Table Of Content

“Azərbaycan məktəbi” 2013/3 TƏHSİLDƏ MİLLİLİK PRİNSİPİNİN YERİ Pərişan Həsənova ARTPİ-nin elmi işçisi [email protected] Açar sözlər: millilik prinsipi, milli dövlətçilik, milli-mənəvi və ümumbəşəri dəyərlər. Ключовые слова: принцип национализма, национальная государственность, национально-моральные и общечеловечные ценности. Key words: national principles, national statehood, national-moral and universal values. Təhsilin prinsipləri təhsil-tərbiyənin lərimizin mükəmməl təhsil almasında görən məqsədləri ilə müəyyən olunur və tarixi ulu öndər deyirdi: “Cəmiyyətin gələ cək tə- xarakter daşıyır. Onun əsas vəzifələrindən rəq qisi bir çox cəhətdən indi gəncləri mizə biri intellektual səviyyə ilə yanaşı, həm də nə yi və necə öyrətməyimizdən asılı olacaq- insanın sosial və mənəvi inkişafına təkan dır. Əl bət tə, bu da təhsil sistemimizin qabaq- verməkdir. Müasir təhsilin konseptual cıl dün ya dövlətlərinin təhsil sisteminə in- problemlərindən biri təhsilin inkişafetdirici teqra si yası, təhsilin modernləşdirilməsi y olu və tərbiyəedici mahiyyətini dəyərləndirmək- ilə hə yata keçə bilər. Müstəqil dövləti mizi dir. Belə ki, müasir təhsil konsepsiyasında möh kəmləndirmək üçün müasir gəncli yə sərbəst düşüncə tərzinə malik, müstəqil, elmi-texniki biliklər vermək, praktik vər- azad, demokratik baxışlı Azərbaycan vətən- dişlər mə nimsətmək bacarıqları ilə yanaşı, daş larının milli ruhda tərbiyəsi mühüm mə- milli-mənəvi dəyərlərə malik olmaq, milli na kəsb edir. Düzdür milli tərbiyə konsepsi- xü susiyyətlərinə hörmətlə yanaşmaq kimi yası hələ tam mənada müəyyənləşdirilmə- hi slər də aşılamaq lazımdır. Ulu öndər dö nə- mişdir. Lakin qədim tarixi, zəngin milli- dönə bildirirdi ki, gənclərimiz milli ruhda mənəvi dəyərləri olan xalqımızın de yimləri, tərbiyə olunmalıdır, milli-mənəvi dəyərləri- duyumları, milli mədəniyyət abidə ləri, incə- miz əsasında tərbiyələnməlidir, tariximizi, sənəti ilə yanaşı, milli ruhu özündə yaşadan dilimizi, milli ənənələrimizi, milli dəyərlə- mənbələrimiz vardır. Xalqımızın bö yük rimizi yaxşı bilməlidir. Mənəviyyat olmayan oğlu, ulu öndər Heydər Əliyevin Azər baycan yerdə heç bir şey ola bilməz... Bu gün mə- xalqı üçün qoyub getdiyi qiymətli irs mənəvi nəvi tərbiyə, bəlkə də, keçmiş illərdən daha tərbiyəni, eləcə də milli mənəviy yatı mızı çox lazımdır (2,357-358). zənginləşdirə biləcək dəyərli mən bə dir. Milli-mənəvi dəyərlərin qorunub sax- “Hey dər Əliyev cənablarının çıxışları, nitq - lanılması və inkişafına ulu öndərin irəli sür- ləri və məruzələrində irəli sürülən tər bi yəvi düyü konseptual baxışla yanaşsaq, müəyyən baxımdan qiymətli fikirlər tərbiyə işi nin etmək olar ki, milli ruhun inkişafı üçün, mil- həm məzmununu, həm də həyata ke çiril mə li-mənəvi dəyərlərin, adət-ənənələrin yeni yollarını müəyyənləşdirir, milli tərbiyə kon - nəslə çatdırılması və davam etdirilməsi üçün sepsiyasının müddəalarını ortaya qoyur” (3, bir neçə şərtlərin: 205). Cəmiyyətin gələ cək tərəqqisini gənc - O cümlədən milli dövlətçiliyin qorun- 37 Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi ması və ona məhəbbət, ana dilinin qorun- gün lərə gətirib çıxarmışdır. Biz öz tarixi ması və onun təbliği, hüquqi dövlətin Əsas kök lərimizlə, milli köklərimizlə, mə nəvi Qanunu, onun bayrağı, himni, gerbi və başqa dəyərlərimizlə, milli-mənəvi ənənələri mizlə, atribut la rına hörmət və qorunması, milli sər- böyük tariximizlə fəxr edə bilərik. vət lərin qorunması və onlara qayğı, dini də- Dövlətçilik, milli müstəqillik, ana dili- yər lərə hörmət və b. olması vacibdir. nin mövqelərinin möhkəmləndirilməsi, dini Aydındır ki, hər bir xalqın özünü və milli dəyərlərə hörmət, milli sərvətləri təsdiqi üçün onun müstəqilliyini, azad, qorumaq kimi məsələlər Azərbaycançılıq demokratik bir mühitdə yaşamasını təsdiq və prinsiplərinin əsa sı nı təşkil edir. Çünki təmin edə biləcək güclü dövləti, bu dövlətin “Keç miş dövrlər də, keçmiş əsrlərdə Azər- rəmzi olan atributları, onun fəaliyyətini bay canın dövlətləri daha da geniş ərazidə tənzim ləyəcək Əsas Qanunu, dili, dini də- olmuşlar. İndi bizim Azərbaycandan savayı, yər ləri olmalıdır. Yalnız güclü, qüdrətli döv- dünyanın çox ölkə lə rin də azərbaycanlılar lət xalqın azad yaşamasının təminatçısı ola yaşayır. Onlar da azər baycanlıdırlar, onlarda bilər, xalqını maddi və mənəvi sərvətlərinin da azərbaycan çılıq hisləri yaşamalıdır” (5, əsl sahibi edə bilər, onun dilini, milli-mənəvi 360). dəyərlərini yaşada bilər. Bunun üçün ilk Doğrudan da, dilin ümumiliyi fikirlə- növbədə: “Hər bir Azərbaycan gənci öz hə- rin, siyasi təfəkkürün, həmin dildə yaşadıl- yat yolunu müs təqil Azərbaycan Respubli- mış mədəni sərvətlərin də ümumiliyinə, bə- ka sının gələ cək yolu kimi qəbul etməli, öz dii-estetik düşüncənin də birliyinə gətirib fəaliyyətini Azərbaycan Respublika sı nın ya- çıxarır. şamasına və əbədi olmasına həsr etməyə ha- Xüsusilə millətlərin bir-birinə inteqra- zır olmalıdır. Vətənini, torpa ğını, döv lətini, si ya sının gücləndiyi indiki dövrdə milli müstəqil Azərbaycanı qoru mağı öz ata-ana- mənəviyyatımızın daha da zənginləşməsi və sını, evini qorumaq kimi başa düşməlidir. təbliği yolunda dünyada yaşayan azərbay- Cəmiyyətin əsas ünsiyyət vasitəsi olan can lı ların qüvvəsindən istifadə etməyin dil mil lətin milliliyinin saxlanılması şərti zəruriliyi məqsədilə 2001-ci il noyabrın 9- hesab olu nur. Xalqın milliliyini, mənəvi də- 10-da Bakıda Dünya Azər baycanlılarının I yərlərini, mədəniy yəti ni məhz dil yaşadır və Qurultayının keçirilməsini təşkil olundu. inkişaf etdirir. “Azər baycan dilinin döv lət 2002-ci ildə Xaricdə yaşayan Azər baycan- di li kimi ya şaması, möhkəmlənməsi, in ki şaf lılarla iş üzrə Dövlət komitəsi yaradıldı və etməsi də bizim ən böyük nailiyyətləri miz- bu qurum tək xaricdə yaşayan azərbaycanlı- dən biridir. Bu, təkcə dil məsələsi deyil, həm ların bir-birilə əlaqəsini deyil, həm də xa- də azər baycançılıq məsələsidir” (1,13-18). ricdəki Azərbaycan cəmiyyətlərinin, birlik- Türkdilli xalqlarının qədim, çoxəsrlik lə ri nin və dərnəklərinin fəaliyyətinin vahid tarixi boyu Avrasiya qitəsinin bö yük his - mər kəz dən əlaqələndirilməsinə, həm də on- səsində yaşayaraq dünya, bəşər mədəniy yə - ların dövlət qayğısı ilə əhatə olunmasına ge- ti nə böyük töhfələr vermiş, onu zənginləş - niş imkanlar yaratdı. dir miş olan dili də bizim üçün əzizdir. Tarix Millilik prinsipində maraq doğuran boyu türk dilli xalqlar cür bəcür müharibə - cəhətlərdən biri də milli mənəviyyatımızın lərlə, döyüşlərlə, təcavüzlərlə rastlaşmışlar. zənginləşməsində ümumbəşəri dəyərlərə Ancaq xalqlarımızın dərin kök ləri, bir-birinə inteqrasiyanın əsas cəhət kimi götürülməsi- mənəvi bağlılığı onları bü tün bu mərhələlər - dir. Aydındır ki, öz milli və mənəvi kökünə dən, imtahanlardan, sı naqlardan bugünkü sadiq olan hər bir gənc, həm də ümumbəşəri, 38 “Azərbaycan məktəbi” 2013/3 dünyəvi dəyərlərdən səmərəli istifadə et- edir. Əsrlər boyu Azərbaycan xalqı öz inam məyi, onları öz mənəvi dəyərlərimizə birləş- və inanclarına sadiq olmuşdur. Hələ sovet dirərək xalqı mızın mənəviyyatını daha da dövründə belə xalqımız öz dini inamlarından zənginləşdir məyi bacarmalıdır. Milli-mənə- uzaqlaşmamış, əksinə, ondan mənbə kimi vi də yərlərimizin dünyaya inteqrasiyası həm isti fadə edərək mənəvi dəyərlərini zəngin- də ümumbəşəri dəyərlərə öz töhfəsini ver- ləş dirmişdir. Azərbaycan xalqının müstəqil- mək kimi dəyərləndirilməlidir. lik əldə etməsi həm də onun mənəvi, milli, Azərbaycan milli idealo giyasının və mədəni ənənələrinin bərpasına şərait tərkib hissələrindən biri də dövlətçilik prin- yaratmışdır. sip ləridir. Gənc nəslin dövlətin Əsas Qanu- Hazırda Azərbaycan bir çox sahələrdə nu na, onun bayrağına, gerbinə, him ninə hör- olduğu kimi təhsil sahəsində də nailiyyətlər mət ruhunda tərbiyə edilməsini əsas vəzifə qazanır. Bu proses həm də Azərbaycan hesab edən ulu öndər bu sahədə təhsil mənəviyyatını zənginləşdirməklə yanaşı, müəssisələrinin üzərinə böyük məsuliyyət milli-mənəvi dəyərlərimizə daha çox bağlı qoyurdu. Təhsili millətin gələcəyi hesab olmağı tələb edir. Təhsilin məzmununun edən ulu öndər onun əsas məqsədini demok- müs təqil Azərbayca nın dövlətçiliyi prinsip- ra tik ruhlu, azad düşüncəli Azərbaycan və- ləri əsasında qurulması ideyasının ön plana təndaşları hazırlamaqda görürdü. Onun fik- çəkilməsi də başlıca problemdir. Xalqımızın rincə, məktəblərdə Azərbaycanın müstəqil- mənəviyyatının zənginləşdirilməsinin bir liyinin atributları yaxşı təbliğ olunmalıdır. yolu kimi ümumbəşəri və dünyəvi dəyər- Azərbay canın döv lət müstəqilliyini təmsil lərdən səmərəli istifadə etməklə, onların öz edən Azər baycanın bayrağına münasibət, mə nəvi dəyərlərimizə sintez edilməsi də onun müqəddəsliyinə hörmət hər bir uşaqda, bununla bağlıdır. Ona görə də təhsilin məz- ye niyetmədə daxilən olmalıdır. Azərbayca- munca milli idealogiyaya uyğun, müstəqillik nın bayrağı sadəcə bayraq deyil, o, bizim prinsiplərinə müvafiq qurulması dönə-dönə döv lətçiliyimizin, müstəqilliyimizin rəmzi nəzərə çatdırılmışdır. Təhsilin məzmununun ki mi verilməli və hörmətini tutmalıdır. müs təqil Azərbaycanın dövlətçilik prinsip- “Azərbaycan Respublikası dövlət atributları ləri əsasında qurulması ideyası ön plana işinin güclən dirilməsi haqqında” 13 mart çəkildi: “Dövlət müstəqilliyinin xal qımıza 1998-ci il tarixli sərəncamı ilə Dövlət bay- bəxş etdiyi nemətlərdən biri də odur ki, biz rağı nın, Dövlət gerbinin, Dövlət himninin artıq təhsil sistemimizi xalqımızın tarixinə, ölkə vətəndaş la rına, o cümlədən məktəblilə- mənəviyyatına, ənənələrinə uyğun qururuq... rə öyrədilməsi bu sahədə mühüm rol oyna- Doğrudur, bu proses çox mürək kəb proses - mış dır. Məhz bu sərəncamdan sonra “Azər- dir. Bu proses qısa müddətdə başa çata bil- bay can Respubli ka sının dövlət rəmzləri” mə yə cəkdir. Bu gün təhsil sahəsində çalışan adlı ilk əsər nəşr olu nur. Kitabda ilk dəfə bütün vətəndaşlara, müəllimlərə, təhsil müstəqil Azərbay canın dövlət rəmzlərinin müəssisələrinin rəhbərlərinə müraciət edə- yaradıl ması tarixi sistemli işlənilir, milli rək xahiş edirəm ki, onlar tezliklə təhsil sis- rəmzlərin bərpası və qəbulu öz yerini tutur. temində işlərin müstəqil Azərbaycanın prin- Bundan sonra dövlət atributlarının mənası sipləri əsasında qurulmasına nail olsunlar” elmi şəkildə araşdırılır. (1). Bu vəziyyətdən çıxış yollarından biri Xalqın öz milli-mənəvi, dini dəyər - kimi dərsliklərin dəyişilməsi, yeni dərs- lərinə hörmət ruhunda tərbiyəsi onun mə - liklərin yaranması, təhsilin məzmunca milli nəvi aləminin inkişafında mühüm məna kəsb müstəqilliyimizin prinsiplərinə uyğunlaş - 39 Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi dırıl masında humanitar fənlər, xüsusən, ta- 5. Təhsil millətin gələcəyidir. Bakı: rix, dil və ədəbiyyatın tədrisinin, ilk növbədə Təhsil. 2012. məzmunca yeniləşdirilməsində görünürdü. П.Гасанова “Milli idealogiyamızı hər yerdə tətbiq etmək üçün məktəblərdə Azərbaycan xalqının Место принципа национализма tarixinin tədrisinə çox ciddi fikir vermək la- в образовании zımdır... Gənclərimiz öz tarixini, öz tarixi keç mişini gərək yaxşı bilsinlər. Çünki mə- Резюме nəviyyatımız, gənclərin bugünkü və gələcək Наследие видногй личности, вождя mənəviyyatı bununla bağlıdır” (6). мирового значения Гейдара Алиева имеет Təhsilin milli zəmində inkişaf etmə- глубокую научную сущность и обладает sini, milli kadr potensialımızın günü-gündən многоаспектными особенностями. artmasını tövsiyə edən ulu öndər məhz müs- В статье исследуется один из насле- təqil dövlətimizin idarəolunmasını və inki- дия Общенационального лидера-принци- şafını yüksək savada, biliyə, ixtisasa, yüksək па национализма и указываются пути elmə malik insanların olmasında, özü də on- использования традиции в воспитании ların cəmiyyətdə çoxluq təşkil etməsində под растающего поколения в националь- görürdü. ном духе. Gənclərin mil li ruhda tərbiyə olun- В статье оценивание принципа на- ması, ulu babaları mız dan bizə miras qalmış ционализма отмечается не только на zəngin mənəvi irsimizi öyrənmək, onun elmi уровне национально-духовных ценно- mahiyyətini açmaq müasir dövrdə xüsusi стей, но и в глобальном значении, на əhəmiyyət kəsb edir. Bu mənada milli- уровне общечеловеческих ценностей. mənəvi dəyərləri mizin, tarixi köklərimizin araşdırılması və təbliğinə Heydər Əliyevin P.Hasanova irəli sürdüyü konsep tual baxışlar əsas ideya istiqaməti və bu irsə dərindən bələd olmaq Place of nationality in heritage as imkanı yaratmışdır. one of the main principles of education Rəyçi: prof. Ə.Ağayev Summary The legacy of a prominent personality, İstifadə edilmiş ədəbiyyat a leader of global importance Heydar Aliyev has profound scientific nature and has many 1. Əliyev H. Müstəqilliyimiz əbədi dir. features of an aspect. (çıxışlar, nitqlər, bəyanatlar, mü sahi bələr, This article examines one of the heri- məktublar, müraciətlər, fərmanlar). Bakı: tage of national leader, the principle of natio- Azərnəşr, 1998. nalism and outlines ways to use tradition in 2. Ağayev Ə. Seçilmiş Pedaqoji educating the younger generation in the Əsərləri. Bakı: Mütərcim. 2011. national spirit. 3. Azərbaycan müəllimi qəzeti. 1997, The article notes the assessment of the 4 sentyabr. principle of nationalism, not only at the level 4. Qəndilov S., Cəfərov N., Əhmədov H. of national and spiritual values but also in H.Əliyev Azərbaycan məktəblilərinin gö zü ilə. the global sense, at the level of human valu- Bakı: Gənclik, 1998. es. 40