizm, son dü(cid:250)manını da yeniyor. aklıma geldi. Bu sorunla ilk kar(cid:250)ıla(cid:250)mam, 1970’lere gidiyor. Polonyalı bir orta ça(cid:247)
Tarih bitiyor. Çünkü, artık öngörülebilir bir gelecekte ekonomik ve siyasi tarihçisi,W.Kula’nın feodal düzen hakkındaki kitabında yer alıyordu.
liberalizm dı(cid:250)ındabir düzen alternatifi ufukta yok. (cid:248)nsano(cid:247)lunun siyasi ve Toplumsal bilimlerde, do(cid:247)rulu(cid:247)u kesin olan bilgi, genellikle kimsenin
ekonomik rejim arayı(cid:250)ı böylece sona eriyor. (cid:248)nsanlık, rejimine kavu(cid:250)uyor. i(cid:250)ine yaramayan bilgi oluyor. Çünkü, mutlak do(cid:247)ru için geçmi(cid:250)e gitmek ve küçük
Bunlar büyük iddialar. Do(cid:247)ru olup olmadı(cid:247)ına ancak tarih karar verebilir. ayrıntılara inmek gerekiyor.
Yazıldı(cid:247)ı günler itibariyle, Fukuyama haklı duruyor. Ancak, yarınlarınnelere Halbuki bizi esas ilgilendiren ve i(cid:250)imize yarayan konular, gelece(cid:247)e ait ana
gebe oldu(cid:247)unu(cid:250)imdiden bilmek mümkün mü? e(cid:247)ilimler ve genellemeler. Bunlarında do(cid:247)ru olup olmadı(cid:247)ını kanıtlamak teorik
olarak da fiilen de imkansız.
Yarınları Anlamak
Fukuyama’nın bugünkü konu(cid:250)ması belki bizi oralara götürecek. Ba(cid:250)lı(cid:247)ı çok Do(cid:247)ru Fakat Beyhude Bilgi
tahrik edici: “Yarının Ekonomik ve Politik Konuları”. Bir örnek vermek istiyorum. Diyelim ki (cid:250)öyle bir ara(cid:250)tırma yapmaya karar
Geli(cid:250)mi(cid:250) ülkelerin en önemli özelliklerinin ba(cid:250)ında, geçmi(cid:250)e saplanıp verdik. “Türkiye’de 1930-60 döneminde mahkeme müba(cid:250)irlerinin karılarının
kalmamak geliyor. Batı’da son 10 yılda en çok satan roman dı(cid:250)ı kitaplar listesine ikiz çocuk do(cid:247)urma sıklı(cid:247)ı”. Yıllarca süren çaba sonucunda, tek tek mahkeme
bir göz atmak yeterli. ve nüfus kayıtlarını inceledik. Ve müba(cid:250)irlerin karılarının ne kadar ikiz çocuk
Küçümsenmeyecek sayıda “best-seller” gelece(cid:247)i açıklamaya ve do(cid:247)urdu(cid:247)unu saptadık.
öngörmeye çalı(cid:250)ıyor. Geli(cid:250)mi(cid:250) toplum, geçmi(cid:250)in olup bitti(cid:247)inin, artık Ula(cid:250)tı(cid:247)ımız do(cid:247)ru bilgi midir? E(cid:247)er bütün mahkeme ve nüfus kayıtlarını
de(cid:247)i(cid:250)tirilemeyece(cid:247)inin farkında olan toplum. taramı(cid:250)sak, hiç (cid:250)üphesiz do(cid:247)ru bilgidir. Mutlak olarak do(cid:247)rudur. Kimse çıkıp da
Gelecek farklı. Gelece(cid:247)in tohumları bugün atılıyor. Onları do(cid:247)ru tahmin yanlı(cid:250), hatalı falan diyemez.
edebildi(cid:247)imiz ölçüde, gelece(cid:247)i istedi(cid:247)imiz yönde de(cid:247)i(cid:250)tirme gücüne de sahip Peki, ula(cid:250)tı(cid:247)ımız i(cid:250)e yarar bir bilgi midir? Elbette hayır. Müba(cid:250)irlerin
oluyoruz. Aslında büyük bir güç bu. Belki de en büyük güç. karılarının ikiz çocuk do(cid:247)urma sıklı(cid:247)ı bize aslındahiç bir (cid:250)ey ö(cid:247)retmez. Bu
O nedenledir ki, geli(cid:250)mi(cid:250) toplumlar düne bakarken bile, bugün ve yarın için bilgiyi mahkeme ve hukuk sisteminde reform yapmak için kullanabilir miyiz?
ders çıkartmak üzere bakıyorlar. Bugünü, mümkün bütün yarınları ile birlikte Kullanamayız.
Asaf Sava(cid:250) Akat 11 GAZETE YAZILARI - 1997 Asaf Sava(cid:250) Akat 12 GAZETE YAZILARI - 1997
Ne için kullanabiliriz? Hiç bir (cid:250)ey için kullanamayız. Ara(cid:250)ırma havanda su 1990’ların ba(cid:250)ında Türkiye’de “(cid:248)kinci Cumhuriyet” benzer bir üne kavu(cid:250)tu.
dövmü(cid:250),do(cid:247)ru ama beyhude bilgi üretmi(cid:250)tir. Ülkenin siyasi geli(cid:250)mesinin yönü tartı(cid:250)ılıyordu. Mevcut siyasi yapıdan memnun
Türkiye’de iktisat dahil toplumsal bilimlerle ilgili olarak üniversitelerde olmayan, mutlaka köklü de(cid:247)i(cid:250)ikliklerin yapılması gerekti(cid:247)ini savunanlara “(cid:248)kinci
yapılan ara(cid:250)tırmaların ne yazık ki çok büyük bölümünün bu tür bilgi oldu(cid:247)unu Cumhuriyetçi” dendi.
dü(cid:250)ünüyorum. Geçmi(cid:250)le ilgili bir takım do(cid:247)ru bilgiler toplanıyor. Bildi(cid:247)im kadar, isim babası Mehmet Altan’dır. Ancak, ismin tutma nedeni
Bunlar yayınlanıyor. Ama kimse ilgilenmiyor. Çünkü ortada bir ara(cid:250)tırma ve kar(cid:250)ı tarafın bunu sevmesidir. 1923’te kurulan ve bugüne kadar gelen siyasi ve
sonunda üretilmi(cid:250) bir bilgi var ama insanların Türkiye’nin bugününü ve yarınını toplumsal düzenin ufak tefek de(cid:247)i(cid:250)ikliklerle Türkiye’yi 21.inci yüzyıla götürece(cid:247)ini
anlamakta i(cid:250)lerine yarayacak bir bilgi yok. dü(cid:250)ünenler, kendilerine böylece “Birinci Cumhuriyetçi” deme fırsatını buldular.
Bu tür bilgi üretimi, akademisyenin i(cid:250)ine geliyor. Risk almıyor. Yanlı(cid:250) Köklü dönü(cid:250)ümlerin zorunlu oldu(cid:247)una inandı(cid:247)ım ve bunu söyleyip
yaptı(cid:247)ının iddia edilmesi ihtimali sıfır. Ara(cid:250)tırmacı, Kürt sorunu, (cid:248)slam, laiklik, yazdı(cid:247)ım için, ben de “(cid:248)kinci Cumhuriyetçi” kategorisine dahil edildim. Aslında
Türk milliyetçili(cid:247)i, vs. gibi tehlikeli konulara girip ba(cid:250)ına neden bela alsın? Oturup cumhuriyete numara verilmesi çok ilgimi çekmedi(cid:247)i halde.
müba(cid:250)irlerin karılarının ikiz çocuk do(cid:247)urma sıklı(cid:247)ını hesaplar. Kendi yakla(cid:250)ımımı kısaca özetlemek istiyorum. Türkiye ciddi bir de(cid:247)i(cid:250)im,
hatta dönü(cid:250)üm geçirmek zorundadır. Bu de(cid:247)i(cid:250)imi 1923’ün mirasçısı oldu(cid:247)unu
Bilim Cesaret (cid:248)stiyor dü(cid:250)ünenler yapmazsa, ba(cid:250)kaları yapacaktır.
Öbür uçta Fukuyama gibiler var. Bunlar, boyunlarını uzatıp toplum ve E(cid:247)er iç güç dengeleri dönü(cid:250)üme izin vermezse, o zaman dı(cid:250) dinamikler
tarihle ilgili bir dizi genel hipotez sunuyorlar. Yüzyıllara varan zaman kesitlerini öne geçer. Tarihin kuralı budur. Ba(cid:250)ka ülkeler benzer dönemlerde benzer
ve milyonlarca, hatta milyarlarca insanı kapsayan genellemeler yapıyorlar. süreçleri ya(cid:250)amı(cid:250)lardır.
Do(cid:247)allıkla, üretilen bilginin yanlı(cid:250) ve eksik olma ihtimali inanılmaz
derecede yüksek. Üstelik, bu tür konularda iyi kötü herkesin kendine göre bir Etibank’ın Satı(cid:250)ı
takım iddiaları oluyor. (cid:248)deolojiler, inanç sistemleri devreye giriyor. RP’nin hükümet kurması ve Erbakan’ın ba(cid:250)bakanlı(cid:247)ı, bu bakıma çok ilginç
Dolayısı ile, farklı dü(cid:250)ünenlerdençok a(cid:247)ır ele(cid:250)tiriler geliyor. (cid:249)arlatan, bir siyasi geli(cid:250)me oldu. Kamuoyu nefesini tuttu ve hükümetin Türkiye’yi nasıl
cahil, medyatik, ajan, vs. bir sürü suçlama yapılıyor. Kavgalar, polemikler çıkıyor. yönetece(cid:247)ini beklemeye ba(cid:250)ladı.
Ba(cid:250)lar a(cid:247)rıyor. Sinirler bozuluyor. Ülserler azıyor. Hükümetin yedinci ayında, genel kanı hiç de olumsuz de(cid:247)il. Özellikle
Bütün bunlar, bilgi üreticisi için önemli bir risk alma anlamına geliyor. ekonomide, RP’nin kendinden önceki hükümetlere kıyasla piyasalara çok daha
Cesaret ve direnme gücü gerektiriyor. fazlagüven verdi(cid:247)inin bir sürü i(cid:250)areti belirmeye ba(cid:250)ladı.
Ancak, bizi esas ilgilendiren bilgi türü de böyleleri. Ufkumuz geni(cid:250)liyor. TL faizleri dü(cid:250)erken vadeler uzuyor. Borsa yükseliyor. Dövizde nisbi bir
(cid:248)çinde ya(cid:250)adı(cid:247)ımız toplumu daha iyi anlama olanakları beliriyor. Gelecekle ilgili sükunet var. Özelle(cid:250)tirme iyice hızlanmı(cid:250) durumda. Türkiye ekonomisi iki yıldır
ipuçları çıkıyor. hızlı büyüdü(cid:247)ü halde, kısa dönemde bir kriz beklentisi kalmadı.
Daha da önemlisi, gitmek istedi(cid:247)imiz yere ula(cid:250)mak için nerelere müdahale Bu arada, Etibank özelle(cid:250)tirildi.(cid:248)(cid:250)te, sembolik de(cid:247)eri çok yüksek bir olay
edebilece(cid:247)imizi görüyoruz. Siyasi ve ideolojik gündemimize yeni maddeler ve daha. Çünkü, Etibank, cumhuriyetin kurulu(cid:250) yılları ile özde(cid:250)le(cid:250)mi(cid:250) iki kurumdan
yeni araçlar giriyor. biri. Di(cid:247)eri Sümerbank’dı. O daha önce özel kesime satıldı.
Bir kaç istisna dı(cid:250)ında, Türkiye’de toplumsal bilimlerin büyük zafiyetinin Sümerbank ve Etibank, Türkiye Cumhuriyetine damgasını vuran devletçi
ardında akademisyenlerimizin bu tür cesaret eksikli(cid:247)inin çok önemli bir etken ekonomi anlayı(cid:250)ının birer abidesi oldular. Benim neslim bile, Sümerbank’ın ve
oldu(cid:247)u kanısındayım. (19 Ocak 1997) Etibank’ın ne kadar önemli oldu(cid:247)unu ö(cid:247)renerek büyüdü.
Sümerler ve Etiler. Güne(cid:250) dil teorisinin etkileri hemen hissediliyor.
1950’nin Eti Yapı Kooperatifi sonradan (cid:248)stanbul’un en lüks semtlerinden birine
(cid:248)K(cid:248)NC(cid:248) CUMHUR(cid:248)YET KURULDU MU? adını verdi: Etiler. Tarabya’da da aynı dönemde Sümer mahallesi yapılmı(cid:250)tı.
Anla(cid:250)ılan Türkiye’de gerçekten bir (cid:250)eyler de(cid:247)i(cid:250)mi(cid:250). “David People”,
Önemli tartı(cid:250)malar genellikle çarpıcı bir slogana indirgenir. O slogan “Aprido” ve “Dice” bankanın yeni sahibi. (cid:248)stedi(cid:247)iniz kadar Türkçe ile ilgili kanun
etrafında bir süre büyük bir polemik kopar. Entellektüel ve siyasi kan davaları çıkartın. Nehirler tersine akmaz.
olu(cid:250)ur. Sonra unutulur.
Ba(cid:250)ka ülkelerde de böyle oluyor. Örne(cid:247)in, Reagan’ın devleti küçültme Tüsiad Raporu
çabası “arz-yanlısı iktisat” (supply side economics) diye sunulmu(cid:250)tu. O SabriDo(cid:247)an’ın ismini duyan ve bilen yoktu. Salı günü gazetelere man(cid:250)et
dönemde, Amerika’da çok popülerdi. (cid:249)imdi adı sanı kalmadı gibi bir (cid:250)ey. oldu. Türkiye özel te(cid:250)ebbüsünün görünen ama bir türlü kabul edilmeyen gücünün
simgesi haline geldi.
Asaf Sava(cid:250) Akat 13 GAZETE YAZILARI - 1997 Asaf Sava(cid:250) Akat 14 GAZETE YAZILARI - 1997
Aynı anda, özel te(cid:250)ebbüsün bir ba(cid:250)ka kurumu, TÜS(cid:248)AD siyasi rejim üstüne Önce, hükümetsiz kalma riski ile tanı(cid:250)tık. Sonra, Cumhuriyet tarihinde ilk
fevkalade cesur ve önemli bir rapor yayınladı. Siyasi kilitlenmeye çözüm önerileri kezRefah Partisi iktidarın büyük orta(cid:247)ı oldu. (cid:248)yice gerildik. Kafamızda sorular
getirmeye çalı(cid:250)tı. uçu(cid:250)maya ba(cid:250)ladı.
Rapor, ba(cid:250)kanlık sisteminden Kürt sorununa ve laikli(cid:247)e, ülkenin 21.inci (cid:249)eriat mı gelecek? Popülist politikalara geri mi dönülecek? Para basıp iç
yüzyılda layık oldu(cid:247)u siyasi düzene kavu(cid:250)ması için yapılması gerekenleri birbiri borcu silmeye kalkarlar mı? Darbe olur mu?
ardına sıralıyor. Sa(cid:247)duyulu bir tartı(cid:250)ma ortamına zemin hazırlamaya çalı(cid:250)ıyor. Hiç biri olmadı. Erbakan fevkalade pragmatikbir tavır sergilemeye ba(cid:250)ladı.
Böylece, Türkiye’nin dı(cid:250) dünya ile bütünle(cid:250)mesinin önündeki engelleri Muhalefette söylediklerini çabuk unuttu. Ekonomide macera aramadı.
kaldırabilmesinin yollarını gösteriyor. Bir büyük dönü(cid:250)ümün ipuçlarını veriyor. Muhafazakar bir siyasetçi gibi davranmayı tercih etti.
Böyle olayları, Türkiye’nin gelece(cid:247)ine olan güvenimizi ve iyimser Türkiye’nin bugünkü ruh hali bana Nasreddin Hocanın hikayesini
beklentilerimizi arttırıyor. (23 Ocak 1997) hatırlatıyor. Allah garibanı sevindirmek isteyince, e(cid:250)e(cid:247)ini önce kaybettirir sonra
buldururmu(cid:250). Biz de, korkularımızın temelsiz oldu(cid:247)unu görünce, çok memnun
olduk.
TÜRK(cid:248)YE MUC(cid:248)ZE PE(cid:249)(cid:248)NDE Ancak bu noktada çok dikkatli olmak gerekiyor. (cid:248)yimserli(cid:247)in arkasında
sorunların çözümlenmesi yatmıyor. Çünkü çözümlenmedi. Korktu(cid:247)umuz gibi
Son günlerde ekonomiyi ilginç bir iyimserlik havası sardı. Bundan en çok daha kötü hale gelmemeleri yatıyor. O kadar.
mali piyasalar etkileniyor. TL faizleri rekor bir ini(cid:250) gerçekle(cid:250)tirdi. Ona ra(cid:247)men,
döviz kurunda bir oynama yok. Reform Can Acıtır
Faiz dü(cid:250)üp döviz sakin kalınca, Borsa aldı ba(cid:250)ını gidiyor. SABAH Sosyal güvenlik sistemindeki kara delik ne oldu? Duruyor. Hatta, dövizle
ekonomide dün çıkan habere göre, son üç haftada (cid:248)MKB yüzde 54 yükselmi(cid:250). emeklilik yöntemi ile daha da büyüyecek.
Yıl ba(cid:250)ında 100 milyon lirasını Borsaya yatıran, 54 milyon lira kazanmı(cid:250). Vergi kaça(cid:247)ı ne oldu? O da duruyor. Hükümetin vergi idaresinde reform
(cid:248)yimser hava Erbakan’ı da etkilemi(cid:250)e benziyor. Gene dünkü gazetelerden yapmak, vergi dı(cid:250)ı ekonomiyi denetim altına almak yönünde hiç bir çabası yok.
ö(cid:247)rendi(cid:247)imize göre, “denk bütçe ne kelime, bütçe (cid:250)imdi fazla veriyor” demi(cid:250). Kaynak israf eden merkeziyetçi idare de(cid:247)i(cid:250)ti mi? De(cid:247)i(cid:250)medi. Kamu hala
Yeni bir yatırım hamlesinin ba(cid:250)layaca(cid:247)ını müjdelemi(cid:250). büyük miktarda kayna(cid:247)ı vatanda(cid:250)a hizmet haline dönü(cid:250)türmeden ö(cid:247)ütüyor.
Anla(cid:250)ılan, ekonomide pembe gözlükler gene takılıyor. Birbirimizi gaza Devletteki a(cid:250)ırı istihdam azaldı mı? Hayır, artıyor. Sadece bunlardan
getirme hazırlı(cid:247)ı içindeyiz. Herkes 1997’de bir ekonomik kriz olmayaca(cid:247)ı siyasi gücü kısıtlı büyük ço(cid:247)unlu(cid:247)un gelirleri dü(cid:250)tü(cid:247)ü için bütçe biraz rahat
konusunda hemfikir. Bırakın krizi, Erbakan, yüzde 14’lük büyüme hızından söz ediyor.
ediyor. Orta e(cid:247)itimde kaliteyi arttıracak tedbirler alındı mı? Alınmadı. 21.inci
Bütün bunları biraz (cid:250)a(cid:250)kınlıkla izledi(cid:247)imi itiraf etmeliyim. Hangi yapısal yüzyılın gerektirdi(cid:247)i vasıflara sahip nesiller yeti(cid:250)tirmemekte direniyoruz.
sorunumuz çözüldü ki, ekonomiyi böylesine parlak bir gelecek beklesin? Sa(cid:247)dan Listeyi uzatabiliriz. Geçti(cid:247)imiz altı ayda Türkiye ekonomisinin yapısal
sayıyorum, tutmuyor. Soldan sayıyorum, gene tutmuyor. sorunlarına dokunulmadı. Önümüzdeki oniki ayda hükümetin bunlara gerçekçi
Münafık olmak da istemiyorum. Zaten tabiat olarak karamsar bir insan çözüm önerileri getirece(cid:247)ine dair en küçük bir i(cid:250)aret yok.
de(cid:247)ilim. Tam tersine, genelde iyimser olma e(cid:247)ilimlerim daha yüksektir. Hatta, IMF ve Dünya Bankasından uluslararası “rating” kurulu(cid:250)larına, yabancı
bazen kendimi biraz safça iyimser bile bulurum. gözlemcilerin Türkiye’yi saran iyimserlik havasına kendilerini kaptırmamalarının
Aydınlarımızın sürekli felaket senaryosu yazma geleneklerine de kızarım. ardında bu somut gerçekler yatıyor.
Gerçeklerin soyut ideallerle kar(cid:250)ıla(cid:250)tırılıp ele(cid:250)tirilmesine kar(cid:250)ı çıkarım. Bugünün Ekonomide mucize yok. Ekonomik istikrarı sa(cid:247)lamanın bir bedeli var. Önce
dünden daha iyi olması beni sevindirir. o bedel ödenecek. Reformlar yapılacak. Acı ilaç içilecek. Birilerinin canı
acıyacak. Ondan sonra kalıcı istikrar gelecek.
Ya(cid:250)am Normale Dönüyor Yarın büyük hayal kırıklıklarına dü(cid:250)memek için, bugün iyimserlikte tedbiri
Türkiye’nin psikolojisini biraz anladı(cid:247)ımı dü(cid:250)ünüyorum. Yirmi yıldır çok elden bırakmamak yararlı olacaktır. (26 Ocak 1997)
yüksek enflasyonla ya(cid:250)ıyoruz. 1994’ün ilk yarısında daha önceden hiç
bilmedi(cid:247)imiz ve tanımadı(cid:247)ımızderinlik ve (cid:250)iddette bir ekonomik bunalıma (cid:250)ahit
olduk.
Ondan beri, her an yeni bir kriz olabilir korkusu bütün hücrelerimizi sardı.
Derken, 1995’deki hükümet bunalımı erken seçimi getirdi. Seçim sonuçları politik
ortamı daha da belirsizle(cid:250)tirdi.
Asaf Sava(cid:250) Akat 15 GAZETE YAZILARI - 1997 Asaf Sava(cid:250) Akat 16 GAZETE YAZILARI - 1997
ÜZÜM YEMEK M(cid:248)? BA(cid:246)CI DÖVMEK M(cid:248)? YÖK Yasası Neden De(cid:247)i(cid:250)iyor?
Bu durumda hükümetten ne beklersiniz? Tüm vatanda(cid:250)ları birinci elden
RP-DYP koalisyonunun davranı(cid:250)larını bazen anlamakta zorlanıyorum. ilgilendiren, üstelik Türkiye’nin gelece(cid:247)ine ipotek koyan bu sorunların hiç
Mecliste küçük de olsa bir ço(cid:247)unlukları var. RP grubunun disiplin anlayı(cid:250)ı, i(cid:250)lerini olmazsa bazılarına yapıcı çözümler getirmesini.
kolayla(cid:250)tırıyor. DYP’li milletvekilleri de o havaya uydular. Hayır. O yapılmıyor. YÖK’ün nasıl seçilece(cid:247)ini de(cid:247)i(cid:250)tirmek bahanesi ile,
Bu durumda ne beklersiniz? Ufak ufak da olsa, Türkiye’de kamu mevcut YÖK yönetimini tasfiye edecek bir operasyona gidiliyor. Neden? Çünkü
yönetiminin etkinli(cid:247)ini dü(cid:250)üren, ekonomiyi, toplumsal ya(cid:250)amı olumsuz etkileyen YÖK Ba(cid:250)kanıProf.Kemal Gürüz laiklik konusunda RP’yi kızdıran bir tutum
sorunlaratek tek çözümler getirmelerini. içinde.
Ortam da buna müsait. Özellikle ekonomide yakalanan geçici iyimserlik, bu Aniden üniversite sorunları ikinci plana geçiyor. 70 yıldır bu kadar
hükümetin vatanda(cid:250)ıngüncel ya(cid:250)amına yönelik i(cid:250)ler yapabilece(cid:247)i beklentisini çekti(cid:247)imizlaiklik kavgası tekrar ön plana çıkıyor. Kimse Gürüz’ün yukarıda
kolayla(cid:250)tırdı. saydı(cid:247)ımız sorunlara getirmek istedi(cid:247)i çözümleri tartı(cid:250)mıyor.
Öyle köklü reformlara gitmek de gerekmiyor. Türkiye “sil ba(cid:250)tan” Onlar önemsiz. Varsa yoksa laiklik ve kar(cid:250)ısındaki tavır. Ba(cid:247)cı dövmekten
anlayı(cid:250)ından çok çekti. Her biri önemsiz gibi duran, ama toplanınca etkisi kasdetti(cid:247)im de bu. Halbuki, (cid:250)u anda Türkiye üniversite sistemin en az ihtiyacı
olabilecekküçük düzeltmeler ve iyile(cid:250)tirmeler yapılabilir. olan(cid:250)ey bu tür bir kavga.
Hükümetin niyeti seçmen nezdinde puan toplamak, ona somut bir(cid:250)eyler Yeni gerginlikler olu(cid:250)acak. Acilen alınması gerekli kararlar tekrar
vermek olsa, bu yolu seçerdi. Ortada binlerce ayrıntı ve sorun var. Onları gecikecek. Sistem oturuncaya kadar üniversitede yeni bir kan kaybı ya(cid:250)anacak.
çözmeye çalı(cid:250)ırdı.Üzüm yemekten onu kasdediyorum. Yani sonuç yüksek e(cid:247)itim için son derece olumsuz olacak.
Ancak, çok farklı bir tavır izliyoruz. RP kanadı aniden Türkiye’de Koalisyona tavsiyem YÖK Yasasındaki de(cid:247)i(cid:250)iklikten vazgeçmeleridir.
gerginli(cid:247)i Astarı yüzünden pahalıya malolur. Ba(cid:247)cı dövme uslubu, Erbakan hükümetine
tırmandıracak siyasi sorunları ön plana çıkarmayı tercih etti. (cid:248)(cid:250)te türban olayı. kamuoyundan aldı(cid:247)ı ve alabilece(cid:247)i olumlu puanları hızla kaybettirecektir.
(cid:248)(cid:250)te YÖK yasasında önerilen de(cid:247)i(cid:250)iklik. (30 Ocak 1997)
Üniversitenin Sorunları
Yüksek e(cid:247)itimde çok büyük sorunlar var. Üniversitelerin kapısında SOROS SOROS’U ANLATIYOR
milyonlarca gencimiz birikmi(cid:250) durumda. Lisenin son iki yılı fiilen anlamını yitirmi(cid:250).
Ö(cid:247)renciler bütün enerjilerini giri(cid:250) sınavına hazırlandıklarıdersanelere veriyorlar. George Soros’u tanır mısınız? Ekonomi ile, finans dünyası ile
Üniversiteyi kazanmak da sorunu bitirmiyor. Kazananların önemli bölümü ilgileniyorsanız adını mutlaka duymu(cid:250) olmalısınız. Amerikan vatanda(cid:250)ı bu Macar
mutsuz. Girmek istedikleri bölümde de(cid:247)iller. Tekrar tekrar sınava giriyorlar. Bu Yahudisi, sanıyorum ki ününün tepe noktasına 1992’de ula(cid:250)tı.
arada bo(cid:250)yere zaman ve kaynak harcanıyor. O yıl(cid:248)ngiltere ERM diye bilinen Avrupa Kur Sisteminin dı(cid:250)ına çıkmak
Üniversitelerin önemli bir bölümünün hali ise içler acısı. Ö(cid:247)retim üyelerinin zorunda kaldı. Kraliçenin Hükümeti, piyasaların sterline kar(cid:250)ı güvensizli(cid:247)i
maa(cid:250) düzeyi, onları toplumun en dü(cid:250)ük gelirli kesimlerine yakla(cid:250)tırdı. Gelecek kar(cid:250)ısında direnemedi. Sterlin di(cid:247)er Avrupa paraları kar(cid:250)ısındade(cid:247)er kaybetti.
nesillerin parlak beyinlerini akademik kariyere çekme (cid:250)ansı giderek sıfırlanıyor. Devalüasyonla birlikte, Soros’un yönetmekte oldu(cid:247)u Quantum Fonunun bu
Sistemde rekabet yok. Kalite diye bir kavram kalmamı(cid:250). Giderek artan operasyondanbir milyar dolar kazandı(cid:247)ı anla(cid:250)ıldı. Dile kolay; bir milyar dolar.
sayıda ö(cid:247)renci yurt dı(cid:250)ında, yabancı üniversitelerde okumayı tercih ediyor. Üstelik birkaç gün, hadi hadi bir hafta içinde elde edilen bir kar.
Bunların içinde en iyi liselerden mezun olan en parlak ö(cid:247)renciler de var. Bu Soros’un ilk vukuatı de(cid:247)il. Daha önce de, döviz piyasalarında
Vakıf üniversiteleri kurulmu(cid:250) fakat hala kamu üniversitelerinin giydi(cid:247)i dar spekülasyon yaparak büyük karlar elde etmi(cid:250)ti. Sadece döviz piyasası mı? Akla
gömle(cid:247)i çıkartmalarına izin verilmiyor. Bürokratik engellemeler sürüyor. Ücretli gelecek bütün piyasalarda zamanında girmeyi ve zamanında çıkmayı en iyi
ö(cid:247)rencilerini merkezi yerle(cid:250)tirmeden almalarında israr ediliyor. beceren insanlardan biri idi.
Sonuç? Üniversite diploması toplumun gözünde hızla de(cid:247)erini kaybediyor. Nitekim, 1969 yılında Quantum Fonunu kurdu(cid:247)u zaman Soros’a bin dolar
Özel te(cid:250)ebbüs diplomaya de(cid:247)il,hangi üniversitenin hangi bölümünün yatıran bir yatırımcı, hiç kar çekmedi(cid:247)i takdirde bugün 2 milyor doların üstünde
diploması oldu(cid:247)una bakıyor. Bütün yüksek e(cid:247)itim arap saçına dönüyor. bir servetin sahibi oldu. Yıllık ortalama yüzde 34 ediyor.
Evet. Soros parasını kendisine emanet edenlere neredeyse 30 yıl boyunca
her yıl dolar bazındayüzde 34 gelir sa(cid:247)lamı(cid:250). Do(cid:247)allıkla, bu arada kendi serveti
de milyarlarca doları bulmu(cid:250).
Asaf Sava(cid:250) Akat 17 GAZETE YAZILARI - 1997 Asaf Sava(cid:250) Akat 18 GAZETE YAZILARI - 1997
Bir Kitap Türkiye’nin bu konularda çok ciddi eksiklikleri oldu(cid:247)unu biliyoruz.
SABAH yayınları, geçti(cid:247)imiz günlerde George Soros’la yapılan Örneklerini her gün ya(cid:250)ıyoruz.
mülakatlardan olu(cid:250)an çok ilginç bir kitap yayınladı:Para Yönetiminin Sihirbazı George Soros’un bu ilginç ve dü(cid:250)ündürücü kitabını okumalarını
Soros Soros’u Anlatıyor.(cid:248)ngilizcesi geçen yayınlanmı(cid:250)tı. Gülden (cid:249)en çok duru okuyucularıma tavsiye ederim. (2(cid:249)ubat 1997)
bir türkçe ile tercüme etmi(cid:250).
Kitaptaki mülakatların bir bölümünü kendisi de para piyasasında çalı(cid:250)an
Byron Wien, di(cid:247)er bir bölümünü ise Frankfurter Allgemeine gazetesinden RÜZGAR EKEN FIRTINA B(cid:248)ÇER
Krisztina Koenen yapmı(cid:250). A(cid:250)a(cid:247)ı yukarı Soros’un bütün ya(cid:250)amı kapsanıyor.
Ben Soros’un London School of Economics’de okudu(cid:247)unu ve LSE’nin ünlü Bir kez daha, siyasi kutupla(cid:250)ma tehlikeli (cid:250)ekilde tırmanmaya ba(cid:250)ladı. Benim
hocasıKarl Popper’in hayranı oldu(cid:247)unu bilmiyordum. Aynı okula gitmi(cid:250) olmak neslim, elinde olmadan “ben bu filmi daha önce görmü(cid:250)tüm” hissine kapılıyor.
gayri ihtiyari bir sempati yaratıyor. Kar(cid:250)ımda sıradan bir para kazanma makinası Orhan Veli “hiç bir (cid:250)eyden çekmedi nasırından çekti(cid:247)ini” demi(cid:250)ti.
yerine entellektüel derinli(cid:247)i olan bir ki(cid:250)ilik bulunca do(cid:247)rusu olumlu anlamda Biz de en çok siyasi kutupla(cid:250)madan çektik. Bir nasır gibi, kısa süre a(cid:247)rısı
(cid:250)a(cid:250)ırdım. kesilse bile, sonra tekrar nüksetti.
Hele bu para sihirbazının 1962’de “Bilincin Yükü” (The Burden of Beraberinde nasıl bir sertlik geldi(cid:247)ini birinci elden ya(cid:250)adık. Aklın ve
Consciousness) adlı bir felsefe kitabı yazmı(cid:250) olması tam bir sürpriz oldu. Kitabı o sa(cid:247)duyunun toplumun psikolojisinden kovuldu(cid:247)una(cid:250)ahit oldu. Onların yerini
sıralar yayınlamamı(cid:250). Entellektüel ya(cid:250)amdan vazgeçip tekrar para kazanmaya maceranın, patalojik durumların aldı(cid:247)ını ö(cid:247)rendik.
geri dönmü(cid:250). Modern toplum özgürlük ve diyalog üstüne kurulur. Di(cid:247)erini, kendisinden
Ancak, bütün mülakatlarında Popper’den edindi(cid:247)i teorik çerçevenin etkisi farklı olanı yoketme duygusunun denetim altına alınmasını gerektirir. Toplumun
görülüyor. En sık kullandı(cid:247)ı kavramlardan biri “açık toplum”. Her fırsatta “açık büyük kesiminin bu ilkede birle(cid:250)mesini öngörür.
toplumların” üstünlü(cid:247)ünü vurguluyor. Aksi halde, her toplumda mutlaka varolan uç akımlar kamu alanını
hakimiyetleri altına alırlar.Konu(cid:250)manın bitti(cid:247)i yerde (cid:250)iddet ba(cid:250)lar.(cid:249)iddet
Piyasa ve Sınırları uçlardakilerin beslenip semirdi(cid:247)i bir ortamı yaratır.
Soros’u benzerleri arasında çok ilginç kılan galiba bu felsefi boyutu. Ilımlılar susar yada susturulur. Orta yol arayı(cid:250)ları seslendirilemez. Diyalog
Sloganlara esir olmayacak kadar karma(cid:250)ık bir çerçeveden dünyaya bakıyor. kopar. Tırmanan(cid:250)iddet ortamı ve beraberinde gelen korku, modernli(cid:247)i bitirir.
Kapitalizm onu büyük bir servete kavu(cid:250)turmu(cid:250).Servetinin de esiri olmuyor. Özgürlü(cid:247)ün yerini kölelik alır.
Son dönemde, bir dizi vakıf aracılı(cid:247)ı ile parasının küçümsenmeyecek Bazı toplumlar ba(cid:250)ka zamanlarda, bazıları da bugün bu sürecin sonuçlarını
bölümünü özgür bir toplumun kurulması için harcamı(cid:250). Kitapta tam sayı ya(cid:250)adı. Bizim de geçmi(cid:250)imizde ders çıkartmamız gereken çok örnek var.
verilmiyor ama çe(cid:250)itli projelere harcananları toplayınca, 500 milyon doların
üstü gibi duruyor. Erbakan’ın Sorumlulu(cid:247)u
Bunun ço(cid:247)u eski komünist blok ülkelerine gitmi(cid:250). Kendisinin Do(cid:247)u Avrupa Kendi hesabıma, son günlerde artan siyasi gerginli(cid:247)in sorumlusu olarak
kökenli olması bunda çok önemli bir etken. Ara(cid:250)tırma merkezleri kurmu(cid:250). Bu Refah Partisini görüyorum. Bu sorumlulu(cid:247)un birkaç boyutu var. Kısaca açmak
ülkelerde sosyal bilimlerin güçlenmesi için çaba göstermi(cid:250). istiyorum.
Kendi görü(cid:250)ünü(cid:250)öyle özetliyor. Birincisi, Erbakan ve ekibinin son aylarda toplumdan ve ekonomiden gelen
“Ben serbest piyasalara ve demokrasiye inanırım. Ancak, “bırakınız i(cid:250)aretleri yanlı(cid:250) okudukları kanısındayım. RP iktidarı, ilk ba(cid:250)ta
yapsınlar”cılardan bir farkım var. (cid:248)nsanın kendi çıkarlarının pe(cid:250)inde küçümsenmeyecek bir tedirginlik yaratmı(cid:250)tı.
ko(cid:250)ması yeterli de(cid:247)ildir. Serbest piyasaların, demokrasinin, açık toplumun Fakat, daha sonraları, özellikle ekonomide gerçekçi bir tavır sergiledikleri
ortak çıkarlarını kendi çıkarlarından üstün tutmak gerekir. Yoksa sistem görüldü. Ilımlı ve muhafazakar yakla(cid:250)ımları, piyasaları olumlu etkiledi. Tedirginlik
ayakta kalamaz.” ortadan kayboldu.
Ortak çıkarlar kavramı bence de gerçekten çok önemli. Modern toplum, Hatta, tersine, RP hükümetine bir (cid:250)ans tanınması gerekti(cid:247)i dü(cid:250)ünülmeye
bireyin kendi özel çıkarları ile toplumun ortak çıkarları arasındaki zor dengeyi ba(cid:250)landı. RP hükümeti istikrarı arttırıcı bir unsur olarak kabul edildi. Faizdeki
kurabilmesini gerektiriyor. dü(cid:250)ü(cid:250) ve borsadaki toparlanma bu olguyu yansıtıyordu.
Ortak çıkarları ve onların üstüne kuruldu(cid:247)u ahlaki de(cid:247)erleri ihmal eden Erbakan, kendisine açılan krediyi iyi kullanamadı. Ekonomideki ılımlı tavrını
toplumların siyasi, ekonomik ve toplumsal geli(cid:250)me sürecinde çok ciddi sorunlarla siyasete ta(cid:250)ıyamadı. Galiba ba(cid:250)arı ba(cid:250)ına vurdu. Siyasette yumu(cid:250)ama yerine
kar(cid:250)ı kar(cid:250)ıya gelmeleri kaçınılmaz duruyor. sertle(cid:250)meyi tercih etti.
Asaf Sava(cid:250) Akat 19 GAZETE YAZILARI - 1997 Asaf Sava(cid:250) Akat 20 GAZETE YAZILARI - 1997