Turkish Studies Volume 3/3 Spring 2008 DOĞU TRAKYA AĞIZLARINDA UZUN ÜNLÜLER Levent ...

34 Pages·2008·0.52 MB·English

DOĞU TRAKYA AĞIZLARINDA UZUN ÜNLÜLER

Levent DOĞAN*

ÖZET
Doğu Trakya olarak adlandırılan bölge, Türkiye’nin
kuzeybatısında yer almaktadır. Bu bölgede yer alan şehirlerde Rumeli
ağızlarının doğu kolu konuşulmaktadır. Doğu Trakya ağızları, Gacal,
Dağlı, Pomak ve göçmen ağızlarını kapsar. Bu ağızların sınırlarını
belirlemek yetersiz olan çalışmalar nedeniyle çok zordur. Ancak uzun
ünlüler gibi birtakım fonetik özellikler sayesinde ağızların sınırlarını
tespit mümkün olabilir.
Türkçede birincil ve ikincil ünlü uzunlukları bulunmaktadır.
Birincil ünlü uzunlukları Türkiye Türkçesi ağızlarında az da olsa
yaşamaktadır. Đkincil ünlü uzunlukları ise büyük ölçüde varlıklarını
sürdürmektedir.
Anahtar Sözcükler: Ağız, Uzun Ünlü, Doğu Trakya, Gacal,
Muhacir, Dağlı, Pomak, Tatar, Abhaz, Yörük

LONG VOWEL OF EAST TRAKYA DIALECTS

ABSTRACT
The region called East Thrace is in the northwest of Turkey. The
east branch of Rumelia dialect is spoken in the cities which are in this
region. East Thrace dialects include the dialects of Gacal, Daglı, Pomak
and immigrants. It is quite difficult to define the boundaries of these
dialects due to insufficient studies. However, it might be possible to
determine the boundaries of the dialects through some phonetic
characteristics such as long vowels.
Turkish has primary and secondary wovel lenghts. Primary long
wovel exists in the contemporary Turkish ( Turkey Turkish) dialects,
though not much. Wheras secondary long wovel carries on its being to a
large extent.
Key Words: Dialect, Long Wovel, East Thrace, Immigrant,
Gacal, Dagli, Pomak, Tatar, Abhaz, Yoruk

1. Giriş
“Ciğerlerden gelen havanın ağız kanalında herhangi bir
engele uğramadan, yalnız ses yolundaki daralma veya genişleme
ile, dil ve dudakların oluşturduğu ses” (Korkmaz, 2007: 225)

* Yrd. Doç. Dr., Trakya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi,
[email protected]

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 3/3 Spring 2008
Doğu Trakya Ağızlarında Uzun Ünlüler 732

olarak tanımlanan ünlü, Türkçenin ses sistemi içerisinde önemli
bir yer tutar. Bol ünlü, seyrek ünsüz, kurallı ve aydınlık bir ses
yapısı Türkçenin en önemli özelliklerinin başında gelir (Sağır,
1995: 377). Đngilizce, Arapça ve Rusça gibi Türk dillerinin yakın
temas hâlinde olduğu önemli yazı dillerinde bile ünlü sayısı
Türkçe ve diğer Ural-Altay dillerinin ünlü sayısı ile kıyaslanamaz.
Türkçenin ses sistemi içerisinde sekiz ünlü yer almaktadır.
Bunlar ‘a/e/ı/i/o/ö/u/ü’ sesleridir. Bu ünlülere bazı bilim adamları
konuşma dilinde yer alan kapalı é sesini de eklemektedir (Ergin,
1993: 38). Bu ünlüler, çıkarıldıkları yere, sürelerine ve
ince/kalın/düz/geniş/dar/yuvarlak olmalarına göre çeşitli
sınıflamalara tabi tutulmaktadırlar. Lehçelere ve ağızlara göre bu
ünlülerin özellikleri kimi değişiklikler göstermektedir. Türkiye
Türkçesi yazı dilinde birincil uzun ünlüler bulunmazken,
Türkmen Türkçesinde bu sesler bariz bir şekilde yaşamaktadır.
Sibirya’da konuşulan Tuva lehçesinde gırtlaksı ünlüler yer
alırken bu ünlü türü diğer lehçelerde bulunmaz (Arıkoğlu, 2000:
543). Bu durum, Türk lehçe ve ağızlarının fonetik sınırlarının
tespitinde ünlülerin önemini ortaya koymaktadır.
Ünlülerin sınıflandırılmasında önemli başlıklardan biri de
o ünlülerin ağız kanalından çıkışlarının süresidir. Bu sürenin
uzunluğuna ya da kısalığına göre ünlüler, “uzun ünlüler, normal
ya da kısa ünlüler ve normalden daha kısa olan ünlüler” olmak
üzere incelenirler.
Çalışmamızın odak noktası olan uzun ünlüler ise
boğumlanma süresi bakımından normal bir ünlünün süresinden
daha uzun yahut normal uzunluktaki iki ünlünün boğumlanma
süresini içine alan ünlülerdir (Korkmaz, 2007: 221). Uzun
ünlülerin hangi şartlar altında uzadıkları Türkologları en fazla
meşgul eden konulardan biridir.
Türkçede ünlü uzunlukları, “aslî (birincil) ünlü
uzunlukları”, “ses olaylarına bağlı ünlü uzunlukları”, “vurgu ve
tonlamaya bağlı olan ünlü uzunlukları” olarak sınıflandırılmıştır.
Başka dillerden ödünçlenen kelimelerdeki ünlü uzunlukları da
yukarıdaki sınıflandırmaya başka bir madde olarak eklenebilir.1

2. Uzun Ünlülerin Tasnifi ve Doğu Trakya Ağızlarındaki
Durumu

1. Aslî/Birincil Uzun Ünlüler
Zeynep Korkmaz’ın “herhangi bir ses değişmesinin ortaya
çıkarmadığı, Türkçe kelimelerin kök hecelerinde Ana-Türkçe

1 Đkincil uzunluklar konusunda daha ayrıntılı bilgi için bk. BURAN:2007.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 3/3 Spring 2008
733 Levent DOĞAN

döneminden beri var olduğu kabul edilen ünlüler (Korkmaz, 2007:
27)” olarak tanımladığı aslî/birincil uzun ünlüler, bilim adamları
arasında birtakım ihtilaflara neden olan bir konudur.
Birincil uzun ünlüler ile ilgili yapılan ilk çalışma
Böhtlingk’in 1851 yılında yazmış olduğu Yakutça gramerdir. Bu
çalışmada ilk kez birincil uzun ünlülerin varlığına dair deliller
sunulmuştur. Çok geçmeden bu tür uzun ünlülerin varlığının
aleyhinde görüş bildiren bilim adamları olmuş, bunların türlü ses
gruplarının büzülmesi ile meydana gelen ikincil uzun ünlüler
olduğu kanıtlanmaya çalışılmıştır (Tekin, 1995: 7). Türk dili
üzerine elde yeterince dil malzemesinin bulunmaması yüzünden
bu tartışmalar askıda kalmış, bu durum Türkmence ile ilgili
yapılmış olan ilk önemli çalışmanın yayınlanmasına kadar
sürmüştür.
Ali Böriyiv’in 1929 yılında Latin alfabesi asıllı yeni
Türkmen alfabesi ile hazırladığı Rusça-Türkçe sözlük sayesinde,
Türkmencedeki birincil ünlü uzunlukları ortaya konulmuştur. Bu
eserde Latin harflerinin kullanılması, uzun ünlülerin daha net bir
şekilde gösterilmesini sağlamıştır (Tekin, 1995: 64). Sözlüğün
yayınlanmasından sonra, bu lehçedeki birincil ünlü
uzunluklarının diğer lehçelerdeki birincil uzun ünlülere
uyduğunun görülmesi pek çok bilim adamının, tarihî Türk
şivelerinde ve yaşayan lehçelerdeki birincil uzun ünlülerin
araştırmasına yol açmıştır.
Karl Foy 1900 yılında Ana Türkçedeki birincil uzun ünlülerin
tespiti için Orhun Abideleri’ne müracaat etmiştir. Đlk defa Karl
Foy, abidelerde “at” (ad), ve “aç” (acı-) sözcüklerinin yazılışında
“at” ve Tonyukuk abidesinde geçen “açmak” kelimelerinden
farklı olarak, ünlü işaretinin kullanılmış olmasına dikkat etmiştir.
Karl Foy bu kelimelerdeki ünlü farklılıklarının olduğu görüşünü
desteklemek için Yakutçadaki “āt” (ad), “at” (at/beygir), “ās”
(aç), “ās” (acık-) “as-” (açmak) köklerine işaret etmiştir (Tekin,
1995:13).
Osman Nedim Tuna, “Köktürk ve Uygurcada Uzun
Vokaller” adlı çalışmasında Karl Foy’un tespit ettiği birincil uzun
ünlü uzunluklarının imlasını şu şekilde örneklemiştir (Tuna, 1960:
218): TTTT:::: at ‘at’, TTTTeeee: āt ‘ad, isim’; zzzz: az ‘Az (kavim adı)’, zzzz eeee: āz
‘az’.

Görüldüğü gibi birincil uzun ünlülerin varlığı kelimenin
anlamını değiştirmektedir. Đki farklı kelimenin birbirine
karışmasını engellemek için, bu kelimelerin yazımında farklı bir
imla kullanılmıştır. Birincil uzun ünlüleri içeren kelimelerin
yazımında farklı bir imla tarzının seçildiği başka bir eser de

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 3/3 Spring 2008
Doğu Trakya Ağızlarında Uzun Ünlüler 734

Kaşgarlı Mahmud’un Türkoloji için en önemli kaynaklardan biri
sayılan sözlüğüdür. Đlk önce Polivanov ve daha sonra Ligeti,
Kaşgarlı Mahmud’un sözlüğünde birincil uzun ünlüler içeren
kelimelerin normal ünlü taşıyan benzerleri ile karışmasını
engellemek için farklı bir imla kullandığını tespit etmiştir (Tekin,
1995: 29). Kaşgarlı Mahmut, birincil uzun ünlüleri uzatma
harfleri ile göstermiş, kısa ünlüleri ise sadece harekelerle
belirlemiştir (Ligeti, 1938: 82). Divanu Lugati’t Türk’te birincil
ünlü uzunlukları ile ilgili kanıtlar bununla da sınırlı değildir.
Ahmet Bican Ercilasun, Kaşgarlı’nın başlıklarda, uzunlukla ilgili
açıklamalarda ve örneklerde uzun ünlüler ile ilgili çeşitli kayıtlar
düştüğüne dikkat çekmiştir (Ercilasun, 2007: 146).
Kaşgarlı Mahmud’un sözlüğünde birincil uzun ünlülerin
imlası da şu şekildedir:
ت ا (cid:8) : āt ‘isim, lakap’, چ ا (cid:8):::: āç ‘aç’, لا(cid:8) :: : : āl ‘kızıl renk’
(Muhammedov, 2007: 117).
Ancak Ligeti ve Grönbech gibi Türkologlar, diğer
lehçelerden kanıtlar toplarlarken Anadolu sahasını atlamışlar ve
hatta Anadolu Türkçesini tereddütsüz kısa ünlülü bir lehçe olarak
göstermişlerdir. Ligeti makalesinde Anadolu’da konuşulan
Türkçe için “uzun vokalleri bulunmayan Oğuz şiveleri” tanımını
kullanmaktadır (Korkmaz, 1953:197). Zeynep Korkmaz, bir
bakıma birincil uzun ünlülerin varlığının ispatını sağlayan
Türkmen Türkçesi ile aynı gruptan olan Anadolu Türkçesinin bu
tip uzunluklara sahip olabileceğinin akla getirilmediğini
söylemektedir. Bu konuda kendisinin “Eski Anadolu Türkçesinde
Aslî Ünlü Uzunlukları” (Korkmaz, 1995: 443) ve “Dinar, Çivril,
Denizli ve Tavas” mıntıkalarında yapmış olduğu derlemelerden
hareketle hazırlamış olduğu “Batı Anadolu Ağızlarında Aslî Ünlü
Uzunlukları” (Korkmaz, 1953: 197) isimli makalesi Türkiye
Türkçesinde bu konu için bir ilk olmuştur.2 Korkmaz, Türkmence
ile Anadolu’da gelişen Oğuz Türkçesi arasında paralel ünlü
uzunluklarının olduğunu ve hatta derleme yapılan bölgelerde
bunların çok yaygın olduğunun ortaya çıktığını söylemektedir.
Zeynep Korkmaz, Batı Anadolu’dan yapmış olduğu derlemelerde,
birincil uzunluk taşıyan on kelime tespit etmiştir. Talat Tekin bu
örneklere yedi tane daha ilave etmiş, ancak bunların pek çoğunun
birincil olmadığını ifade etmiştir (Tekin, 1995: 61).
Anadolu ağızları ile ilgili yapılan çalışmalarda bu konu
üzerinde yeterince durulmamıştır. Pek çok ağız çalışmasında ise

2 Anadolu ağızlarındaki birincil uzun ünlülerle ilgili en son ve en
ayrıntılı çalışma için bk. ERDEM: 2003.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 3/3 Spring 2008
735 Levent DOĞAN

bu tür ünlü uzunluklarına ait örnekler tespit edilememiştir.
Rumeli ağızları için yapılan çalışmalarda da durum bundan farklı
değildir. Rumeli ağızları üzerine yazılmış en kapsamlı
makalelerden biri olan “Rumeli Ağızlarının Ses Bilgisi Üzerine Bir
Deneme”de Tuncer Gülensoy, birincil ünlü uzunluklarına
Rozino’dan derlenen üç örnek vermiştir:
“ā: yabāncı / ō: dōro-doğru / z: gznuk-boğuk” (Gülensoy,
1984: 96)

Nimetullah Hafız, Piriştine ağzında ünlü uzunluklarının
bulunmadığını ve hatta Arapça ve Farsçadan alınan kelimelerde
yer alan uzun ünlülerin bile kısaltıldığını ifade etmiştir (Hafız,
1982: 240).
Rumeli ağızları sahasında en fazla çalışması olan Janos
Eckmann, “Edirne Ağzı”(Eckmann 1962:137), “Kumanova
(Makedonya) Türk Ağzı” (Eckmann 1962:111), “Razgrad Türk
Ağzı” (Eckmann 1950:5), “1959 Yılı Trakya Dialektoloji Gezisi
Raporu” (Eckmann 1959:115) ve “Dinler (Makedonya) Ağzı”
(Eckmann 1988:191)gibi makalelerinde özellikle ünlü değişmeleri
üzerinde durmuş, ancak aslî ünlü uzunluklarının bu bölge
ağızlarında bulunup bulunmadığı hakkında herhangi bir bilgi
vermemiştir.
Selahattin Olcay, “Ünlüler” bahsi altında kısaca aslî ünlü
uzunlukları hakkındaki tartışmalardan bahsederek, eldeki
materyalin bu konu hakkında fikir ileri sürmek için eksik
olduğunu belirtmiş ve aslî ünlü uzunlukları meselesinin çözümünü
ileri bir tarihe havale etmiştir (Olcay, 1995: 16).
Hüseyin Dallı, Kuzey Bulgaristan’da yer alan Milino
yöresinin ağzı üzerine yapmış olduğu araştırmada, tıpkı
Selahattin Olcay gibi konuyla ilgili malzemenin yetersizliğinden
yakınarak derleme yapılan bölgede belli bir ses olayı ile
açıklanamayan ünlü uzunluklarının örneklerini vermiştir. Bu
örnekler; “kār, bēs, dmren, gus” kelimeleridir. Ancak Dallı, bu
kelimelerin uzun olarak görülen ünlülerinin Milino’da kısa olarak
da telaffuz edildiğini; bu örneklerin yanı sıra Zeynep Korkmaz’ın
Güneybatı Anadolu ağızlarından yapmış olduğu derlemelerdeki
örneklerin Milino ağzında da yer aldığını, ancak uzunluğun tam
değil yarım olarak söylendiğini ifade etmiştir (Dallı, 1991: 70).
Rumeli ağızlarını ses ve şekil bilgisi ile söz varlığı
benzerlikleri bakımından yakından ilgilendiren Gagavuz
Türkçesi de ünlü uzunlukları bakımından zengindir. Nevzat
Özkan, Gagavuz Türkçesindeki aslî ünlü uzunluklarına

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 3/3 Spring 2008
Doğu Trakya Ağızlarında Uzun Ünlüler 736

“aarama/aad/kaar/aaç karına/yarın” kelimelerini
örneklemektedir (Özkan, 1996: 44).
Talat Tekin, Gagavuzcada pek çok uzun ünlü olduğunu,
ancak bunların Kırgızcada olduğu gibi ikincil olduklarını ifade
etmektedir. Talat Tekin’in ikincil uzun taşıdığını belirttiği
örnekler şunlardır: āç<ağaç, ynn<yığın, bōday<buğday. Tekin, bu
ikincil uzun ünlülerin yanı sıra sayıca az da olsa bugüne kadar
korunmuş birincil uzun ünlülerin de Gagavuzcada korunduğunu
söylemekte ve şu örnekleri vermektedir:
āç:aç, āra-:aramak, ārt:arka taraf, ārı: arı, āt:ad, āz:az,
gārgā: karga, yārın: yarın, {şen-: üşenmek vs. (Tekin, 1995: 62).

Şimdiye kadar, derlenen metinlerde aslî ünlü
uzunluklarına sadece Kırklareli yöresinde, Lüleburgaz ve
Babaeski’de ikamet eden Gacallarda birkaç örnek tespit
edilebilmiştir. Bunlar “āç” ve “bālık” kelimeleridir.

“yok ani āçız” k/lb/al/gac/nh

“bulgariyada āçlık içinde” k/be/min/gac/sta

“şeyleri varmış ani bālıkları” k/be/min/gac/sta

2.2. Ses Olaylarına Bağlı Uzun Ünlüler
2.2.1 Ünsüz Düşmesi ile Oluşan Ünlü Uzunlukları
Rumeli ağızlarının en önemli fonetik özelliklerinden birisi
de kelimelerin, başında, ortasında ve sonunda meydana gelen
ünsüz düşmeleridir. Bu ünsüz düşmelerine bağlı olarak birtakım
ünlü uzunlukları meydana gelmektedir.
Derlenen metinlerde etnik gruplara göre düşme eğilimi
gösteren ünsüzler şunlardır:

Bulgaristan -ğ- -h- -k- -l- -n- -r- -v- -y-
Göç.
Yunanistan -ğ- -h- -n- -r- -y-
Göç.
Romanya Göç. -ğ- -h- -r-
Gacallar -ğ- -h- -l- -n- -r- -y-
Pomaklar: -ğ- -h- -r- -y-
Dağlılar: -ğ- -h- -k- -l- -n- -y-
Tatarlar: -h-

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 3/3 Spring 2008
737 Levent DOĞAN

Yörükler: -ğ- -h-
Abhazlar: -r-

a) /ğ/ ünsüzünün düşmesi
/ğ/ ünsüzünün düşmesi, derlenen metinlerde hemen hemen
bütün etnik topluluklarda görülen bir ses olayıdır. Rumeli
ağızlarında zayıflayıp düşmeye en meyilli olan ünsüz budur. /ğ/
ünsüzü kelime kök ve gövdelerinin ortasında ve sonunda düşerek
kendisinden önceki ünlünün uzamasına neden olur:

Bulgaristan Göçmenleri:
“ule çifçilikle zzzzraşıyız evladım” i/si/ka/bm/eba
“kınaya çārılır.” e/m/ahı/bm/nyir
“köpeklere bālattırıyo kimisi” e/m/ahı/bm/nyir
“dāmādın sādıcı vardır” “e/m/av/bm/hakar
“sāāāādıėėėėtan stra ılık süte atarım” k/lb/ay/bm/sdi
“zor geçirdik, sādan soldan.” t/m/kaş/bm/ite

Yunanistan Göçmenleri:
“belim çok ārıyı kızanım” e/m/or/yun/ntun
“remzi urdundun mu mmmmneyi? e/m/or/yun/ntun
“elim āolum bālı” t/m/na/ym/hy

Romanya Göçmenleri:
“bugüne kadar zzzzraşları tarım” e/m/ekm/rom/şdef

Gacallar:
“üçü ölü sekizi saaaa” e/sü/htat/gac/nega
“biz dttttduk b{dük” k/lb/çen/gac/aön
“boyun ēdik” k/be/n/gac/ss
“ūrrrraaaattttttttııııkkkk defoldu gitti” k/lb/ham/gac/nakar
“kanola yā bitkisi” t/m/y/gac/hh

Dağlılar:
“dālı ama bilmez” k/be/kha/d/mka
“bbbbāllllaaaarrrrssssıııınnnn demetleri” k/lb/ab/d/bta

Pomaklar:
“üzümü çmmmmnecēniz güzelcecik” e/me/pyen/pom/aek
“dzzzzrulttunmu güzel ulur” e/me/pyen/pom/aek

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 3/3 Spring 2008
Doğu Trakya Ağızlarında Uzun Ünlüler 738

“domatiz dōriyüz suan dōriyüz” e/m/esk/pom/fakar
“iki ōlum var” e/m/esk/pom/fakar

Yörükler:
“üç altı ay ndyse, uuuuretmen olarak geldi burayı”
k/kof/mal/yör/oyük

b) /h/ ünsüzünün düşmesi
/h/ ünsüzü /ğ/ ile birlikte bu sahada en zayıf ve düşme
eğilimli olan sestir. /h/ ünsüzünün düşmesi ile oluşan ünlü
uzunlukları, derlenen metinlerden elde edilen verilere göre Doğu
Trakya ağızlarında yalnızca özellikle Arapça ve Farsçadan
ödünçlenen kelimelerde görülmektedir.

Bulgaristan Göçmenleri:
“allā rāmet eylesin” e/k/mec/bm/bku
“sabālēn damad, sabā namazı olur” e/m/av/bm/hakar
“kuluvallā falan okunurmuş.” e/k/khi/bm/eya
“hep bāçecilik yapıyım” k/lb/çeş/bm/faka
“fārettin güllü d ÷ ye birinden” t/m/fe/bm/mü
“o tarmmmmlerde isim veriliyo” . t/ç/yen/bm/sö

Yunanistan Göçmenleri:
“çocūmda karşıda mūtar” e/m/kara/yun/hsu
“allā allā geçmişik dünyadan be” e/m/or/ym/mutu
“vallā biz burayı mācır babalarımız gelmiş yunanistandan”
e/m/or/ym/mutu
“sabā bütün gün tarlada yatādık.” e/m/or/yun/ntun
“çok iyi gelgelelim, tēlike” t/m/na/ym/hy

Romanya Göçmenleri:
“altı kavē üstü otel” e/m/ekm/rom/adtaş

Gacallar:
“cenabı allā hacılık kısmet etsin”, e/m/htat/gac/nega
“Yusuf pēlivan Edirne oıropınarda güreşçi o” e/sü/kükü/gac/zebo
“silā atıp getirip gene saklıydım” e/la/ubay/gac/acfi
“günā ayvanlara” e/la/ubay/gac/acfi
“ismim āmet meriç” e/la/hbey/gac/amer
“bizim istmmmmkkkkam taburu çaycuma’ya gitti” k/be/min/gac/sta:

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 3/3 Spring 2008
739 Levent DOĞAN

“sora termmmmz oldum” k/be/min/gac/sta
“tāminim burada var” k/be/n/gac/ss
“açmz āmmmmuuuurrrrllllaaaarrrrıııınnnnıııı yālayıp bi tanesini kenara ooyǖz” k/lb/ha/gac/ca
“tāmin etmiyüm t/m/y/gac/itu

Dağlılar:
“oarargā bölǖne düştük.ooooarargā bölǖnde de kaldık”
e/m/kkas/d/yacar
“āmed ā mēmet ā oplarım” e/la/sköy/d/agü
“oarstan tttteeeerrrrmmmmzzzz oldum” k/lb/sak/d/adal
“ooooıııırrrrccccaaaassssaaaallllmmmm şey selanikli” k/lb/ab/d/bta

Pomaklar:
“ev aldım kendime bāçeli” e/h/nyu/pom/aakın
“bunları canlı mmmmtiyarlar annatıyorlar.” k/kof/tas/pom/bgö

Yörükler:
“ikinci mēmet diyor. fātmmmm mēmet diyor” k/kof/mal/yör/akar

Tatarlar
“şükür elamdüllā dersin” k/lb/ab/ta/hte

c) /k/ ünsüzünün düşmesi
Bu ses olayına sadece Bulgaristan göçmenlerinde ve Dağlı
ağzında tesadüf edilmiştir.

Bulgaristan Göçmenleri:
“yō, e küçükke gittik” e/h/kağ/bm/eçer

Dağlılar:
“ǖssssüüüüzzzz büyümüş” k/lb/ab/d/bta

ç) /l/ ünsüzünün düşmesi
/l/ ünsüzünün düşmesi sonucu oluşan ünlü uzunluklarına
Bulgaristan göçmenlerinde, Dağlılarda ve Gacallarda özellikle
soru sıfatı ve zarfı olan “nasıl” kelimesinde tespit edilmiştir.

Bulgaristan Göçmenleri:

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 3/3 Spring 2008
Doğu Trakya Ağızlarında Uzun Ünlüler 740

“masa güzēce oonulur.” e/k/khi/bm/eya
“nasī deyeyim” k/lb/ay/bm/sdi

Gacallar:
“ekmek parası bilem yoo anāāāādın mı?” k/lb/al/gac/nh
“nasī şey höşmelim” k/lb/s/gac/cye

Dağlılar:
“nasī geldim” k/lb/sk/d/hu
“damar nnnnaaaassssssssī damar” k/lb/ab/d/bta

d) /n/ ünsüzünün düşmesi
/n/ ünsüzünün düşmesi neticesinde oluşan ünlü
uzunlukları sadece “sonra” kelimesinde görülen bir ses olayıdır.

Bulgaristan Göçmenleri:
“ōndan sōraya yemek verler.” e/m/av/bm/hakar

Yunanistan Göçmenleri:
“sōra ārıya doğubeyazıta gittim” e/m/doy/ym/saço
“sōra buradan erazi aldım” e/m/kara/yun/hsu

Gacallar:
“ondan sōra o gece duru” e/m/or/gac/saar

Dağlılar:
“ondan sōra geldik burayı” e/m/kkas/d/yacar

e) /r/ ünsüzünün düşmesi
Doğu Trakya ağızlarında en önemli ünsüz düşmelerinden
biri de /r/ ünsüzünün düşmesidir. Bu ünsüz, genel olarak çokluk
ekinde, kelime kök ve gövdelerinde, şimdiki zaman ve geniş
zamanın teklik ve çokluk çekimlerinde, sadece Gacallarda şimdiki
zamanın hikâye çekiminde düşer ve kendisinden önceki ünlünün
uzamasına neden olur.

Çokluk eki ile şimdiki ve geniş zaman çokluk çekimlerinde
/r/ düşmesi:

Bulgaristan Göçmenleri:
“buraya yerleşiyelē” e/k/db/bm/akör

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 3/3 Spring 2008