XX saukunis msoflio ekonomikis konceptualuri analizi da saqarTvelos ekonomikuri portreti

140 Pages·2015·0.61 MB·Lithuanian

rozeta asaTiani

XX saukunis msoflio
ekonomikis konceptualuri
analizi da saqarTvelos
ekonomikuri portreti

gamomcemloba `siaxle”
Tbilisi 2015
UDK (uak) 338(100)
a – 871

rozeta asaTiani. XX saukunis msoflio ekono-
mikis konceptualuri analizi da saqarTvelos eko-
.
nomikuri portreti Tbilisi, gamomcemloba `siax-
le~, 2015. _ 140 gv.

naSromSi ZiriTadad ganxilulia XX saukunis msoflio
ekonomika zogadi ekonomikuri Teoriisa da masTan dakavSirebu-
li ekonomikuri politikis warmoSoba-ganviTarebis gaanalize-
bis safuZvelze. amasTan, imis gaTvaliswinebiT, rom aRniSnuli
periodis transformaciuli procesebi ar yofiliyo mowyveti-
li wina Tu Semdgomi periodebisgan, amitom SesavalSi calke
sakiTxebad ganvixileT ekonomikis rogorc mecnierebisa da mas-
Tan organul kavSirSi myofi msoflio ekonomikuri politikis
genezisis mokle istoria.
msoflioSi mimdinare globaluri procesebis WrilSi naS-
romSi mokled gaSuqebulia saqarTvelos ekonomika dasabamidan
dRemde, romelic warmodgenilia or nawilad: qvis xanidan axal
epoqamde da axali epoqidan _ XX saukunis 90-iani wlebis dasaw-
yisidan _ dRemde, 1991-2014 wlebis saqarTveloSi ganviTarebuli
socialur-ekonomikuri procesebis gaanalizebis safuZvelze.
aseTi saxiT naSromis warmodgena safuZvels gvaZlevs vi-
fiqroT, rom igi saintereso da gasagebi iqneba ara mxolod eko-
nomistebisaTvis _ kvalificiuri auditoriisaTvis, aramed mkiT-
xvelTa farTo wrisTvisac.

mecnier-redaqtori: nodar WiTanava – ekonomikur mec-
nierebaTa doqtori, profesori.

recenzentebi: paata leiaSvili – ekonomikur mec-
nierebaTa doqtori, profesori;
revaz lorTqifaniZe – ekonomikur
mecnierebaTa doqtori, profesori;
jemal kaxniaSvili – ekonomikis
akademiuri doqtori.

ISBN 978-9941-91-343-3
© r. asaTiani, 2015;
© gamomcemloba `siaxle~, 2015.

2
redaqtorisagan

profesor rozeta asaTianis winamdebare naSromi
originaluria. igi gamoirCeva problemebis xedvis
masStaburobiT, ganxilvis mravalmxrivobiT (sistemu-
robiT), ekonomikuri ganviTarebis, movlenebis roli-
sa da mniSvnelobis logikuri axsniT. masSi axlebu-
radaa ganxiluli XX saukuneSi msoflio ekonomikis
ganviTarebis Taviseburebebi, tendenciebi da kanonzo-
mierebebi. naSromis erT-erT Rirsebad unda miviCnioT
is, rom msoflioSi mimdinare procesebis fonze av-
torma SeZlo argumentirebulad warmoedgina saqar-
Tvelos Tanamedrove ekonomikuri portretis ZiriTa-
di niSnebi da maxasiaTeblebi. mTlianad viziarebT
avtoriseul mosazreba-daskvnas imis Sesaxeb, rom
`erovnuli ekonomikis transformaciis winaaRmdegob-
riv procesSi saqarTvelos ekonomikur politikaSi
ar iqna gaTvaliswinebuli msoflioSi farTod apro-
birebuli mdidari gamocdileba. klasikuri formiT
qveyanas ekonomikuri zrdis arc erTi modeli ar ga-
mouyenebia. ucxouri rekomendaciebi, romlebic safuZ-
vlad daedo saqarTvelos ekonomikur politikas,
erovnuli interesebis araadekvaturi iyo. qveynis wa-
rumateblobis mTavari mizezi amaSi unda veZioT~.
avtorma mogvca kargi magaliTi imisa, Tu rogor
SeiZleba konkretuli situaciis analizi-Sefasebi-
saTvis sistemuri midgomis meTodologiis Semoqmede-
biTad gamoyeneba.
naSromSi, ekonomikis ganviTarebis istoriuli
procesi ganxilulia erT sibrtyeze, misi mraval-
mxrivi TaviseburebebiT da warmodgenilia Semdegi
sqemiT: ekonomikuri azrisa da Teoriis ganviTareba –
ekonomikis transformacia – XX saukunis ekonomikis
zogadi kanonzomierebebi da ganviTarebis Tavisebure-
bebi _ saqarTvelos ekonomikis ganviTarebis etapob-
rivi analizi da Tanamedrove tendentiebi. niSandob-
3
livia, rom yvela es mimarTuleba ganxilulia ro-
gorc mTlianobiTi sistemis Semadgeneli nawilebis
urTierTganpirobebulobisa da dialeqtikuri erTia-
nobis konteqstSi. aseT midgomas, TeoriulTan erTad,
gansakuTrebuli pragmatuli mniSvneloba aqvs da
adasturebs imas, rom Tanamedrove rTul sistemebSi,
romlebic globalizaciis presingiT drosa da siv-
rceSi Tvisebriv cvlilebebs ganicdis, mTavaria Teo-
riisa da praqtikis sinTezis, mravalsaukunovani ten-
denciebisa da kanonzomierebebis sworad aRqma da
ganviTarebis regulirebis meqanizmebis formireba.
avtorma SeZlo saqarTvelos ekonomikis gardaqm-
nis mecnieruli analizi-Sefaseba da amjeradac Se-
mogvTavaza uaRresad saintereso da angariSgasawevi
rekomendaciebi.
Cvens mizans ar warmoadgens mkiTxvels Tavs mo-
vaxvioT winamdebare naSromis Sefasebebi, magram gvin-
da movuwodoT waikiTxos igi, rac, Cveni azriT, uTu-
od sasargeblo iqneba misTvis, Tu mas ainteresebs
ekonomikuri Teoriisa da, saerTod, ekonomikis ganvi-
Tarebis, miT ufro erovnuli ekonomikis bunebis, misi
agebulebis, niSan-Tvisebebis realurad aRqma da gan-
viTarebis kanonzomierebebSi garkveva.
mkiTxvelis kmayofilebas uTuod gamoiwvevs av-
toris mier mecnieruli keTilsindisierebiT, dauRa-
lavi nayofieri SromiT Seqmnili wignis Teoriuli
done da pragmatuli mniSvneloba. naSromi did samsa-
xurs gauwevs maT, visac surs Tanamedrove ekonomikis
ganviTarebis kanonzomierebaTa saidumlos Cawvdes da
obieqturi warmodgena hqondes erovnuli ekonomikis
transformaciis tendenciebze.
amitom gvaqvs sruli safuZveli davaskvnaT, rom
prof. rozeta asaTianis morigi naSromi qarTuli
ekonomikuri mecnierebis mniSvnelovani SenaZenia.

profesori nodar WiTanava
4
masStaburi Canafiqri

winamdebare monografia udavod araordinaluri
naSromia qarTulenovan ekonomikur literaturaSi da
Tavisi originalurobiT mkveTrad gansxvavdeba saqar-
TveloSi bolo wlebSi gamoqveynebul samecniero
Sromebisagan mecnieruli xedvis siRrmiT da masSta-
burobiT, istorizmis alRoTi da kreatiulobiT.
sainteresoa TviT Canafiqri, rom naSromSi ganxi-
luliyo ekonomikuri Teoria da praqtika urTierT-
kavSirSi uxsovari droidan dRemde da am saerTo
konteqstSi gaSuqebuliyo saqarTvelos warsuli da
dRevandeli ekonomikuri realoba. es udavod masSta-
buri Canafiqri, romelic saWiroebs did erudicias,
analitikur unars da, garkveuli TvalsazrisiT,
`mecnierul gambedaobas~, Zalze sainteresod aris
realizebuli am kompaqturad Sedgenil teqstSi.
swored aseTi arqiteqtonikis wyalobiT naSromi
naTelyofs droTa kavSirs ekonomikur warsuls, awmyo-
sa da momavals Soris, rac iZleva ekonomikuri proce-
sebis da ekonomikuri azris ganviTarebis logikis da-
naxvis saSualebas. amitom savsebiT marTebulia avto-
ris pozicia, rodesac wers, rom `naSromis aseTi arqi-
teqtonika xels Seuwyobs msoflio ekonomikaSi ganvi-
Tarebuli procesebis sworad aRqmasa da gaanalizebas,
saboloo angariSiT ki, saqarTvelos ekonomikaSi daS-
vebuli uxeSi Secdomebis gamoaSkaravebas, ramac arap-
rognozirebad riskebTan miiyvana erovnuli ekonomika~.
am naSromis wakiTxvisas kidev erTxel dastur-
deba is mosazreba, rom ekonomikuri Teoria didwi-
lad ganapirobebs ekonomikuri subieqtebis qcevebs
da, e.i., ekonomikur realobas. amitom gamodis, rom
ekonomikuri realobis Semecneba damokidebuli xdeba
Tavisive Semecnebis Sedegebze anu iqmneba mankieri
wre, romelic SeuZlebels xdis WeSmaritebis dadge-
nas. am TvalsazrisiT aseTi globaluri procesebis
5
`bibliuri xedva~ iZleva mecnieruli distancirebis
saSualebas da, Sesabamisad, ekonomikuri movlenebis
arsSi wvdomas, rac calkeuli problemis izolire-
buli kvleviT SeuZlebelia.
naSromSi Zalze gonivrulad aris dabalansebu-
li aqcentebi ekonomikuri Teoriisa da praqtikis
evoluciis gaanalizebisas. amis gamo monografia
Zalze sainteresod ikiTxeba da ar aZlevs mkiTxvels
yuradRebis modunebis saSualebas. naSromi Zalze in-
formatiulia da gansakuTrebiT sasargeblo iqneba
studneti-axalgazrdobisaTvis, visac eZRvneba es wig-
ni. maT pirvel rigSi sWirdebaT profesiuli dauf-
lebis sawyis etapzeve Seiqmnan adekvaturi warmodge-
na ekonomikuri procesebisa da ekonomikuri Teoriis
urTierTkavSiris Taobaze.
gansakuTrebiT dRes, rodesac sayovelTaod aS-
kara gaxda Tu raoden didia ufskruli jer kidev ga-
batonebul neoklasikur Teoriasa da ekonomikur re-
alobas Soris, aseTi tipis Sromebi calsaxad upasu-
xebs socialur dakveTas, raTa Teoria daubrundes
realobas, ecados arsebuli umwvavesi problemebis
gadaWras da ar SeniRbos Tavisi mecnieruli uZlure-
ba da usafuZvlo ambiciebi zRvarsgadasuli maTema-
tizaciiT. Tavisi naSromiT qalbatoni rozeta gvaxse-
nebs, rom Teoria ar aris TviTmizani, rom Teoria
gvWirdeba ekonomikuri realobis gasaumjobeseblad.
avtorma Seqmna teqsti, romelic gvaiZulebs viaz-
rovnoT, raRac sakiTxebSi daveTanxmoT, raRacaSi ki
ara, badebs kiTxvebs da, Sesabamisad, survils, rom ve-
ZioT maTze pasuxi, rameTu swored es pasuxgaucemeli
kiTxvebi da maTze pasuxebis Ziebis daucxromeli inte-
resi, swored iseTi, rogoric aqvs winamdebare monog-
rafiis avtors, aris mecnierebis mamoZravebeli Zala.

profesori paata leiaSvili
6
vuZRvni saqarTvelos
student-axalgazrdobas

w i n a T q m a

adam smiTi iTvleba XVIII saukunis udides eko-
nomistad, karl marqsi – XIX saukunisa, xolo jon
meinard keinzs ekuTvnis XX saukunis palma. msofli-
os udides ekonomistTa Sesaxeb es formulireba sa-
yovelTaod aRiarebulia Tanamedrove ekonomikur
literaturaSi.
XIX saukunis msoflio ekonomikis genialuri
analizi mogvca karl marqsma, XX saukune ki elode-
ba aseT analizs. Tu gadavavlebT Tvals Tanamedro-
veobis cnobil ekonomistTa sias, am mxriv, Zalze
damaimedebelia 1969 wlidan moyolebuli yovel
wels ekonomikis dargSi mecnier-ekonomistebisaTvis
nobelis premiis miniWeba, magram, miuxedavad amisa,
jer kidev, srulad ar aris warmodgenili XX sau-
kunis msoflio ekonomikis transformaciuli proce-
sebis konceptualuri analizi. amis gareSe Znelia
nebismier qveyanaSi, maT Soris saqarTveloSi, daSve-
buli uxeSi Secdomebis gamovlena da samomavlod
maTi aRmofxvra. SeiZleba esec iyos Tanamedrove
msoflio ekonomikaSi arsebuli rTuli viTarebis
Camoyalibebis erT-erTi mTavari mizezi.
aRniSnulTan dakavSirebiT saWirod miviCnieT
Sesavlis saxiT mokled mimogvexila da calke sa-
kiTxebad gamogveyo dasabamidan XX saukunemde eko-
nomikis, rogorc mecnierebis, warmoSobis wanam-
ZRvrebi, ekonomikuri Teoriis roli msoflio eko-
7
nomikuri politikis formireba-ganviTarebaSi, gansa-
kuTrebuli yuradReba gagvemaxvilebina `keinzianur
revoluciaze~, aqedan gamomdinare ki, mis udides
rolze XX saukunis msoflioSi arsebuli antago-
nisturi winaaRmdegobebis daZlevasa da kacobriobis
gadarCenaSi.
aseTma moWarbebulma problemebma, rogorc eko-
nomikur mecnierebaSi, ise msoflio ekonomikur po-
litikaSi, mikarnaxa gamomeTqva mosazreba am urTu-
lesi problemis irgvliv (saqarTvelos prioritetis
gaTvaliswinebiT). mkiTxvels vTxov momitevos da Ce-
mi gadawyvetileba ambiciurobaSi ar CamomarTvas.
vfiqrobT, naSromis aseTi arqiteqtonika xels
Seuwyobs msoflio ekonomikaSi ganviTarebuli pro-
cesebis sworad aRqmasa da gaanalizebas, saboloo
angariSiT ki, saqarTvelos ekonomikaSi daSvebuli
uxeSi Secdomebis gamoaSkaravebas, ramac araprogno-
zirebad riskebTan miiyvana erovnuli ekonomika.
gaweuli SromisaTvis udides madlobas movaxse-
neb naSromis mecnier-redaqtors, ekonomikur mecnie-
rebaTa doqtors, profesor nodar WiTanavas, recen-
zentebs – ekonomikur mecnierebaTa doqtorebs, pro-
fesorebs paata leiaSvilsa da revaz lorTqifani-
Zes, ekonomikis akademiur doqtors jemal kaxniaS-
vils.
rogorc winamdebare naSromis avtori, velode-
bi saqmian SeniSvnebs, risTvisac am procesSi Car-
Tul yvela daintereserul pirs winaswar vuxdi mad-
lobas.

8
S e s a v a l i

ekonomikuri mecnierebis warmoSobis
wanamZRvrebi

ekonomikuri mecnierebis warmoSobis wanamZRvre-
bis Canasaxi uZvelesi periodis aRmosavleTis moaz-
rovneTa moZRvrebebSia saZiebeli.
Tavdapirvelad ekonomikis Sesaxeb primitiuli
warmodgenebi arsebobda.* Semdgom periodSi ekonomi-
kis mecnierulad gaazrebis mcdeloba gamoCnda babi-
lonis mefis hamurabis kanonebSi (Zv.w. XVIIIs.), CineT-
Si – konfuZisa (Zv.w. VI-Vss.) da men-Zis (Zv.w. IIIs.) Se-
xedulebebSi, indoeTis erT-erT mniSvnelovan Zeg-
lSi – `artaStastkSi~ (Zv.w. IV-IIIss.) da a.S.
ekonomikuri mecnierebis sawyisebis SeqmnaSi mniS-
vnelovani wvlili miuZRviT antikuri saberZneTis mo-
azrovneebs – qsenofonts, platonsa da aristoteles.**

*
maT Zvelegviptur papirusebSi, qvaze amokveTil lur-
smul warwerebSi, Zvelindur vedebSi da sxva nawarmoebeb-
Si vxvdebiT.
**
qsenofontma dawera wigni `oikonomia~ da amiT pir-
velma samecniero literaturaSi Semoitana sityva `ekono-
mika~. aRniSnul naSromSi gadmocemulia saojaxo meurneo-
bisa da miwaTmflobelobis warmarTvis im droisaTvis me-
tad sayuradRebo wesebi;
platoni Tavis naSromebSi `saxelmwifo~ da `kanone-
bi~, saxelmwifos mowyobis sakiTxebTan erTad, ixilavs
Sromis danawilebis, gacvlisa da fulis urTierTdamoki-
debulebis sakiTxebs;
aristoteles gansakuTrebuli Rvawli miuZRvis ekono-
mikuri mecnierebis wanamZRvrebis safuZvlebis momzadeba-
Si. `nikomaqes eTikaSi~ pirvelad aris gaSuqebuli rigi
ekonomikuri kanonebisa da kategoriebisa. antikuri samya-
9
rogoric unda yofiliyo antikuri epoqis am
(mag., antikuri romis cnobili warmomadgenlebis _
katonis (234-149), Zmebis tiberius (169-132) da gaius
(153-121) graxkebis, varonis (116-27), kolumelas (ax.w.
Is.) da sxvebis) an Semdgomi periodis did moazrovne-
Ta Sexedulebebi ekonomikis Sesaxeb, maT mainc ar
hqondaT sistemuri xasiaTi. ekonomika ar iyo mecnie-
rebis calke, damoukidebeli dargi, vinaidan ar ar-
sebobda mecnierebis klasifikacia. igi mxolod mec-
nierebis erTian sistemaSi iyo CarTuli.
ase rTulad ikafavda gzas ekonomika, rogorc
ekonomikuri movlenebisa da procesebis sistemurad
Semswavleli mecniereba da xazgasmiT aRsaniSnavi
araferi yofila XVI saukunemde. swored am period-
Si warmoiSva pirveli ekonomikuri mimdinareoba –
merkantilizmi, romelmac mniSvnelovani wanamZRvre-
bi Seqmna ekonomikis, rogorc mecnierebis, formire-
bisTvis.
merkantilizmi Tavdapirvelad warmoiSva in-
glisSi, safrangeTsa da italiaSi, xolo mogviane-
biT – sxva qveynebSic. es iyo periodi, rodesac oq-
ros cieb-cxeleba moedo msoflios da Zvirfasi li-
Tonebis mosapoveblad axali kontinentebis Zebna da-
iwyo, rasac, did geografiul aRmoCenebTan erTad,
vaWrobis ganviTarebac mohyva.
merkantilizmi sagareo vaWrobis ganviTarebaze
amaxvilebda yuradRebas da mas qveynis simdidris
dagrovebis gadamwyvet pirobad miiCnevda. misi kvle-
vis obieqti swored mimoqcevis sfero iyo.
ganasxvaveben adrindel da gviandel merkanti-
lizms. adrindeli merkantilizmis warmomadgenlebs
inglisel u. stafords (1554-1612), italiel g. ska-
rufs (1519-1584) da sxvebs simdidris zrdis aucile-

ros ekonomikur movlenaTa mecnieruli Sefaseba swored
aristoteles ekuTvnis. amitom mas sapatio adgili aqvs
mikuTvnebuli ekonomikuri mecnierebis istoriaSi.
10