Table Of Content

МАХН -ЫН ИХ , БАГА ХУРАЛ , НАМЫН ТӨВ ХОРООНЫ БҮГД ХУРЛУУДЫН ТУХАЙ (1921-1982) УЛААНБААТАР 1983 Rsa 953400 опустнат Орон бүхний пролетари нар нэгдэгтүн! МАХН -ЫН ИХ, БАГА ХУРАЛ , НАМЫН ТӨВ ХОРООНЫ БҮГД ХУРЛУУДЫН ТУХАЙ (1921-1982) Хэвлэлд бэлтгэсэн Н. Дорж Редактор түүхийн ухааны дэд эрдэмтэн, доцент Л. Бат-Очир та 1730 •A18 4725 1:836 gmi УЛСЫН ХЭВЛЭЛИЙIНNDГAАЗNАAРUNIVERSITY УЛААНБААТАР, 1983 LIBRARIES PAD BLOOMINGTON ľ 1 МАХН -ЫН ИХ, БАГА ХУРАЛ, НАМЫН ТӨВ ХОРООНЫ БҮГД ХУРЛУУДЫН ТУХАЙ (1921-1982) * Уран сайхны редактор Ц. Энэбиш Техник редактор Ц. Өнөр Хянагч Г. Алтанцэцэг, Г. Ханджав * Өрөлтөнд 1983—5-20. Хэвлэлтэнд 7983—7-20 Цаасны хэмжээ 60X90/16. Хэвлэсэн тоо 8000 A-88530. X. x 19 T. x 16,27 ХГ. № 9/83. Зах № 225 Үнэ 6 тө 65 мә ― * ― Улсын Хэвлэлийн Газар, Улаанбаатар Элдэв-очирын гудамж, 7. Сүхбаатарын нэрэмжит Хэвлэлийн Комбинат Улаанбаатар, Сүхбаатарын талбай, 7. 10: за одно өмнөх ҮГ МАХН, тус орныг феодализмаас капитализмыг алгасуулан социа лизмд шилжүүлэн хөгжүүлэхийн төлөө тэмцэлдээ хүнд хатуу шалгалт сорилтын даван туулж улс орныг удирдан жолоодож ирсэн арвин бая лаг түүхтэй юм. МАХН енгерсен 60 гаруй жилийн дотор улс нийгмийг удирдан жо лоодох явцдаа марксизм-ленинизмийн онолыг уйл ажиллагааныхаа удирд лага болгон туунийг бүтээлчээр хэрэгжүүлж монгол оронд социалист шинэ нийгмийг бүтээн байгуулж, түүний улс төрийн найдвартай жолоо догч болохоо харуулсан юм. Монголын ард түмэн намынхаа удирдлагаар үндэсний аж үйлдвэр байгуулах, хӨДӨӨ аж ахуйг хоршоолох, социалист соёлын хувьсгалыг өрнүүлэх замаар улс орныхоо олон зуун жилийн хоцрогдлыг богино хугацаанд арилгаж, ардтүмний аж байдал, соёлын хэмжээг эрс дээш лүүлж социализМЫН материал техникийн баазыг байгуулж дуусгахын төлөө итгэл төгс тэмцэж байна. Намаас монгол ардын хувьсгалыі ялуулах, тус оронд шинэ нийгэм байгуулах зорилтыг удирдан жолоодох, намыгvзэл суртал, зохион бай гуулалтын хувьд бэхжүүлэх түүхэн явцад МАХН-ын их хурал, Намын Төв Хорооны бүгд хурлууд чухал байр эзэлдэг билээ. Намын анхдугаар их хурал, МАХН-ын IV, X, XV их хурлуудаас МАХН-ын программыг баталж, намын жанжин шугамыг тодорхойлж байсны дээр МАХН-ын бусад бүх их хурлууд намын программын зорилтыг биелүүлэх тухайн шатны нэн чухал асуудлыг онол, практикийн үүднээс нэгтгэн дүгнэж, шинэ шинэ зорилтыг дэвшүүлэн тавьж ирсэн юм. Намын их хурал, на мын программын зорилтыг хэрэгжүүлэхэд чиглэгдсэн гол, гогцоо асууд луудыг Намын Төв Хорооны удаа дараагийн бүгд хурлаас дэвшүүлэн хэрэгжүүлж ирсэн юм. Тус оронд социализмын байгуулалтын цар хүрээ өргөжин тэлэхийн хэрээр МАХН-ын нийгмийг удирдан чиглүүлэх роль өсөн нэмэгдэж, ма най орны хөдөлмөрчдөөс МАХН-ын дайчин замналыг судлах явдал мөн өсөн нэмэгдэж байна. Одоо хэр МАХН-ын их, бага хурал, Намын Төв Хорооны бүгд хур луудын талаар намын түүхийг судлагчдад зориулж тайлбарласан ном, товхимол ховор байгаа билээ. МАХН-ын түүхийг судалж байгаа оюутан, сурагчид, намын улс тө рийн сургуулийн сонсогчид, хөдөлмөрчдөөс МАХН-ын үүсэн байгуулагд санаас аваад одоо хүртэл хөгжиж ирсэн дайчин замналын үед МАХН-ын их, бага хурал, Намын Төв Хорооны бүгд хурлуудаас гаргасан гол гол шийдвэр, авч явуулсан чухал арга хэмжээний талаар судалж мэдэхэд нь туслах, мэдлэгийн санд нь нэмэр хандив болгох, албан ажлын хэрэг цээнд гарын авлагын хэлбэрээр ашиглахад дөхөм үзүүлэх зорилгоор энэхүү товхимлыг нийтлүүлж байна. 3 Товхимолд МАХН-ын түүхийн сурвалж бичгүүдэд үндэслэн МАХН ын 18 их хурал, 1 удаагийнбага хурал, Намын Төв Хорооны 1924-1982 ОНЫ 77 удаагийн бүгд хурлыг хамруулан оруулсан бөгөөд өнөөгийн практик ач холбогдлыг харгалзан сүүлийн үеийн хурлуудын талаар арай дэлгэрэнгүй оруулсан болно. МАХН-ын их, бага хурал, Намын Төв Хорооны бүгд хурлуудын тухай энэхүү товхимлыг бэлтгэхэд үнэтэй сургамж, зөвлөлгөө ᎾᎱᏟᎾᎻ МАХН-ын Төв Хорооны дэргэдэх Нийгмийн ухааны институтийн эрдэм шинжилгээний ажилтан С. Ичинноров, МУИС-ийн тэнхимийн эрхлэгч, дэд эрдэмтэн, доцент Л. Бат-Очир болон бусад нөхдөд энэ дашрамд гүн талархлаа илэрхийлье. МАХН-ын хурлуудын талаар тайлбарласан энэ товхимол НЬ анхны оролдлого тул алдаж ташаарсан буюу дутуу дулимаг болсон зүйл бай вал хэлж залруулж өгч цаашдын ажилд маань тус дэмжлэг болно гэдэгт итгэж байна. Зохиогч МОНГОЛ АРДЫН НАМЫН АНХДУГААР ИХ ХУРАЛ Хүн төрөлхтний түүхэнд шинэ үеийг нээсэн Октябрийн социалист их хувьсгал Орос оронд мандаж, түүний шууд нэ лөөгөөр Монгол оронд империализм ба феодализмыг эсэр гүүцсэн ардын хувьсгалын тохироо бүрэлдэж байсан уе буюу 1921 оны гуравдугаар сарын 1-3-нд Монгол Ардын Намын анхдугаарих хурал монгол, оросын хилд орших Дээд Шивээ хотод хуралджээ. МАН-ын анхдугаар их хурлыг хуралдуулах бэлтгэл нь коминтерн ба Зөвлөлт Орос Улс, В. И. Лениний намтай холбоо тогтоох, хувьсгалт хэвлэлийг бий болгох, ард түмний дотор биеэр орж ухуулан таниулах болсн эргэн олныг зэв сэгт тэмцэлд зохион байгуулах, ардын журамт цэргийг эл сүүлэх талаар монголын хувьсгалчдаас хийсэн асар их аж лын явцад хангагдсан байна. Монголын хувьсгалт байгууллагаас Зөвлөлт Орос Улсад очиж ирсэн төлөөлөгчид, зарим аймаг, хошууд болон ардын журамт цэргийг төлөөлсөн хүмүүс тэр үед байсан монго лын хувьсгалт байгууллагын 150 гаруй гишүүдийг төлөөлж энэ зөвлөлгөөнд оролцжээ. Тус зөвлөлгөөнд эхний өдөр 17 хүн, хоёр дахь өдөр 19 хүн, гурав дахь өдөр 26 хүн оролцсон юм. Монгол Ардын Хувьсгалт Намыг жинхэнэ ёсоор бай гуулсан тус зөвлөлгөөнийг 1924 онд хуралдсан намын I их хурлаас намын анхдугаар их хурал гэж нэрлэхээр тогт сон юм. МАН-ын анхдугаар их хурал одоо цагийн байдал, ардын цэргийн хэргийг захирах газар байгуулах, намын суртал ухуулгын ажил, намын эрмэлзэх зүйлийг батлах, Намын Төв Хороог байгуулах тухай асуудлууд хэлэлцжээ. Намын анхдугаар их хурал манай нам, төрийг үндэслэн байгуулагч Д. Сүхбаатарын удирдлагын дор хуралдсан байна. Их хурал Зөвлөлт Орос улсад тусламж гуйх хэргээр оч сон төлөөлөгчдийн ажлын тухай илтгэлийг сонсож хэлэл цээд ⟪Манай монголчууд харьяат улсын доторхи харгис самууныг устган хурааж , өөрсдөө шашин суртал, нутаг үнд 5 сээ ариутган хамгаалах, тусгаар нэгэн улс болон тогтнох явдлыг гол болгсн зүтгэсүгэй. Эдүгээ оросын цагаан намын цэрэг, монгол хязгаарт цөмрөн орж, түр тусалсан боловч алсдаа манай монголын 1 дайсныг даллахын тул хэрхэвч нөхөрлөж үл болно. Зөвлө 1 лийн Засагт Орос Улсын үзэл бодлого нь олон түмэнд тус хүргэхээс өөр харшлах явдалгүй хэмээсэн нь туйлын үнэн болох тул эрх биш үүн лугаа нөхөрлөж эдүгээ ба эцсийн их хэргийг бүтээвээс сайн болно»¹ гэж заажээ. T Их хурал ард түмний зэвсэгт тэмцлийг зохион явуулах тухай асуудал хэлэлцэж Ардын журамт цэргийн штабыг Д. Сүхбаатар тэргүүтэй 5 хүний бүрэлдэхүүнтэй байгуул жээ. Анхдугаар их хурал «Монгол ардын намаас гадаад мон голын түмэнд тунхаглан зарлах бичиг» түүний оршлыг хэ лэлцэж баталжээ. Энэ нь МАН-ын анхны программ болжээ. Энэ программд дэлхий дахины ба монгол орны гадаад, до тоод байдалд дүн шинжилгээ хийж ардын хувьсгалын үнд сэн зорилтуудыг тодорхойлсон байна. Программд, тухайн үеийн дэлхий дахины байдлыг дүг НЭН, капитализм мөхлийнхөө шат империализмд шилжин орж, түүний эдийн засаг, улс төрийн дарлал,түрэмгий шинж чанар нь нэн ихээр өсөн нэмэгдэхийн хамт капита лизмын зөрчил гүнзгийрч хөрөнгөтөн ба ажилчин анги, им периалист ба колони орнуудын хоорондын тэмцэл X9399 хэзээнээс илүү хурцдаж байгааг тодорхойлж: «Бүх дэл хийн бөмбөрцгийн газар усыг чухамхүү капиталын тороор ороон бүрхээд, олон улсын гадаад, дотоод засгийн бодлогыг мөн капитал бүхий хэдхэн хүмүүс дур мэдэн самуун хөдөл гөж буй»2, «одоо цагийн дэлхий дахины байдал төлөв нь дарлагч дарлагдагч, мөлжигч мөлжигдөгч, эзэрхэг эзлэг дэгч, худалч үнэнч, харгис шударга хоёр этгээд эсрэг тэсрэг байлдаж бүхий их цаг гэвэл зохино»3 гэж дүгнэжээ. Программд тус орны гадаад, дотоод байдлыг дэлхий да хины байдалтай холбон авч үзээд монгол оронд империз лизм, феодализмыг эсэргүүцсэн хувьсгал хийх нөхцел нэ гэнт бий болсныг заахын хамт өөрсдийн эрх чөлөөг олж авахын төлөө нэгэн хүчээр тэмцэн хөдлөхийг монголын ард түмэнд уриалжээ. Их хурал империалист колоничлолын дарлалыг эгнэгг арилгаж үндэсний тусгаар тогтнолыг байлдан олох, засгийн эрхийг феодал ангиас булаан авч ард тумний гарт шил 1 Монгол Ардын Хувьсгалт Намын түүхэнд холбогдох баримт бич гүүд. 1 дэвтэр, 1966, Улаанбаатар, 28 дахь тал. 2 Мөн номын 30 дахь тал 3Мен номын 32 дахь тал 6: