0-6 aylık bebeği olan annelerin anne sütünü artırmaya yönelik geleneksel uygulamaları

156 Pages·2009·5.95 MB·Turkish

T.C.
ADNAN MENDERES ÜN(cid:1)VERS(cid:1)TES(cid:1)
SA(cid:2)LIK B(cid:1)L(cid:1)MLER(cid:1) ENST(cid:1)TÜSÜ
DO(cid:2)UM-KADIN SA(cid:2)LI(cid:2)I VE HASTALIKLARI HEM(cid:3)(cid:1)REL(cid:1)(cid:2)(cid:1)
ANAB(cid:1)L(cid:1)M DALI
HDK-YL-2009-0003

0-6 AYLIK BEBE(cid:2)(cid:1) OLAN ANNELER(cid:1)N ANNE SÜTÜNÜ
ARTIRMAYA YÖNEL(cid:1)K GELENEKSEL UYGULAMALARI

Mine GÖKDUMAN

DANI(cid:3)MAN
Yrd. Doç. Dr. Nevin AKDOLUN BALKAYA

AYDIN-2009
ÖNSÖZ

Anne sütü ya(cid:1)am için en temel besinlerden biridir. Ancak, ülkemizde anneler çe(cid:1)itli
nedenlerle emzirmeyi erken dönemde sonlandırmakta ve ek gıdalara ba(cid:1)lamaktadırlar.
Bebeklere erken dönemde ek gıdalara ba(cid:1)lanmasında en önemli faktörlerden biri anne
sütünün yetersiz olması veya anneler ve yakınları tarafından yetersiz oldu(cid:2)unun
dü(cid:1)ünülmesidir. Oysa her annenin memesi iki bebe(cid:2)e yetecek kadar süt üretebilmektedir.
Bu konudaki yanlı(cid:1) dü(cid:1)ünceye ve bilgi eksikli(cid:2)i gibi birçok nedene ba(cid:2)lı olarak annelere
ve bebeklerine ailenin kendisi ya da yakınları, arkada(cid:1)ları ve kom(cid:1)uları tarafından çe(cid:1)itli
geleneksel uygulamalar yapılmaktadır. Annelere anne sütünü arttıran birçok uygulama
yaptırılmakta ve çe(cid:1)itli besinler verilmekte, bebeklerin beslenmeleri de do(cid:2)umdan itibaren
ek gıdalarla sürdürülmeye çalı(cid:1)ılmaktadır. Sonuçta annelerin sütü azalmakta, bebekler
anne sütüyle beslenememekte ve ayrıca anne ve bebekler birçok sa(cid:2)lık sorunu ile kar(cid:1)ı
kar(cid:1)ıya kalmaktadırlar.

Do(cid:2)um sonrası emzirme sürecinde anne sütünü arttıracak geleneksel inanç ve
uygulamaların bilinmesi, bu dönemde birey ve ailelere sunulacak sa(cid:2)lık hizmetlerinde
önceliklerin belirlenmesi ve emzirmeye devamı engelleyen faktörlerin önlenmesi açısından
son derece önemlidir. Bunun yanında ebe ve hem(cid:1)irelerin yapacakları ev ziyaretleri ile
geleneksel uygulamaların erken dönemde tespiti ve böylece emzirmeyi olumsuz etkileyen
riskli davranı(cid:1)ların kontrol altına alınması sa(cid:2)lanabilir.

Bu nedenlerle ara(cid:1)tırma 0–6 aylık bebe(cid:2)i olan annelerin anne sütünü arttırmaya
yönelik geleneksel uygulamalarını belirlemek amacıyla planlanmı(cid:1)tır. Ara(cid:1)tırma
sonuçlarının, bebeklerin ilk altı ayda sadece anne sütüyle beslenmelerinin sa(cid:2)lanması ve
sürdürülmesinde ve böylece anne ve bebek sa(cid:2)lı(cid:2)ının geli(cid:1)tirilmesinde ebe ve hem(cid:1)irelere
katkıda bulunmasını, bu konuda ba(cid:1)vurabilecekleri bir kaynak olmasını ve ebe-hem(cid:1)irelere
yararlı olmasını diliyorum.
ii
(cid:1)Ç(cid:1)NDEK(cid:1)LER

Sayfa No
KABUL VE ONAY………………………………………………………….. i
ÖNSÖZ……………………………………………………………………….. ii
(cid:3)Ç(cid:3)NDEK(cid:3)LER……………………………………………………………….. iii
S(cid:3)MGELER VE KISALTMALAR D(cid:3)Z(cid:3)N(cid:3)………………………………….. xvi
Ç(cid:3)ZELGELER D(cid:3)Z(cid:3)N(cid:3)………………………………………………………. xvii
(cid:4)EK(cid:3)LLER D(cid:3)Z(cid:3)N(cid:3) …………………………………………………….……. xx
EKLER D(cid:3)Z(cid:3)N(cid:3)………………………………………………………………. xxi
1. G(cid:3)R(cid:3)(cid:4)………………………………………………………….…………... 1
1.1. Problemin Tanımı ve Önemi ……………………………………….... 1
1.2. Ara(cid:1)tırmanın Amacı …………………………………………………. 5
1.3. Genel Bilgiler………………………………………………………… 6
1.3.1.Anne Sütünün Fizyolojisi …………………………………..…… 6
1.3.2. Anne Sütünün Özellikleri ……………………………................. 9
1.3.2.1. Kolostrum ………………………………………..…….. 9
1.3.2.2. Geçi(cid:1) Sütü ………………………………………………. 10
1.3.2.3. Matür Süt …………………………………...……..……. 10
1.3.3. Anne Sütünün (cid:3)çeri(cid:2)i …………………………………………… 10
1.3.3.1. Sıvı Miktarı…………………………………………...…. 10
1.3.3.2. Karbonhidrat …………...................................................... 11
1.3.3.3. Lipidler ………...……….............................................................. 11
1.3.3.4.Vitaminler ……………………………………………….. 12
1.3.3.5. Mineraller ………………………………………............. 13
1.3.4. Anne Sütünün Yararları ………………………………………… 14
1.3.4.1. Anne Sütünün (cid:3)mmünolojik Özelli(cid:2)i ………………………. 14
1.3.4.2. Anne Sütünün (cid:3)leri Ya(cid:1)ama Etkileri ……………………..…... 15
1.3.4.3. Anne Sütü ile Beslenmenin Ekonomik Yönü ………………... 15
1.3.4.4. Emzirmenin Anne Sa(cid:2)lı(cid:2)ı Açısından Yararları ………….......... 16
1.3.4.4.1. Fizyolojik Yararları……………………………. 16
1.3.4.4.2. Psikolojik Yararları………………………..….. 17
1.3.5. Anne Sütünü Arttıran Uygulamalar …………………………………. 17
iii
Sayfa No
1.3.5.1. Do(cid:2)ru Teknikle Emzirme…………………….………….. 18
1.3.5.2. Sık Aralıklarla Emzirme…………………………………. 20
1.3.5.3. Annenin Kendine Güvenmesi……………………………. 20
1.3.5.4. Annenin (cid:3)stirahat Etmesi………………………………… 21
1.3.5.5. Memenin Bo(cid:1)altılması…………………………………… 21
1.3.6. Emzirmeyi Olumsuz Etkileyen Faktörler ……………….………….... 22
1.3.6.1. Bebe(cid:2)e Ait Nedenler ………………………………………... 23
1.3.6.2. Anneye Ait nedenler ……………………………………….... 26
1.3.7. Laktasyondaki Annenin Beslenmesi …………………….…………… 32
1.3.8. Kültür ve Gelenek …………………………………….......................... 34
1.3.8.1. Kültür ve Gelene(cid:2)in Tanımı ve Önemi ……………………… 35
1.3.8.2. Kültür ve Gelene(cid:2)in Sa(cid:2)lık Üzerine Etkisi …………….. 35
1.3.8.3. Geleneksel Uygulamalar………………………………... 37
1.3.8.3.1. Gebelikte Yapılan Geleneksel Uygulamalar…. 37
1.3.8.3.2.Do(cid:2)um Sırasında Yapılan Geleneksel
Uygulamalar…………………………………... 40
1.3.8.3.3.Do(cid:2)um Sonrasında Yapılan Geleneksel
Uygulamalar…………………………………... 41
1.3.8.3.4. Lo(cid:2)usalıkta Yapılan Geleneksel Uygulamalar.. 42
1.3.8.3.5.Anne Sütünü Artırmaya Yönelik Yapılan
Geleneksel Uygulamalar ………………..……. 43
1.3.8.3.6.Bebek Beslenmesine Yönelik Yapılan
Geleneksel Uygulamalar……………………… 45
1.3.9. Anne Sütü ile Beslenmenin Sa(cid:2)lanması ve Sa(cid:2)lı(cid:2)ın
Sürdürülmesinde Ebe ve Hem(cid:1)irenin Rolü ……………...……… 46
2. GEREÇ ve YÖNTEM………………………………………….………….. 49
2.1. Ara(cid:1)tırmanın (cid:4)ekli ………………………………………...………… 49
2.2. Ara(cid:1)tırmanın Yapıldı(cid:2)ı Yer ve Özellikleri……………………...……. 49
2.3. Ara(cid:1)tırmanın Zamanı ………………………………………………… 51
2.4. Ara(cid:1)tırmanın Evreni………………………………………………...... 52
2.5. Ara(cid:1)tırmanın Örneklemi…………………………………………….... 52

iv
Sayfa No
2.6. Ara(cid:1)tırmaya Alınma ve Ara(cid:1)tırmadan Dı(cid:1)lanma Kriterleri 55
2.6.1. Ara(cid:1)tırmaya Alınma Kriterleri ...................................................... 55
2. 6.2. .Ara(cid:1)tırmadan Dı(cid:1)lanma Kriterleri 55
2.7. Veri Toplama Aracı ………………………………………………….. 55
2.7.1. Soru Formu ……………………………………………………... 55
2.7.2. Soru Formunun Ön Uygulaması…..…………………………….. 56
2.7.3. Veri Toplama Formunun Uygulanması ………………………… 56
2.7.4. Verilerin De(cid:2)erlendirilmesi …………………………………….. 57
2.7.4.1.Ara(cid:1)tırmada Kullanılan Ba(cid:2)ımlı ve Ba(cid:2)ımsız
De(cid:2)i(cid:1)kenler………………………………………………. 57
2.8. Ara(cid:1)tırmanın Sınırlılıkları ………………………….………………… 57
2.9. Ara(cid:1)tırmanın Güçlükleri……………………………..……………….. 58
2.10. Ara(cid:1)tırma Etik……………………………………………………….. 58
3. BULGULAR……………………………………………………………… 59
3.1. Annelerin Tanıtıcı ve Do(cid:2)urganlık Özellikleri …………………...….. 59
3.2. Annelerin Bir Önceki Çocuklarını (cid:3)lk 6 Ay Besleme (cid:4)ekli ……......... 63
3.3. Annelerin (cid:4)imdiki Bebekleri Besleme (cid:4)ekli ve Dü(cid:1)ünceleri ……….. 64
3.4. Annelerin Bebeklerini Sadece Anne Sütüyle Beslemeyi Dü(cid:1)ündükleri
Süre ve (cid:3)lk 6 Ay Besleme (cid:4)ekli………………………...……….…… 65
3.5. Annelerin Bebeklerini Son 24 Saatte Emzirme Özellikleri ve
Verdikleri Ek Gıdalar ………………………………………….…… 67
3.6. Annelerin (cid:3)lk Altı Ayda Sütlerinin Yeterli Olma Durumuna (cid:3)li(cid:1)kin
Dü(cid:1)ünceleri ve Bebeklerin A(cid:2)ırlık Artı(cid:1)ları ………………..………. 69
3.7. Annelerin Emzirme ve Anne Sütünü Arttırıcı Önlemler/Uygulamalar
Konusunda E(cid:2)itim Alma Durumları……………………...………….. 73
3. 8. Annelerin Emzirme Döneminde Özellikle Tükettikleri Besinler ve
Sıvılar…………………………………………………….…………. 73
3. 9. Annelerin Anne Sütünü Artırmak (cid:3)çin Yaptıkları Uygulamalar….…. 75
3. 10. Annelerin Anne Sütünü Artırmaya Yönelik Bitkisel Çay Kullanma
Durumları……………………………………………………...…… 78
3.11. Annelerin Anne Sütünü Artırdı(cid:2)ını Dü(cid:1)ündükleri Besinler ve
(cid:3)çecekler………………………………………………….………… 80
v
Sayfa No
3.12. Annelerin Bazı Özelliklerine Göre Anne Sütünü Arttırmaya Yönelik
Uygulamaları Yapma Durumları…………………………………… 81
4. TARTI(cid:4)MA………………………………………………………………. 90
4.1. Annelerin Bebeklerini Besleme Özelliklerine Ait Verilerinin
Tartı(cid:1)ılması………………………………….……………………… 90
4.2. Annelerin Emzirme ve Anne Sütünü Artırıcı Önlemler/Uygulamalar
Konusunda E(cid:2)itim Alma Durumlarına Ait Verilerin Tartı(cid:1)ılması…… 95
4.3. Annelerin Anne Sütünü Artırmak (cid:3)çin Yaptıkları Uygulamalara Ait
Verilerin Tartı(cid:1)ılması………………………………………….……... 96
4.4. Annelerin Bazı Özelliklerine Göre Anne Sütünü Artırmaya Yönelik
Yaptıkları Uygulamalara Ait Verilerin Tartı(cid:1)ılması ……….……….. 99
5. SONUÇLAR ve ÖNER(cid:3)LER……………………………………………... 103
5.1. Sonuçlar………………………………………………………………. 103
5.1.1. Annelerin Bebeklerini Besleme Özellikleri………….………… 103
5.1.2. Annelerin Emzirme ve Anne Sütünü Artırıcı
Önlemler/Uygulamalar Konusunda E(cid:2)itim Alma Durumları….. 104
5.1.3. Annelerin Anne Sütünü Artırmak (cid:3)çin Yaptıkları Uygulamalar 105
5.1.4. Annelerin Bazı Özelliklerine Göre Anne Sütünü Artırmaya
Yönelik Uygulamaları Yapma Durumları……………………… 106
5.2. Öneriler……………………………………………………………...... 108
ÖZET…………………………………………………………………………. 112
SUMMARY…………………………………………………………………... 113
KAYNAKLAR……………………………………………………………….. 114
ÖZGEÇM(cid:3)(cid:4)…………………………………………………………………... 130
TE(cid:4)EKKÜR………………………………………………………………….. 131
EKLER ………………………………………………………………………. 132
EK 1. Soru Formu……………………………………..………………….. 132
EK 2. Kütahya Valili(cid:2)i Sa(cid:2)lık Müdürlü(cid:2)ü (cid:3)zin Yazısı …………………… 139
EK 3. Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Etik Kurul Ba(cid:1)kanlı(cid:2)ı
Ön Onayı ……………………………………….………………….. 140
EK 4. Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Etik Kurul Ba(cid:1)kanlı(cid:2)ı
Onayı ………………………………………………………………. 141
vi
Sayfa No
EK 5. Bilgilendirilmi(cid:1) Olur Metni ……………………………………….. 142
EK 6. Bilgilendirilmi(cid:1) Olur Formu ……………………………………….. 143

vii
S(cid:1)MGE VE KISALTMALAR D(cid:1)Z(cid:1)N(cid:1)

AÇSAP : Ana Çocuk Sa(cid:1)lı(cid:1)ı ve Aile Planlaması Genel Müdürlü(cid:1)ü
DSÖ : Dünya Sa(cid:1)lık Örgütü
TNSA : Türkiye Nüfus ve Sa(cid:1)lık Ara(cid:2)tırması
UNESCO : Birle(cid:2)mi(cid:2) Milletler E(cid:1)itim, Bilim ve Kültür Kurumu
UN(cid:1)CEF : The United Nations Children’s Fund (Birle(cid:2)mi(cid:2) Milletler Çocuk
Yardım Fonu)
HIV Human Immundeficiency Virüs
SPSS : (cid:3)statistik paket programı (Statistical Package for the Social
Sciences)
WHO : World Health Organization (Dünya Sa(cid:1)lık Örgütü)
X2 : Ki-Kare (Chi-Square)
1-14 : 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14 nolu sa(cid:1)lık ocakları
xvi
Ç(cid:1)ZELGELER D(cid:1)Z(cid:1)N(cid:1)

Sayfa No
Çizelge 1.3.3.5.1 Matür (Olgun) anne sütünün içeri(cid:2)i (100ml'de)……… 13
Çizelge 1.3.7.1 Emziren annelerin günlük almaları gereken besin
grupları ve miktarları…………………………………. 32
Çizelge 2.2.1. Sa(cid:2)lık ocaklarına ait bazı istatistikler………………… 49
Çizelge 2.3.1. Ara(cid:1)tırmanın zamanı…………………….…………… 50
Çizelge 2.4.1. Örneklemi olu(cid:1)turan annelerin sa(cid:2)lık ocakları’na göre
da(cid:2)ılımı……………………………………………….. 52
Çizelge 3.1.1. Annelerin tanıtıcı özellikleri ……………….………… 59
Çizelge 3.1.2. Annelerin do(cid:2)urganlık özellikleri …………………… 61
Çizelge 3.2.1. Annelerin bir önceki çocuklarını ilk altı ayda besleme
(cid:1)ekli……………………………….……….................. 63
Çizelge 3.3.1.1. Annelerin do(cid:2)um sonrası ilk üç günde bebeklerini
besleme özellikleri………….………………………… 64
Çizelge 3.4.1. Annelerin bebeklerini sadece anne sütüyle beslemeyi
dü(cid:1)ündükleri süreye göre bebeklerini ilk altı ayda
besleme (cid:1)ekilleri……………………..………………. 65
Çizelge 3.4.2. Annelerin bebeklerini ya(cid:1)larına göre besleme (cid:1)ekli 66
Çizelge 3.4.3. Annelerin bebeklerine ilk altı ayda ek gıda verme
nedenleri …………………………..…………………. 66
Çizelge 3.5.1. Annelerin bebeklerini ya(cid:1)larına göre son 24 saatte
emzirme durumu…………………..…………………. 67
Çizelge 3.5.2. Annelerin son 24 saatte bebeklerine verdikleri ek
gıdalar………………………………………………… 68
Çizelge 3.6.1. Annelerin sütlerinin yeterlili(cid:2)ine ili(cid:1)kin dü(cid:1)ünceleri ... 69
Çizelge 3.6.2. Annelerin sütlerinin yetersiz olma nedenlerine ili(cid:1)kin
görü(cid:1)leri……………………………………................. 70

xvii
Sayfa No
Çizelge 3.6.3. Annelerin sütlerinin yeterlili(cid:2)ine ili(cid:1)kin dü(cid:1)üncelerine
göre bebeklerinin a(cid:2)ırlık artı(cid:1)ları……….……………. 71
Çizelge 3.6.4. Bebeklerin ya(cid:1)larına göre a(cid:2)ırlık artı(cid:1)ları ………........ 72
Çizelge 3.7.1. Annelerin emzirme ve anne sütü artırıcı
önlemler/uygulamalar konusunda e(cid:2)itim alma
durumları ……………………….…………………... 73
Çizelge 3.8.1. Annelerin emzirme döneminde özellikle tükettikleri
besinler ………………………………......................... 73
Çizelge 3.8.2. Annelerin emzirme döneminde tükettikleri sıvı
miktarı ……………………………..………………... 74
Çizelge 3.9.1. Annelerin anne sütünü artırmaya yönelik uygulama
yapma durumu………………………………………. 75
Çizelge 3.9.2. Annelerin anne sütünü artırmaya yönelik yaptıkları
uygulamalar………………………………………….. 75
Çizelge 3.9.3. Annelerin anne sütünü artırmaya yönelik
yaptıkları geleneksel uygulamalar …………………… 76
Çizelge 3.9.4. Annelerin anne sütünü artırmaya yönelik yaptıkları
modern ve geleneksel uygulamalar ………………...... 76
Çizelge 3.9.5. Annelerin anne sütünü artırmaya yönelik en fazla
yapıları ilk üç uygulama……………………………… 77
Çizelge 3.9.6. Annelerin anne sütünü artırıcı uygulamalardan en
çok yaptıkları uygulamalar için öneri/e(cid:2)itim aldıkları
ki(cid:1)iler………………………………………………… 77
Çizelge 3.10.1. Annelerin anne sütünü artırmak için bitkisel çay
kullanma durumları …………………………………. 78
Çizelge 3.10.2. Annelerin anne sütünü artırmak için kullandıkları
bitkisel çaylar………………………………………… 79
Çizelge 3.11.1. Annelerin anne sütünü artırdı(cid:2)ını dü(cid:1)ündükleri
besinler ve içecekler………………………………… 80
Çizelge 3.12.1. Annelerin bazı sosyo-demografik özelliklerine göre
anne sütünü artırmaya yönelik uygulamaları yapma
durumları ……………………………………………. 81
xviii