1 tc marmara üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü radyo televizyon sinema anabilim dalı radyo ...

163 Pages·2012·1.25 MB·Turkish

T.C.
MARMARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
RADYO TELEVİZYON SİNEMA ANABİLİM DALI
RADYO TELEVİZYON BİLİM DALI

OLMAYANA ERGİ YÖNTEMİYLE BİR FORMATI SORGULAMAK:
BELGESEL VAR MIDIR?

DOKTORA TEZİ

İbrahim Ethem Abdülkadir Hayrettin ÖZGÜVEN

Danışman: Prof. Dr. Nurçay Türkoğlu

İstanbul, Aralık 2011

1
T.C.
MARMARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
RADYO TELEVİZYON SİNEMA ANABİLİM DALI
RADYO TELEVİZYON BİLİM DALI

OLMAYANA ERGİ YÖNTEMİYLE BİR FORMATI SORGULAMAK:
BELGESEL VAR MIDIR?

DOKTORA TEZİ

ETHEM ÖZGÜVEN

İstanbul, Aralık 2011

2
ÖZET
Bu tez çalışmasında belgesel janrası (türü) araştırılmaktadır. Çalışma belgesel
kavramını tanımından başlayarak analiz etmek amacındadır. Çalışmanın (tezin) bir diğer
bölümü hakikat ve gerçek kavramlarını tartışır ve belgeselin bu kavramlarla nasıl bir ilişkide
olduğunu inceler. Belgeselin temel hatlarını oluşturduğu savunulan bir tür omurga olarak
kabul gören ‘gerçeklik’, ‘tarafsızlık’, ‘estetik’ kavramlarının her iki janra
(kurmaca/belgesel) ile olan ilişkisi ve dolayısıyla hakikat ve gerçekle ilişkisi bu ilk bölümde
incelenmektedir. Çok kısa ve kabul gören tanımıyla kurmaca gerçek olmayan, bir yazar
tarafından (senarist) yazılmış ve oyuncular tarafından oynanan bir öykünün filme
çekilmesidir. Belgesel de gerçekten yola çıkan bir filmdir ve genellikle gerçek mekânlarda,
gerçek kişilerle gelişir.
Tarih boyunca janranın nasıl doğup, geliştiğini ortaya çıkarmaya yönelik ikinci
bölümde Osmanlı’dan başlayarak Cumhuriyet süreci incelenmektedir. Çalışmada uzun
süren tek kanallı süreci (TRT) takiben devam eden (sansürcü) çok kanallı bir yaklaşımın
günümüze değin uzanan serüveni irdelenmektedir. Diğer yandan özellikle Almanya başta
olmak üzere Rusya’da belgeselin nasıl kullanıldığı incelenmiş, hem Nazi ve hem de
sosyalist bloğun kendi siyasi duruşları itibariyle de belgeselin nasıl bir siyasal yapı ve amaç
içinde kullanıldığı gösterilmeye çalışılmıştır.
Çalışmanın bir diğer bölümünde belgesel janrasının fonlarla, uluslararası
festivallerle ve belgesel için önemli bir tüketim alanı olarak görülebilecek olan televizyon
kanallarıyla olan ilişkisi incelenmiştir. Bu bölümde özellikle dünya belgesel üretimini
şekillendiren National Geographic, Discovery ve Animal Planet gibi büyük dağıtım ağlarına
sahip çok uluslu kanallar ve önemli uluslararası fonlar ele alınmıştır. Prodüksiyon koşulları
ve özellikle de fonların aktarımını belirleyen koşulların nesnelliğinin sorgulanması,
televizyon kanalları ve belgesel kanalı olduğu savunulan kanallar ve bu kanalların seçim
kriterlerinin sorgulanması, festivaller ama özellikle önemli uluslararası belgesel
I
festivallerinde temsil sorunu ve adaletle ilgili sık yapılmayan analizlerin farklı bir
yaklaşımla yapılması bu bölümde yer alan konulardır.

Anahtar Kelimeler
Kültürel Bellek; Fon, Televizyon, Festival, Belgesel, Kurmaca, Reklam, Gerçek, Hakikat
II
ABSTRACT

In this thesis the genre documentary will be studied. The aim of this study will be
analysis starting with the definition of documentary. Another part of the study will discuss
the concepts of truth and reality and will examine which of those concepts are closer related
to documentary. The generally accepted concepts of “truth”, “neutrality”, “aesthetic” which
constitute the backbone of documentary will be studied in both fiction and documentary
film and thus in relation with truth and reality in the first chapter.
Extracting how the genre arose and developed through history the second chapter
will explore the adventure of the censorship approach starting in the Otoman times,
followed by the Republican period til this day. On the other hand it will show how
documentary was used in Germany and Russia, how both the Nazis and the socialist block
incorporated documentary in the political change

In the other part the relationships between the genre of documentary and the funds,
international festivals and the important “consumption” field TV channels will be explored.
Especially the global documentary production shaping multinational channels like National
Geographic, Discovery, Animal Planed with big distribution networks and important
international funds are discussed. Production conditions and especially questioning of the
objective conditions of the funds distribution, questioning the selection criterias of TV
channels and channels claiming to be documentary channels, analysing and adding a new
perspective of the representation problematic and fairness of important international
documentary festivals will be broadly treated in that chapter.

Keywords
Documentary, Fiction, Advertising, Reality, Truth, Cultural Memory, Funds, Television,
Festival
III
TEŞEKKÜR
Nurçay Türkoğlu, Petra Holzer, Tül Akbal, Nazmi Ulutak, İlknur Ulutak, Özlem Karasu,
Selçuk Erzurumlu, Seray Genç, Dursun Gökdağ ve Bayram Ceyhan bu çalışmanın bu hale
gelmesinde, tamamlanmasında çok değerli katkı sağladılar.

Teşekkür ederim

İstanbul, Aralık 2011 Ethem ÖZGÜVEN

IV
İÇİNDEKİLER
ÖZET
ABSTRACT
TEŞEKKÜR
İÇİNDEKİLER
TABLOLAR LİSTESİ
GRAFİKLAR LİSTESİ
KISALTMALAR
BÖLÜM 1
GİRİŞ
1.1.Çalışmanın Önemi
1.2. Amaç ve Kapsam
BÖLÜM 2
SİNEMA VE BELGESELİN TARİHİ VE TANIMI
2.1. Sinema Tarihine Bir Bakış
2.2. Belgesel Tarihine Bir Bakış
2.3. Belgesel Nedir?
2.3.1. Belgesel ve Gerçeklik İlişkisi
2.3.2. Belgesel ve Estetiği İlişkisi
2.4. Belgesel Türleri
2.5. Belgesel ve Sanat, Hakikat İlişkisi
2.6. Türk Belgesel Tarihi

V
BÖLÜM 3
BELGESEL TARİHİ (II. Dünya Savaşı Sürecinde Belgesel Üretimi)
3.1. Dünya Belgesel Tarihi
3.1.1. Rusya’da Belgesel
3.1.2. Almanya’da Belgesel
3.1.2.1. Nazi Almanya’sı ve Belgesel (1933)
3.1.2.2. Dünya Savaşı Sırasında Almanya, İtalya ve SSCB’de
Belgesel
BÖLÜM 4
BELGESEL VE FESTİVALLER
4.1. Televizyon
4.2. Festivaller ve Belgeseller
4.2. Kültürel Bellek
4.3. Fon
4.4. Yeni Belgesel Formatı: Reklam
SONUÇ
KAYNAKLAR

VI
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo: 4.1 2001 yılı Prag “One World Human Rights International Film Festivali”nde finale
kalan belgesellerin birinci ve üçüncü dünya ülkelerine göre listesi
Tablo 4.2: Prag “One World Human Rights International Film Festivali”nde finale kalan
birinci Dünya ülkeleri ve işledikleri belgesel konularının içerikleri
Tablo 4.3: “Oslo Human Rights-Human Wrongs Film Festival 2010” belgesel festivalinin
içerik, yapım yeri, konu ve tür olarak dağılımları
Tablo 4.4: Üretim yerlerine göre belgesellerin birinci ve üçüncü dünya ülkelerine göre
dağılım tablosu
Tablo 4.5: “Glasgow International Human Rights Documentary Film Festival 2009”daki
üretilen filmler ve üretildikleri yerler
Tablo 4.6: “Glasgow International Human Rights Documentary Film Festivali”nde finale
kalan filmler ve birinci ve üçüncü dünya ülkelerine göre dağılımı
Tablo 4.7: 2009 yılında gerçekleşen “Watch Docs 9th International Film Festival”i ve
katılan ülkeler
Tablo 4.8: “Watch Docs 9th International Film Festival”inde finale kalan belgesellerin
birinci ve üçüncü dünya ülkelerine göre dağılımları

VII
GRAFİKLER LİSTESİ
Grafik 4.1: Üretim yerlerine göre filmlerin birinci ve üçüncü dünya ülkelerine göre oransal
dağılımı
Grafik 4.2: Konularına göre üretilen filmlerin birinci ve üçüncü dünya ülkelerine göre
oransal dağılımı
Grafik 4.3: Üretim yerleri ve işledikleri konuları bakımından birinci ve üçüncü dünya
ülkelerindeki belgesellerin dört farklı kategorideki oransal dağılımı
Grafik 4.4: “Glasgow International Human Rights Documentary Film Festivali”nde finale
kalan filmler ve birinci ve üçüncü dünya ülkelerine göre oransal dağılımı
Grafik 4.5: “Glasgow International Human Rights Documentary Film Festivali”nde finale
kalan filmlerin işledikleri konuları bakımından oransal dağlımı
Grafik 4.6: Üretim yerleri ve işledikleri konuları bakımından birinci ve üçüncü dünya
ülkelerindeki filmlerin dört farklı kategorideki oransal dağılımı
Grafik 4.7: “Watch Docs 9th International Film Festival”inde finale kalan belgesellerin
birinci ve üçüncü dünya ülkelerine göre oransal dağılımları
Grafik 4.8: “Watch Docs 9th International Film Festival”nde finale kalan filmlerin
işledikleri konuları bakımından oransal dağlımı
Grafik 4.9: “Watch Docs 9th International Film Festival”nde ortaya konan filmlerin
konuları dört farklı kategorideki oransal dağılımı
VIII