1858 arazi kanunnamesi'nin rumeli'de uygulanması açısından 1862-1866 tarihli 84 nolu rumeli

363 Pages·2014·9.99 MB·Turkish

by  Huseyin Akbulut

T. C.
İstanbul Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
İktisat Anabilim Dalı

Doktora Tezi

CUMHURİYET DÖNEMİNE KADAR OSMANLI
İMPARATORLUĞU’NDA SİGORTACILIK

Hüseyin AKBULUT
2502070115

Tez Danışmanı
Prof. Dr. Ahmet KAL’A

İstanbul, 2014

ÖZ
DOKTORA TEZİ
CUMHURİYET DÖNEMİNE KADAR OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDA
SİGORTACILIK
HÜSEYİN AKBULUT

Osmanlı İmparatorluğu’nda sigortacılığın ortaya çıkışı ve gelişimini anlamak bir
çok açıdan aydınlatıcı olacağı kuşkusuzdur. Zira Osmanlı’da sigortacılığın ortaya çıkışı
Osmanlı Modernleşmesinin tam ortasında duran fakat şu ana kadar ihmal edilen bir
alandır.
Bu manada Osmanlı İmparatorluğu’nda sigortacılığın gelişimi modernleşme ile
birlikte ve onu tamamlayarak yoluna devam etti. Sigortacılığın Osmanlı Toplumsal
yapısını nasıl tanımladığı ve dönüştürdüğünün ihmal edilmesi dönemi inceleyen
çalışmaları kuşkusuz eksik bırakacaktır.
Osmanlı Toplumu’nu derinden etkileyen yangın felaketine karşı Sigorta
şirketlerinin sunduğu teminatlar ve faaliyetler; devletin üzerindeki maddi yükü almakla
kalmadı devleti de modernleşmenin fiziki dönüşümünü sağlaması için zorladı.
Bu çalışmada Modern Sigorta Şirketleri’nin ilk defa nerede ve ne zaman faaliyete
başladıklarını ve nasıl bir gelişim izlediğini, devlet ve toplumla olan ilişkileri ve kendi iç
işleyişlerini İngiliz Sun Sigorta Şirketi Arşivi ve İngiliz Ulusal Arşivi temel alınarak
incelenmeye çalışılmıştır.
Çalışmanın sonucunda şu ana kadar bilinenin aksine Osmanlı’da sigortanın erken
tarihlerinden beri uygulandığı ve devlet makamlarının sigortacılığı desteklediği ve bu
alanı düzenlemek istediği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Osmanlı, Sigorta Tarihi, Sigorta, Yangın Sigortası, Sun
Sigorta Şirketi, Yangın Sigorta Haritası, Goad

III
ABSTRACT
PH.D. THESIS
INSURANCE IN THE OTTOMAN EMPIRE
UNTIL REPUBLIC PERIOD
HÜSEYİN AKBULUT

As the establishment of insurance in Ottoman Empire stands in the middle of
Ottoman Modernization yet has been ignored till today, it is no doubt that understanding
the establishment and development of insurance in Ottoman Empire would be informative
in so many ways.
Development of insurance in Ottoman Empire, therefore, had its way through and
complementarily with the modernization. Ignoring how the insurance defined and
changed Ottoman Social structure in the studies analyzing the era make these studies
insufficient. Indemnities and facilities offered by the insurance companies, following the
conflagration that highly affected Ottoman Society, not only reduce financial burden on
the government but also make the government have physical transformation required for
modernization.This study aims to analyze when and where the Modern Insurance
Companies went into action, how their development was, their relations with government
and society and also their own operations on the grounds of British Sun Insurance
Company and British National Archives.
Following this study it has been concluded that contrary to common sense,
insurance in Ottoman Empire had been applied since early dates and also government
authorities had supported ve intended to regulate insurance.

Keywords: Ottoman, Insurance History , Insurance, Fire Insurance, Sun Insurance
Company, Fire Insurance Map, Goad

IV
ÖNSÖZ

Sigortacılığın Osmanlı İmparatorluğu’ndaki başlangıcı ve gelişiminin incelendiği
çalışmamızın ilk bölümünde konumuzla ilgili olarak kaynaklarımızın çeşitleri ve
özellikleri, şu ana kadar konumuzla ilgili yapılmış yerli ve yabancı çalışmaları ve
tezimizin bu çalışmalara katkısı anlatılmaya çalışılmıştır.
İkinci bölümde ise tezimizin teknik detaylarının anlaşılması için temel kavramlar,
sigortanın anlamı ve çeşitleri anlatılmaya çalışılmıştır.
Üçüncü bölümde ise sigortanın ortaya çıkışı farklı medeniyetlerdeki durumu,
gelişimi, modern sigortacılığın ortaya çıkışı ve İslam Medeniyeti’nde sigortacılık
anlatılmaya çalışılmıştır.
Dördüncü bölümde ise Osmanlı İmparatorluğu’nun politik ve ekonomik durumu
ile şehirlerdeki fiziki koşulların sigorta açısından değerlendirmesi yapılmaya çalışılmıştır.
Beşinci bölümde ise Osmanlı İmparatorluğu’ndaki ilk sigorta uygulamaları,
sigorta şirketlerinin acente açma koşulları ve acente açılışları, ayrıca sigorta şirketlerinin
başlangıçtan Birinci Dünya Savaşı’na kadar gelirleri ve ödediği tazminatlar gibi niceliksel
sonuçlar anlatılmaya çalışılmıştır.
Altıncı Bölümde ise Osmanlı İmparatorluğu’ndaki sigortacılığın temel dinamikleri olarak
sigorta şirketleri, birlikler ve tarifeler detaylı olarak yer verilmiştir.
Yedinci Bölümde ise Sigortacılık açısından yangın, 1870 Büyük Pera Yangını ve
Yangın Haritaları özelinde Edward Goad’ın faaliyetleri belirtilmiştir.
Sekizinci ve son bölümde ise dünyadaki sigortacılık piyasası düzenlemesi ile
başlanarak dönemsel olarak Osmanlı İmparatorluğu’ndaki durum anlatılmıştır.
Bu tezin hazırlanmasında bana her türlü konuda bilgi ve tecrübeleriyle yardımcı
olan Danışman hocam Prof. Dr. Ahmet KAL’A’ ya, teşekkür ederim.

V
İÇİNDEKİLER
Sayfa

ÖZ…..................................................................................................................................III

ABSTRACT.......................................................................................................................IV

ÖNSÖZ.......................................................................................................................V

İÇİNDEKİLER...........................................................................................................VI

TABLOLAR LİSTESİ...............................................................................................XI

KISALTMALAR LİSTESİ.........................................................................................XVII

GİRİŞ.........................................................................................................................1

BİRİNCİ BÖLÜM
1. DÜNYA’DA SİGORTACILIĞIN TARİHSEL GELİŞİMİ……………………….18
1.1.Sigortanın Ortaya Çıkışı………………………………………………….………….18

1.1.1 Babiller…………………………………………………………………………..20

1.1.2. Fenikeliler……………………………………………..………………………..22

1.1.3. Hintliler………………………………………………………..………………..23

1.1.4.Rodoslular…………………………………………………...…………………..25

1.1.5.Romalılar………………………………………………………….……………..26

1.2. Sigortanın Gelişimi…………………………………………………………………..30

1.2.1. 19.yy’a Kadar Sigorta…………………………………………………………..30

1.2.1.1. Erken Ortaçağda Medeniyetler Arasında Ticaret………………...………..31

1.2.1.2. Ticaret Ağları……………………………………………….……………..33

1.2.1.3. İş Ortaklıkları ve Sigortanın Doğuşu ……………………………………..34

1.2.2. Modern Sigortacılığın Gelişimi……………………….………………………..41

1.2.2.1. Prim Bazlı Sigortanın Gelişmesini Sağlayan Koşullar……………..……..52

1.2.2.2. Modern Sigortacılık………………………………………………………..57

1.2.2.3. Uluslararası Sigortacılığın Karşılaştığı Engeller…………………………..60

VI
1.3. İslam Medeniyetinde Sigorta………………………………….…………………….61

1.3.1. İslam ve Ticaret……………………………………………….………………..62

1.3.2. İslam Medeniyeti ve Sigorta Benzeri Yapılar………………………………….63

1.3.3. Ibn Abidin………………………………………………………………………66

İKİNCİ BÖLÜM
2.OSMANLI’DA SİGORTANIN BAŞLANGICI VE GELİŞİMİ …………………..68
2.1. Osmanlı İmparatorluğu’nun Politik ve Ekonomik Durumu……………..…………68

2.2.İlk Sigorta Uygulamaları……………………………………………………………..77

2.1.1.Deniz Nakliyat Sigortası…………………………………….………………….81

2.3. Sigorta Açısından Nüfusun Niteliği……………………………...………………….97

2.3.1.Sigorta ve Şehirlerdeki Nüfusun Önemi ……………………………………….97

2.3.1.1.İzmir………………………………………………………………………100

2.3.1.2.İstanbul……………………………………………………………………102

2.4. Yapılar, Fiziki Koşullar ve İlk Sigortalanan Yapılar ………………………………103

2.4.1.İzmir……………………………………………………………………………104

2.4.1.1.Sokaklar ve Evler…………………………………………………………106

2.4.1.2.Frenk Hanları………………………………….……………………….….109

2.4.1.3. İzmir-Aydın-Kasaba Demiryolu…………………………………………111

2.4.1.4. Hanlar……………………………………………………….……………113

2.4.1.5. Diğer Yapılar………………………………………….…………………117

2.4.2.İstanbul…………………………………………………………………………120

2.4.2.1.İlk Sigortalanan Yapılar……………………..……………………………125

2.5.Sigorta Şirketleri Kuruluşları……………………………………….………………126

2.5.1.Acente Başvuruları…………………………………………………….………126

2.5.1.1. İzmir…………………………………………….………………..………128

2.5.1.1.1. Henry Rose…………………………………………………………129
VII
2.5.1.1.2. Acentelik Koşulları…………………………………………………131

2.5.1.1.3. Acente Kuruluşunun İlanı………………………...…………………133

2.5.1.1.4. Diğer Sigorta Şirketlerin Durumu……………………..……………135

2.5.1.2. İstanbul……………………………………………...……………………139

2.5.1.2.1. Acente Seçimi………………………………………………………139

2.5.1.2.2. Acente Değişikliği……………………………….…………………147

2.5.1.3.Diğer Bölgeler…………………………………….………………………155

2.5.1.3.1. Manastır…………………………………………….………………156

2.5.1.3.2. Volos………………………………………………….……………160

2.5.1.3.3. Kavala………………………………………………………………162

2.5.1.3.4. Serez……………………………………………..…………………164

2.5.1.3.5. Midilli Adası………………………………….……………………165

2.6.Sigorta Şirket Faaliyetlerinin Niceliksel Sonuçları…………………………………167

2.6.1.Commercial Union…………………………….………………………………168

2.6.1.1.İzmir………………………………………………………………………169

2.6.1.2.İstanbul……………………………………………………………………172

2.6.2.Sun…………………………………………………………………..…………176

2.6.2.1.İzmir……………………………………………….…………………...…176

2.6.2.2.İstanbul……………………………………………………………………179

2.6.2.3. İzmir Alt Acenteleri………………………………………...……………181

2.6.3.Phoenix…………………………………………………………………………183

2.6.4 Hasarların Seyri………………………………………...………………………185

VIII
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
3.OSMANLI SİGORTA PİYASASININ TEMEL DİNAMİKLERİ VE YANGIN
SİGORTACILIĞI……………………………………………………………..………188
3.1.Acente Öncesi Dönemde Yangınlar………………………………………………...188

3.1.1.İzmir……………………………………………………………………………188

3.1.1.1.Yangına Karşı Durum……………………….……………………………191

3.1.2.İstanbul…………………………………………………………………………192

3.1.2.1.Yangına Karşı Durum……………………….……………………………197

3.2.Sigorta Şirketleri………………………………………………….…………………199

3.2.1.Faaliyet Zamanlarına Göre Sigorta Şirketleri…………………………….……201

3.2.2 Ülke Menşeilerine Göre Sigorta Şirketleri………………..……………………208

3.3.Sigorta Şirket Birlikleri………………………………………………...……………211

3.3.1.İzmir……………………………………………………………………………211

3.3.2.İstanbul…………………………………………………………………………219

3.4. Yangın Prim Tarifeleri………………………………………...……………………231

3.4.1.İzmir……………………………………………………………………………232

3.4.2.İstanbul…………………………………………………………………………234

3.4.3.Diğer Şehirler…………………………………………..………………………244

3.5.1870 Büyük Pera Yangını……………………………………..……………………247

3.6. Sahte Hasarlar………………………………………………………………………254

3.7.Sigorta Haritaları ve Edward Goad…………………………………………………258

3.7.1. Osmanlı İmparatorluğu’nda Erken Dönem Yangın Harita Çalışmaları.………260

3.7.2. Charles E. Goad ve Osmanlı Yangın Haritaları………………….……………273

3.7.2.1. Charles E. Goad………………………………………………..……………274

3.7.1.2. Goad Yangın Sigorta Haritaları…………………..…………………………277

IX
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
4.OSMANLI’DA SİGORTACILIK PİYASASININ
DÜZENLENMESİ……………………………………….…………………………….290
4.1.Piyasayı Düzenleme Çabaları…………………………………….…………………291

4.1.1.Dünya’daki Örnekler…………………………………………….……………..291

4.1.2.Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Durum…………….……………………………295

4.1.2.1. 1906’ya Kadarki Dönem…………………………………………………295

4.1.2.2. 1906 Nizamnamesi…………………………………………….…………301

4.1.2.3. 1906-1914 Dönemi…………………………………………….…………315

4.2. Osmanlı Devleti’nin Politikaları……………………………………………………317

SONUÇ.............................................................................................................................323

KAYNAKÇA...................................................................................................................328

X