1851- 1915 YILLARI ARASINDA SİVAS'TA AMERİKAN MİSYONER FAALİYETLERİNE BİR BAKIŞ ...

19 Pages·2016·0.87 MB·Turkish

Tarih Okulu Dergisi (TOD) Journal of History School (JOHS)
Mart 2016 March 2016
Yıl 9, Sayı XXV, ss. 417-435. Year 9, Issue XXV, pp. 417-435.

DOI No: http://dx.doi.org/10.14225/Joh794

1851- 1915 YILLARI ARASINDA SİVAS’TA AMERİKAN MİSYONER
FAALİYETLERİNE BİR BAKIŞ

Özgür YILDIZ

Özet
Amerikan Board Teşkilatı, 1851 yılında Sivas’ta faaliyetlerine etkin olarak
başlamıştır. Sivas, Amerikan misyonerlerinin merkez istasyonu haline gelince
Amerika’dan gelen misyonerler bölgede Protestanlaştırma faaliyetlerinin yöneticisi
olmuştur. Sivas ve çevresinde dış istasyonlar oluşturulmuş, Amerikan Board
Teşkilatı’nın yerli ve yabancı görevlileri Protestanlaştırma faaliyetlerini yürütmüşlerdir.
Sivas İstasyon’unda, Amerikalı misyonerler eğitim, sağlık, din ve yardım faaliyetleri ile
etkili olmaya çalışmışlardır. Osmanlı Devleti içinde yaşayan Ermeniler ile özel olarak
ilgilenen misyonerler, Sivas’ta yaşayan Ermenilerden de büyük destek almışlardır. Bu
araştırmada; Sivas’ta Amerikan Protestan misyonerlerinin faaliyetleri başlangıcından
Ermeni tehcirinin gerçekleştirildiği 1915 yılına kadar kronolojik olarak
değerlendirilmeye çalışılmıştır. Amerikan Board Arşiv Belgeleri ışığında Sivas ve dış
istasyonlarında yürütülen misyonerlik çalışmaları kısaca açıklanmaya çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Sivas, Amerikan, Misyoner, Eğitim, Sağlık

An Overview on the American Missionary Activities Carried Out in Sivas
from 1851 to 1915

Abstract
American Board Organization launched its activities in Sivas in 1851. Sivas
became the headquarters for American missionaries and these missionaries led activities
to direct people to Protestantism. External stations were set up in Sivas and its
surroundings. Local and foreign officers of the American Board Organization carried
out these activities. In Sivas Station, American missionaries tried to have influence
through training, health and religious activities and through charities. Missionaries were

 Doç. Dr., Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü
Özgür Yıldız
particularly interested in the Armenians living in the Ottoman State and they were
greatly supported by the Armenians living in Sivas. In this research; activities of the
American Protestant missionaries in Sivas are studied in chronological order starting
from the beginning of activities until the emigration of Armenians in 1915. Missionary
activities are explained in brief in the light of the American Board Archives.
Keywords: Sivas, American, Missionary, Education, Health

Giriş
Amerikan Board Teşkilatı1 1810 yılında kurulmuş ve Dünya’da etkili
olmuş bir misyoner örgütüdür. Amerikan misyoner teşkilatının Batı Türkiye
Misyonu içinde Sivas İstasyonu’nun da sürdürmüş olduğu çalışmalar 1851
yılından itibaren başlamıştır.2 Amerikan Board Arşiv belgelerinde ise Sivas’ın
merkez istasyon olarak teşkilatlanmasının bazı belgelerde 18513 bazılarında ise
1852 yılında olduğu tespit edilmiştir.4 Sivas’ta Amerikalı misyonerlerin
Protestan kilisesini 1851 yılında açmalarından dolayı çalışmaların bu yıldan
itibaren etkili olarak başlatıldığını söylemek mümkündür.5 Sivas’ın dış
istasyonlarında Kangal ve Karaören’de 1887’de, Darende’de 1872’de,
Divriği’de 1877’de Amerikalı misyonerler faaliyetlerine başlamıştır.6
Sivas Vilayeti sancakları ile birlikte geniş bir alanı kapsamaktadır. Bu
araştırmada Amerikan misyoner faaliyetleri kronolojik olarak ve misyoner
raporlarından elde edilen belgelere göre sınırlandırılmıştır. Genel olarak Sivas
merkezde çalışan misyonerler ve merkezde Amerikan misyonerleri tarafından
açılan kurumlara kısaca yer verilmiştir. Bahsedilen dönemde Sivas’ta Amerikan
Kız Okulu, yetimhane, Amerikan Erkek Okulu ve ona bağlı yetimhane ve

1 Amerikan Board Teşkilatı; Amerikan Protestan Misyonerlerinin dünya çapında faaliyetlerini
yürüten bir misyoner örgütüdür. Ayrıntılı bilgi için bkz; Uygur Kocabaşoğlu, Anadolu’daki
Amerika, İmge Kitapevi, Ankara 2000, Özgür Yıldız, Anadolu’da Amerikan Misyonerleri,
Yeditepe Yayınları, İstanbul 2015, Erdal Açıkses, Amerikalıların Harput’taki Misyonerlik
Faaliyetleri, TTK, Ankara 2003. ve Çağrı Erhan, Türk Amerikan İlişkilerinin Tarihsel
Kökenleri, İmge Yayınevi, Ankara 2001. Gülbadi Alan, Osmanlı İmparatorluğu’nda Amerikan
Protestan Okulları, TTK, Ankara 2015.
2 Ahmet Gökbel, “Sivas ve Tokat çevresinde Misyonerlik”, Dinler Tarihçileri Gözüyle
Türkiye’de Misyonerlik, Türkiye Dinler Tarihi Derneği Yayınları, Ankara 2005, s.221.
3 P.A.B.C.F.M., Reel: 617, No: 252
4 P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: 377,378, 383
5 Grabill Joseph L Grabill, Protestant Diplomacy and The Near East Missioanary Influence on
Amerikan policy 1810-1927, University of Minnesota Press, Minneapolis 1971, s.15.
6 P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: 396
[418]
1851- 1915 Yılları Arasında Sivas’ta Amerikan Misyoner Faaliyetlerine Bir Bakış
hastane etkili olan kurumlardandır.7 Bay Jewett, Dr. West, Bayan Flavia Riggs
ve Edward Riggs isimli misyonerler faaliyet göstermiştir.8 Bahsedilen
misyonerler Amerikan Board Teşkilatı adına faaliyet gösteren önemli
isimlerdendir.

1. 1851-1900 yılları Arasında Sivas’ta Amerikan Misyonerleri
1850 yılında İngiliz Büyükelçisi Lord Straford’un Protestanlara yönelik
Osmanlı Devleti’nden imtiyazlar alması tüm Osmanlı Ülkesi’nde olduğu gibi
Sivas’ta da Amerikan Protestan misyonerlerinin konumlarını güçlendirmiştir.
Islahat Fermanı’nın ilanından (1856) sonra da yoğun ve etkili olarak Sivas
Merkez İstasyonu ve dış istasyonlarında açmış oldukları kurumlarıyla
örgütlenmişlerdir.9 Osmanlı Devleti içindeki Hıristiyan topluluklar, Kırım
Savaşı sonunda gönüllü olarak ilan edilmeyen Islahat Fermanı’nı kendi
lehlerine etkili olarak kullanmışlardır. İncelenen birçok Amerikan arşiv
belgesinde, misyonerler tezlerini ve imparatorluk içindeki isteklerini
desteklemek için Fermanı dayanak olarak göstermişlerdir.
1850 yılında aldıkları imtiyazlar ve 1856 yılı Hatt-ı Humayu’nu dayanak
göstererek bölgede Evanjelik çalışmaları hızlandırmışlardır. 1861 yılından
1880’li yıllara kadar kilise faaliyetleri artarak devam etmiş diğer dış
istasyonlarda da kiliseler açılmıştır. Takip eden 20 yıl boyunca Evanjelik
kiliselerin sayısı ve Protestan cemaat sayısı artmıştır.10 1851 yılında Sivas’ta,
1854 yılında Tokat’ta, 1855 yılında Divriği ve Gürün’de Protestan kiliseleri
açılmıştır. Misyonerlerin Sivas’ta yaptığı ilk on yıllık (1851-1861) çalışmaları
bölgede Protestanlığın gelişmesi açısından etkili olmuştur.11
1863 yılında Sivas İstasyonu’na Amerikalı misyonerler maaşlar için
2.250 dolar, yerli çalışanlar için 618, eğitim için 213 diğer harcamalar için 244
dolar ayırmıştır.12 Belgede de görüldüğü üzere Sivas’ta Amerikalı misyonerler
hem Amerikan hem de yerli çalışan bulundurmuştur. Çalışanların maaşını
Board Teşkilatı bütçesinden ödemiştir.

7 Adnan Şişman, XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti’nde Yabancı Devletlerin Kültürel ve
Sosyal Müesseseleri, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2006, s. 68,69.
8 Gürsoy Şahin, Osmanlı Devleti’nin Son Dönemlerinde Sivas ve Suşehri Bölgelerinde Ermeni
Faaliyetleri, IQ Yayınları, İstanbul 2007, s. 64.
9 P.A.B.C.F.M., Reel: 628, No: 556.
10 P.A.B.C.F.M., Reel: 628, No: 556.
11 P.A.B.C.F.M., Reel: 628, No: 556.
12 P.A.B.C.F.M., Reel: 582, No: 97.
[419]
Özgür Yıldız
1869 yılında Sivas’ta 2 Amerikalı misyoner ve 1 doktor görev yapmakta
4 Amerikalı bayanla birlikte toplam 7 Amerikan çalışan vardır. Dini faaliyetler
sürmekte toplam kilise üyesi 18’dir.13Aynı yıl içinde eğitim faaliyetlerine
bakıldığında Sivas’ta 2 okulda toplam 75 öğrenci bulunmaktadır. Sivas’a bağlı
dış istasyonlardan olan Tokat, Gürün, Zara’da da birer tane Amerikan Protestan
misyoner okulu bulunmaktadır.14 1870 yılında da aynı çalışanlarla Amerikalı
misyonerler eğitim ve sağlık faaliyetlerini sürdürmüşler fakat Sivas merkezde
bir Amerikan Okulu daha açılmıştır15.
1871 yılında Amerikan Board teşkilatı tarafından ayrılan bütçe şu
şekildedir (Dolar olarak):16
Maaşlar(Misyoner ve Dr. West) : 1. 425
Yerli Çalışanlar: 648
Eğitim: 240
Kira: 132
Diğer: 505
1871 yılı bütçesindeki çalışmalarını yürütmek için bölgede 6 Amerikan 4
yerli çalışan bulunmaktadır. Tokat, Gürün, Zara dış istasyonlarında da
çalışmalar sürmektedir.17 Aynı yıl içinde Sivas’ta 3 okulda 115 öğrenci,
Tokat’ta 1 okulda 15 öğrenci, Gürün’de 2 okulda 90 öğrenci, Zara’da 1 okulda
30 öğrenci eğitim görmektedir.18 1860-1871 yılı misyoner çalışmaları
değerlendirildiğinde, yerli ve yabancı çalışanların Sivas’ta sağlık, eğitim ve dini
faaliyetlerde iyi bir seviyeye geldikleri sonucu ortaya çıkmaktadır.
1873 yılında Sivas’ta Amerikalı çalışan sayısı 7’ye çıkmıştır. 4 yerli
çalışan görevlerine devam etmektedir. Dini çalışmalar ve eğitim çalışmaları
sürmektedir.19 Yine aynı yıl içinde Sivas merkezde 3 okulda 100 öğrenci, dış
istasyonlarının tümüyle birlikte de 224 öğrenci eğitim almaktadır.20 1874
yılında da Amerikan Protestan misyonerlerinin çalışan sayısı aynıdır. Dini
çalışmalar sürmekte ortalama 100 kişi Pazar ayinlerine katılmaktadır.21

13 P.A.B.C.F.M., Reel: 582, No: 68.
14 P.A.B.C.F.M., Reel: 582, No: 73.
15 P.A.B.C.F.M., Reel: 582, No: 81,85.
16 P.A.B.C.F.M., Reel: 582, No: 89.
17 P.A.B.C.F.M., Reel:588, No: 147
18 P.A.B.C.F.M., Reel:588, No: 152
19 P.A.B.C.F.M., Reel:588, No: 163
20 P.A.B.C.F.M., Reel:588, No: 168
21 P.A.B.C.F.M., Reel:588, No: 172
[420]
1851- 1915 Yılları Arasında Sivas’ta Amerikan Misyoner Faaliyetlerine Bir Bakış
1880 yılında Sivas’ta hâlâ 7 Amerikalı çalışan bulunurken yerli olarak
çalışanların sayısı 22’ye ulaşmıştır. Toplam kiliseye üye olan Protestanların
sayısı ise 103 olmuştur.22 Sivas genelinde Amerikan okullarında eğitim gören
öğrenci sayısı ise 705 olmuştur.23 1882 yılında Sivas’ta Amerikalı olarak
çalışanların sayısı 6’ya düşmüştür. Gürün, Tokat, Divriği, Zara, Karahisar gibi
dış istasyonlarında da Protestan misyonerler faaliyetlerini sürdürmektedir.24
1883 yılında Sivas’ta 6 Amerikalı çalışan, 26 yerli çalışan faaliyetlerini
sürdürürken Kayıtlı kilise üye sayısı 101’e düşmüştür.25 Sivas genelinde
bulunan 8 okulda ki öğrenci sayısı ise 490 olarak Amerikan Board Arşiv
belgelerine yansımıştır.26 Bu okullardan ikisi Sivas merkezde yer almaktadır.
Okullardan biri yüksek okul diğeri kız okuldur. Diğer 6 okul dış istasyonlarda
yer almaktadır. Öğrencilerden 155’i kız 345’i erkektir.27
1886 yılında Sivas merkezde 3 Amerikalı 14 yerli çalışan faaliyetlerini
sürdürmektedir. Dış istasyonlardan Gürün, Darende, Karaören, Zara, Tokat,
Divriği, Karahisar, Yenice ve merkez istasyonda toplam 918 kişi Protestanların
düzenlemiş oldukları Pazar ayinlerine katılmaktadır.28 Sivas ve ilçelerinde
Amerikalı misyonerlerinden eğitim görenlerin sayısı ise 1280’e çıkmıştır.29
1887 yılında Sivas şehrinde Amerikan misyonerleri faaliyetlerini çeşitli
alanlarda sürdürmektedirler. 5 Amerikalı 20 yerli çalışan bulunmaktadır.30
Sivas’ta misyonerler, pazar okulu çalışmaları ile dini faaliyetlerini sürdürürken,
yüksek okulda mezunlarını vererek; yeni ve yerli Protestan görevlileri misyoner
örgütü için çalışmaya hazır hale getirmektedir. Yüksek okul mezuniyet törenine
Amerika Birleşik Devletleri Konsolosu Jewet’te katılmıştır31. Görüldüğü gibi
tüm çalışmalar Amerika Birleşik Devleti’nin resmi kurum ve kuruluşları ile de
açıkça desteklenmektedir.
Amerikan misyonerleri Sivas’ta, Hıristiyanlık ve Protestanlık ile ilgili
çalışmalarını gençler üzerinde sürdürmekte, Amerikan Board Teşkilatı’nın

22 P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: 256
23 P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: 263
24 P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: 278
25 P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: 297
26 P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: 314
27 P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: 318
28 P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: 359
29 P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: 370
30 P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: 383
31 P.A.B.C.F.M., Reel:597, No: 357
[421]
Özgür Yıldız
önemli yayın organı olan Avedaper dergisi yayınları ile Protestanlığa ilgiyi
artırmaya çalışmaktadır32. Öğretmenler kız öğrenciler ile toplantınlar yaparak
onları Protestanlık ile ilgili bilgilendirmekte ve onları dua toplantılarına
götürmektedir33. Misyonerle gençler üzerinde çalışarak Sivas Merkez
İstasyonu’nda kalıcı etki oluşturmak çabasındadırlar.
1887 yılı içinde Sivas’ta bulunan Ermeniler arasında dini çalışmalar
güçlü bir şekilde devam etmiş ve misyonere göre dini faaliyetler başarılı
olmuştur. Protestanlığın gerçekleri ve doğruları anlatılmaya çalışılmıştır34. Eski
Protestan Ermeni Kilisesinde çalışmalar sürdürülmüştür35.
1887 yılında 11 dış istasyonda Amerikan misyoner çalışmaları
sürmüştür.36 Misyoner dış istasyon olan Divriği’ndeki çalışmaları da yakından
takip etmiş ve bölgeye ziyaretlerde bulunmuştur37. Bu yıl içinde eğitim için
Sivas istasyonuna 2.900 dolar ayrılırken dış istasyonlarına 3.850 dolar ödenek
ayrılmıştır. Genel misyonerlik çalışmaları için ise 10.800 dolar ayrılmıştır.38
1888- 1889 yıllarında da misyonerlik faaliyetleri Sivas’ta küçük birkaç
değişiklikle sürmüştür. Misyonerler çocuklar ve gençler üzerinde çalışmış,
tuttukları raporlar ile merkezleri olan Boston’u bilgilendirmişler raporlara
ekledikleri fotoğraflar ile de bölge hakkında gözlemlerini aktarmışlardır39.
Kayseri İstasyonu ile bazı çalışmalarda birlikte hareket edilmiştir40.
Sivas Yüksek okulunda 36 erkek öğrenci ve iki öğretmenle eğitim
çalışmaları misyonerin ifadesine göre mükemmel bir şekilde devam etmektedir.
Sivas’ın dış istasyonları Gürün, Tokat ve Divriği’de Protestanlaştırma
çalışmaları sürmektedir. Kız yüksek okulunu yatılı bölümü için Harput’tan yeni
bir öğretmen gelmiş ve eğitim çalışmalarına katkı sağlamıştır41.
Sivas’ta İncil dağıtma ve okuma çalışmaları devam etmekte, düzenli
olarak yapılan ziyaretlerle özelilikle kadınlara İncil öğretilmekte ve

32 P.A.B.C.F.M., Reel:597, No: 358
33 P.A.B.C.F.M., Reel:597, No: 359
34 P.A.B.C.F.M., Reel:597, No: 359
35 P.A.B.C.F.M., Reel:597, No: 360
36 P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: 377.
37 P.A.B.C.F.M., Reel:597, No: 363
38 P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: 226
39 Bkz; EK 1, EK 2, EK 3 EK 4, Misyonerlerin 30 Mart 1888 yılında Sivas’ta çekmiş olduğu
resimler. P.A.B.C.F.M., Reel:602, No: 575,576,577,578.
40 P.A.B.C.F.M., Reel:597, No: 366
41 P.A.B.C.F.M., Reel:597, No: 366
[422]
1851- 1915 Yılları Arasında Sivas’ta Amerikan Misyoner Faaliyetlerine Bir Bakış
anlatılmaktadır. Dua toplantılarında Bayan Hubbard haftalık olarak devam
etmektedir42.
1888- 1889 yılı misyoner raporunda belirtildiği üzere; Divriği, Gürün ve
Tokat’ta Protestan kilisesi etkili olarak dini çalışmaları yürütmekte fakat genel
ekonomik sıkıntılar bu dış istasyonlarda da sıkıntı yaşanmasına neden
olmaktadır43. Ekonomik sıkıntılara rağmen diğer illerdeki kiliselerin desteğiyle
de dini çalışmalar sürmüş, Erzurum Kilisesi Papazı Hagop Tashgian, Sivas’ı
ziyaret etmiş ve bölge dış istasyonlarında vaazlar vermiştir44.
Divriği dış istasyonunda bazı yardımsever üyelerin ölmesi nedeniyle
Protestan teşkilatının bazı binalarının yapımı bitirilememiştir. Tokat dış
istasyonundaki vaiz genç erkekler üzerinde Protestanlaştırma çalışmalarını
sürdürmüştür. Sivas’ta bu dönemde bulunan altı dış istasyonun hemen hepsinde
dini çalışmalar etkili olarak sürdürülmeye çalışılmıştır. Dua hizmetleri, vaazlar
yapılmıştır45.
1891 yılı içerisinde de Sivas’ta misyonerlik faaliyetleri Amerikan Board
Teşkilatı’nın çabalarıyla yürütülmüştür. Dış istasyonlardaki vaaz hizmetleri
sürerken erkek ve kız okulundaki eğitim faaliyetleri devam etmektedir46.
1896 yılında yardım faaliyetleri ile Amerikan Misyonerleri Sivas’ta etkili
olmaya çalışmaktadır. 1896 yılı Osmanlı Arşiv Belgelerinde yer alan bilgiye
göre; Missionary Herald Gazetesi’nin teşvikiyle Ermenilere para yardımında
bulunmak için 7 tane yardım komisyonu kurulduğu ve bu komitelerden Sivas’ta
da kurulmasının gerekli olduğu bildirilmektedir.47
Kısaca değerlendirildiğinde 1851-1900 yılları Sivas İstasyonu’nun
kuruluş ve gelişme aşamalarını kapsamaktadır. Hemen her alanda Amerikan
misyonerleri başlaştıkları faaliyetleri geliştirerek sürdürmüşlerdir. Kilise
cemaatini arttırmışlar, okul sayıları artmış ve sağlık hizmetleri genişlemiştir.

42 P.A.B.C.F.M., Reel:597, No: 367
43 P.A.B.C.F.M., Reel:597, No: 367
44 P.A.B.C.F.M., Reel:597, No: 368
45 P.A.B.C.F.M., Reel:597, No: 369
46 P.A.B.C.F.M., Reel:607, No:41,42.
47 Osmanlı Belgelerinde Ermeni Amerikan ilişkileri, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı
Arşivi Daire Başkanlığı Yayın No 86, Ankara 2007, s.33

[423]
Özgür Yıldız
2. 1900- 1915 Yılları Arasında Sivas’ta Amerikan Misyonerleri
1900’lü yıllara kadar eğitim faaliyetleri ve kilise çalışmaları aralıksız
sürüyordu. Bu dönemde birçok Amerikan Protestan kilisesinde görüldüğü gibi
dini çalışmaları yürütenler genelde Ermeniler idi. Sivas’ta da Protestan olan
Ermeniler bu çalışmaları yürütmekte, çalışanların isimleri şöyle idi:48
Sivas: Nihran Kazancıyan
Divriği: Haroutune Kartozian
Gürün (Karatepe): Kevork Demirciyan
Gürün: Muhurditeh Lousigian
Manculuk: Sarkis Güreghian
Sağlık çalışmaları da Amerikan Hastanesi bünyesinde devam etmekte idi.
Aynı zamanda Sivas Amerikan Hastanesi Anadolu’da bulunan diğer Amerikan
hastaneleri ile özelliklede Talas Amerikan Hastanesi ile işbirliği içinde
bulunuyordu. 7 Aralık 1906’da Boston’da bulunan Kadın Board Teşkilatı’na
Amerikalı hemşire ihtiyacı bildiren Amerikalı misyonerler hastanedeki
müdahaleler için Amerikan bir hemşirenin elzem olduğunu bildiriyordu49.
15 Aralık 1906’da Misyoner Clark’ın, Boston’a göndermiş olduğu
mektuptan anlaşıldığı üzere hastane çalışmalarında, dil problemi nedeniyle
yabancı doktorların yerli asistanlarla çalışması özellikle cerrahi müdahaleler
sırasında büyük sıkıntılara yol açmaktadır. Bu nedenle yabancı doktor için
yabancı hemşire talebi Boston’da Beacon Caddesinde bulunan Amerikan Board
Teşkilatı papazı Barton’a yapıldı50.
Misyoner Clark’ın 4 Haziran 1907’de Boston’a gönderdiği mektuptan
anlaşıldığı üzere, Sivas’ta bulunan Amerikan Konsolosu, Trabzon’a nakil
olmuştur. Misyoner Clark Protestanlık faaliyetlerinin daha uygun sürdürülmesi
ve yürütmenin hızlı olabilmesi için yeni bir Konsolos’un Sivas’a gönderilmesini
istemektedir. Yine aynı yıl içinde hastane çalışmalarının da üst düzeyde devam
ettiğini belirtmektedir51.
Misyoner Clark 7 Ekim 1907 tarihli mektubunda hastane çalışmalarının
Sivas’ta geliştiğini bildirmektedir. Geçen üç yıla göre çalışmaların daha üst
boyutta olduğunu belirtirken Bayan Cole’ın çalışmalara yardımın olumlu etki
oluşturduğunu belirtmektedir. Cerrahi odasında sterilizasyonu sağlamak için bir

48 P.A.B.C.F.M., Reel:617, No: 331
49 P.A.B.C.F.M., Reel:619, No: 793
50 P.A.B.C.F.M., Reel:619, No: 791
51 P.A.B.C.F.M., Reel:619, No: 796,797
[424]
1851- 1915 Yılları Arasında Sivas’ta Amerikan Misyoner Faaliyetlerine Bir Bakış
otoklav’ın temin edilmesinin sağlık şartları için olumlu gelişme olduğunu
belirten misyoner hemşirelerin de bu konuda titiz çalıştığını belirtmektedir52.
1907 yılında misyonerlerin kendi okullarından mezun alan iki genç bayan
Merzifon’da iki yıl deneyim kazandıktan sonra Sivas Amerikan hastanesinde
göreve başladı. Onların iyi hemşireler olduğunu belirten misyoner Clark bu
gelişmenin çok olumlu olduğunu vurguladı53.
Misyoner Clark 1907 yılında hastanenin çoğu müşterisinin Ermeni
olduğunu Türk’lerin sınırlı sayıda başvurduğunu ama ilerleyen yıllarda
Hastaneye başvuran Türk sayısının artmasını umduklarını belirtmektedir54.
1907 yılında hastanede yeni bir mutfak ihtiyacı doğdu, ekonomik sıkıntı
olması nedeniyle Misyoner Clark zorlukla bu yeniliği yapabildiklerini
bildirmiştir. Hastalardan alınan ücretin bazı yeniliklerin yapılmasına yeterli
olmadığını belirtmiştir55. Maddi sıkıntının olmasının hastanenin gelişmesinde
büyük problem olduğunu öne süren misyoner Amerika’dan hastanenin
gelişmesi için maddi destek beklemektedir56.
10 Aralık 1907’de Sivas misyoneri Bayan Cole’ın Sivas’ta yapmış
olduğu misyonerlik çalışmalarının çok yerinde olduğunu övgüyle bahsederken
onun kalıcı olarak Sivas’ta bulunmadığını belirtip düzenli ve sürekli olarak
Sivas’ta kalacak bir bayan misyoner talep etmektedir57.
Aralık 1908’de Bayan Cole hastalanmış ve Zatürree olmuştur. Misyoner
Clark bu durumu hemen Boston’a bildirmiştir58. Bu durum Amerikan Board
Teşkilatı’nın çalışanlarının sağlık durumuyla yakından ilgilendiklerini
göstermektedir.
Misyoner Clark’ın 8 Temmuz 1909’da yazmış olduğu mektuptan
anlaşıldığı üzere Sivas’ta hala Amerikan konsolosu gönderilememiştir. Bay
Clark Sivas’ta bulunan Amerikan vatandaşlarının işlerinin daha hızlı
yürütülebilmesi için konsolos isteğini yinelemektedir59.
1909 yılında da Sivas dış istasyonlarında misyonerlerin faaliyetleri
sürmektedir. Gürün, Daren’de ve diğer dış istasyonları Misyoner Bay Partridge

52 P.A.B.C.F.M., Reel:619, No:800
53 P.A.B.C.F.M., Reel:619, No: 800
54 P.A.B.C.F.M., Reel:619, No: 801
55 P.A.B.C.F.M., Reel: 619, No: 801
56 P.A.B.C.F.M., Reel:619, No: 802
57 P.A.B.C.F.M., Reel:619, No: 806
58 P.A.B.C.F.M., Reel:619, No: 808
59 P.A.B.C.F.M., Reel:619, No: 810
[425]
Özgür Yıldız
16 eylül- 6 ekim 1909 tarihleri arasında 20 gün boyunca gezmiş ve 200 mil yol
gitmiştir. Yaptığı gözlemler sonunda etkilendiği en önemli husus kadınları dini
faaliyetlere katılması ve uyum içinde vaaz işlerinin sürmesi olmuştur. Bunun
yanında çalışmaların büyük oranda Ermeniler üzerine olduğunu vurgulamıştır60.
3 Aralık 1909 yılında Sivas’ta Amerikan Board Teşkilatı’nın en önemli
faaliyeti olarak medikal çalışmaları görülmektedir. Doktor ve hemşire ihtiyacı
devam etmektedir. Dr. Kerakeen Sewney geçici olarak hastaneye destek
vermektedir. Misyoner Clark’a göre bir Amerikan tıp okulundan mezun alan
Bay Sewney bölgenin en iyi doktorlarından biridir61. 1909 yılında Dr.
Sewney’in maaşı Sivas istasyonunda bulunan Protestan üyelerin katkısıyla
ödenebilmektedir. Misyonere göre hastane yalnızca bir Hıristiyan hastanesi
değil bunun yanında iyi bir hastanedir62.
1910 yılında Sivas’ta çıkan tifüs salgını nedeniyle Hastane çalışmaları bu
hastalık üzerine yoğunlaşmıştır. Bulaşıcı olan bu hastalık hastane çalışanlarını
da olumsuz etkilemiştir. Bazı hemşireler hastalığın kurbanı olmuşlardır63.1910
yılında Sivas Amerikan Hastanesi’nin hastalarının çoğunlu Ermeni ve
Türker’den oluşmakta çok az bir kısmı da Rum’dur. 2000 kişi 1910 yılı içinde
kliniğe gelmiş hatta bazıları birden fazla gelmiştir. 5977 hasta ayakta tedavi
edilmiş, 195 hasta hastanede tedavi olmuştur. Dr . Clark mayısta ayrılınca
Ermeni Doktor Karekin Sewney o dönünceye kadar çalışmaları yürütmüştür64.
Hastanede misyonerlik faaliyetleri de yapılmaktadır. Hastalara dualar
edilmekte misyoner olan personel İncil okumaktadır. Misyoner göre Müslüman
olan hastalar gönüllü olarak İncil dinlemekte ve vaazları dört gözle
beklemektedir65.
Yine 1910 yılı raporuna bakıldığında Sivas Amerikan hastanesinde
çocukların da tedavi edildiği görülmekte tüberkülozun çocuklar arasında yaygın
olduğu bilinmektedir. Misyonere göre klinik hizmetleri başarıyla sürmektedir66.
1910 yılı Sivas İstasyonu raporu incelendiğinde Sivas’ta misyonerlik
faaliyetleri sürdüren görevliler şöyle sıralanmaktadır:67

60 P.A.B.C.F.M., Reel: 623, No: 890, 891.
61 P.A.B.C.F.M., Reel: 619, No: 814,815.
62 P.A.B.C.F.M., Reel: 616, No: 388.
63 P.A.B.C.F.M., Reel: 628, No: 552.
64 P.A.B.C.F.M., Reel: 628, No: 552.
65 P.A.B.C.F.M., Reel: 628, No: 552.
66 P.A.B.C.F.M., Reel: 628, No: 553.
67 P.A.B.C.F.M., Reel: 628, No: 554.
[426]