131 YEREL BASININ ETİK SORUNLARI Nuray YILMAZ* Öz Giderek küçülen dünyada önem PDF
Preview 131 YEREL BASININ ETİK SORUNLARI Nuray YILMAZ* Öz Giderek küçülen dünyada önem
İLETİŞİM FAKÜLTESİ DERGİSİ / Yerel Basının Etik Sorunları YEREL BASININ ETİK SORUNLARI Nuray YILMAZ* Öz Giderek küçülen dünyada önem kazanan etiğin konusu, kısaca neyin doğru ve neyin yanlış olduğunun değerlendirilmesidir. Bu bağlamda basın etiği de günümüzde sık sık tartışılan konuların başında gel‐ mektedir. Bu çalışmada yerel basının etik sorunları incelenmektedir. Yerel yönetimlerin denetlenmesi, yönetimle halk arasındaki ilişkinin sağlanması ve yerel kamuoyunun oluşturulması gibi işlevleri olan yerel basın, demokrasinin gelişmesi ve çok sesliliğin korunması açısından alternatif bir öneme sahiptir. Fakat ulusal basınla ilgili farklı bakış açılarına sahip araştırmaların aksine yerel basınla ilgili çalışma‐ lar oldukça azdır. Bugün yerel basın birçok güçlükle karşı karşıya bulunmaktadır ve bu güçlüklerin başında ne yazık ki ekonomik sıkıntılar gelmektedir. Ekonomik sıkıntılar ise aynı zamanda etik sorun‐ ları da beraberinde getirmektedir. Bu makalenin amacı; yerel basının etik sorunlarını ortaya koymaktır. Bu nedenle ilk bölümde önce etik konusuna değinilmiş ve daha sonra basın etiği konusu kısaca ele alınmıştır. Çalışmada araştırma tekniği olarak literatür taraması yöntemi kullanılmış, konuyla ilgili araştırmalar değerlendirilmiş, özellikle etik, medya etiği, basın ve yerel basın alanındaki yazılı kaynak‐ lar incelenerek derleme türünde nitel bir çalışma yapılmıştır. Sonuç olarak yerel basının ekonomik ve teknolojik sorunlarının yanı sıra etik sorunlarının da bulunduğu ve tüm bu sorunların yerel basının gereken öneme ve etkinliğe kavuşmasını engellediği saptanmıştır. Çalışmamızın son bölümünde ise yerel basının güçlenmesi için bazı öneriler getirilmiştir. Anahtar sözcükler: Etik, basın etiği, yerel basın. Abstract: Ethical Problems of Local Press The subject of ethics, which is gaining importance in the gradualy becoming smaller world, is about evaluating what is rihgt or wrong. In this context, press ethic are frequently debated issues at the present day. In this study, ethical problems of local press are examined. Local press is important for the protection of multiple voices and also is important for the development of the democracy. Because it has functions such as the supervision of local governments, the management of the relationship between the public and local goverments again and the creation of local public opinion. But there are lots of researchs which have different perspectives about national press, on the contrary, there is rather few researchs about local press. Today, local press has to face many difficulties and unfortunately at the beginning of this difficulty comes from the economic difficulties. Economic difficulties at the same time, bring with the ethical issues. The purpose of this article is to reveal ethical problems of the local press. Therefore, ethical issues are addressed in the first part and then press ethic is discussed briefly. This article is a qualitative study so literature search technique was used as the study method, research on this subject was evaluated and especially written sources about ethics, media ethics, press and local press was examined. As a result it was confirmed that; beside the * Araş.Gör., İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Halkla İlişkiler ve Tanıtım Bölümü, [email protected]. 131 İLETİŞİM FAKÜLTESİ DERGİSİ / Yerel Basının Etik Sorunları economical and technical problems, local media also has the ethical problems as well and all these problems prevent the local press to have the efficiency and the importance that it needs. In the last part of our study there are some suggestions for strengthening the local press. Key words: Ethic, press ethic, local press. ……………………………. GİRİŞ Endüstri devrimiyle birlikte modern toplum‐ leğin saygınlığının korunması ve geliştiril‐ larda insan ilişkileri ve insanlar arası iletişi‐ mesi açısından önemlidir. min boyutu da değişmiştir. Bunun bir sonu‐ cu olarak toplumsal yaşam içerisinde insan Etik ilişkileri ile ilgili olan etik değerlerin yeniden Yerel basında yaşanan etik sorunların neler üretilmesi söz konusu olmuştur. Etik değer‐ olduğuna geçmeden önce konunun daha iyi ler birçok alanda üzerinde tartışılan bir ko‐ anlaşılabilmesi açısından ‘etik’ konusunun nudur. Bu alanlardan birisi de medyadır. kavramsal açıklaması, kapsamının ortaya Medya şüphesiz demokrasinin sağlıklı ola‐ konulması ve basın etiği konusundan kısaca rak işleyebilmesi için önemli bir organdır. bahsedilmesi faydalı olacaktır. Toplumun genelini etkileyebilme gücü ne‐ deniyle medya kuruluşlarının etik ve ahlak‐ Etik, felsefenin en temel konularından biri‐ sal açıdan doğru ve tutarlı davranmaları dir. Çok basit tanımıyla, adalet ve eşitlik ile gerekmektedir. Bu çalışmanın konusu olan ilgili bir kavramdır. Küreselleşme ile birlikte yerel basın, yaygın basına göre daha zayıf etik kavramının yeniden doğduğunu söyle‐ bir kurumsal yapıya sahip olmakla birlikte mek mümkündür. Çünkü küreselleşme so‐ demokrasinin yerelden genele doğru güçle‐ nucu toplumların hem maddi hem manevi nip yaygınlaşması açısından önemlidir. Fa‐ olarak birbirleriyle etkileşimleri etik mesele‐ kat yerel basının işlevini tam olarak yerine lerin önemini artırmıştır. getirmesini engelleyen çok ciddi sorunları mevcuttur. İnal’a göre etik; insanların kurduğu bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan Kayacan’ın ifadesiyle yerel basının üç temel değerleri, normları, kuralları, doğru‐yanlış, sorunu gözükmektedir. Bunlardan birincisi ya da iyi‐kötü gibi ahlaksal açıdan araştıran ahlaki sorun, ikincisi ekonomik sorun, üçün‐ felsefe disiplinidir (İnal, 1996: 43). Fakat kimi cüsü ise makine ve teçhizat sorunudur (Ka‐ düşünürler ‘iyi’ kavramının değerlendiril‐ yacan, 1996: 412). Etik, ekonomik ve tekno‐ mesi açısından bakıldığında ahlakın sübjek‐ lojik bu sorunlar yerel basının gelişimini tif, kimileri ise objektif olduğunu savunmak‐ olumsuz yönde etkilemektedir. tadır. Tarih boyunca değişik ahlak anlayışla‐ rı gelişmiştir. ‘İyi’ kavramına farklı düşünür‐ Bu çalışmanın amacı, etik konusuna basın lerce zevk, haz, erdem, kolektif yarar vb… açısından farklı bir bakış açısı ortaya koya‐ anlamlar yüklenmiştir. İyi’nin kültürden bilmek, ayrıca yerel basının yaşadığı etik kültüre hatta insandan insana değişmesi bazı sorunlara ve bu sorunların nedenlerine dik‐ ahlak teorisyenlerini ahlakın tamamen süb‐ kati çekebilmektir. Sonuçta; gerek yerel ge‐ jektif bir alan olduğu ve rasyonel standartla‐ rekse yaygın basındaki etik tartışmalar, mes ra indirgenemeyeceği iddiasına sürüklemiş‐ tir. Onlara göre her ahlaki eylem, kendi içe‐ 132 İLETİŞİM FAKÜLTESİ DERGİSİ / Yerel Basının Etik Sorunları risinde nötrdür ve iyi‐kötü gibi nitelikler ler bütünüdür. Daha soyut kavramlara daya‐ taşımaz. Fakat ahlakın objektif olduğunu lı ve bu kavramlardan ne anlaşılması gerek‐ savunan teorisyenler ise; ahlaksal bir davra‐ tiğini tanımlamaya çalışır. Ahlak felsefesi nışın bizzat kendisinde, bizim yüklememiz‐ olarak etik, ahlaki davranışların eleştiri süre‐ den bağımsız, iyi ve kötü niteliklerinin var cini geliştirmek ve davranışlara yön vermek olduğunu savunurlar. Bu iddiaya kanıt ola‐ amacını içerir (Gökçegöz, 2007; Türkmen, rak; pratik aklın kendisinde mevcut olan 2001). Aralarındaki en belirgin fark ise; ahlak bazı kurallara uymak durumunda kalmasını yazılı olmayan kuralları içerirken etiğin belli ve bunun tüm insanlarda aynı şekilde ortaya alanlara ilişkin yazılı ve evrensel kurallarının çıkmasını gösterirler. Yani hangi kültürde, olması gerekliliğidir. hangi dünya görüşünde olursa olsun her insan ahlaklı davranmak için, akıl sahibi bir Ahlak ve etik değerlerin hem toplumsal hem varlık olarak, kendi özünde bazı kurallara bireysel dayanakları söz konusudur. Hiçbir sahiptir (Ceylan, 2004: 81). Ancak etik, yal‐ ahlak ve etik değer toplumdan ve bireyden nızca bir insan için değil bütün insanlar için bağımsız değildir. Bir toplumun kültürü, ya da bir topluluğun insanları için doğru tarihi, sosyal ve ekonomik özellikleri, din ve sayılabilecek değer yargıları olduğu savını diğer etkenleri ahlak ve etik değerleri biçim‐ ileri sürmek ve bunu temellendirmek zorun‐ lendirirler. Ayrıca bu değerleri insanlar yaşa‐ dadır (Keyman, 2002: 29). tır ve geliştirir; bu açıdan da insana bağlıdır. Dolayısıyla ahlak ve etik değerler bireylerin Etik ve ahlak (moral), çoğu zaman birbiriyle yaşantılarında çok önemli bir yer tutmakta‐ karıştırılan iki kavramdır. Fakat Latince dır ve bireyler yaşantılarının büyük bir kıs‐ ‘mores’ten türemiş ‘moral’ terimi ile, Yunan‐ mını onlara göre düzenlemektedir (Ural, ca ‘ethos’tan türemiş ‘etik’ terimi (Cengiz, 1998: 47). Fakat en çok tartışılan konuların 1998: 32) etimolojik açıdan bakıldığında ‘tö‐ başında etik ilkelerin hangi ölçütlere göre re’, ‘gelenek’, ‘alışkanlık’, vb. benzer anlam‐ geliştirileceği gelmektedir. Pehlivan’a göre; lara sahip (Takış, 1998: 7) olmakla birlikte etik ilkelerin geliştirilmesinde genellikle; aslında aralarında ayırım söz konusudur. hakkaniyet ilkesi, insan hakları, faydacılık veya bireysellik ilkeleri temel alınmaktadır Ahlak, insanın doğru ve yanlış, olumlu ve (Pehlivan, 1998: 23). olumsuz, umursamazlık ve vicdan, iyi ve kötü olarak nitelendirdiğimiz davranışlarıy‐ Etik değerlerin ‘nesnellik’ ve ‘evrensellik’ la ilgilidir. Etik ise, ahlak felsefesidir. Bir olmak üzere iki özelliği sürekli bir tartışma başka deyişle etik, doğru ve yanlış teorisi, konusudur: Nesnellik açısından bakıldığın‐ ahlak ise onun pratiğidir. Ahlaki değil etik da; etik değerler hem kişilerin öznel durum‐ ilkelerden, etik değil ahlaki davranış tarzın‐ larından hem de bireylerin uygulamaların‐ dan söz etmek daha doğrudur. Ahlak, top‐ dan ve bireylerarası uzlaşımlardan bağımsız lumsal yaşamda insan ilişkilerinin bir yan‐ olmalıdır. Evrensellik açısından ise; hiçbir sıması ve davranışlarının niteliğidir. Kültü‐ bireysel çıkar ya da toplumsal amaç gözet‐ rel değerler ve ideallerle ilgili doğruları, meksizin evrensel kurallara uymak biçimin‐ yanlışları; bunlara uygun olarak nasıl davra‐ de açıklanabilir (Cengiz, 1998: 39). Kısaca nılması gerektiğini ortaya koyar. Etik ise etik değerlerin hem herkes için geçerli olma‐ toplumsal yaşamda insan ilişkilerini biçim‐ sı hem de bireysellikten uzak olması bek‐ lendirmek için sürdürülen düşünsel etkinlik‐ lenmektedir. 133 İLETİŞİM FAKÜLTESİ DERGİSİ / Yerel Basının Etik Sorunları İnsanın olduğu her yerde etikten bahsedile‐ lamıştır. Daha sonra Endüstri Devrimi’nin bilir. Fakat bu konuda aşağıdaki gibi bir getirdiği teknolojik yenilikler sonucu gazete‐ sınıflandırma yapmak da mümkündür: lerin kazanmış olduğu toplumsal ve mesleki itibar, aynı zamanda bu araçların daha dik‐ ‐Bireysel Etik katli kullanımını da gerekli kılmıştır ve basın ‐Toplumsal Etik (Çevre Etiği, Kamusal alanında uygulanacak olan meslek ahlak Alanda Etik) ilkeleri konusu gündeme gelmeye başlamış‐ ‐Mesleki Etik (Tıp Etiği, Medya Etiği, Siyaset tır (Özgen, 1998: 47). Yani; bu alanda yaşa‐ Etiği, Hukuk Etiği, Kitle İletişiminde Etik, nan gelişmeler etik kural ve kurullara duyu‐ Bilimsel Etik, Sanat Etiği, Sporda Etik, Eği‐ lan ihtiyacı ön plana çıkarmıştır. Basın etiğin timde Etik) kapsamında temel olarak basının özgürlüğü, sorumlulukları, görev ve işlevleri yer almak‐ Bireysel etik daha çok kişilerin vicdanıyla tadır. ilişkilidir. Toplumsal etik, insanların toplum içinde yaşamaları sonucu oluşturdukları Basın Özgürlüğü: Basın özgürlüğü, kültür, değer ve normlara ilişkindir. Toplum anayasal bir hak olmanın ötesinde demokra‐ bireylerinin toplum içinde ne şekilde dav‐ sinin sağlıklı gelişimi ve devamı için gerek‐ ranmaları gerektiğine yöneliktir. lidir. Bu özgürlüğün amacı; doğru ve gerçek bilgileri kamuoyuna ulaştırmaktır fakat ba‐ Mesleki etik ise, belli bir meslek grubunun sının sahip olduğu bu özgürlük tartışmasız kendi meslekleri için oluşturduğu ve koru‐ sınırsız değildir. Kişisel onur ve saygınlığa duğu, meslek üyelerini belli bir şekilde dav‐ zarar verilmemesi, eleştiri yapılırken objektif ranmaya zorlayan, kişisel eğilimleri sınırla‐ sınırların aşılmaması gerekmektedir. yan, yetersiz ve ilkesiz üyeleri meslekten dışlayan, meslek içi rekabeti düzenleyen ve Basının Sorumlulukları: Basının önce‐ hizmet ideallerini korumayı hedefleyen mes‐ likle haberlerini yansıttığı topluma karşı ve leki ilkeler bütünü şeklinde tanımlanabi‐ kamu organlarına karşı yasalarla belirlenmiş lir(Becerikli, 2000: 25). Burada önemli olan sorumlulukları vardır. Basının topluma ve tüm dünyada geçerli (evrensel) değerlerin ve kamuya karşı sorumluluğu tüm sorumluluk‐ normların belirlenmesi ve içeriklerinin genel larından önce gelmektedir. Ayrıca; halkı kabul görecek bir şekilde tanımlanmasıdır. aydınlatmak, dürüst ve doğru habercilik Meslek etik kurallarının en çok tartışıldığı yapmak, objektif olmak, haber kaynaklarına alanlardan biri basın etiğidir. Basın etiği, bir karşı duyarlı olmak, devleti ve içinde bulun‐ toplumdaki bireylerin aynı sosyal ve kültü‐ duğu toplumu korumak, desteklemek anarşi rel çevre içerisinde birbirlerinden etkileşim‐ ve kaosa yol açmamak gibi sorumlulukları leri sonucunda oluşan toplumsal ahlak ku‐ bulunmaktadır(Bülbül, 2001: 37). rallarına paralel olarak gelişmektedir. Basının Görevleri Ve İşlevleri: Bir basın Basın Etiği organının öncelikli görevi kuşkusuz kamuo‐ Gazete ve dergi olarak süreli yayımlanan yu oluşturma ve kamuoyunu yansıtmaktır. basılı yayınların bütünü, ‘basın’ olarak ad‐ Bunun dışında; haber vermek, bilgilendir‐ landırılmaktadır (Yüksel; Gürcan, 2001: 5). mek, eğitmek, denetlemek, eleştirmek, eğ‐ Bu alanda etikle ilgili tartışmalar ilk olarak lendirmek, dinlendirmek, yönetimle yöneti‐ basın özgürlüğü çerçevesinde 17.yy’da baş‐ lenler arasında köprü işlevi görmek, ilan ve 134 İLETİŞİM FAKÜLTESİ DERGİSİ / Yerel Basının Etik Sorunları reklâmlarıyla ekonomik yaşama yardımcı li sebeplerden dolayı bir süre sonra etkisiz olmak, uluslararası iletişimi sağlamak vb. ve işlevsiz bir hale gelmesiyle birlikte başarı‐ basının görevleri arasında yer almaktadır sızlıkla sonuçlanmıştır. Bu konudaki boşlu‐ (Bülbül, 2001: 39). ğu doldurmak amacıyla 6 Şubat 1988 tari‐ hinde Basın Konseyi kurulmuştur. Basın Daha önce de belirtildiği gibi basın etiğine Ahlak Yasası adı altında saptanmış olan basın ilişkin tartışmalar yukarıda sayılan bu ana ahlakı kuralları, Basın Konseyi’nin kurulma‐ başlıklar çevresinde oluşmaktadır. Rıdvan sıyla, Basın Meslek İlkeleri olarak adlandırıl‐ Bülbül’e göre basın etiği, aynı zamanda öz‐ mıştır. Fakat Basın Konseyi de yaptırım gü‐ gürlüğünü korumak ve sürdürmek için var cünü yasalardan almadığı için etkinlik açı‐ olması gereken mesleksel bir yaklaşım‐ sından Basın Şeref Divanına yakın bir olu‐ dır(Bülbül, 2001: 36). Basın etiğinin temel şum olarak değerlendirilebilir (Özgen, 2002: ilgi alanı kısaca basın çalışanlarının meslek‐ 199). Meslek örgütlerinin güçsüz hatta nere‐ lerini yaparken uymaları gereken kurallar‐ deyse etkisiz olmaları yaygın basında oldu‐ dır. Fakat genel olarak mesleksel etik kural‐ ğu kadar yerel basında da etik sorunları lar, yasalar tarafından bağlayıcı olmayan beraberinde getirmektedir ve bu, mesleki sadece mesleki uygulamalarla ilgili yüküm‐ örgütlerin güçsüz olduğu ülkelerde etik lülük ve kuralları içeren bir özelliğe sahiptir. sorunların çözümü daha da güç olmaktadır Kısaca etik kurallar zorlayıcı değildir, sadece (Gönenç, 2004: 230). rehberlik görevi görmektedirler. Keza basını engelleyici yasalar basın özgürlüğünün öte‐ Yerel Basın’ın Etik Sorunları sinde demokrasinin işlerliğini de tartışılabilir Bülbül; “Bir yerleşim biriminde hazırlanıp kılmaktadır. Bu nedenle, basının toplumsal basılan, dağıtımı sadece basıldığı yerde yapı‐ sorumluluklarını belirlemek amacıyla oluş‐ lan, o yerleşim biriminde olup bitenleri, turulacak kuralların mesleki anlamda engel‐ önemli olayları, her türlü etkinlikleri, genel leyici nitelikte olmaması gerekmektedir (Öz‐ bilgileri; haber, diğer yazınsal türler, fotoğraf gen, 1998: 62). ve görüntüleri ile yansıtan” basını, yerel basın olarak tanımlamaktadır (Bülbül, 2001: Basın etik kurallarının oluşturulma biçimle‐ 10). rinden biri Basın Şeref Divanları ya da Basın Konseyleri aracılıyla belirli kuralların gaze‐ Vural’a göre ise yerel basını; “sınırları dar ve teciler tarafından uygulanmasına çalışılma‐ tanımlanmış bir yöredeki bu yöre yalnızca sıdır. Böylece basının kendi kendini denet‐ bir şehir ya da birkaç komsu şehirden oluşan lemesi yani özdenetim sistemi söz konusu bir bölge olabilir‐ yöre halkını bilgilendir‐ olmakta ve devletin basına doğrudan müda‐ meye (haberdar etmeye), eğitmeye, eğlen‐ halede bulunmasının önüne geçilmiş olun‐ dirmeye ve yöre kamuoyunun serbest olu‐ maktadır. Türkiye’de, 1960 yılına kadar ba‐ şumunu sağlamaya yönelik yayıncılık faali‐ sının özdenetimi için herhangi bir kurumsal yeti içinde bulunan araçlar bütünü” olarak girişimde bulunulmamıştır. Bu gereksinimin tanımlamak mümkündür (Vural, 2007: 4). giderilmesi amacıyla 24 Temmuz 1960’ta Basın Ahlak Yasası imzalanmış ve uygula‐ Yerel basını ulusal basından ayıran en temel maları denetlemek için Basın Şeref Divanı fark, belirli bir coğrafyadaki insanlara yöne‐ kurulmuştur (Girgin, 2000: 202). Fakat maa‐ lik olması ve o mekâna ilişkin bilgi gereksi‐ lesef bu girişim, Basın Şeref Divanı’nın çeşit‐ 135 İLETİŞİM FAKÜLTESİ DERGİSİ / Yerel Basının Etik Sorunları nimini karşılayan bir iletişim aracı olmasıdır vilayet gazetelerinin yayımı ve gelişiminin (Akçakoca, 2006: 17). yolu açılmıştır. Osmanlı Devleti de vilayet gazetelerinin çıkarılmasını teşvik etmiştir. Kısaca yerel basın, yaygın basına göre daha Bunun nedeni, hem toplumda giderek artan dar bir hedef kitlesi olan, il, ilçe ve beldeler‐ ayrılıkçı eğilimleri dengelemek hem de Av‐ de günlük, haftalık ya da aylık yayınlanan rupa’da sayıları sürekli artan Arapça süreli ve çoğunlukla yayınlandığı bölgenin haber‐ yayınların etkisini bastırmaktır. Bunun ilk lerine yer veren basındır. Yerel gündemdeki örneği Hadikat al‐Ahbar gazetesidir. Suri‐ konulara öncelik veren ve yerel sorunları ön ye’deki iç karışıklıkları bastırmak için görev‐ planda tutan yerel basın, yayımlandığı yöre‐ lendirilen Fuat Paşa, 1860 yılında Beyrut’ta deki yerel kamuoyuna yönelik faaliyetler Türkçe‐Arapça olarak Hadikat al‐Ahbar gaze‐ gerçekleştirmektedir. Dolayısıyla yerel basın tesini yayımlamış ve yerel yönetimin sözcü‐ bölgesel sorunlar üzerinde etkindir ve so‐ sü haline getirmiştir, böylece Türkçe‐Arapça, runların yerinde çözümü açısından da ilk vilayet gazetesi yayımlanmıştır (Girgin, önemlidir. 2001: 85). Osmanlı döneminde devlet desteği ile başlatılan ve bugünkü yerel basının öncü‐ Öncelikle kendi yaşadıkları kentteki sorunla‐ leri sayılan vilayet gazeteleri daha sonraki rın çözülmesini arzu eden insanlar; bir sese, dönemlerde ‘Taşra Basını’, ‘Anadolu Basını’ sözcüye, gözlemciye ve takipçiye gereksinim ya da ‘Mahalli Basın’ şeklinde adlandırılmış‐ duymaktadır. Yerel basın bu gereksinimi tır. karşılayan en önemli unsurlardan birisidir (Vural, 1998: 17) ve yayımlandığı yörede, Osmanlı döneminde, özellikle İkinci Meşru‐ bireylerin sorunlarını çözmelerine yardımcı tiyet’in ilanıyla beraber, yerel gazete sayı‐ olmak, bireyler arasındaki ilişkilerin olumlu sında belirgin bir artış olmuştur. yönde gelişmesini sağlamak, yerel düzeyde‐ Koloğlu’nun aktardığına göre (Koloğlu, ki kamuoyunun oluşmasına katkıda bulun‐ 1994: 54); mak gibi işlevleri yerine getirmektedir (Gir‐ gin, 2001: 141). 1908’in başında tüm ülkede sayısı 120 olan gazete ve dergi yerine, Meşrutiyet’in ilk yedi ayında 730, yani 6 misli imtiyaz baş‐ Yerel basının Türkiye’deki tarihsel gelişimi‐ vurusu yapılmıştır. Bu miktar, İstanbul ne baktığımızda; yaygın basına benzer bir için 7 mislidir. İmtiyaz başvurularındaki gelişim çizgisi izlediği görülmektedir. Os‐ artış, ülkenin çeşitli bölgelerinde, kamuo‐ manlı döneminde yayınlanan vilayet gazete‐ yu oluşturma merkezleri yaratmıştır. İz‐ leri yerel basının ilk öncüleridir diyebiliriz. mir‐Aydın bölgesinde 110, Suriye‐Lübnan Vilayet gazetelerinin gelişmesindeki en bölgesinde 85, Selanik’te 57 başvuru bu‐ önemli adım 1864’te ‘Eyalet Sistemi’nin kal‐ lunmaktadır. dırılarak yerine ‘Vilayet Sistemi’nin getiril‐ mesi ve bu doğrultuda her vilayette kendi Yerel basının, toplumsal konularda veya ihtiyaçlarını karşılamak üzere bir basımevi‐ toplum için son derece önem taşıyan durum‐ nin kurulmasının öngörülmesidir. Temel larda bir seferberlik ilan etmek suretiyle amacı valiliklerin kırtasiye gereksinimlerini halkı harekete geçirmek açısından son dere‐ karşılamak olan bu basımevlerinde, resmi ce önemli bir özelliği bulunmaktadır (Kalen‐ yayınların yanı sıra özel kişilerin de yayın der, 1999: 59). Bu bağlamda kurtuluş savaşı yapmaları ilkesi kabul edilmiştir. Böylece sırasında halkın örgütlenmesi açısından 136 İLETİŞİM FAKÜLTESİ DERGİSİ / Yerel Basının Etik Sorunları oldukça etkin bir rol oynayan yerel gazete‐ oyunun sesini yerel yönetime duyurmakta ler; Cumhuriyet döneminde de inkılâpların ve böylece yöre halkının beklentilerinin dik‐ hayata geçirilmesinde önemli sorumluluklar kate alınmasını sağlamaktadır. Yerel basının yüklenmişlerdir. ayrıca yaygın basın gibi, eğitme ve eğlen‐ dirme görevini de yerine getirmektedir. Genel olarak görevleri ve işlevleri açısından Özellikle eğitme görevi kapsamında, yerel baktığımızda; Çukurova Gazeteciler Cemi‐ kültürlerin korunmasında ve sürdürülme‐ yetinin 1992 yılında düzenlediği Yerel Basın sinde önemli katkıları bulunmaktadır Kurultayı’nda hazırlanan Uzmanlık Komis‐ (Bekiroğlu, 2006: 55‐65). Yerel basın, işlevle‐ yonu Raporlarında yerel basının üç temel ri açısından yaygın basınla ortak özellikler görevi olduğu belirtilmektedir: göstermesinin yanı sıra ayrıca yaygın bası‐ nın satırlarına konu etmediği birçok sorunu 1. Kamu hizmetlerini sağlıklı ve doğru da gündeme taşımakla yükümlüdü (Akça‐ bir biçimde halka duyurmak için koca, 2006: 28). Tüm bu bilgilerden yerel devlet‐yurttaş işbirliği ilişkisini sağ‐ basının, toplumsal bilincin oluşmasında ve lamak ve devam ettirmek, demokrasinin tabandan tavana doğru geli‐ 2. Yerel yönetimle yurttaş ilişkilerini şiminde etkin rol oynadığı sonucuna varıla‐ düzenlemek ve yapılan hizmetleri bilmektedir. Fakat sosyal, ekonomik ve tek‐ kamu adına denetlemek, nolojik sorunlardan dolayı ülkemizde yerel 3. Ulusal iradenin doğru ve isabetli te‐ basın Avrupa’daki kadar öneme ve etkinliğe cellisi için demokrasi anlayışını yer‐ sahip değildir. leştirip kökleştirmek. Yerel basındaki sorunlara çalışmanın asıl Bu doğrultuda yerel basının tıpkı yaygın konusu olan etik çerçevesinde bakıldığında basında olduğu gibi öncelikli görevi haber ise; yaygın basınla benzer olan; haberlerde vermek ve bilgilendirmektir. Fakat bu görev doğruluk ve dürüstlük ilkesinin ihlal edil‐ doğrultusunda ağırlıklı olarak kendi yöresini mesi, kişi veya kuruluşları aşağılayan küçük dikkate almakta ve yöresinde gelişen olayla‐ düşüren ifadelerin kullanılması, araştırmaya rı/sorunları hiçbir çıkar ve taraf gözetmeden, fazla yer verilmeden tek taraflı haber yapıl‐ doğruluk ve geçerlilik ilkeleri çerçevesinde ması, zanlıların suçlu ilan edilmesi ve haber yöre halkına duyurmaktadır. İkinci olarak kaynağına ilişkin etik sorunların dışında denetleme görevini gerçekleştiren yerel ba‐ farklı etik problemlerin de yaşandığı görül‐ sın bu görevi yerine getirirken; yerel yöne‐ mektedir. Yerel basındaki etik sorunlar açı‐ timlerin uygulamaları ve bunlarla bağlantılı sından önemli olanları alt başlıklar halinde çeşitli konular hakkında yöre halkına haber aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür: ve bilgi vermekte, sorunlara çözümler üreti‐ lip üretilmediğini takip etmekte, uygulama‐ Yaygın Basının Yerel Basın Karşı Tutumu larda yanlışlıklar ya da eksiklikler varsa Yerel basının meslek etiğinde daha duyarlı bunları halka duyurmakta aynı zamanda olduğunu belirten Türkiye Gazeteciler Ce‐ bunların düzeltilmesi için çaba göstermekte, miyeti Başkanı Orhan Erinç, “yaygın med‐ yapılan icraatlarda halkın istek ve beklentile‐ yanın, yerel basın organlarına destek olması rinin dikkate alınıp alınmadığını da denet‐ bir yana, yıllardır Anadoluʹya özgü çıkardık‐ lemektedir. Üçüncü bağlamda ise yerel ba‐ ları bölge sayfalarıyla adeta köstek oldukla‐ sın; oluşumunda önemli rol oynadığı kamu‐ rını” ifade etmektedir (Erinç, 2002). Yine 137 İLETİŞİM FAKÜLTESİ DERGİSİ / Yerel Basının Etik Sorunları Nail Güreli’nin aktarımı konunun etik boyu‐ Haber Hızsızlığı tunun ortaya konması açısından önemli bir Son dönemlerde yerel basında yaşanan en örnektir (Güreli, 1997): büyük etik sorunlarda birisi de haber hırsız‐ lığıdır. Haber hırsızlığı, yerel gazetelerin Birkaç yıl önce Diyarbakırʹda bir grup mü‐ özel ve büyük çabalarla hazırlayıp yayınla‐ teşebbis bir araya geldi ve ofset baskılı ka‐ dığı bir haberin, gerek yaygın basın gerekse liteli bir yerel gazete için kolları sıvadı. diğer bir yerel basın organı tarafından izin‐ Gazete kısa zamanda halktan ilgi gördü ve siz olarak alınıp kaynak belirtmeden yayın‐ 15 bin tiraja kadar yükseldi. Bunun üzeri‐ lanmasıdır. ne bölge satışlarında sıkıntı yaşamaktan endişe eden büyük basın kuruluşları he‐ Zonguldak’a bağlı Ereğli ilçesinde haftalık men Diyarbakır bölge ekleri vermeye baş‐ ladı. Bu durum kısa süre sonra önemli bir yayınlanan yerel Objektif gazetesinin 29 çıkış yapan bu yerel gazetenin çok düşük Temmuz 2004 tarihli nüshasında yayınlanan tirajlara düşmesine sebep oldu. Düzce Yolu 2005’te, Festival Başlıyor, Erdemir İlk 10’da başlıklı haberlerde içerik olarak, Kısaca İstanbul merkezli gazeteler bölgesel Ereğli Demokrat gazetesinin haberlerinin ilaveler hazırlayarak yerel basının güçlen‐ noktası virgülüne kadar kopyalarına yer mesini engelleyici ve olumsuz bir tutum verilmiştir. Bunun üzerinde Ereğli Demokrat içerisine girmektedir. Oysa güçlü bir yerel Gazetesi Basın Konseyine Başvurarak şikâyet‐ basın çok sesliliğin güvencesidir fakat yay‐ lerini belirtmişlerdir. Yayınları inceleyen gın basının bu tavrı tekelleşmeye yol açarak Basın Konseyi Yüksek Kurulu (BKYK), şikâ‐ çok sesliliği büyük ölçüde sınırlamaktadır. yet konusu haberlerde, şikâyetçi Ereğli De‐ mokrat gazetesinin özel çabalarla elde ettiği Yerel Muhabirlerin Yaygın Basında Haber haberlerin, Ereğli Objektif gazetesi tarafından Kaynağı Olarak Kullanılması kendi ürünüymüş gibi yayınlandığının araş‐ Yerel basında çalışan pek çok gazeteci aynı tırmalar sonunda kesin olarak anlaşıldığı zamanda yaygın basının da muhabirliğini gerekçesiyle Basın Meslek İlkeleri’nin “Bir yapmaktadır. Tabii ki bunda ekonomik kay‐ basın organının dağıtım süreci tamamlan‐ gılar söz konusudur fakat yerel gazeteciler madan o basın organının özel çabalarla ger‐ kendi kısıtlı imkânlarıyla topladıkları önemli çekleştirdiği ürün, bir başka basın organı yerel haberleri, yaygın basına vermekte ve tarafından kendi ürünüymüş gibi kamuoyu‐ bu haberler İstanbul merkezli gazetelerin na sunulamaz. Ajanslardan alınan özel ürün‐ bölge eklerinde yayımlanmaktadır. Burada lerin kaynağının belirtilmesine özen gösteri‐ iki açıdan etik sorun ortaya çıkmaktadır. lir” içerikli 8. maddesinin ihlal edildiği so‐ Öncelikle her ne kadar temel neden ekono‐ nucuna vararak, Ereğli Objektif gazetesinin mik olsa da etik açısından bakıldığında ha‐ ‘kınanmasına’ oybirliğiyle karar vermiştir ber, para ile alınıp satılan bir meta haline (Basın Konseyi, Eylül 2004). dönüşmektedir(İrvan, tarihsiz). İkincisi etik sorun ise; yerel basının önemi ve etkinliği Basın etiği açısından başka gazetelerden asgari düzeye inmektedir. Bu durumda da yapılan alıntılarda muhabirler bu haberleri yerel basının güçlenmek için göstermiş ol‐ kendilerine mal etmekten kaçınmalı ve kay‐ duğu çabalarda sonuca ulaşamamaktadır. nak açıkça belirtilmelidir. 138 İLETİŞİM FAKÜLTESİ DERGİSİ / Yerel Basının Etik Sorunları Devletin Tahsis Ettiği Resmi İlan Parasın‐ gider hesabına işlenmesi (Girgin, 2001: 177) dan Pay Alma Çabası gelmektedir. Yerel gazetelerin kadrolarında Genel olarak yerel basının en önemli finans çalışıyormuş gibi gösterilen bu insanlar hem kaynağı resmi ilan ve reklam gelirleridir. gazeteci kimliğine büyük zarar vermekte Resmi ilan ve reklamların eşit şekilde taksim hem de sarı basın kartının sağladığı olanak‐ edilmesinden kamu tüzel kişiliğine sahip lardan yararlanarak haksız çıkar elde etmek‐ bağımsız ve tarafsız bir kuruluş olan basın tedirler. ilan kurumu sorumludur. Basın ilan kuru‐ munun ise İstanbul’daki Genel Müdürlük Yerel Basının Tehdit Ve Şantaj Unsuru hariç; Ankara, İstanbul, İzmir, Adana, Bursa, Olarak Kullanılması Konya, Gaziantep, Kayseri, Antalya, Trab‐ Tek bir bölgede, il ya da beldede yayın ya‐ zon, Eskişehir ve Kocaeli olmak üzere sadece pan yerel gazetelerin çalıştıkları alan yaygın 12 ilde şubesi bulunmaktadır. Bu şubelerin basına göre daha küçük olduğundan muha‐ dışındaki illerde ilanların dağıtımı o yerin tap oldukları sosyal ve ekonomik çevrelerle valiliklerine aittir(Basın İlan Kurumu, 2009). daha yakın ilişkiler yaşanmaktadır. Basının kitleler üzerindeki etkisi düşünüldüğünde, Anadolu’da bazı matbaa sahipleri gazeteyi, bu ilişkilerde basının etik değerleri göz ardı matbaalarının yanında koruyucu bir şemsiye etmeden görevini ifa etmesi büyük önem olarak görmekte ve bu yolla resmi ilan pas‐ taşımaktadır. tasından pay alma çabası içine girmektedir (Turan, 1996: 44). Bu da gerçek anlamda Basın Meslek İlkelerinin 3.maddesi kamusal gazetecilik yapan yerel basına karşı etik bir bir görev olan gazeteciliğin ahlaka aykırı sorundur. Dolayısıyla sadece resmi ilan al‐ özel amaç ve çıkarlara alet edilemeyeceğin‐ mak için çıkartılan bu gazeteler ciddi şekilde den bahsetmektedir. Fakat yaygın basında denetlenip elenmelidir (Avrasya Gazete olduğu kadar yerel basında da bu tarz etik Radyo ve Televizyon Yayıncıları Birliği, sorunların yaşandığı bilinmektedir. tarihsiz). Örneğin; Basın Konseyi 2004 yılında, reklam İkinci etik sorun ise; yukarıda belirtilen 12 il adı altında para talebini geri çevirmesi üze‐ dışında resmi ilanın tahsisinin valiliklere rine Polatlı Ziraat Odası Başkanı Muzaffer verilmiş olması ve bunun sonucunda yerel Türkoğlu’na karşı aleyhte yayın başlatan gazetelerin varlıklarını koruyabilmek için o Polatlı Yeni Sakarya yerel gazetesi ve gaze‐ bölgenin önde gelenleri ile iyi geçinmek tenin genel yayın yönetmeni hakkında “Kı‐ zorunda kalmalarından kaynaklanmaktadır. nama” kararı almıştır (Basın Konseyi, Nisan Bu da objektif olmak ve tarafsız yayın yap‐ 2004). mak anlayışına gölge düşürmektedir. Naylon Kadrolar Yerel Basının Reklâm Aracı Olarak Kulla‐ Yerel basındaki en önemli etik problemlerin nılması başında fiilen gazetecilik yapmayan insanla‐ Yerel basın, esnaf ve sanatkârların iş alanın‐ rın gazetenin kadrosunda gösterilerek sarı da tanınma ve rakiplerine karşı savunmada basın kartı almalarının sağlanması ya da önemli bir araç olma özelliği taşımaktadır. gazetede yazı yazmış gibi gösterilerek telif Bu yerel sermaye sahiplerinin, kendi reklâm‐ ücreti ödendiğinin beyan edilmesi ve bunun larını yapmak amacıyla gazete çıkartmaları‐ 139 İLETİŞİM FAKÜLTESİ DERGİSİ / Yerel Basının Etik Sorunları na Anadolu’da sık sık rastlanmaktadır. Alım Aslında yaşamın tüm alanlarında ve bütün ve satımı çoğunlukla dar alanda icra edildi‐ meslek dallarında etik kuralların belirlenme‐ ğinden, yerel gazetelerde yayımlanan rek‐ si, bunlara ilişkin kurulların bulunması ve lâmlar da dar alan kitle bakımından önem işlevsel olması gerekmektedir. Kurulların taşımaktadır (Çağlayan, 1997: 102). Gazeteci‐ etik kuralları sorgulama, düzeltme, değiş‐ lik alanında profesyonel olmayan bu insan‐ tirme gücü olmalıdır. Fakat etik kurallar bir lar yerel basının saygınlığına hem mesleki dayatma şeklinde de olmamalıdır. Daha hem etik anlamda gölge düşürmektedirler. ziyade insanları böyle bir sorumluluğun bilincine vardırmak önemlidir. Yerel Basının Siyaset Ve Propaganda Aracı Olarak Kullanılması Hem yaygın hem yerel basındaki etik sorun‐ Yerel gazeteler yayınlandıkları bölgenin ların önüne geçilebilmesi için en önemli nok‐ siyasi arenasında önemli yer tutmaktadırlar. ta meslek içi eğitim konusudur. Mesleki etik Yerel gazetelerin siyaset aracı olarak kulla‐ bilincinin oluşturulabilmesi ve yaygınlaşma‐ nılmasına en çok seçim dönemlerinde rast‐ sı için, ilgili meslek kuruluşlarının eğitilerek lanmaktadır. Bu dönemlerde Anadolu’da bu konudaki ilgi, bilgi ve bilinç düzeylerinin yayınlanmakta olan gazetelerin sayısında geliştirilmesi gerekmektedir. artış gözlemlenebilmektedir. Tabii ki siyasi kişiliklerin kendilerini halka tanıtmak için Yerel medyanın güçlenmesi yoluyla, Türki‐ basını kullanmaları tarih boyunca olagelen ye’deki medya ortamının demokratikleşme‐ bir durumdur fakat buradaki etik sorun bir sini hedefleyen BİA (Bağımsız İletişim iletişim, eğitim ve kültür aracı olması gere‐ Ağı)’nın, sürdürmüş olduğu eğitim çalışma‐ kirken yerel basının, özellikle seçim dönem‐ ları bu anlamda oldukça önemlidir. 2000‐ lerinde bulundukları kentlerdeki siyasi kişi‐ 2006 yılları arasında Türkiye’nin farklı ille‐ liklerin propaganda aracına dönüşmesinden rinde toplam 34 eğitim çalışması yapılmıştır. kaynaklanmaktadır. Bu gazetelerin asıl ama‐ BİA eğitim çalışmalarının öncelikli amacı cı yerel kamuoyunu bilgilendirmek değil, ‘politik ve etik olarak doğru ve sorumlu’ bir mensubu oldukları partiye lehinde kamuoyu medya/gazetecilik/habercilik anlayışının oluşturmaktır. yerleştirilmesi olarak belirlenmiştir. Kısaca etik anlayışın yerleşmesi için basın çalışanla‐ TARTIŞMA VE SONUÇ rının sorumluluk bilinci taşımalarının önemi Yaygın basına göre topluma daha yakın bir vurgulanmaktadır. konumda bulunan, bölgenin sorunlarını sürekli gündemde tutan, önemli konularda Eğitim konusunda, Türkiye Gazeteciler Ce‐ yerel kamuoyunun oluşturulması, halkın miyeti (TGC)’nin Konrad Adenauer Vakfı ile demokratik sisteme katılımının sağlanması birlikte 1997 yılında başlattığı ve yine Türki‐ ve halk adına yerel yönetimlerin denetlen‐ ye’nin çeşitli illerinde yapılan yerel basına mesinde rol oynayan yerel basının, bu işlev‐ yönelik meslek içi eğitim seminerlerine de lerini tam olarak yerine getirebilmesi için değinmek gerekir. Bu seminerler adından da öncelikle yaşana gelen etik sorunların öne‐ anlaşılacağı gibi basının önemli bir sorunu minin farkına varılması ve bunların çözüm olan yetişmiş eleman ihtiyacını karşılamayı yollarının aranması gerekmektedir. amaçlayan, yerel basın çalışanlarını gelişme‐ lerden, meslek içi değişimlerden haberdar 140
Description:The list of books you might like
