1 I.GR Ş 1. EŞLER ARASI ŞDDET: TANIMI VE TÜRLER İnsana fiziksel ve ruhsal zarar veren her ...

110 Pages·2007·0.63 MB·Turkish

I.G(cid:4)R(cid:4)(cid:6)
1. E(cid:6)LER ARASI (cid:6)(cid:4)DDET: TANIMI VE TÜRLER(cid:4)
(cid:3)nsana fiziksel ve ruhsal zarar veren her eylem, (cid:20)iddet olarak de(cid:24)erlendirilmektedir
(Ünsal, 1997). Türk Dil Kurumu’nun Türkçe Sözlük (2005)’te yapt+(cid:24)+ (cid:20)iddet kelimesinin
aç+klamalar+ aras+nda bir anlam+ “bir hareketin, bir gücün derecesi, ye(cid:24)inlik, sertlik” olarak
verilirken di(cid:24)er bir anlam+ ise “kar(cid:20)+t görü(cid:20)te olanlara, inand+rma veya uzla(cid:20)t+rma yerine kaba
kuvvet kullanma” olarak verilmektedir.

Aile içi (cid:20)iddet dünyada temel bir toplumsal sa(cid:24)l+k problemi olmakla birlikte en yayg+n
fakat en az dile getirilen insan haklar+ istismar+d+r. Aile içindeki (cid:20)iddetin yönü ebeveynlerden
çocuklara, akrabalardan aile üyesine, erkek e(cid:20)ten kad+na ve yeti(cid:20)kin çocuktan ya(cid:20)l+ ebeveyne
do(cid:24)ru olabilmektedir. Bunlar+n aras+ndan aile içi (cid:20)iddetin büyük ço(cid:24)unlu(cid:24)u erkekler
taraf+ndan e(cid:20)lerine uygulanmaktad+r.

E(cid:20)ler aras+ (cid:20)iddet, kad+nlara kar(cid:20)+ giri(cid:20)ilen tüm (cid:20)iddet olaylar+n+n 1/3’üdür ve bu
kurbanlarda intihar, madde kötüye kullan+m+, kronik somatik bozukluklar için önemli bir risk
faktörüdür (McKenzie ve ark., 1998). Kad+na Yönelik 9iddeti Azaltma Deklerasyonu (The
Decleration on the Elimination of Violence Against Woman) 1993 y+l+ndaki toplant+s+nda
kad+na yönelik (cid:20)iddeti, kad+nda fiziksel, cinsel veya zihinsel hasar veya ac+yla sonuçlanan
veya sonuçlanma ihtimali olan, tehdit dahil bask+ veya özgürlü(cid:24)ünün k+s+tlanmas+ gibi
hareketleri kapsayan, toplum içinde ya da özel ya(cid:20)amda meydana gelen her türlü cinsiyet
temelli (cid:20)iddet davran+(cid:20)+ olarak tan+mlam+(cid:20)t+r(Celbi(cid:20) veark., 2006).

Amerikan T+p Birli(cid:24)i (American Medical Association)’nin aile içi (cid:20)iddet tan+m+na göre
(cid:20)iddet, kurbanla yak+n ili(cid:20)ki içinde olan veya olmu(cid:20) birisi taraf+ndan yap+lan vurma, yaralama,
cinsel sald+r+, sosyal izolasyon, yoksun b+rak+lma ve sindirilme davran+(cid:20)lar+n+ kapsayan
zorlay+c+ davran+(cid:20) dizisini içermektedir (Elliott ve ark., 2002).

E(cid:20)ler aras+ (cid:20)iddet, i(cid:20)evuruk tan+mlaman+n yap+lmas+ güç bir kavram olmakla birlikte
dünya çap+nda; kültürün, co(cid:24)rafyan+n, dinin, sosyal ve ekonomik s+n+rlar+n ötesinde bir
problemdir. Dünya Sa(cid:24)l+k Örgütü’nün 2002’de düzenledi(cid:24)i toplant+da e(cid:20)ler aras+ (cid:20)iddet; tüm
sosyal, ekonomik ve kültürel gruplarda ortaya ç+kan; bir e(cid:20)in di(cid:24)erine fiziksel, cinsel veya
psikolojik olarak zarar vermesi olarak tan+mlanm+(cid:20)t+r (Baig ark., 2006). E(cid:20)ler aras+ (cid:20)iddet, aile
1
içinde görülen di(cid:24)er (cid:20)iddet türlerinden ayr+ incelendi(cid:24)i gibi e(cid:20)ler aras+ (cid:20)iddeti de incelerken
ayr+mlar yapmak gerekir. E(cid:20)ler aras+ (cid:20)iddet, (cid:20)iddetin türü, failin dürtüleri, her iki e(cid:20)in sosyal
konumlar+ ve (cid:20)iddetin ortaya ç+kt+(cid:24)+ kültürel ba(cid:24)lamlar aras+nda ayr+mlar yapmad+kça
anla(cid:20)+lamaz.

1.1. Fiziksel (cid:6)iddet
Fiziksel (cid:20)iddet, e(cid:20)ler aras+ (cid:20)iddet türleri aras+nda sa(cid:24)l+k kurumlar+na en çok yans+yan
(cid:20)iddet türüdür. Vurma, tokat atma, bo(cid:24)az+n+ s+kma, dövme, ac+ verici veya alçalt+c+ (cid:20)ekilde
cinsel ili(cid:20)kiye zorlama fiziksel (cid:20)iddet olarak s+n+fland+r+lmaktad+r (Kenney, 2006). Fiziksel
(cid:20)iddet kaba kuvvetin bir korkutma, sindirme ve yapt+r+m arac+ olarak kullan+lmas+d+r
(Di(cid:20)çigil, 2003). Bu korkutma, e(cid:20) (cid:20)iddetinin ma(cid:24)durunu yaralanma sebeplerini sa(cid:24)l+k
personelinden saklamaya itmektedir (Webster ve Holt, 2004). E(cid:20)ler aras+ tüm (cid:20)iddet türlerinin
sonuçlar+ bini(cid:20)iklik gösterebilmektedir, örne(cid:24)in (cid:20)iddet ve bask+ sonucu intihar, (cid:20)iddetin hem
psikolojik hem de fiziksel bir sonucudur. Cinsel (cid:20)iddette daha belirgin olmakla birlikte e(cid:20)
taraf+ndan fiziksel (cid:20)iddetin ma(cid:24)duru olan birey, (cid:20)iddete u(cid:24)rad+(cid:24)+ için suçluluk duygusu
ya(cid:20)amakta, kendini a(cid:20)a(cid:24)+lanm+(cid:20) hissetmekte ve bu durumu saklama e(cid:24)ilimi göstermektedir.
9iddet s+n+flamas+ bu nedenle sonuçlar+ aç+s+ndan de(cid:24)il uygulan+(cid:20) (cid:20)ekli aç+s+ndan yap+l+r. Yine
de kesin s+n+rlarla ayr+m yapmak zordur çünkü fiziksel (cid:20)iddet ile cinsel (cid:20)iddet aras+nda maruz
kal+nan davran+(cid:20)lar aç+s+ndan belirgin bir bini(cid:20)iklik söz konusudur.

Her iki cinsiyetten e(cid:20) de birbirlerine yönelik fiziksel (cid:20)iddet uygulayabilmektedir
(Archer, 2000). Ço(cid:24)u zaman geli(cid:20)im dönemindeki k+r+lmalar sonucu uygunsuz dü(cid:20)ünce ve
davran+(cid:20) geli(cid:20)imi, ço(cid:24)u zaman kültürel kabuller ve sosyal ö(cid:24)renmeler, ço(cid:24)u zaman da d+(cid:20)
kaynaklar (izlenen (cid:20)iddet, alkol, uyu(cid:20)turucu gibi) di(cid:24)er (cid:20)iddet türlerinde oldu(cid:24)u gibi fiziksel
(cid:20)iddeti de ortaya ç+karan nedenler olmaktad+r. Fakat tüm ko(cid:20)ullarda da kad+nlar için sonuçlar
daha a(cid:24)+rolabilmektedir. Kad+nlar+n acil servislerde tedavi edildi(cid:24)i tüm yaralanmalar için %2-
5’i e(cid:20) taraf+ndan maruz b+rak+lan (cid:20)iddet nedeniyle gerçekle(cid:20)mektedir (Abbott, 1995). E(cid:20)ler
aras+ fiziksel (cid:20)iddet, çene ve yüz yaralanmalar+ (Kenney, 2006) ile boyun veya kar+n
bölgesinde akut t+bbi durumlara sebep oldu(cid:24)u gibi (Leidig, 1992) ba(cid:20) a(cid:24)r+lar+, kar+n a(cid:24)r+lar+,
bel a(cid:24)r+lar+ gibi (Goodman ve ark., 1993) uzun süreli sorunlara da sebep olmaktad+r. Fiziksel
(cid:20)iddet, fiziksel veya psikolojik bütünlü(cid:24)ü tehdit edebilmekte, hatta ölüm tehdidine ve ölüme
kadar varabilmektedir (Kemp ve ark., 1991).

2
1.2. Psikolojik (cid:6)iddet
Fiziksel (cid:20)iddet di(cid:24)er (cid:20)iddet türleriyle kar(cid:20)+la(cid:20)t+r+ld+(cid:24)+nda belgelenmesi en kolay olan+
ve en s+kbelgelenenidir. Tehdit, usand+rma, gözda(cid:24)+ verme gibi çe(cid:20)itli psikolojik (cid:20)iddet türleri
ise oldukça yayg+n olmalar+na ra(cid:24)men çok az çal+(cid:20)+lmakta ve bildirilmektedir (Charney ve
Russel, 1994). Küçük dü(cid:20)ürme, alay etme, ekonomik ba(cid:24)+ml+l+k, sömürü, izolasyon ya da
istismardan ba(cid:24)+ms+zla(cid:20)mas+n+ sa(cid:24)layacak (cid:20)ekilde ekonomik özgürlük kazanmas+na izin
vermeme, arkada(cid:20)lardan ve aileden izolasyon gibi tüm davran+(cid:20)lar psikolojik (cid:20)iddete dahildir
(Kenney, 2006). Bir ba(cid:20)ka psikolojik (cid:20)iddet eylemi kad+nlar+n, e(cid:20)leri taraf+ndan çal+(cid:20)mas+na
izin vermeme, arkada(cid:20)lar+yla görü(cid:20)mekten al+koyuma gibi kontrol alt+nda tutmaya yönelik
davran+(cid:20)lard+r (Coker ve ark., 2000). Türkiye Aile Ara(cid:20)t+rma Kurumu’nun (1994), Türkiye
çap+nda yakla(cid:20)+k be(cid:20) bin ki(cid:20)i ile yapt+(cid:24)+ bir taramaya göre erkeklerin kad+nlara yönelik
uygulad+klar+ (cid:20)iddetin %53’ünü psikolojik (cid:20)iddet olu(cid:20)turmaktad+r(akt.; Di(cid:20)çigil, 2003).

Kurban+ ekonomik olarak kontrol etme çabas+ da psikolojik (cid:20)iddet s+n+flamas+
içindedir. Gondolf (1988), s+(cid:24)+nma evinde ya(cid:20)ayan kad+nlar+n ya(cid:20)am düzenlemelerindeki
ekonomik ba(cid:24)+ml+l+(cid:24)+n rolüne bakm+(cid:20) ve e(cid:24)er kad+n; gelir elde etme ve çocuk bak+m+
konusundaki kaynaklar+ kendine aitse istismara u(cid:24)rad+(cid:24)+ ili(cid:20)kiyi sonland+rma ihtimalinin daha
fazla oldu(cid:24)unu bulmu(cid:20)tur. Bu da sosyoekonomik kaynaklar+n kad+n+n istismara u(cid:24)rad+(cid:24)+
ili(cid:20)kileri düzenlemesinde önemli belirleyiciler oldu(cid:24)unu göstermektedir.

1.3. Cinsel (cid:6)iddet
Di(cid:24)er (cid:20)iddet türleriyle kar(cid:20)+la(cid:20)t+r+ld+(cid:24)+nda aile mahremiyeti, kurban+n küçük
dü(cid:20)ürülmü(cid:20) hissetmesi, suçluluk duygusu gibi nedenlerle en az bildirilen (cid:20)iddet türüdür. E(cid:20)i
istenmeyen cinsel yak+nl+klara zorlamak, ters ili(cid:20)ki, cinselli(cid:24)i bir cezaland+rma yöntemi olarak
kullanmak, e(cid:20)in r+zas+ olmadan zor kullanarak cinsel ili(cid:20)ki ba(cid:20)latmak gibi davran+(cid:20)lar cinsel
(cid:20)iddet örnekleridir. Russel (1990), San Francisco’da seçkisiz atama yoluyla belirledi(cid:24)i 930
kad+ndan evli olanlar+n %14’ünün e(cid:20)i taraf+ndan r+zas+ olmadan cinsel ili(cid:20)kiye sokuldu(cid:24)unu
ortaya koymu(cid:20)tur (akt., Monson ve Langhinrichsen-Rohling, 1998). Amerika’da yap+lan bir
ba(cid:20)ka çal+(cid:20)mada, fiziksel (cid:20)iddete maruz kalan kad+nlar+n yakla(cid:20)+k yar+s+n+n e(cid:20)leri taraf+ndan
cinsel ili(cid:20)kiye zorland+klar+ saptanm+(cid:20)t+r (Campbell ve Lewandowski, 1997). Benzer
çal+(cid:20)malardan ç+kan di(cid:24)er önemli bir sonuç, evlilikte cinsel istismara maruz kalma oran+n+n
yabanc+ biri taraf+ndan cinsel (cid:20)iddete maruz kalma oran+ndan 3-4 kat daha yüksek olmas+d+r.
(Monson ve Langhinrichsen-Rohling, 1998). Kad+nlar+n cinsel (cid:20)iddete maruz kalmalar+
3
genital bölgede enfeksiyon, anemi, daire veya cinsel yolla bula(cid:20)an hastal+klara (HIV ve
hepatit gibi) da yol açmaktad+r(Fischbach ve Herbert, 1997).

Kad+n, evlili(cid:24)inde ne kadar çok cinsel (cid:20)iddete maruz kal+rsa benlik sayg+s+ o kadar
azalmakta, evlili(cid:24)ine yönelik tutumlar+ o kadar olumsuzla(cid:20)maktad+r. Kurban, daha fazla
psikosomatik tepkiler ya(cid:20)amakta ve intihar olas+l+(cid:24)+ o kadar artmaktad+r (Monson ve
Langinrichsen-Rohling, 1998). Sonuç olarak cinsel sald+r+n+n geni(cid:20) bir yelpazede fiziksel ve
psikolojik sekelleri olabilmektedir.

Zinada kad+n ve erkek aras+nda çok kesin bir ay+r+m yapan Türk Ceza Kanunu, zinaya
ba(cid:24)l+ öldürme ve müessir fiillerde ciddi indirimler öngörmektedir. Kad+nlara yönelik cinsel
suçlarda yeterli koruyuculu(cid:24)u göstermeyen Yasa, kad+n+n evli ya da bekar olmas+na göre
farkl+ cezalar öngörmekte, aile içi (cid:20)iddeti (cid:20)ikayete ba(cid:24)l+ ve en çok 30 ay hapisle
cezaland+r+labilen bir suç saymaktad+r. Buna göre Türk Ceza Kanunu'nun 530.maddesi ile
hekim, cerrah, ebe veya s+hhiye memuruna görevlerini yaparken kar(cid:20)+la(cid:20)t+klar+ cürüm
belirtilerini, gerekli müdahaleyi yapt+ktan sonra adliye ve zab+taya bildirme zorunlulu(cid:24)u
getirilmi(cid:20)tir. Aksi takdirde cezai sorumluluklar+ olu(cid:20)turmaktad+r.

2. E(cid:6)E YÖNEL(cid:4)KA(cid:4)LE (cid:4)Ç(cid:4) (cid:6)(cid:4)DDET(cid:4)NNEDENLER(cid:4)
Ailede görülen (cid:20)iddetle ilgili olarak ara(cid:20)t+rmac+lar aras+nda e(cid:20)ler aras+ (cid:20)iddetin çoklu
nedene sahip oldu(cid:24)u (Bevan ve Higgins, 2002) ve tek bir faktörün kendi ba(cid:20)+na etki
etmesinden ziyade çe(cid:20)itli risk faktörlerinin kombinasyonuyla ortaya ç+kt+(cid:24)+ konusunda bir
fikir birli(cid:24)i oldu(cid:24)u görülmektedir. 9imdiye kadar olu(cid:20)turulmu(cid:20) teoriler ataerkillik, ö(cid:24)renilmi(cid:20)
davran+(cid:20) (Kalmuss, 1984), psikopatoloji ve ki(cid:20)ilik özellikleri (Hotaling ve Sugarman, 1986;
Anderson, 1997) ba(cid:24)lam+ndaaile içi (cid:20)iddetin ortaya ç+k+(cid:20)+n+ aç+klamaya çal+(cid:20)m+(cid:20)lard+r.

Farkl+ disiplinlerdeki ara(cid:20)t+rmac+lar tekrarlayan (cid:20)ekilde aile içi (cid:20)iddetin çok daha geni(cid:20)
ranjdaki faktörlerden etkilendi(cid:24)ini bulmu(cid:20)lard+r (Rounsville, 1978; Straus, 1973). E(cid:20)ler ve
di(cid:24)er aile üyeleri, aras+ndaki (cid:20)iddet; nörolojik (Dutton, 2001), psikolojik (Hamberger ve
Hastings, 1991; Holtzworth-Munroe ve ark. 1997a), ki(cid:20)ileraras+ (Jacobson ve ark., 1994;
Leonard ve Roberts, 1998), durumsal (Eckhart ve ark., 1998) ve kültürel etkiler (Jejeebhoy ve
Cook, 1997) gibi karma(cid:20)+k bir etiyolojik süreçten kaynak ald+(cid:24)+ görülmektedir. E(cid:20)ler aras+
4
(cid:20)iddetin etiyolojisi; (cid:20)iddete tan+kl+k etmekten taklit etmeye (Dutton, 2000) veya travmaya
(Sorenson ve Golding, 1990) kadar uzun süreli bir geli(cid:20)imi oldu(cid:24)unugöstermektedir.

E(cid:20)ler aras+ (cid:20)iddet çe(cid:20)itli faktörlere atfedilmi(cid:20)tir; evlilikte erkek yetkisini savunan
sosyal yapt+r+mlar (Johnson, 1995), ikamet alan+nda kohezyonu sa(cid:24)layan veya kolayla(cid:20)t+ran
sosyal organizasyon (Miles-Dolan, 1998), e(cid:20)lerin geldi(cid:24)i ailenin modelleme etkileri
(Kalmuss, 1984), kad+n ve erkek aras+nda e(cid:24)itim ve sosyoekonomik farkl+l+klardan
kaynaklanan ili(cid:20)ki gerginlikleri (MacMillian ve Gartner, 1999), alkol ve madde kötüye
kullan+m+yla indüklenen stres (Heyman ve ark, 1995), çat+(cid:20)malar+ çözme sürecinde çiftlerin
kulland+(cid:24)+ ileti(cid:20)im stratejileri (Babcock ve ark., 1993) gibi. En son gözden geçirme
çal+(cid:20)malar+ e(cid:20)ler aras+ (cid:20)iddeti yordayan en güçlü ve tutarl+ faktörlerin ebeveyn (cid:20)iddetine tan+k
ve/veya maruz olma, dü(cid:20)ük sosyo-ekonomik düzey, s+k alkol kullan+m+, zay+f giri(cid:20)kenlik,
dü(cid:20)ük benlik sayg+s+, ili(cid:20)ki uyumunun/doyumunun zay+f olmas+, sözel sald+rganl+k ve evlilik
çat+(cid:20)mas+ oldu(cid:24)unu göstermi(cid:20)tir (Feldman ve Ridley, 1995).

Aile içi (cid:20)iddetin nedenlerini ara(cid:20)t+ran psikolojik yakla(cid:11)(cid:12)mlar, bu tez çal+(cid:20)mas+nda hem
fail hem kurban aç+s+ndan bili(cid:20)sel faktörlerin etkisini bili(cid:20)sel teorilerle, dinamik etkileri
psikodinamik teorilerle, ebeveyn özellikleri ve yeti(cid:20)tirilme etkisi ise nesne ili(cid:20)kileri kuram+ ve
ba(cid:24)lanma stili özellikleriyle aç+klanmaya çal+(cid:20)+lm+(cid:20)t+r. Sosyal psikolojik yakla(cid:11)(cid:12)mlarda aile
içinde e(cid:20)ler aras+ (cid:20)iddet, davran+(cid:20)lar+n ku(cid:20)aklar aras+ ö(cid:24)renme yoluyla geçi(cid:20)ini tart+(cid:20)an sosyal
ö(cid:24)renme teorileriyle aç+klanmaya çal+(cid:20)+lm+(cid:20)t+r. Psikopatolojik yakla(cid:11)(cid:12)mlar da e(cid:20)ler aras+
(cid:20)iddet, faillerine odakl+ ki(cid:20)ilik özellikleri ve bozukluklar+ ile sald+rganl+k kuram+ çerçevesinde
tart+(cid:20)+lm+(cid:20)t+r. Aile içi (cid:20)iddet nedenlerini aile sistemler teorisi ve feminist teorilerle aç+klayan
yakla(cid:20)+mlar da sosyo-kültürel yakla(cid:11)(cid:12)mlar ba(cid:20)l+(cid:24)+ alt+ndade(cid:24)erlendirilmi(cid:20)tir.

2.1.Psikolojik Yakla)*mlar
2.1.1.Bili)sel Teoriler
Bili(cid:20)sel yap+n+n temeli, bireyin ba(cid:20)kalar+ hakk+ndaki temel dü(cid:20)ünceleri üzerine
kuruludur (Fiske ve Taylor, 1991). Bunlar belirli bir durumda ortaya ç+kan, içsel konu(cid:20)ma
benzeri zihinsel temsillerdir (“sinirliyim”, “ke(cid:20)ke (cid:20)u kad+n art+k sussa”, “ona bir tane vurmak
istiyorum”, “beni k+(cid:20)k+rtmaya çal+(cid:20)+yor”). Zaman ve mekan içinde bu içsel konu(cid:20)malar kal+c+
hale gelebilir ve çok say+da ba(cid:24)lant+ya sahip olur. Bu ba(cid:24)lant+lar+n say+s+ artt+kça ve zaman
içinde tekrar ederse (cid:20)emalar olu(cid:20)maya ba(cid:20)lar (“durmaks+z+n d+rd+r etmesi ona vurmam için
5
beni dolduruyor”). Bu bili(cid:20)sel yap+ bireyin kendini, di(cid:24)erlerini ve sosyal rolleri (ör, e(cid:20) olmak,
evlilik gibi) alg+lamas+nda bir (cid:20)ablon gibidir. 9emalar ayn+ zamanda bireyin sosyal
etkile(cid:20)imlerini de yönlendirir (Fiske ve Taylor, 1991). Bu (cid:20)emalar da ki(cid:20)inin belli bir durumda
veya belli bir ki(cid:20)iyle kar(cid:20)+la(cid:20)t+(cid:24)+nda nas+l dü(cid:20)ünece(cid:24)ini (“bu onun hatas+”), hissedece(cid:24)ini
(“beni ç+ld+rt+yor”) ve yapaca(cid:24)+n+ (“bir ders almas+ laz+m”) belirler (Ka(cid:24)+tç+ba(cid:20)+,2004).

At(cid:12)f stilleri, evlilik çat+(cid:20)malar+n+n nedenlerini ve bu çat+(cid:20)ma için ki(cid:20)isel sorumlulu(cid:24)u
veya suçlay+c+l+(cid:24)+ belirler. 9iddetin sebebini içsel sebeplere mi (“kontrolümü kaybettim”),
d+(cid:20)sal/çevresel sebeplere mi (“kar+m beni k+(cid:20)k+rtt+”), yoksa e(cid:20) özellikle olumsuz davran+(cid:20)lar
veya dü(cid:20)manca giri(cid:20)imlere atfediyor olmas+ (cid:20)iddetin önemli belirleyicileri oluyor (“s+rf beni
sinirlendirmek için o arkada(cid:20)+yla görü(cid:20)tü”) (Dutton, 1986). Kad+nlar+n(cid:20)iddete kar(cid:20)+ tepkilerini
aç+klayan at+fsal modeli destekleyen deneysel baz+ veriler bulunmaktad+r. Örne(cid:24)in kad+nlar,
e(cid:20)leri taraf+ndan maruz kald+klar+ (cid:20)iddete ili(cid:20)kin içsel, global ve sabit faktörlere at+flarda
bulunduklar+nda, bu at+flar+n depresyon ve umutsuzluk gibi olumsuz duygusal tepkilerle
ili(cid:20)kili oldu(cid:24)ubulunmu(cid:20)tur (Clements ve Sawhney, 2000).

At+flar, yap+n+n nedensel kayna(cid:24)+ ve niyetle ilgiliyken tutum ve inançlar bireyin
yorumlama, temsil etme ve/veya gelen bilgiyi alg+lama (cid:20)ekliyle ilgili genellenmi(cid:20) bili(cid:20)lerdir.
Tutum, önceki bili(cid:20)sel, duygusal ve davran+(cid:20)sal bilgiye dayanarak uyaran+n evrimle(cid:20)mesidir
(Fiske ve Taylor, 1991). Bu evrim, duygulan+m yo(cid:24)unlu(cid:24)unave uyaran+ngücüne göre de(cid:24)i(cid:20)ir.

Davran+(cid:20)la tutum aras+ndaki ili(cid:20)ki iki yönlüdür (Bem, 1972); bazen davran+(cid:20)lar+m+zla
uyumlu tutumlar geli(cid:20)tiririz bazen de tutumlar+m+z bizi bir davran+(cid:20) seçmeye yönlendirir. E(cid:24)er
bir tutum hep ayn+ ba(cid:24)lamda kullan+l+yorsa, bu tutumun zaman içinde o ba(cid:24)lam ko(cid:20)ullar+yla
her kar(cid:20)+la(cid:20)+ld+(cid:24)+nda bilince ula(cid:20)madan kullan+lacak ve güçlenecektir (Örne(cid:24)in; ataerkil
tutumlar, (cid:20)iddetin kabul edilebilirli(cid:24)i ve cinsiyet rol stereotipleriyle ilgili tutumlar). Sosyal
psikologlar (cid:20)iddetle ilgili tutumlarla (cid:20)iddet içerikli eylemde bulunma aras+nda belirgin bir
ba(cid:24)lant+ gösterememi(cid:20)lerdir (Herzberger, 1996; s.46); fakat sald+rgan erkeklerin e(cid:20)e (cid:20)iddet
uygulamay+, di(cid:24)er gruplara k+yasla daha makul bulduklar+ ve (cid:20)iddetten kendilerini daha az
sorumlu hissettikleri ortaya konmu(cid:20)tur (Saunders ve ark., 1987). Buna dayanarak (cid:20)iddet
davran+(cid:20)+na yönelik savunulabilir tutuma sahip olman+n, davran+(cid:20)+ uygulama ihtimalini de
artt+rd+(cid:24)+n+ söyleyebiliriz. Bu do(cid:24)rultuda örnek gösterilebiliecek baz+ çal+(cid:20)malar mevcuttur.
Örne(cid:24)in babalar+n+n annelerine (cid:20)iddet uygulad+(cid:24)+n+ görerek büyüyen erkek çocuklar+n+n,
(cid:20)iddet olmayan evlerdeki çocuklardan daha fazla e(cid:20)i istismar edici davran+(cid:20)lar+ destekleyen
6
tutuma sahip olduklar+ ve yeti(cid:20)kinliklerinden kendilerinin de e(cid:20)lerine yönelik (cid:20)iddetin faili
olduklar+ bulunmu(cid:20)tur (Heise, 1998). Dü(cid:20)ük e(cid:24)itimli, dü(cid:20)ük sosyoekonomik statüde ve ya(cid:20)
olarak genç olan erkekler; kocalar+n e(cid:20)lerini kontrol etmelerini ve fiziksel olarak
cezaland+rmalar+n+ makul kar(cid:20)+lad+klar+ ortaya konmu(cid:20)tur (Martin ve ark., 2002).

Bili(cid:20)sel bozukluklar (cid:20)iddet e(cid:24)ilimli evli erkeklerin önemli ve özel bir tan+sal
belirleyicisi say+lmaktad+r. Beck (1976) taraf+ndan tan+mlanan bilgi i(cid:20)leme sürecindeki
yanl+l+klar, sonraki i(cid:20)lemelerden gelen bilgiyi filtre etmesine veya abartmas+na neden olan
kodlama hatalar+d+r. Örne(cid:24)in bir koca, e(cid:20)iyle zarars+z bir diyalo(cid:24)a girer fakat bu konu(cid:20)madan
temsil etti(cid:24)ini dü(cid:20)ündü(cid:24)ü bir bölümü al+r (“bana d+rd+r yap+yor”) ve uygun olmayan bir
(cid:20)ekilde durumu aç+klamas+n+n sonras+nda bili(cid:20)sel (dü(cid:20)manca at+flar), duygulan+msal (yo(cid:24)un
öfke) ve davran+(cid:20)sal (e(cid:20)e kar(cid:20)+ agresyon) disfonksiyonun ortaya ç+kmas+ olas+d+r.

2.1.2. Psikodinamik Teoriler
2.1.2.1.Nesne (cid:4)li)kileri Kuram*
Temelde intrapsi(cid:20)ik bir kuram olan nesne ili(cid:20)kileri kuram+, neden ayn+ ko(cid:20)ullarda baz+
insanlar+n (cid:20)iddet uygulay+p di(cid:24)er baz+lar+n+n uygulamad+klar+n+ aç+klayabilir. Nesne ili(cid:20)kileri
kuram+, insanlar+n ya(cid:20)amlar+n+n ilk anlar+ndan itibaren nesnelerle anlaml+ ili(cid:20)ki ihtiyac+ ile
güdülü olduklar+n+ önerir (Fairbarn, 1952; akt. Zosky, 1999). En erken anlaml+ ili(cid:20)kiler tüm
gelecek ili(cid:20)kiler için oldu(cid:24)u kadar psi(cid:20)ik geli(cid:20)im ve yap+salla(cid:20)ma için araç olan kal+c+
psikolojik “(cid:20)ablon”lar+ olu(cid:20)turur. Aile içinde (cid:20)iddete maruz kalan ki(cid:20)iler (kurban veya tan+k
olarak) nesne ili(cid:20)kilerini patolojik özelliklerle kurdu(cid:24)u için erken dönem temel ili(cid:20)kilerde
geli(cid:20)imsel patoloji ortaya ç+kar. Örne(cid:24)in, Feldman (1997) e(cid:20)lerini istismar eden erkeklerin
%81’inin ebeveynleri aras+ndaistismara tan+koldu(cid:24)uveya istismara u(cid:24)rad+(cid:24)+ bulumu(cid:20)tur .

Geli(cid:20)imlerinin kritik dönemlerinde empatik bir (cid:20)ekilde bak+m alamayan bireylerde çok
say+da kal+c+ hasarlar olu(cid:20)ur. Uygun bak+m alamam+(cid:20) yeti(cid:20)kinlerin az say+da olumlu
içselle(cid:20)tirilmi(cid:20) temsilleri vard+r, bu nedenle bu ki(cid:20)ilerin kayg+ anlar+nda kendilerini
yat+(cid:20)t+rmada, sa(cid:24)l+kl+ bir öz-güven duygusu olu(cid:20)turmada ve çevreye duygusal tepkilerini
düzenlemede güçlükleri olmaktad+r. Olumsuz içselle(cid:20)tirilmi(cid:20) temsiller, yeti(cid:20)kinlikteki
ili(cid:20)kilerde de ki(cid:20)ilerin deneyimlerini öznel alg+lar+n+n etkisinde kalmas+na neden olacak
bozulmalarla ya(cid:20)amalar+na yol açar (Zosky, 1999).
7
Kritik dönemlerde uygun bak+m+n olmay+(cid:20)+ çocu(cid:24)un nesne süreklili(cid:24)i alg+s+, iyi ve
kötü benli(cid:24)i nesne temsilleriyle bir bütün haline getirmesini engeller (Kernberg, 1975;
aktaran, Dereboy, 1993 s.46). Erken ya(cid:20)larda temel nesne ili(cid:20)kilerindeki k+r+lmalara ba(cid:24)l+
olarak s+n+rda ki(cid:20)ilik organizasyonuna sahip bireyler istekleri ve çevrenin beklentileri
aras+ndaki gerginlik ve çat+(cid:20)may+ yönetme yetene(cid:24)inden yoksundurlar (Zosky, 1999).
Geli(cid:20)imlerinin kritik y+llar+nda k+r+lmalar ya(cid:20)aman+n aile içi (cid:20)iddet uygulayan erkeklerin
sa(cid:24)l+kl+ uyum sa(cid:24)layan erkekler haline gelmesini engelledi(cid:24)ine dair çok say+da kan+t
bulunmu(cid:20)tur. Dutton, Starzomski ve Ryan (1996) yeti(cid:20)kinlikte aile içi (cid:20)iddet uygulayan
ki(cid:20)ilerle kök ailelerinde (cid:20)iddeti ya(cid:20)ayan ve çocukken ebeveyni taraf+ndan duygusal
reddedilme ya(cid:20)ayanlar aras+ndaki ili(cid:20)kiyi ara(cid:20)t+rm+(cid:20)lar. Ara(cid:20)t+rmac+lar, öz ailelerinde (cid:20)iddet
deneyimleyen ve ebeveyni taraf+ndan reddedilmi(cid:20)lik hisseden çocuklar+n yeti(cid:20)kinlikte aile içi
(cid:20)iddet uygulayan yeti(cid:20)kinler haline geldiklerini bulmu(cid:20)lar. Kesner, Julian ve McKenry (1997)
istismarc+ erkeklerde aile içi (cid:20)iddet ve erken ba(cid:24)lanma ili(cid:20)kilerinin kalitesi aras+ndaki ili(cid:20)kiyi
ara(cid:20)t+rm+(cid:20)lar. Sonuç olarak çocukluklar+nda, birincil bak+mverenlerinden yetersiz bak+m ve
beslenme alg+layan erkeklerin romantik ili(cid:20)kilerinde e(cid:20)lerine agresif tav+rlar+yla anlaml+
düzeyde ili(cid:20)ki saptanm+(cid:20).
2.1.2.2. Ba/lanma Stili Özellikleri
Ba(cid:24)lanma teorisi (Bowlby, 1973) ki(cid:20)ileraras+ ili(cid:20)kilerde özellikle erken çocukluktaki
yak+n ili(cid:20)kilerin evrimsel önemine vurgu yapan etiyolojik bir teoridir. Buna göre, ki(cid:20)inin
çevreyi ve kendisini alg+lamas+nda olu(cid:20)turdu(cid:24)u her bir varsay+m bir öncekinin üzerine in(cid:20)a
olur ve Bowlby’nin “içsel çal+(cid:20)an model” olarak adland+rd+(cid:24)+ yap+ya katk+da bulunur
(Bowlby, 1973). Ara(cid:20)t+rmac+lar son zamanlarda ba(cid:24)lanma teorisini yeti(cid:20)kinlerde istismarc+
davran+(cid:20)lar+ aç+klamada kullanmaktad+rlar (Goldner ve ark., 1990). Yeni do(cid:24)an bebeklerle
yap+lan çal+(cid:20)malarda oldu(cid:24)u gibi yeti(cid:20)kinlerde de kar(cid:20)+lanmam+(cid:20) ba(cid:24)lanma ihtiyaçlar+
k+zg+nl+k ve sonra öfke ve di(cid:24)er güçlü ba(cid:20)ka duygular üretir (Ainsworth, 1978). (cid:3)çsel çal+(cid:20)an
modelden temellenen kar(cid:20)+lanmam+(cid:20) ba(cid:24)lanma ihtiyaçlar+n+n alg+s+, yeti(cid:20)kin erkek taraf+ndan
yap+lan (cid:20)iddet içerikli davran+(cid:20)lar+ aç+klayabilir.

Ba(cid:24)lanma ara(cid:20)t+rmac+lar+ olan Hazan ve Shaver (1987) yak+n duygusal ili(cid:20)kilerde
bireyin davran+(cid:20)+n+ karakterize eden 3 yeti(cid:20)kin ba(cid:24)lanma stili tan+mlam+(cid:20)lard+r: a) güvenli, b)
kaç+nan, c) kayg+l+/karars+z (Ainsworth (1978)’un yeni do(cid:24)anlarla yapt+(cid:24)+ çal+(cid:20)malarda ortaya
ç+kan ba(cid:24)lanma türleri gibi). Güvenli ba(cid:24)lanma stiline sahip ki(cid:20)iler yak+n ili(cid:20)kilerini mutlu,
8
arkada(cid:20)ça ve tamamen güvenli olarak tan+mlarken, kaç+nan bireylerin duygusal ili(cid:20)kileri
yak+nl+k korkusu ve a(cid:20)+r+ k+skançl+kla karakterizedir. Kayg+l+/kaç+nan bireyler duygusal ini(cid:20)-
ç+k+(cid:20)lar ya(cid:20)arlar, hayatlar+ndaki di(cid:24)eriyle ilgili obsesif dü(cid:20)ünceler ve di(cid:24)eriyle birle(cid:20)mek için
güçlü bir istek duyarlar (Sümer ve Güngör, 1999). Bu, (cid:20)iddet uygulayan baz+ erkeklerin
ayr+lmaktan kaç+nmalar+n+ aç+klamaktad+r.

(cid:3)li(cid:20)kilerinde (cid:20)iddet içerikli davran+(cid:20)lar olan çiftler her ne kadar yak+nl+k için yo(cid:24)un bir
arzu duysalar da ba(cid:24)lanmayla ilgili regresif özelliklere sahip olmalar+ yo(cid:24)un kayg+
ya(cid:20)amlar+na neden olur (Siegel, 1991). 9iddetin s+kl+kla istismar bar+nd+ran ili(cid:20)kilerde
yak+nl+k ve mesafeyi düzenlemek için bir mekanizma görevi gördü(cid:24)ü de önerilmektedir
(Cook ve Frantz-Cook, 1984).

Dutton, Saunders, Starzomski ve Bartholomew (1994) yapt+klar+ çal+(cid:20)mada (cid:20)iddet
uygulayan ve uygulamayan erkekleri çe(cid:20)itli de(cid:24)i(cid:20)kenler aç+s+ndan kar(cid:20)+la(cid:20)t+rm+(cid:20)lard+r ve
bunlardan biri de ba(cid:24)lanma stilidir. Hem korkulu hem de saplant+l+ ba(cid:24)lanma stiline sahip
erkeklerin daha fazla duygusal ve fiziksel olarak sald+rgan olduklar+n+ ve erken birincil
ili(cid:20)kilerine dayanarak istismarc+ erkeklerin güvenli ba(cid:24)lanmalar gerçekle(cid:20)tiremediklerini
söylemi(cid:20) ve yeti(cid:20)kinlikteki ili(cid:20)kilerinde önceki ba(cid:24)lanma stillerinin kan+t gibi oldu(cid:24)unu
yorumlam+(cid:20)lard+r (Kesner ve McKenry, 1998).

Downey ve Feldman (1996), (cid:20)iddet uygulayan erkeklerin (cid:20)iddet uygulamayanlardan
daha çok reddedilmeye hassas olduklar+n+ ve e(cid:20)in belirsiz davran+(cid:20)lar+ndan daha fazla
reddedilme alg+lad+klar+n+ gösteren bir çal+(cid:20)ma yapm+(cid:20)lar+d+r. Bir ba(cid:20)ka ara(cid:20)t+rmaya göre ki(cid:20)i
e(cid:24)er ba(cid:24)lanma figüründen “ayr+lma”y+ kontrol edemiyorsa k+zg+nl+k (cid:20)iddete
dönü(cid:20)ebilmektedir (Mayseless, 1991). Bowlby’nin ba(cid:24)lanma teorisinde ba(cid:24)lanma öyküsü ve
mevcut ba(cid:24)lanma stilinin, erke(cid:24)in duygusal ili(cid:20)kide oldu(cid:24)u kad+na yönelik dü(cid:20)manl+k ve
öfkesinde belirleyici önemli faktörler oldu(cid:24)unu öne sürer. Ba(cid:24)lanma teorisine göre, öfke
ba(cid:24)lanma ili(cid:20)kilerinin do(cid:24)al bir parças+d+r (Bowlby, 1984). Ba(cid:24)lanma teorisinin konular+ olan
ayr+lma ve reddedilme romantik ili(cid:20)kilerde genel bir stres tepkisi olarak maskeleniyor olabilir.

2.2. Sosyal Psikolojik Yakla)*mlar
Sosyal psikolojinin klinik anlamda bireyleri çal+(cid:20)t+(cid:24)+ alanlardan kontrol kuram(cid:12), evlilik
ili(cid:20)kilerindeki çat+(cid:20)malar+, agresif tutumlar+ ve e(cid:20)ler aras+ (cid:20)iddeti yordamada da kar(cid:20)+m+za
9
ç+kmaktad+r. Kontrol, belli bir konudaki tart+(cid:20)may+ kazanma amaçl+ veya bir meselede
e(cid:20)lerden birinin yolunu seçtirme amaçl+ olarak kullan+lmak istenebilir. Ba(cid:20)ka durumlarda
kontrol daha geni(cid:20) kapsaml+ olabilir, bir e(cid:20)in di(cid:24)er e(cid:20) üzerinde genel bir kontrol sa(cid:24)lama ve
sürdürme amac+ olabilir. Bazen de kontrol konusu, istismarc+ e(cid:20)ten bir nebze kontrolü çekip
alma çabas+yla kullan+l+r. Gerçek durumlar+n (nesnel kontrol) ya da inan+(cid:20)lar+n (öznel kontrol)
tersine kontrol deneyimleri ki(cid:20)inin istenen sonuçlar üretmesi veya istenmeyen sonuçlardan
korunmas+ için giri(cid:20)imde bulundu(cid:24)unda çevreyle etkile(cid:20)iminin yaratt+(cid:24)+ duygular+ ifade eder
(Skinner, 1996).

Kontrol alanyaz+n+ndaki en temel ayr+m, gerçek kontrol ile alg+lanan kontrol
aras+ndad+r. Ki(cid:20)ilerin alg+lad+klar+ kontrol gerçek kontrol durumlar+ndan ba(cid:24)+ms+z olarak
bireyin davran+(cid:20) ve duygular+n+ etkiler. Asl+nda bu aç+dan bakt+(cid:24)+m+zda alg+lanan kontrol
(öznel) gerçek kontrolden (nesnel) daha güçlü bir i(cid:20)levsellik belirleyicisidir. Harekete geçme,
uyar+lm+(cid:20)l+(cid:24)+ düzenlemede öznel kontrol daha ula(cid:20)+labilirdir. Dahas+ nesnel olarak olas+
durumlarda genelleme yap+lmamas+ çaresizlikle ilintili bozukluklar+ ortaya ç+karmada
yeterlidir (Skinner, 1996).

Literatürde kontrol davran+m+ ve e(cid:20)ler aras+ (cid:20)iddet ili(cid:20)kisini çal+(cid:20)an görgül ara(cid:20)t+rmalar
erke(cid:24)in sald+rganl+(cid:24)+n+ aç+klamaya çal+(cid:20)+r. Sald+rgan davran+(cid:20)lar+ olan erkeklerin kendilerini
ve di(cid:24)erlerini kontrol etmekle a(cid:20)+r+ u(cid:24)ra(cid:20)t+klar+ belirlenmi(cid:20)tir (Stets, 1992). Bir çal+(cid:20)mada
gösterilmi(cid:20)tir ki aile içi (cid:20)iddet öyküsü olan sald+rgan erkekler ki(cid:20)isel kontrol konusunda
sald+rgan olmayan erkeklerden anlaml+ derecede daha dü(cid:20)ük puan almaktad+rlar (Umberson
ve ark., 1998). (cid:3)stismarc+ erkekler s+kl+kla yo(cid:24)un k+skançl+k gösterirler ve e(cid:20)lerini kontrol
etme ihtiyaçlar+ vard+r(Wodarski, 1987; Prince ve Arias, 1994).

2.2.1. Sosyal Ö/renme Teorileri
Sosyalizasyon, sosyal ö(cid:24)renme gibi ö(cid:24)renme teori ö(cid:24)eleri, davran+(cid:20)lar+m+z+n
di(cid:24)erleriyle etkile(cid:20)imlerimiz yoluyla, ya(cid:20)ant+m+z boyunca ö(cid:24)renildi(cid:24)ini varsayar. Bu
etkile(cid:20)imler ço(cid:24)unlukla dolayl+ yollarla hangi davran+(cid:20)+n uygun oldu(cid:24)unu, hangisinin
olmad+(cid:24)+n+, hangi hareketlere ba(cid:24)l+ olarak ödül alaca(cid:24)+m+z+ ö(cid:24)retir (Mihalic ve Elliot, 1997).
Aile içindeki istismar+n bir davran+(cid:20) oldu(cid:24)unu, kök ailede veya toplumda bu davran+(cid:20)lar+n
gözlemlenmesiyle ö(cid:24)renildi(cid:24)ini öne süren kuramlar vard+r (Mihalic ve Elliot, 1997; Gartner
ve ark., 1997). Ö(cid:24)renme ve jenerasyonel modeller; duygusal, fiziksel ve cinsel (cid:20)iddetin
10