Ustrojowo-polityczne koncepcje PZPR w latach 1948-1959 PDF
Preview Ustrojowo-polityczne koncepcje PZPR w latach 1948-1959
Jerzy Kuciński Ustrojowo -polityczne koncepcje PZPR w latach 1948-1959 Książka i Wiedza D OR RIE F A N R TA нLIBо ER V S T I T U T I O N Ustrojowo-polityczne koncepcje PZPR w latach 1948-1959 1 3 . R 1Z5-. Jerzy Kuciński Ustrojowo -polityczne koncepcje PZPR wlatach1948-1959 Książka i Wiedza Warszawa 1984 WB Okładkę projektował Jerzy Rozwadowski Redaktor Maria Przybyszewska Bibliografię opracował autor ©Copyright by Wydawnictwo „Książka i Wiedza” Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza „Prasa-Książka-Ruch" W9arszawa, Poland 1984 Wydawnictwo „Książka i Wiedza" Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza „Prasa-Książka-Ruch ”, Warszawa 1984 r. Wyd. I. Nakład 4650+350 egz. Obj. ark. wyd. 17,0. Obj. ark. druk. 23,0 (18,6). Papier druk. sat. kl. V 70 g, 82X104 cm. Oddano do składu 7.7.1983 r. Podpisano do druku w grudniu 1983 r. Druk ukończono w styczniu 1984 r. Drukarnia im. Rewolucji Październikowej, Warszawa, ul. Mińska 65. Zam . nr 4791/11/83. M-27. Jedenaście tysięcy sześćset piętnasta publikacja „K2W " ISBN · 83-05-11316-7 Uwagi wstępne Polska Zjednoczona Partia Robotnicza od chwili swego powstania spełniała rolę przewodniej siły poli tycznej w budownictwie socjalistycznym w Polsce. Rola ta została potwierdzona w znowelizowanej 10 lu tego 1976 r. Konstytucji PRL1. Statut PZPR określa partię mianem „ przewodniej i kierowniczej siły poli tycznej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”, która z tego tytułu „ troszczy się o zgodne z celami i zasadami socjalizmu sprawowanie władzy w państwie, doskona lenie pracy aparatu państwowego [...], eliminowanie biurokratycznych naleciałości, tworzenie korzystnego klimatu dla społecznego współdziałania z organami władzy państwowej oraz umacniania jej autorytetu ” 2. PZPR odgrywała ważną rolę w wypracowywaniu kon cepcji ustrojowych i ich urzeczywistnianiu. Przedmiotem analizy w niniejszej książce są najistot niejsze myśli i założenia programowe partii, a konkret nie jej koncepcje ustrojowo-polityczne, a więc do tyczące pewnych elementów nadbudowy politycznej ustroju socjalistycznego w Polsce. Postulat podjęcia badań nad tą problematyką wysuwany był przed kil kunastu laty w naszej literaturze socjologicznej . Przy stępując do nich zdawałem sobie oczywicie sprawę, że myśl programowa partii nie była jedyną przyczyną sprawczą ewolucji instytucji ustroju politycznego PRL. Chociaż miała dla ich rozwoju znaczenie najważniejsze, to jednak nie była rezultatem abstrakcyjnych rozważan teoretycznych, lecz w decydującej mierze kształtowała 5 się w związku z tradycją historyczną, rzeczywistością społeczną, walką polityczną, konfrontacją określonych sił społecznych. Niemały wpływ na myśl programową partii wywierały przemiany struktury klasowej, polity ka społeczno-gospodarcza, rozwój kultury i przekształ cenia świadomości społeczeństwa, a także sytuacja na arenie międzynarodowej i w międzynarodowym ruchu komunistycznym . Zakres rozważań w tej książce uzależniony jest w pewnym stopniu od treści pojęcia „ ustrój polityczny". Punktem odniesienia nie była jednak tylko treść roz działu I Konstytucji PRL (art. 1-10), gdzie zawarte jest bardzo szerokie rozumienie ustroju politycznego, zbliżające je do określenia „ system polityczny” , lecz także fakt, że treść tego rozdziału przed zmianami do konanymi w Konstytucji w 1976 r. była znacznie uboż sza. W polskiej literaturze prawniczej i politologicznej można wyróżnić dwa stanowiska przy definiowaniu po jęcia „ustrój polityczny”. Pierwsze ujmuje ustrój polityczny jako całokształt zasad politycznej organiza cji społeczeństwa - czy mechanizmu sprawowania wła dzy przez klasę panującą ". Drugie —w definicji ustro ju politycznego eksponuje bardziej aspekt prawno-in stytucjonalny, choć zasad także nie traci z oczu ?. To drugie stanowisko wydało mi się bardziej po prawne merytorycznie i korzystne metodologicznie. W książce skoncentrowałem się więc przede wszystkim na koncepcjach PZPR obejmujących podstawowe mecha nizmy (formy, metody i środki) sprawowania władzy państwowej przez klasę robotniczą i jej sojuszników. Analizie poddałem koncepcje dotyczące charakteru, is toty klasowej i funkcji państwa, sposobów sprawowania władzy państwowej, systemu partyjnego8, frontu naro dowego, aparatu państwowego, samorządu społeczne go '. Pominąłem natomiast koncepcje partii dotyczące 6 organizacji społecznych, armii, prawa, polityki zagra nicznej. Każde z tych zagadnień może być przedmiotem odrębnego opracowania. Początkową cezurą rozważań jest data powstania - w wyniku połączenia PPR i PPS na Kongresie Zjed noczeniowym 15 grudnia 1948 r. — Polskiej Zjednoczo nej Partii Robotniczej. Na kongresie wytyczony został program budowy podstaw socjalizmu w Polsce w sfe rze gospodarczej, społecznej, politycznej, kulturalnej. Kongresu Zjednoczeniowego nie można jednak trakto wać jako początek okresu kształtowania się ustrojo wo-politycznych koncepcji partii. On tylko aprobował ukształtowaną już wcześniej na plenarnych posiedze niach KC PPR w lipcu, a szczególnie w sierpniu wrześniu 1948 r., linię polityczną, której cechą charak terystyczną było arbitralne przekreślanie lub przemil czanie pozytywnego, powojennego dorobku zarówno polskiego ruchu socjalistycznego, jak i ruchu komunis tycznego oraz odrzucenie realizowanej w Polsce Ludo wej w latach 1944–1948 koncepcji tzw . polskiej drogi do socjalizmu (również PPS na posiedzeniu Rady Na czelnej we wrześniu 1948 r. poddała ostrej krytyce ca łą dotychczasową politykę swej partii). Pojęcia „ polska droga” lub „ narodowa droga do soc jalizmu” oznaczały wypracowany przez PPR i PPS i urzeczywistniany w praktyce ustrojowej, model budo wania socjalizmu w powojennej Polsce. Podstawą po glądu o odmienności tego modelu od rozwiązań radziec kich była aprobata leninowskiej tezy o różnorodności dróg do socjalizmu, zdawanie sobie sprawy z tego, że brakuje w tym względzie jednolitego wzorca. Koncep cja „polskiej drogi do socjalizmu” oznaczała więc mo del budownictwa socjalistycznego choć wtedy w peł ni sobie tego nie uświadamiano nazywany demo kracją ludową. Model ów łączył w sobie uniwersalne prawidłowości budownictwa socjalistycznego potwier 7 dzone w ZSRR, z polską, narodową specyfiką, wynika jącą z odmienności rozwoju historycznego, przebiegu procesu rewolucyjnego, z układu sił klasowych, ze sta nu świadomości społecznej itd. Ze względu na szczupłość miejsca trudno szczegóło wo rozważyć problematykę ogólnych prawidłowości i narodowej specyfiki polskiej rewolucji10. Jeśli chodzi o problemy ustrojowo-polityczne, to prawidłowości te wyraziły się głównie w faktycznym ustanowieniu sys temu władzy ludu, który spełniał wszystkie funkcje charakterystyczne dla systemu dyktatury proletariatu (czego jednak wówczas sobie nie uświadamiano), oraz w realizowaniu przez partie robotnicze roli przewodniej w przemianach dokonywanych w Polsce. Narodowa specyfika dała o sobie znać szczególnie: w sposobach sprawowania władzy państwowej, wśród których domi nowało uzgadnianie stanowisk między lewicowymi i de mokratycznymi sojusznikami; w przyjęciu zasady wie lopartyjności i współpracy czterech partii w ramach Bloku Stronnictw Demokratycznych; w silnej pozycji najwyższego przedstawicielstwa narodowego (KRN i Sejmu Ustawodawczego); w dualizmie władzy państwo wej w terenie; w istnieniu rozbudowanego systemu sa morządu społecznego (samorząd terytorialny, lokalny, spółdzielczy) 11. W 1948 r., kiedy powojenna odbudowa kraju była już poważnie zaawansowana, kiedy umacniała się władza ludowa, a równocześnie zaostrzyła się sytuacja między narodowa – na porządku dziennym stanął problem dalszej polityki wewnętrznej i zagranicznej Polski. Niezbędna stała się dyskusja nad kształtem socjalizmu w Polsce, w tym także nad kształtem ustroju politycz nego. Kierownictwo PPR nie miało wątpliwości, że wo bec zbliżającego się zjednoczenia ruchu robotniczego należy opracować konkretną perspektywę zbudowania ustroju socjalistycznego w Polsce, tym bardziej że w 8
The list of books you might like
