Table Of Content

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΕΩΝ ΠΟΛΙΣ ΤΕΤΡΑΜΗΝΙΑΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΕΙΑ ΕΚΛΟΣΗ Τσιμισκή 2, 54625 Θεσσαλονίκη Τηλέφωνο 551754, 533026 Ομοιότυπο 551748 Για επιστολές: Τ.Θ. 10756, 54110 Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο: [email protected] ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΠΡΟΤΗ, ΤΕΥΧΗ 1-3 ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1997 ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΛΕΥΤΕΡΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΩΝ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ ΕΤΑΙΡΟΙ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ - ΙΩΑΝΝΗΣ Γ. ΑΚΚΑΣ Α.Β.Ε.Ε. ΑΝΔΡΕΑΣ ΑΝΔΡΕΑΔΗΣ · Ν. ΓΛΕΟΥΔΗΣ ΚΑΒΕΞ Α.Ε. · GOTA INTERNATIONAL Α.Ε.Α. ΑΝΤΩΝΗΣ ΔΑΣΚΟΠΟΥΛΟΣ ■ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ ΔΟΥΚΑ Α.Ε. · ΕΞΕΛΚΑ Α.Ε. ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ · Κ. & Ν. ΕΥΘΥΜΙΑΔΗΣ Α.Β.Ε.Ε. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΘΕΟΦΙΛΟΥ · ISOMAT Α.Β.Ε.Ε. · Ε. Ν. ΜΑΝΟΣ Ε.Π.Ε. ΜΠΑΡΜΠΑΣΤΑΘΗΣ Α.Ε. · ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤ. ΜΠΟΥΤΑΡΗΣ · ΣΑΝΗ Α.Ε. ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΡΑΜΠΟΥΚΗΣ · ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Α.Ε. · ΦΙΑΚΕΡΑΜ JOHNSON Α.Ε. ΑΦΟΙ ΧΑΪΤΟΓΛΟΥ Α.Β.Ε.Ε. · ΑΘ. ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ Α.Ε. ΕΚΔΟΤΗΣ - ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΧΕΚΙΜΟΓΛΟΥ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΟΛΥΞΕΝΗ ΑΔΑΜ-ΒΕΛΕΝΗ, ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗΣ, ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΒΑΡΕΛΛΑ, ΕΥΤΕΡΠΗ ΜΑΡΚΗ, ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΠΑΠΑΣΤΑΘΗΣ EDITORIAL Ποιοι άλλοι ζούνε μαζί μας ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΛΕΥΤΕΡΗ Τον ισχυρισμό ότι οι αρχαίοι ζούνε μαζί μας, όπως επιγράφεται το πρώτο μέρος του παρόντος τεύχους, δύσκολα μπορεί κανείς να τον αμ ΤΕΥΧΟΣ ΕΚΤΟ φισβητήσει. Δεν είναι μόνο τα αρχαιολογικά ευρήματα 6.000 χρόνων. ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2001 Εδώ και αρκετό καιρό,οι αρχαιότητες έχουν πάψει να αποτελούν υπό θεση των αρχαιολόγων. Το ενδιαφέρον απλώνεται στην εκπαίδευση, ΤΙΜΗ ΤΕΥΧΟΥΣ: στις καλές και εφαρμοσμένες τέχνες, στις θετικές επιστήμες. Μια γε νιά παιδιών έχουν ήδη λάβει μαθήματα περιβαλλοντικής αγωγής, μα ΔΡΑΧΜΕΣ 1800, ΕΥΡΩ 5,28 θαίνοντας -με όλα τα εμπόδια-πράγματα θαυμαστά, που για τους πα- ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ: λαιότερους παρέμειναν δια βίου άγνωστα. ΕΤΗΣΙΟΣ ΔΡΑΧΜΕΣ 5000, ΕΥΡΩ 14,67 Μερικές φορές βλέπουμε τα αρχαία μάρμαρα και τα ψηφιδωτά και ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩ 30 η αίσθηση του παρελθόντος γίνεται κοντινή. Έτσι ήταν και για τους παλαιότερους το θέαμα του εβραϊκού νεκροταφείου, που απλωνόταν ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ: στη σημερινή πανεπιστημιούπολη. 0 τόπος του πανεπιστημίου, ως ΜαΡΙΑΝΝΑ ΠΑΓΚΑΛΟΥ κοιμητηριακός χώρος ειδωλολατρών, χριστιανών και εβραίων της Θεσ τηλ. 288491 σαλονίκης, καλύπτει το δεύτερο τμήμα του τεύχους. Αποτελεί την εναρκτήρια συμβολή μας στην 75η επέτειο του Αριστοτελείου Πανεπι ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ ΔΟΚΙΜΙΩΝ: στημίου. Στο επόμενο τεύχος θα φιλοξενήσουμε και άλλες πρωτότυπες Παναγιώτα Σαχινιδου εργασίες. ΤΗΛ. 551754 Κρυμμένα μοναστήρια είναι γεμάτη αυτή η πόλη. Το πιστοποιούν έγγραφα, που υπέγραψαν χριστιανοί ιερωμένοι, μουσουλμάνοι δικα ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: στές, αλλά κι επιχειρηματίες, έμποροι και τεχνίτες. Άγνωστοι περιηγη Στέλλα Λουκά τές την έχουν επισκεφτεί και έχουν δημοσιεύσει τις εντυπώσεις τους, σε τηλ. 533026 γλώσσες ξένες και σε σελίδες δύσβατες. Το τρίτο μέρος του παρόντος τεύχους είναι αφιερωμένο ακριβώς στις παγίδες του χώρου και του χρόνου, αλλά και στην ευχαρίστηση των ανακαλύψεων που μας επιφυ λάσσουν οι νέες ιστορικές πηγές. ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Το τέταρτο μέρος αφορά τα δάνεια που πήραμε από άλλες πόλεις ΚΕΝΤΡΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ή και από άλλες χώρες. Δάνεια σε χρήματα, σε τραγούδια, σε εμπορι Λασσάνη 3, 546 22 Θεσσαλονίκη κό δυναμικό. Τράπεζες, κινηματογράφος και έμποροι. Από την Αθήνα, Τηλ. 237463, 237515 την Καλκούτα και τη Χίο, πολιτισμικά στοιχεία ενίσχυσαν τη Θεσσα λονίκη . Το τελευταίο μέρος είναι ένα δάνειο από το παρελθόν. Δάνειο που έλαβε το “Θεσσαλονικέων Πόλις” από παλαιά τοπικά περιοδικά και ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΣΙΑ - ΕΚΤΥΠΩΣΗ εφημερίδες. Δάνειο που το παίρνεις εύκολα, γιατί αυτοί που ασχολή UNIVERSITY STUDIO PRESS A.E. θηκαν με την ιστορία της πόλης στο παρελθόν, δεν ζούνε πια. Αφορά Αρμενοποϋλου 32, 546 35 Θεσσαλονίκη μικρά και ξεχασμένα δημοσιεύματα,γραμμένα από άγνωστους ή ξεχα Τηλ. 208731, 209637, 209837 Fax 216647 e-mail: [email protected] σμένους φιλίστορες. Δάνειο που το παίρνεις εύκολα, αλλά που σε δε σμεύει να το επιστρέψεις στις γενιές που έρχονται. “Στην πραγματι κότητα”, έγραφε ο Βασίλειος Μπάρσκυ, που επισκέφθηκε τη Θεσσα λονίκη σχεδόν πριν από 300 χρόνια, “η πόλη φημίζεται λιγότερο για την ομορφιά της και περισσότερο για τη μακρά ιστορία της και το γεγονός ότι αποτελεί θαλάσσιο και χερσαίο κόμβο”. Τι γράφουν άραγε για μας οι σύγχρονοι περιηγητές; ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΖΟΥΝΕ ΜΑΖΙ ΜΑΣ. Αλλοι to βρίσκουν ενοχλητικό, άλλοι το βρίσκουν Ο ΤΟΠΟΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ. Απέραντοι κοιμητηριακοί χώροι, από την αρ 0 υπεροχο, αλλά οι περισσότεροι δεν το έχουν συνειδητοποιήσει. Το έδαφος και το υπέ- χαιότητα μέχρι τις μέρες μας, κάλυπταν το χώρο του σημερινού πανεπιστημίου. ^ δαφος της πόλης βρίθουν μαρτυριών του παρελθόντος. Μερικές δείχνουν απλώς ότι Εγκαινιάζοντας μία σειρά δημοσιεύσεων για το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσα κάποτε έξησαν εδώ άνθρωποι παλαιότερων πολιτισμών. Αλλες είναι καλλιτεχνικοί λονίκης, που συμπλήρωσε τα 75 χρόνια του, ξεκινούμε σήμερα με την ιστορία του χώ θησαυροί, τόσο για τους παλαιούς δημιουργούς τους όσο και για μας σήμερα. Πώς ρου. Στο επόμενο τεύχος θα πούμε περισσότερα για τους ανθρώπους, φιλοξενώντας ^ διαμορφώνουμε τη στάση και τη συμπεριφορά μας απέναντι τους; Πώς ετοιμάζουμε κείμενα παλαιών πανεπιστημιακών. Ελπίζουμε ότι θα είμαστε σε θέση να επανέλ τη νεότερη γενιά; Ανασκαφές, εκθέσεις, παιδαγωγικά προγράμματα είναι πολιτισμι θουμε και στο θέμα των κοιμητηριακών χώρων της ρωμαϊκής εποχής. ο κά αγαθά υψίστης σημασίας, που περισσότερο τα διεκδικουμε, παρά τα κατέχουμε. τ 1 1 ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: ΠΡΩΙΜΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ό ΕΝΔΟΧΩΡΑ ΤΟΥ ΘΕΡΜΑΪΚΟΥ. Στο χώρο που σήμερα απλώνεται ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥΠΟΛΗ. Το Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης ιδρύ τ η Θεσσαλονίκη, κτίστηκε πριν από 7.500 χρόνια το πρώτο νεολι θηκε επάνω σε τμήμα του αρχαίου ανατολικού νεκροταφείου της πό υ θικό χωριό. Από τότε, η κατοίκηση της περιοχής στο μυχό του λης, όπου ενταφιάζονταν οι Θεσσαλονικείς από τους ελληνιστικούς α Θερμαϊκού κόλπου συνεχίστηκε αδιάλειπτα κατά τόπους, έως τη μέχρι και τους Βυζαντινούς χρόνους. Πρόκειται για έκταση που εμ ’ συνένωση των διαφόρων πολισμάτων από τον Κάσσανδρο το φανίζει κλίση από Βορρά προς νότο, την οποία διέσχιζαν τρεις φυ 316/5 π.Χ. και την ίδρυση της Θεσσαλονίκης. Την αφήγηση της σικοί χείμαρροι, που πήγαζαν από το δάσος του Αγίου Παύλου. Μέ ο πορείας αυτής μέσα από τις ανασκαφικές έρευνες, που πραγμα σα στο φυσικό περιβάλλον που διαμορφώθηκε από τους παραπάνω χείμαρρους, αναπτύχθηκε τμήμα της ανατολικής νεκρόπολης των ρω τοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, επιχειρεί η Μαρία ε μαϊκών και παλαιοχριστιανικών χρόνων. Το αρχαίο εβραϊκό νεκροτα Παππά. τ φείο καταλάμβανε τη νοτιοδυτική πλευρά και ένα χριστιανικό κοιμη ί τήριο τη Βορειοδυτική, γύρω από το σταυρικό μαρτύριο της Αγίας ε ΡΩΜΑΪΚΑ ΨΗΦΙΔΩΤΑ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. Σε Ανυσίας. Ένα ακόμη κοιμητήριο εντοπίσθηκε στην περιοχή μεταξύ ρ πολύ μικρή απόσταση από το Γαλεριανό συγκρότημα, με αφορμή της Φοιτητικής Εστίας Θηλέων και του Κολυμβητηρίου. Τα ευρήμα την ανοικοδόμηση, αποκαλύφθηκε ένα ακόμη κομμάτι της ρωμαϊ β τα καταγράφει η Ευτέρπη Μαρκή. κής Θεσσαλονίκης. Συγκεκριμένα, σε οικόπεδο της οδού Γρηγο- ρίου Παλαμά, σε Βάθος 6 μέτρων από το επίπεδο της σύγχρονης α ΤΟ ΠΑΛΙΟ ΕΒΡΑΪΚΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. Στο οδού, η ανασκαφική έρευνα έφερε στο φως τμήματα κτηρίων, που θ εβραϊκό νεκροταφείο απλώνονταν πάνω από 400.000 τάφοι ατόμων ανάγονται χρονολογικά από τους πρώιμους ρωμαϊκούς μέχρι και με ηλικία από 12 ετών και άνω, ενώ υπολογίζεται ότι υπήρχαν άλλοι τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους. Μαζί και ένα θαυμάσιο ψηφι ι 400.000 τάφοι παιδιών. Το παλιό εβραϊκό νεκροταφείο ονομαζόταν δωτό. Η ανασκαφή δεν ήταν εύκολη. Από παντού ανάΒλυζαν νερά. Τ “Λα Πουέρτα Ρεδόντα”. Η νέα έκταση που αγοράστηκε για την επέ Γράφει η Ελένη-Ευαγγελία Λαμπροθανάση-Κοράντζη. κταση του νεκροταφείου, ανατολικά και νότια του παλιού, ονομάστη κε “ Σενιόρ Ζακ” από το όνομα του Ζακ Πασά που τάφηκε εκεί. Λό Η ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΤΗΣ γω της μεγάλης έκτασης που καταλάμβανε το νεκροταφείο, επικρά ΑΡΧΑΙΑΣ ΑΓΟΡΑΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΠΟ ΠΑΙΔΙΑ ΠΡΟ- τησαν διάφορες ονομασίες των τοποθεσιών του, όπως “Πουέρτα Τσί- ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ. Μια ενδιαφέρουσα πρόταση εκπαιδευτικής κα”, “Πουέρτα Ρεδόντα”, “Λα Χολέρα”, “Λα Χολέρα Γκράντε”, “Ελος παρέμβασης καταθέτει η Κατερίνα Αημητριάδου “Αυτό που χα Πίνος” (=στα πεύκα), “Ελος Σαρανόδος” (=θαμμένοι πολλοί μαζί), ρακτηρίζει ιδιαίτερα το χώρο της Αρχαίας Αγοράς στη σημερινή “Ενλάδο ντε λος Μααμινίμ” (=κοντά στους “πιστούς”, του Σαμπετάη μορφή του είναι η σημαντική παιδαγωγική του ποιότητα, που ΣεΒή), “ΓεσιΒά ντε λος ΛεΒηίμ” (γνωστή οικογένεια ραΒίνων), “Γεντί οφείλεται κυρίως στην ποικιλία των πρωτογενών μορφολογικών Μπιλέ” (=επτά καταστροφές, στα τουρκικά), “Σίρκα ελ Ντίρι” (=είχε χαρακτηριστικών του και στην καταλληλότητά τους ως ερεθισμά κοντά νερό), “Μπέιτ Αχάΐμ Βιέζο” (παλιό νεκροταφείο, κοντά στο των για το σχηματισμό νοητικών αναπαραστάσεων από τα παιδιά. στρατιωτικό νεκροταφείο), “Λος Κιμάδος Φρανσές”, “Πιέδρα Αμανα- Τα δομικά στοιχεία του συγκεκριμένου χώρου μπορούν να λει σίδα” (=όρθια πέτρα). Στα 1930 η έκταση του νεκροταφείου ήταν τουργήσουν ως σήματα για τη διδακτική προσέγγιση ιστορικών 357-796 τ.μ. Η περιοχή, την οποίαν κάλυπτε, περιβαλλόταν από την εννοιών, ιδιαίτερα της κοινωνικής ιστορίας, μέσα από μία σειρά οδό Παύλου Μελά και τον Συνοικισμό Παύλου Μελά, τον Συνοικισμό εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, στις οποίες θα ήταν πρωταγωνι των Σαράντα Εκκλησιών, τα Στρατιωτικά Νεκροταφεία, την οδό προς την Τριανδρία, την οδό Νοσοκομείων, το Συνοικισμό Αγίας Φωτεινής στές τα ίδια τα παιδιά”. Τα παιδιά μπορούν να κατακτήσουν την και το γήπεδο του ΠΑΟΚ, το κτίριο του Πανεπιστημίου και το γή Αγορά και, το κυριότερο, να κατακτηθούν από αυτήν. πεδο του “Ηρακλή”. Γράφει η Στέλλα Σαλέμ 4 5 ΚΡΥΜΜΕΝΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ. Είναι ένα πολύ πε ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΘΗΝΑ, ΤΗΝ ΚΑΛΚΟΥΤΑ ΚΑΙ ΤΗ ΜΑΣΣΑΛΙΑ. Τράπεζες, τραγούδια ρίεργο συναίσθημα. Μια πόλη που νομίζεις ότι τη γνωρίζεις, ξαφνικά σου φαίνεται και έμποροι, με αφετηρία κοντινές ή μακρινές πόλεις, καταλήγουν στη Θεσσαλονίκη άγνωστη. Έρχονται αιφνίδια στο φως μερικά παμπάλαια κείμενα και ανατρέπουν ό,τι και διαμορφώνουν νέες συνθήκες για τη ζωή των κατοίκων της. Έπαιξαν ρόλο οι ελ- νομίζεις ως βεβαιότητα. Μέσα από τεκμήρια του 17ου, του 18ου και του 19ου αιώνα, λαδικές τράπεζες στο μακεδονικό αγώνα; Πόσο μας άλλαξε ο ινδικός κινηματογράφος βλέπεις ξαφνικά τη Θεσσαλονίκη μέσα από τα μάτια καλόγερων, μουσουλμάνων δι και τα τραγούδια του; Τι ξέρουμε για τον άνθρωπο που έδωσε την ονομασία στην οδό καστών, αμερικανών και Ουκρανών περιηγητών. Μιλούν για μέρη που τα προσπερνάς Πρασακάκη; Αυτή η ενότητα δείχνει ίσως ετερόκλιτη και είναι, αν περιοριστούμε σε καθημερινά και δεν είναι αυτά που γνωρίζεις. "Ηταν μοναστήρι ο Αγιος Μηνάς; Τι εί τυπικώς επιστημονικά κριτήρια. Ωστόσο, δείχνει ότι ποτέ δεν έπαψε η πόλη αυτή να δε ο Μπάρσκυ στη Θεσσαλονίκη; Γιατί ενδιαφερόταν τόσο πολύ ο ιεραπόστολος δοέεχχεεττααιι εεππιιρρρροοέέςς.. Νι>αα οδεέχχεεττααιι κκααιι νναα ττιιςς εεννσσωωμμαάττώωννεαι.. Schauffler για την εβραϊκή της κοινότητα; 70 ΗΤΑΝ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ Ο ΑΓΙΟΣ ΜΗΝΑΣ; Το ερώτημα είναι σαφές και Ο ΡΟΛΩΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΩΝΙΑ, 1905- 1 Ύ 1 η απάντηση απολύτως θετική. Ναι, ήταν μοναστήρι. Τα τρία έγγρα 1912. Η ελληνο-Βουλγαρική σύγκρουση στο έδαφος της οθωμανικής φα που ανακάλυψε και δημοσιεύει η Θάλεια Μαντοπούλου-Πα- Μακεδονίας στις αρχές του εικοστού αιώνα δεν είχε μόνο πολιτικές ναγιωτοπούλου το πιστοποιούν πλήρως. Μαζί με αυτή την είδη και στρατιωτικές διαστάσεις. Σε σημαντικό Βαθμό στηρίχθηκε στην οι κονομική και κοινωνική διαφορά που υπήρχε ανάμεσα στον πατριαρ ση, μαθαίνουμε και για ένα ακόμη μετόχι αγιορειτικής μονής, που χικό και τον εξαρχικό πληθυσμό. Για να αξιοποιήσουν τη διαφορά, οι βρισκόταν κάπου στη σημερινή Βασιλέως Ηρακλείου, αλλά και για έλληνες πρόξενοι ζήτησαν την εγκατάσταση ελλαδικών τραπεζών. Εκ ένα αγίασμα, που αναμφίβολα ρέει ακόμη κάτω από το έδαφος των πλήρωσαν οι τράπεζες που εγκαταστάθηκαν τις προσδοκίες των προ σημερινών καταστημάτων. Η συγγραφέας μπόρεσε -με Βάση τα τρία ξένων; Η Τράπεζα Ανατολής και η Τράπεζα Αθηνών, εκφράζοντας συμ έγγραφα- να ξεκαθαρίσει τις οικοδομικές φάσεις ενός από τους πιο φέροντα μετόχων από την Κωνσταντινούπολη, την Αλεξάνδρεια και την γνωστούς και αγαπημένους ναούς της Θεσσαλονίκης, με τη Βοήθεια Αθήνα, συνδέθηκαν με μια άγνωστη πτυχή του μακεδονικού αγώνα, πε χρήσιμου εποπτικού υλικού, συμπληρώνοντας παλαιότερες μελέτες ρί της οποίας γράφει ο Ευάγγελος Χεκίμογλου. της. Ταυτόχρονα, έρχονται στο φως και ονόματα προκρίτων, τεχνι τών, συντεχνιών και μουσουλμάνων δικαστών. ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΠΡΑΣΑΚΑΚΗ. Ο εκ Χίου Ιωάννης Πρασακάκης, ιατρός 1 / 1 και μεταξοτρόφος, "ελθών χάριν εμπορίας στη Θεσσαλονίκη, όπου δεν 1 ΛΤ Ο ΜΠΑΡΣΚΥ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ. Πέρασαν σαράντα χρόνια, από έχει οικία, αλλά κτήμα στους Καπουτζήδες”, συνδέθηκε με ευεργεσίες τότε που η αείμνηστη Δημοκρατία Ηλιάδου δημοσίευσε, στα γαλλι υπέρ των σχολείων της πόλης. Φυσικά, ξεχάστηκε. Ο τάφος του χορ κά, ένα μικρό απόσπασμα από τις αναμνήσεις του Βασιλείου Μπάρ τάριασε. Ένας συντηρητής έργων τέχνης ετοιμάζεται να προΒεί στη σκυ (1701-1747), που αφορά τη Θεσσαλονίκη. Ελάχιστες ήταν έκτο- συντήρηση του μνήματός του, στα κοιμητήρια της Ευαγγελίστριας. Αλ τε οι αναφορές στο άρθρο της, ίσως διότι ο μεγάλος ταξιδευτής του λά αυτό που συντήρησε με επιμέλεια ο Βασίλης Αγιαννίδης δεν 18ου αιώνα δεν προσθέτει πολλά ουσιαστικά στοιχεία σε εκείνα που ήταν απλώς ένα μνημείο. Ήταν η ιστορία μιας μεγάλης οικογένειας, ήδη γνωρίζουμε για την πόλη. Ωστόσο, η λιτή περιγραφή του πα που ήρθε στο φως, με τάξη και μέθοδο, χάρη στις προσπάθειές του. ραμένει ενδιαφέρουσα. Ο Μπάρσκυ πέρασε τρεις φορές από τη Θεσ σαλονίκη. Η δεύτερη ήταν το 1726, οπότε και έγραψε το κείμενο που Η ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Ο ΙΝΔΙΚΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ΤΟΥ 1950: Καίτοι 1 ίΛ ακολουθεί. φτωχές και δυστυχισμένες, οι γυναίκες που υποδύονταν οι ινδές ηθο- ^ ποιοι είχαν χάρη, σεμνότητα, φωτεινά ρούχα και πολλά κοσμήματα. Το 1 Λ7 Η ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΣΤΑ 1847 ΚΑΙ Η ΠΡΩΤΗ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΔΙΕΙΣ- κοινό έβλεπε ανθρώπους, με τους οποίους ταυτιζόταν, να Βελτιώνουν ' ΔΥΣΗ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ. Στο περιοδικό “Missionary Herald” δημοσι- τη ζωή τους και δραπέτευε από την πραγματικότητα μέσω του ονεί εύθηκαν το 1847 αποσπάσματα από εκτενή επιστολή του αιδεσιμό ρου. Με τον τρόπο αυτό, η Ινδία κατάφερε να συσκευάσει και να εξά τατου W.G. Schauffler. Στόχος της επιστολής ήταν η ίδρυση ιερα γει το Βασικό της πρόβλημα, τη φτώχεια, μαζί με τη σπουδαιότερή της ποστολικού σταθμού στη Θεσσαλονίκη. Ο συντάκτης της επιστολής ατραξιόν, τον εξωτισμό. Η Ελλάδα έσπευσε πρόθυμα να αγοράσει το ήταν υπεύθυνος της “Mission to the Jews” στην Οθωμανική Αυτο προϊόν. Στο διάστημα 1954-1968 τουλάχιστον ένας κινηματογράφος κρατορία. Επισκέφθηκε δύο φορές τη Θεσσαλονίκη, συγκεντρώνο της Θεσσαλονίκης έπαιζε μία με δύο ινδικές ταινίες την εβδομάδα, όπως η “Awaara”, με τον ελληνικό τίτλο “Ο αλήτης της Βομβάης”. Η ντας τις απαραίτητες πληροφορίες για την εγκατάσταση των ιερα Ελένη Αμπατζή αναδεικνύει τη συστηματική αντιγραφή ινδικών τρα- ποστολικών οικογενειών. Το ημερολόγιο του από την επίσκεψή του γουδιών από έλληνες συνθέτες και τις συνθήκες υπό τις οποίες πραγ στα 1834, δημοσίευσε η Κωνσταντία Κισκήρα στο 4° τεύχος του ματοποιήθηκε. Προς άρση πόσης παρεξηγήσεως, τα τραγούδια “Μα- “Θεσσαλονικέων Πόλις”. Τώρα, πραγματοποιεί την υπόσχεσή της να ντουΒάλα”, “Καρδιά μου καημένη”, “Αυτή η νύχτα μένει” και “Όσο αξί δημοσιεύσει και την επιστολή του 1847· ζεις εσύ”, είναι πιο ινδικά και από την Ναργκίς. 6 7 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΕΩΝ ΧΡΟΝΙΚΟΝ: ΔΑΝΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ. Στο τμήμα αυτό Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΘΡΥΛΟΥ. Το 1953, ο Αριστοτέλης Ωνάσης 1 (YJ του τεύχους δανειζόμαστε δημοσιεύματα από το παρελθόν. Μικρά και ξεχασμένα δη ετοιμάζεται να αγοράσει την πλειοψηφία των μετοχών του καζίνο ' Μόντε Κάρλο και απασχολεί το διεθνή τύπο. Ένας θεσσαλονικιός μοσιεύματα, που συνδέονται με τις μικρές όψεις της καθημερινής ζωής. Δημοσιεύ συντάκτης, που δεν γνωρίζουμε το όνομά του, είχε την έμπνευση ματα στα οποία η συμβατική ιστοριογραφία δεν βρίσκει ενδιαφέρον. Βρίσκουν όμως να αναζητήσει συγγενείς του Ωνάση στη Θεσσαλονίκη. Στάθηκε οι φιλίστορες. Ακόμη, θυμίζουμε μερικές από τις νέες εκδόσεις που έχουν σχέση με τυχερός. Συνάντησε έναν άλλον Ωνάση, που κατοικούσε στη Θεσ τη Θεσσαλονίκη. σαλονίκη, στην οδό Ξενοφώντος. Η συνάντηση έγινε στο εργατι κό καφενείο “ΚαραΒάν Σεράι”. ΑΠΟ ΤΑ ΠΑΛΑΙΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. Από τις ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΟΠΟΙ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. Έκθεση για αρχές του αιώνα και κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου, μια σει τους τόπους που εκδηλώθηκε η επιχειρηματικότητα στις αρχές ρά εντύπων, που είχαν ως κύριο αντικείμενο τη Θεσσαλονίκη, του εικοστού αιώνα, με Βάση τη συλλογή του Αγγέλου Γ. Παπαϊ- προσπάθησαν να συγκεντρώσουν ιστορικό υλικό για την πόλη. ωάννου. Το Νοέμβριο 2001, το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης θα Ήταν το “Μακεδονικό Ημερολόγιο” του Παμμακεδονικού Συλλό φιλοξενήσει την έκθεση για τους επιχειρηματικούς τόπους της γου, ο “Γρηγόριος ο Παλαμάς” και το "Μακεδονικό Ημερολόγιο" πόλης, που ετοίμασε η Πολιτιστική Εταιρεία Επιχειρηματιών Βο του Ν. Σφενδόνη - τα δύο τελευταία εξακολουθούν να εκδίδονται, ρείου Ελλάδος. Οι “τόποι των επιχειρήσεων” είναι εγκαταστάσεις, αποτελώντας εξαίρεση στον κανόνα, που θέλει τις περιοδικές εκ κτίρια, αποθήκες, εργοστάσια, και εν γένει χώροι στους οποίους δόσεις εφήμερες και βραχύβιες. Τα κείμενα που επιλέξαμε να ανα διαδραματίσθηκε η οικονομική ζωή της Θεσσαλονίκης στις αρχές δημοσιεύσουμε δεν είναι άγνωστα στους ειδικούς, ούτε απαλλαγ του εικοστού αιώνα. Την περίοδο αυτή, οι επιχειρηματικοί χώροι, μένα λαθών, διατηρούν εντούτοις τη γλαφυρότητά τους και τη ση που αποτελούσαν καινοτομίες της εποχής τους, φωτογραφήθηκαν μασία τους. Δείχνουν, περισσότερο από κάθε τι άλλο, ότι η πόλη για πρώτη φορά συστηματικά, επειδή υπήρχε μεγάλη ζήτηση φω αυτή διέθετε πάντοτε τους ιστοριογράφους της. τογραφιών από τους εκδότες καρτποστάλ με περιεχόμενο τα “και νούργια” πράγματα που συνέΒαιναν τότε στην πόλη. Κι ένα από ΓΙΩΡΓΟΣ ΦΕΡΑΙΟΣ. Ο μακαρίτης Γιώργος Φεραίος δεν άφησε πί τα καινούργια πράγματα ήταν η στροφή σε νέες επιχειρηματικές σω του γραπτά κείμενα, συγκέντρωνε όμως υλικό και το έδινε πρωτοβουλίες και δραστηριότητες. απλόχερα στους ερευνητές. Ένα χειροποίητο τεύχος του, με προ πολεμικές διαφημίσεις, έχει κι αυτό την αξία του στην ιστορία της ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ. Η Ευτέρπη Μαρκή και ο Ευάγγελος Χεκίμογλου πα- ΑΛΓ καθημερινότητας. ρουσιάζουν νέες εκδόσεις. *ΘΒολός 4: Το νόμισμα στο μακεδονι- ) κό χώρο. *Αγίου Μάρκου του Ευγενικού, Μητροπολίτου Εφέσου, 195 Η ΓΟΗΤΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΠΛΑΝΗΣ ΣΤΗΛΗΣ. Έτσι ονομάζεται η συνή Εάλω Θεσσαλονίκη. Θρήνος για την άλωση του 1430. Έκδοση, ει Ή Κυριακή τ&ν... —0 ΟΔΜΕΝΗΓ ΓEΤKΗAΜOWΕΝAΟHΙ θεια των ερευνητών των παλαιών εφημερίδων, να απορροφώνται σαγωγή, σχόλια: Μάριος ΠηλαΒάκης. Απόδοση στη δημοτική: Δη- ΟΥΤΕ “ΓΚΟΛ* Ό «ΠΑΟΚ» λχκ. όχι από το θέμα που ερευνούν, αλλά από τις διπλανές στήλες. μήτριος Βαμβακάς. *Ραφαήλ Φρεζής, Ο Εβραϊκός Τύπος στην Ελ νικητής fK «fj «Μτήοκςί 6«οΑ»ι.«Εά<.Κ;»—»Όρ»ε&ς ■ S—0 Ψάχνοντας για τα εγκαίνια της δημοτικής βιβλιοθήκης Θεσσαλο λάδα. * Του ίδιου, Το εκπαιδευτικό έργο των σχολών Alliance ΚΑΔΜΒΡιΑκΑΛτΜήΛ ΠΑΑε:: ιρ<«α."·ΗιΑώρραςη—κςΑΜ»ή—ικς»τ «-ή«Α Φ'Α6ΙθζΙαηιιπ*ν ώκ; »ν4» —1: -003 · νίκης (Βλέπε στο πέμπτο τεύχος), οι ερευνητές προσελκύσθηκαν Israelite Universelle. “Ευάγγελος Χεκίμογλου, Τα Μυστήρια της Η ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΑ και από άλλα ενδιαφέροντα θέματα: Τα εγκαίνια της Λέσχης Κρη Θεσσαλονίκης. * Αθανάσιος Καραθανάσης, Καππαδοκίας Τύχαι. "ΐΓ.ΗΡΑΚΑΚΙ» Θίϊ)ΗΙΧΜ 12 455.’.. «««ΔΑΠΟ..ΕΑΞ..ΚΟΑ.Γ»»Κ » ΔΚMΡΑQΑΒMΜΑΛKΑΑH! ΑZΙ 111624 τικών, τις ποδοσφαιρικές συναντήσεις και μία πρωτότυπη αιτία 6. «ΦΙΛΙΠΠΟΙ» ΚΑΒΑΛΛΑ! 12 n-sssss SllUgj διαζυγίου. 8 9 ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΠΑ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΠΡΩΙΜΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΝΔΟΧΩΡΑ ΤΟΥ ΘΕΡΜΑΪΚΟΥ Στο χώρο που σήμερα απλώνεται η Θεσσαλονίκη, κτίστηκε πριν 1. Η έκθεση είχε συμπεριληφθεί από 7.500 χρόνια περίπου το πρώτο νεολιθικό χωριό. Από τότε η στ0 πρόγραμμα εκδηλώσεων κατοίκηση της περιοχής στο μυχό του Θερμαϊκού κολπου συνεχι- Τ01) εορτασμού της Θεσσαλονί- στηκε αδιάλειπτα κατά τόπους, έως τη συνένωση των διαφόρων κης ως Πολιτιστικής Πρωτεύ- πολισμάτων από τον Κάσσανδρο το 316/5 π.Χ. και την ίδρυση της ουσας της Ευρώπης μετά από r. Ί / ΤΤ / . / / / πρόταση της I. Βοκοτοπούλου. Θεσσαλονίκης. Η αφηγηση της πορείας αυτής μέσα απο τις ανα- , , η ” Τ “ 1 1 1 1 Τελικά, η εκθεση πραγματο- σκαφικές έρευνες, που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του ποιήθηκε αργότερα και είναι το 20ου αιώνα, αποτέλεσε το αντικείμενο της έκθεσης για την προϊ- αποτέλεσμα της συλλογικής στορική Θεσσαλονίκη1. Η έκθεση εγκαινιάστηκε το Νοέμβριο του εργασίας πολλών συνεργατών υπό την εποπτεία του Δ. Γραμ- 1998 στην ημιυπόγεια αίθουσα της νέας πτέρυγας του Αρχαιολογι- μένου> προϊστάμενου τότε της κού Μουσείου Θεσσαλονίκης. ΙΣΤ' ΕΠΚΑ. Η επιστημονική ευθύνη και οργάνωση της έκ- Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ θέσης ανήκει στη γράφουσα, ε νώ η βασική συνεργάτης σε ε- Αντικείμενο της έκθεσης είναι οι προϊστορικοί οικισμοί στην ευρύ- πιστημονικά αλλά και οργανω- τερη περιοχή της Θεσσαλονίκης από τη νεολιθική εποχή έως και την τικά θέματα ήταν η αρχαιολό- εποχή του σιδήρου, από τα μέσα δηλαδή της 6ης χιλιετίας έως τον 8° γος Φωτειννί Αδακτυλου. Το , „ σχεδιασμο της εκθεσης και την αιώνα π.Χ/0 κύριος, δηλαδή, θεματικός άξονας της έκθεσης στρέ- καλλιτεχνική επιμέλεια των πι- φεται γύρω από τους οικισμούς και τις μεταμορφώσεις που υφί- νάκων είχε η αρχιτέκτων Αλ- στανται με το πέρασμα του χρόνου, μέσα από τις οποίες επιχειρεί- κμ^νη Πακ“· Η συντηρηση των , , αντικειμένων και η επιμέλεια ται η σκιαγράφηση του παρελθόντος της περιοχής. ^ ^ του στησίματος της έκθεσης έ_ Στο πρώτο, εισαγωγικό μέρος, μέσα από μία σύντομη ιστορική γίνε από τους συντηρητές Βα- αναδρομή, παρουσιάζονται οι σημαντικές ανασκαφές που πραγμα- σίλγΐ Τοιιστικαί Δημήτρη Καρο- /Λ „ » / / / ηηηή / λίδη. Το φωτογραφικό υλικό τοποιηθηκαν στη Μακεδονία ηδη απο τις αρχές του 20ου αιώνα και , » Λ,π 11 1 11 τ ι λ ο για την περίοδο του Α Ιίαγκο- οι πρωτοπόροι αρχαιολόγοι που καθόρισαν τη μετέπειτα πορεία σμίου πολέμου μας παραχώρη της έρευνας (Εικόνα 1). σε το Ιστορικό Αρχείο Θεσσα- Στο δεύτερο, κύριο τμήμα της έκθεσης παρουσιάζονται τα ευ- λονικης. ρήματα από τις πρόσφατες ανασκαφές και έρευνες, που πραγματο- 2·0 ΧΡονολοΤικόζ πίνακας που ποιηθηκαν κατα το τελευταίο τέταρτο του αιώνα (Εικόνα 2). Η εκ- να με ανάλογο των Andreou s. θέση χωρίζεται σε τρεις βασικές χρονολογικές ενότητες. Στην ενό- Fotiadis Μ. and Kotsakis Κ., 11 Εικ. 1. Γενική άποψη του εισαγωγικού μέρους της έκθεσης. Εικ. 2. Γενική άποψη του δεύτερου μέρους της έκθεσης. τητα της νεολιθικής περιόδου παρουσιάζονται οι οικισμοί στο χώρο αποθήκευση των ευρημάτων. Τόσο το εποπτικό υλικό, όσο και τα της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης, τα Βασιλικά, τη Θέρμη και τη αντικείμενα στοχεύουν στην εξοικείωση με το κλίμα της εποχής. Για Σταυρούπολη. Σε ιδιαίτερες θεματικές ενότητες παρουσιάζονται η τον ίδιο λόγο χρησιμοποιήθηκαν και μερικές από τις παλιές ξύλινες λιθοτεχνία απολεπισμένων εργαλείων, η λιθοτεχνία τριπτών έργα- ! προθήκες του Μουσείου για την τοποθέτηση των ευρημάτων, λείων, πλαισιωμένα από σχόλια για τη γεωργία και τις διατροφικές συνήθειες της εποχής, και τέλος η ειδωλοπλαστική. ΙΣΤ0ΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Η μετάβαση από τη νεολιθική στην πρώιμη εποχή του χαλκού θ'· πρώτες διατακτικές προσπάθειες για την εξερεύνηση της προί- γίνεται με την ενότητα της μεταλλουργίας. Ακολουθεί η παρουσία- στορίας στη Μακεδονία ξεκίνησαν στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν ση καινούργιου αλλά και παλιού υλικού από οικισμούς όπου κατε- ήταν ακόμη τμήμα της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Οι προσπάθειες ξξοχήν αντιπροσωπεύεται η πρώιμη εποχή του χαλκού, όπως η Σίν- αυτές συνεχίστηκαν κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου πολέμου δδος, η Μεσημεριανή, αλλά και η Γόνα, το Λεμπέτ, τα Κριτσανά, το από τις συμμαχικές δυνάμεις, που εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλο- τι Περιβολάκι, το Ντουρμουσλί και το Μεσημέρι. | νίκη το φθινόπωρο του 1915. Τότε,πολλές από τις τούμπες και τρά- Στην τελευταία ενότητα της έκθεσης παρουσιάζεται η ύστερη πεζες που υπήρχαν γύρω από την πόλη χρησιμοποιήθηκαν για στο “Review of Aegean Prehi story V. The Neolithic aanndd BBrroonn- εποχή Χαλκου μέσα απο τα αποτελέσματα τριών μεγάλων συστη- στρατιωτικούς σκοπούς (Εικόνα 3). Το σκάψιμο για τη δημιουργία ze Age of Northern Grreeeeccee””,, A^-- μματικών ανασκαφών, της Ασσήρου, του Καστανά και της Τούμπας χαρακωμάτων και την εγκατάσταση πολυβολείων απέδωσε ενδια- merican Journal of Archaeology Ω κ^επο^· Θεσσαλονίκης, ανασκαφές που με πολλούς τρόπους σημάδεψαν την φέροντα αρχαιολογικά ευρήματα και πυροδότησε την ανασκαφική 100 (1996). Νεολιθική εποχή: 6700/6500- 3300/31003,, ((ααρρχχααιι-- ααρχαιολογική έρευνα στο χώρο της κεντρικής Μακεδονίας κατά την δραστηριότητα από αξιωματικούς των αγγλογαλλικών στρατιωτι ότερη νεολιθική εποκχήή 66770000// ττ:ελευταία εικοσιπενταετία. Και εδώ τα ευρήματα των ανασκαφών κών §υνάμεων3 (Εικόνα 4). 3.1. Βοκοτοπούλου.“Τα πρώ- 6500 - 5800/5600, μέοσηη νν5ε4ο°λθίι)-/ σσυμπληρώνονται με θεματικές ενότητες που παρουσιάζουν οικονο- Την ^ περίπου εποχή έχουν ή§γ] γίνει γνωστοί στη νότια Ελ_ τα 50 χρόνο* της Εφορείας θική εποχή 5800/5600 - 5400/ 5300, ύστερη νεολιθιικκήή εεπποοχχήή ^Ur και τεχνικ ές δραστηριότητες της εποχής. Ειδικές ενότη- λάδα ο μινωικός και ο μυκηναϊκός πολιτισμός, μετά τις ιστορικές ααΖί^ 5400/5300 - 4700/450000,, ττεελλιικκήή τΤεις αφιερώνονται στα ευρήματα της εποχής του σιδήρου, που θεω I ανασκαφές του Evans στην Κρήτη και του Schliemann στην Τροία σαλονίκη μετά το 1912”. 1-3 νεολιθική εποχή 470000//44550000 -- ρρε;ίται και το μεταβατικό στάδιο προς τις ιστορικές περιόδους. Λ, , „ , „ , „ , Νοεμβρίου 1985, Θεσσαλονίκη 3300/3100). Εποχή τουυ χχααλλκκοούύ:: ν ’ και τις Μυκήνες και έχουν ερευνηθει στη Θεσσαλία οι νεολιθικές 1986 3300/3100 -1100 (πρώώιιμμηη εεπποο-^ Α^' ΜΕΡΟΣ-ΕΙΣΑΓΩΓΗ ϊ] “ακροπόλεις” του Διμηνίου και του Σέσκλου από τον ΧρήστοΤσού- 4. Andreou S.. Fotiadis Μ. και χή του χαλκού 3300/3100 - 2300/2200. μέση επτοοχχήή °ττοουϋ ΠΠαρουσιάζονται τα ευρήματα των ανασκαφών που έγιναν κατά το ντ(χ4· Η ^αζήτηση της συνέχειας των πολιτισμών αυτών προς τα Kotsakis Κ„ '‘Review of Aegean χαλκού 2300/2200 - 11770000//Γ11550000,, ππρώτο μισό του 20°ύ a^ va σε όλη τη Μακεδονία. Πλαισιώνονται β°Ρεια είναι Ί που έστΡεΨε ερευνητές στη μακεδονική ύστερη εποχή του χαλτκοουύ 1700/ από εποπτικό υλικό αλλά και χαρακτηριστικά αντικείμενα, όπως προϊστορία. Η θέση της θεωρούνταν θέση-κλειδί στο δρόμο για τα Greece”, American journal of 1500 - 1100). Εποχή του σιδή- α ις π.χ. κουτάκια από τσιγάρα και καπνό που χρησιμοποιήθηκαν για την Βαλκάνια, την κεντρική Ευρώπη, αλλά και την Ανατολή. Archaeology 100 (1996) 560-2. ρου: 1100 - 7ος αιώνας π.Χ. κ< 13 12 Εικ. 3. Ητουμπα Λεμπετ στη δυτική Θεσσαλονίκη και οι σκηνές των συμ Εικ. 5. Η τούμπα Ντουρμουσλί κοντά στον Αξιό. μαχικών δυνάμεων (ταχυδρομικό δελτάριο). ΟΙ ΤΟΥΜΠΕΣ Ενδεχομένως το ενδιαφέρον των ερευνητών για την προϊστορική Μακεδονία να πήγασε από τη διάθεση να εντοπιστούν μεγάλα κέ ντρα πολιτισμού, ακροπόλεις και ανάκτορα, αντίστοιχα με αυτά του μινωικού και του μυκηναϊκού πολιτισμού, οδήγησε όμως, λόγω της έλλειψης τέτοιων κέντρων, στην ενασχόληση με τα υπάρχοντα ορατά μνημεία, τις τούμπες (Εικόνες 5 και 6). Οι τούμπες είναι μικροί τεχνητοί γήλοφοι, που κυριαρχούν στο μακεδονικό τοπίο και έχουν σχηματιστεί από τα κατάλοιπα των διαφόρων φάσεων των οικισμών, που χτίζονται και ξαναχτίζονται στο ίδιο σημείο. Είναι δηλαδή αποτέλεσμα μιας αργής διαδικασίας Κ / / / συσσώρευσης, που αποτυπώνει τα στάδια πολλών διαφορετικών επεισοδίων της ιστορίας, σε αντίθεση με τους ταφικούς τύμβους, που κατασκευάζονται ως μνημεία και αντικατοπτρίζουν ένα συγκε κριμένο επεισόδιο. 0 αριθμός τους είναι μεγάλος και αντιπροσω Εικ. 6. Η τούμπα στο Περιβολάκι Λαγκαδά. πεύουν την κατοίκηση του χώρου από τη νεολιθική περίοδο έως την εποχή του σιδήρου. Διατηρούν όμως και μετά την εγκατάλειψή τους ένα συμβολικό ρόλο για τη γύρω περιοχή. Είναι μέρη με μαγικό χα φησε και απεικόνισε τις προϊστορικές θέσεις5 που είχαν εντοπιστεί ρακτήρα και οι κάτοικοι κάθε περιοχής τους περιβάλλουν με μύ έως τότε στην ευρύτερη περιοχή. Λίγο αργότερα, ο S. Casson, αξιω- θους και φήμες για κρυμμένους θησαυρούς στο εσωτερικό τους. ματούχος του βρετανικού εκστρατευτικού σώματος και μετέπειτα ΟΙ ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΙ ΑΝΑΣΚΑΦΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥΣ υποδιευθυντής της Αγγλικής Αρχαιολογικής Σχολής, προχώρησε σε ανασκαφικές έρευνες στην περιοχή του Κιλκίς, το 1922 στην Τσα- 0 L. Rey, αξιωματικός του γαλλικού στρατού, κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου πολέμου πραγματοποίησε για πρώτη φορά ανασκα- ουσίτσα και το 1925 στην Καλίνδρια6. 5. L. Rey, “Observations sur les Η πιο σημαντική ωστόσο προσωπικότητα, που σημάδεψε όσο premiers habitats de la Mace- φικές έρευνες σε τούμπες της περιοχής γύρω από τη Θεσσαλονίκη. κανείς το ξεκίνημα της μακεδονικής προϊστορίας, είναι ο W.A. doine”,B.c.tf.XLl,XLll.XLlll, - $er- Δεν αρκέστηκε απλώς στη δημοσίευση των αποτελεσμάτων των Εικ. 4. Ο στρατηγός Ser- Δ ΤHΤ eur4t.1l ey (ίτΕ? ικό' να r7,\) . Α* πο/ το 1924 ε, ως το '1 93Ο1Ι ο Hττ eurt,l ey, υποδ^ ιευ 1917, 1918, 1919. Paris 1921. rail επιθεωρεί τις αναίσσκκαα-- αανασκαφών του γύρω από τη Θεσσαλονίκη, στη Γόνα (τούμπα αε θυντής της Αγγλικής Αρχαιολογικής Σχολής, ξεκινά σειρά διερευνη- &ce φικές εργασίες. ρριοδρομίου), το Ντουρμουσλί και το Λεμπέτ, αλλά καταλογογρά- 14 15 τικών ανασκαφών στο χώρο της κεντρικής και δυτικής Μακεδονίας. Στην έκθεση περιλαμβάνονται ευρήματα από τις ανασκαφές του στον Μολυβόπυργο και τον Άγιο Μάμαντα Χαλκιδικής, το Αξιο- χώρι Κιλκίς (Εικόνα 8), τα Σερβία Κοζάνης και το Αρμενοχώρι Φλώρινας. Το έργο του7, όπως και αυτά των Rey και Casson, απο τελούν έως σήμερα βασικές και αναντικατάστατες πηγές για τους μελετητές. Πρωτοποριακό έργο, ιδιαίτερης σημασίας είναι και η δημοσίευ ση, το 1929, της ανασκαφής της νεολιθικής Ολύνθου Χαλκιδικής από τον Γ. Μυλωνά, αφού αποτελεί την πρώτη πλήρη και αυτόνο μη δημοσίευση προϊστορικής ανασκαφής από το χώρο της Μακεδο νίας8. Εικ. 8. Ητούμπα και οι τράπεζες Αξιοχωρίου. Διακρίνονται οι σκηνές της ανασκαφής. Τις πρώτες αυτές προσπάθειες ακολούθησε μια μεγάλη περίο δος παύσης, με εξαίρεση την ανασκαφική δραστηριότητα του Εφό Εικ. 7. Ο W.A. Heurtley. ρου Αρχαιοτήτων Ν. Κοτζιά κατά τη δεκαετία του 1930, σε θέσεις όπως το Μεσημέρι Χαλκιδικής και ο Άγιος Παντελεήμων στη δυ τική Μακεδονία. Μόλις το 1961 οργανώθηκε η ανασκαφή στη Νέα αποτέλεσμα η συνολική έκταση του οικισμού να είναι περιορισμέ Νικομήδεια, κοντά στη Βέροια, από τον R. Rodden9, ανασκαφή που νη. Αντίθετα, στους επίπεδους εκτεταμένους οικισμούς η έκταση εί έλαβε μυθικές διαστάσεις λόγω της πρωιμότητας και σπουδαιότη- ναι πολύ μεγαλύτερη και αυτό οφείλεται στο διαφορετικό τρόπο τας των ευρημάτων, αλλά και λόγω της εφαρμογής, για πρώτη φο οργάνωσης της νεολιθικής κοινότητας. Η έρευνα μόλις τα τελευταία ρά, σύγχρονων μεθόδων ανασκαφής. Στα τέλη της ίδιας δεκαετίας, δέκα χρόνια ασχολείται συστηματικά με αυτό το άγνωστο, έως τώρα, ο D.H. French10 πραγματοποιεί συστηματική επιφανειακή έρευνα είδος οικισμών και ακόμη δεν έχει ολοκληρώσει την ερμηνεία τους. 7. W.A. Heurtley, Prehistoric και καταρτίζει το κατάλογο των προϊστορικών θέσεων της κεντρι Οι τέσσερις οικισμοί της νεολιθικής εποχής που παρουσιάζονται Macedonia, Cambridge 1939. στο τμήμα αυτό της έκθεσης ανήκουν όλοι στο είδος των επίπεδων, κής Μακεδονίας. 8. G.E. Mylonas, Excavations εκτεταμένων οικισμών. Ο οικισμός που εντοπίστηκε το 1992 στο at Olynthus, Part I. The Neo Β' ΜΕΡΟΣ χώρο του συνεδριακού κέντρου “I. Βελλίδης”, στη Δ.Ε.Θ.12 (Εικόνα lithic Settlement, Baltimore 1929. Παρουσιάζονται ανά χρονολογική περίοδο τα ευρήματα αλλά και 9), είναι ο αρχαιότερος χώρος κατοίκησης στην περιοχή της Θεσσα 9. R.J.Rodden - K.A.Wardle, τα συμπεράσματα που προέκυψαν από τις πρόσφατες ανασκαφές. λονίκης. Τα αρχιτεκτονικά του κατάλοιπα αποτελούν λάκκοι δια Nea Nikomedeia I, The British Μέσα από το εποπτικό υλικό περιγράφονται τα χαρακτηριστικά φόρων μεγεθών και σχημάτων, που έχουν σκαφτεί στο φυσικό υπό School at Athens, Suppl. Vol. κάθε εποχής. Ένα σημαντικό τμήμα είναι αφιερωμένο στην τεχνική στρωμα. Με βάση τα ευρήματα από το εσωτερικό τους, οι λάκκοι No. 25, London 1996. της επιφανειακής έρευνας, ως μία από τις κύριες τεχνικές που χρη ερμηνεύονται ως χώροι κατοίκησης, απορριμμάτων, αποθήκευσης 10. D. French, Index of Prehi storic Sites in Central Macedo σιμοποιεί η αρχαιολογία, για να καταγράψει και να μελετήσει την κ.λπ. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η κεραμική που βρέθηκε nia. Athens 1967 ανθρώπινη δραστηριότητα στο τοπίο, καθώς και στην εφαρμογή της στους λάκκους. Τα αγγεία, με βάση παράλληλα από τη Θεσσαλία Εικ. 9. Η προθήκη με τα 11. Η επιφανειακή έρευνα του στη λεκάνη του Λαγκαδά11. και τη Βαλκανική, χρονολογούνται στη μέση και νεότερη νεολιθική ευρήματα από την ανα Λαγκαδά είναι ένα πρόγραμμα περίοδο. σκαφή της Δ.Ε.Θ. που πραγματοποιήθηκε από το Η ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ Ο οικισμός στα Βασιλικά13 (Εικόνα 10) είναι ένας από τους με Αριστοτέλει ο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Στο πλαίσιο Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου και ειδικά κατά το τελευταίο γαλύτερους σε έκταση οικισμούς και οι επιχώσεις του χρονολογού του προγράμματος αυτού τμήμα της, τη νεότερη νεολιθική, συναντάμε σε όλο τον ελλαδικό νται στην τελευταία φάση της μέσης νεολιθικής και στη νεότερη νε εντοπίστηκαν 150 θέσεις που χώρο αρκετά μεγάλο αριθμό οικισμών, με σημαντική πολυμορφία. ολιθική περίοδο. Η ανασκαφή πραγματοποιήθηκε στις αρχές της 12. Μ. Παππά, Νεολιθική κα καλύπτουν χρονολογικά το τοίκηση στη Θεσσαλονίκη, Η διάστημα από τη μέση παλαι Υπάρχουν οικισμοί με τη μορφή γηλόφων, οικισμοί επίπεδοι, εκτε δεκαετίας του 1980, είχε δε σωστικό χαρακτήρα και για το λόγο αυ εγκατάσταση στη Διεθνή 'Εκ ολιθική μέχρι και την οθωμανι ταμένοι στο χώρο,ή, σπανιότερα, οικισμοί μέσα σε σπήλαια. Οι οι τό είχε μικρή έκταση και τα αρχιτεκτονικά στοιχεία που προέκυψαν θεση, Θεσσαλονικέων Πόλις, κή περίοδο. Βλ. σχετικά Κ. κισμοί με τη μορφή γηλόφων, γνωστοί στη Μακεδονία ως “τού- είναι αποσπασματικά. Ωστόσο,η κεραμική που συλλέχτηκε παρου Γραφές και Πηγές 6000 Χρό Κωτσάκης, Σ. Ανδρέου, “Επι φανειακή έρευνα Λαγκαδά: μπες” και στη Θεσσαλία ως “μαγούλες”, έχουν σχηματιστεί από τη σιάζει μεγάλη ποικιλομορφία στις τεχνικές κατασκευής και διακό- νων ,2 (1997),6-13. Περίοδος 1992”, Το Αρχαιολο συσσώρευση των διαδοχικών φάσεων κατοίκησης στο ίδιο σημείο. σμησης και αποτελεί οδηγό για τις κεραμικές κατηγορίες που εμφα 13. Δ. Β. Γραμμένος, Νεολιθι γικό Έργο στη Μακεδονία και Τα κτίσματα των αγροτικών αυτών οικισμών, που είχαν μόνιμο χα νίζονται την εποχή αυτή στους οικισμούς της κεντρικής Μακεδονίας. κές έρευνες στην Κεντρική και Θράκη 6. 1992, Θεσσαλονίκη Ανατολική Μακεδονία, Αθήνα 1995,349-356 ρακτήρα, είναι κατασκευασμένα πολύ κοντά το ένα στο άλλο, με Πολύ κοντά στον οικισμό των Βασιλικών βρίσκεται ο οικισμός 1991. 16 17