tc süleyman demirel üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü tarih ana bilim dalı milli mücadelede ...

505 Pages·2010·11.59 MB·Turkish

T.C
SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TARİH ANA BİLİM DALI

MİLLİ MÜCADELEDE PROPAGANDA FAALİYETLERİ
(1918-1923)

DOKTORA TEZİ

SERVET AVŞAR

Tez Danışmanı:
PROF.DR. BAYRAM KODAMAN

ISPARTA, 2010

i
ÖZET
MİLLİ MÜCADELE’DE PROPAGANDA FALİYETLERİ
Servet Avşar
Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı
Doktora Tezi, 488 sayfa, Kasım/Aralık 2010
Danışman: Prof. Dr. Bayram KODAMAN

Pek çok tanımı yapılabilirse de, bize göre propaganda ikna kabiliyetidir, bir
reklâmdır ve hepsinden önemlisi gizli bir silâhtır. Eğer propagandayı bir silah olarak
kabul edersek, bunun cephanesini de söz ve fikir olarak gösterebiliriz. Bundan dolayı
propagandanın kitleleri ikna etme gücü fark edildiği zamandan itibaren bu gücü
kendi fikir ve kanaatlerini yaymak ve taraftar toplamak için kullananların sayısı
artmaya başlamıştır. Bu mücadelenin en yoğun gerçekleştiği yer ise şüphesiz
devletlerarası ilişkiler ve siyasi platformlar olmuştur.
Dünya siyaset arenasında, devletler amaçladıkları hedeflere ulaşmak için dört
araç kullanmaktadırlar. Bunlar propaganda, diplomasi, ekonomi ve güç kullanımıdır.
Amaçlar arasında ilk sırayı alanlar ise, ekonomi, siyasi üstünlük kurma ve din
faktörüdür. Kaldı ki geçmişten bu yana savaşların da ana sebepleri arasında bunlar
vardır.
Propagandanın tarihi geçmişi incelendiğinde ise bu olgunun insanlık tarihi
kadar eskilere gittiğini görürüz. Ancak teknolojik ilerlemelere paralel olarak,
propaganda da zaman ilerledikçe gelişmeler ve değişmeler yaşandığını görmekteyiz.
Nitekim bunun en güzel örnekleri I. Dünya Savaşında verilmeye başlanmıştır.
Söz konusu savaşta Osmanlı Devletinin kaybedenler safında olması ve yer
yer işgallere uğraması, bu devletin bağrından yeni ve millî devletin doğmasına zemin
hazırlayacaktır. Mustafa Kemal önderliğinde başlayan bu dönem tarihimizde Millî
Mücadele Dönemi olarak isim bulmaktadır. Nitekim Mustafa Kemâl bu hareketin
tartışmasız lideri olmuş ve millî Türk Devleti olan Türkiye Cumhuriyeti’ni kurma
başarısı göstermiştir.
Bilindiği üzere, bugüne kadar Millî Mücadele Dönemi ve Türkiye
Cumhuriyeti’nin kuruluşu ile ilgili pek çok çalışmalar yapılmıştır. Ancak bu
dönemlerle ilgili her ne kadar cephe ve cephe gerisindeki faaliyetler hakkında pek
ii
çok araştırma yapılıp, yazılar yazılmışsa da ne yazık ki etkisi zaman zaman belki de
askerî başarıdan daha fazla olan cephe gerisi harekât diyebileceğimiz propaganda
konusunda çalışma sayısı oldukça azdır. Gerçekten de bu yönüyle incelendiğinde,
Millî Mücadele Dönemi, sosyal olaylar açısından tarihimizin en karışık
dönemlerinden birini ihtiva etmektedir.
Çalışmamızda başta arşiv vesikaları, dönemin yayın organları, olayların
bizzat içerisinde yer almış bazı devlet adamları ve komutanların hatıratının yanı sıra,
bu konuda yazılı ulaşabildiğimiz bütün kaynak eserler kullanılmaya çalışılmıştır.

Anahtar kelimeler: Millî Mücadele, Psikolojik Harp, Propaganda, Karşı
Propaganda, Propaganda Teşkilatı, Kamuoyu, Kamuoyu Oluşturma, İstihbarat, Ajan,
Casus, Basın, Din Adamları, Beyanname, Broşür, Risale, Toplumsal Yapı, İrşad,
Fetva, Saltanat, Hilafet, Kongreler, Cemiyetler, Protesto ve Mitingler, Dini ve
Manevi Semboller, İtilaf Devletleri, İşgal Güçleri.
iii
ABSTRACT
PROPAGANDA ACTIVITIES DURING TURKISH NATIONAL STRUGGLE
Servet Avşar
Suleyman Demirel University, Institute of Social Science
Department of History
Ph.D, Thesis, 488 pages, November/December 2010
Dissertation Advisor: Prof. Dr. Bayram KODAMAN

Even if various definitions could be done about propaganda according to us
it is a ability of persuade, an advertisement and more important then others it is a
secret weapon.If we accept propaganda as a weapon, we can demostrate it’s
ammunition as word and idea. Because of that, from the point when the power of
propaganda over masses to persuade them was realized, the number of people who
were using this power to diffuse their ideas, contentments and gather supporters for
themselfs were increased.The place where this struggle intensively turned out to be
true without doubt was government relations and political arenas.
In World’s political arena governments are using four tools to reach their
aims. These are propaganda, diplomacy, establishment of political superiority and
religion. On the other hand from past till now we can see these for main reasons of
wars.
When historical past of propaganda is examined, we can see that this fact is
as old as history of humanity. Anyway parallel to technological progress we can see
the changes and the progress inside the propaganda with the passing time. As a
matter of fact best examples are started to be given in First World War.
In that war because of the Ottoman Empire was at the side of the losers and
under occupation partly, as a conclusion to this fact a new national state was born
from this empire.As a matter of fact Mustafa Kemal has become the leader of this
movement and founded with success the Turkish Republic which is a national state.
As much as known till now a lot of studies have been done about the
national struggle period and the foundation of Turkish Republic.A lot of researches
iv
have been done and essays have been written about the activities in front line and
behind front line. However the studies about propaganda which we can consider as a
battle behind the front line ‘maybe it’s effect is more than the military success’ is
rather few. Truly as examined from this side National struggle period contains one of
the most confusing period from the angle of social events in our history.When we all
examine propaganda activities in this period according to pyschological war it is a
whole of the tactics of entente powers and Istanbul government to stop national
movement which is started in Anatolia. Following to this subject, also included the
activities of Mustafa Kemal and his friends against this movement.
In addition to front line wars that Mustafa Kemal participated he was also
conscience that he had to prepare the nation to war in material and spiritual way and
he managed that.But it wasn’t easy because of the propaganda activities of Entente
powers and İstanbul government against them especially religious suggestions effect
ignorant people of Anatolia easily.
In our study we tried to use at first archive documents, media works of that
period, memories of Commenders and Politicians who lived and saw the
developments at that period and all the other written documents we could reach about
this subject.
Key Words: Turkish National Struggle, Psychological War. Propaganda,
Counter Propaganda, Propaganda Organization in Turkish Independence War, Public
Opinion, Molding Public Opinion, Intelligence, Spy, Media, Agent, Reverend,
Proclamation, Brochure, Social Structure, Fatwa, Dynasty, Caliphate, Congress,
Community, Protests And Meetings, Religious Symbols, Countries Of Entente
Invadors. Turkish Struggle fon Independence., History of Turkish Republic.
v

İÇİNDEKİLER

Sayfa 

ÖZET …………………………………………………………………...................................................... i
ABSTRACT ………………………………………………………………… iii
İÇİNDEKİLER ……………………………………………………………... v
ÖNSÖZ ……………………………………………………………………. x
KISALTMALAR …………………………………………………………… xiv
GİRİŞ
TARİHTEN GÜNÜMÜZE PROPAGANDA VE İSTİHBARAT…….......... 1
A.PROPAGANDA NEDİR, AMAÇLARI NELERDİR?............................... 1
1-Propagandanın Tarihî Gelişimi …………………........................................ 3
2-Psikolojik Savaş ve Propaganda İlişkileri …………………………............ 4
3-Propaganda Çeşitleri ……………………………………………………... 9
4-Propaganda Yöntemleri ve Kitle Haberleşme Araçlarının
Propagandadaki Yeri ……………………………………………………... 12
B. İSTİHBARATIN TANIMI VE ÇEŞİTLERİ ……………………………. 15
C.TARİHTE İSTİHBARAT …………………………………………………17

BİRİNCİ BÖLÜM

MİLLÎ HAREKET VE PROPAGANDA FAALİYETLERİ…………….. 23
A.BİLİNÇLENDİRME VE KAMUOYU OLUŞTURMADA KULLANILAN
YÖNTEMLER………………………………………………………………. 24
1.Milli Cemiyetlerin Kurulması …………………………………………….. 35
a)Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Hukuk-ı Heyet-i Osmaniyesi …………………. 37
b) İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ……………………............................. 40
c) Vilâyat-ı Şarkiye Müdafaa-i Hukuku Millîye Cemiyeti…………………. 45
ç) Trabzon Muhafaza-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti ve
Faaliyetleri ………………………………………..……………………... 47
d) Kilikya Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ve Faaliyetleri …............................... 52
2. Protesto Ve Mitingler …………………………………………………….. 55
a) İzmir’in İşgaline Karşı Tepkiler …………………………………………. 57
b) İstanbul Mitingleri ……………………………………………………….. 62
c) Anadolu’da Yapılan Mitingler ………………………................................ 68
ç) İstanbul’un İtilâf Devletlerince İşgali Üzerine Yapılan
Protesto ve Mitingler …………………………………………………….. 72
3. Kongreler ………………………………………………………………… 75
4.Telgraflar……………………………………………………………………………. 78
5. Beyannameler………………………………………………………………………. 81
6. Basın ………………………………………………………………………………. 83
a) İstanbul Basını………………………………………………………………............ 84
b) Anadolu Basını……………………………………………………………………... 96
B.DİNİ VE MANEVİ DUYGULARIN HAREKETE GEÇİRİLMESİ ……..102
vi
1.Din Adamlarının Kazanılması………………………………………………103
2.Toplumsal Yapının Beklentilerine Hitap Eden Kavramlardan
Yararlanma ………………………………………………………………………….106
3.Meclisin İrşat ve Propaganda Faaliyetleri …………………………………………..109
4.İstanbul Karşıtı Savunma Amaçlı Propagandalar…………………………………....117
5.Toplumsal Örgütler Tarafından Yürütülen Kamuoyu Oluşturma ve Propaganda
Faaliyetleri……………………………………………………………………126
6. Propaganda Amaçlı Dini ve Millî Sembol ve Simgelerin Kullanılması 129
7. Şenlikler ve Kutlamalar…………………………………………………………….. 135
8. Sinema ve Tiyatro Etkinliklerinin Düzenlenmesi…………………………………. 138
9. Konferansların Verilmesi……………………………………………………………142
10. Kahramanlık Şiirleri Yazılması………………………………………………143
11. Kartpostallar Hazırlanması…………………………………………………..149
C. DÜNYA KAMUOYUNU TÜRKLER LEHİNE ÇEVİRMEK İÇİN YAPILAN
PROPAGANDA ÇALIŞMALARI…………………………………………...150
1.Avrupa Kamuoyunu Etkilemeye Yönelik Propaganda
Faaliyetleri……………………………………………………………………153
2.Türk ve İslam Dünyasını Etkilemeye Yönelik Propaganda
Faaliyetleri……………………………………………………………………161

İKİNCİ BÖLÜM
PROPAGANDANIN HAZIRLANMA SÜRECİ …….……………….167
A- İSTİHBARAT YAPAN KURULUŞLAR VE ÇALIŞMALARI……….. 168
1- Gizli Grupların Oluşması …………………………………………………………. 168
a) Karakol Cemiyeti ve Faaliyetleri…………………………………………………... 168
b) Zabitân Grubu ve Faaliyetleri…………………………………………………….. 170
c) Yavuz Grubu ve Faaliyetleri……………………………………………………… 171
ç) Hamza, Mücâhid, Muhârib ve Felâh Grupları ve Faaliyetleri ………………… 172
d) Müdafaa-i Milliye M.M. Teşkilâtı ve Faaliyetleri……………………………….. 177
e) Askerî Polis Teşkilâtı ve Faaliyetleri…………………......................................... 180
f)Tetkik Heyeti Amirlikleri ve Faaliyetleri………………………………………… 191
B- İŞGAL DEVLETLERİ’NİN ANADOLU’DAN HABER ALMASINI ÖNLEYİCİ
FAALİYETLER VE KARŞI PROPAGANDA ÇALIŞMALARI………………… 195
1.Emniyet-i Umumiye Müfettişliklerinin Kurulması……………………………… 197
2.Askerî Sansür Müdüriyetinin Kurulması…………………………………………. 198
3.Anadolu Ajansı’nın Kurulması…………………………………………………… 198
4.Propaganda Teşkilatının Oluşturulması ve Faaliyetleri ………………………… 207

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
MİLLÎ MÜCADELE KARŞITI PROPAGANDA FAALİYETLERİ  219
I- İSTANBUL HÜKÛMETİNİN PROPDAAGAN FAALİYETLERİ………….. 219
1.Heyet-i Nasihâların Kuruluşu ve Faaliyetleri………………………… 219
a. Anadolu Heyet-i Nasihası……………………………………………………… 221
b. Rumeli Heyet-i Nasihası………………………………………………………. 223
2. Fetvaların Yayınlanması ……………………………….......................... 225
vii
3. Millî Mücadele’yi Engellemeye ve Halkı İsyana Teşvik Etmeye Yönelik
Propaganda Faaliyetleri………………………………………………………228
II- İTİLAF DEVLETLERİNİN PROPAGANDA FAALİYETLERİ………………... 233
A. İNGİLİZ PROPAGANDA FAALİYETLERİ…………………………………… 234
1. Ermeni, Rum ve Kürtler Lehine Yapılan Propagandalar………………………….  237
2. İstanbul Hükümeti ve Yunanistan Lehine Yapılan Propagandalar……………….. 243
3. Millî Mücadele Hareketine Karşı Propaganda Faaliyetleri………………………  247
B-FRANSA’NIN ANADOLU’DAKİ PROPAGANDA
FAALİYETLERİ……………………………..…………………………………. 252
1. Halkı İşgallerin Meşruluğuna İkna Etmek İçin Yapılan
Propagandalar…………………………………………………………….. 253
2. Mahalli Basın Yoluyla Yapılan Propaganda Faaliyetleri………………………... 260
C.İTALYAN PROPAGANDA FAALİYETLERİ…………………………………... 269
1. Anadolu’daki Emelleri ve İşgal Siyaseti ………………………………………..  269
2. İşgal Bölgelerindeki Halkı Pasifize Etme Propagandaları……………………….. 275
Ç-YUNAN PROPAGANDA FAALİYETLERİ………………………………….. 277
1- Anadolu’daki Yunan İsteklerini Gerçekleştirmek Amacıyla Kamuoyu Oluşturmaya
Yönelik Propaganda Faaliyetleri………………………………………….  279
a) Türk Kamuoyunu Rahatlatmaya Yönelik Yunan
Propaganda Faaliyetleri…………………………………………………………. 280
b) Batı Kamuoyunu Yanıltmaya Yönelik Propaganda Faaliyetleri……………........ 281
ı) Türklerin Hıristiyanları Katlettiklerine Yönelik Propagandalar……….. 284
ıı) Batı Anadolu’da Rumların Nüfus Üstünlüğüne Sahip Olduklarına Yönelik
Propagandalar……………………………………………………………… 285
2- Anadolu’daki Yunan İşgalini Kolaylaştırmaya Yönelik Propagandalar…………  289
a) İşgal Bölgesindeki Sivil Halka Yönelik Propagandalar…………………………..  289
b) Askerlere Yönelik Menfi Propagandalar…………………………………………  293
c) Anadolu’daki Yunan İşgalinin Kalıcılığını Sağlamaya Yönelik Propagandalar 295
ç) Atina’nın Yunan Mezalimini Savunma Amaçlı Propagandaları…………………….302
D. ANADOLU’DA RUS PROPAGANDA FAALİYETLERİ ………………………………. 305
1.Yeşil Ordu Cemiyeti ve Bolşeviklik Propagandaları………………………………. 312
2. Konsolosluk Görevlilerinin ve Resmi Heyetlerin Yürüttüğü Propaganda
Faaliyetleri……………………………………………………………………314
3- Sovyet Sempatizanı Yerli Ajanların Propagandaları ………………………………. 316

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

ZARARLI DERNEK VE KURULUŞLARCA YAPILAN
PROPAGANDALAR 322
A-MANDA İLE İLGİLİ DERNEKLER VE FAALİYETLERİ…………………….. 322
1- İngiliz Muhipleri Cemiyeti………………………………………………………… 323
2- Wilson Prensipleri Cemiyeti……………………………………………………….. 332
B-AZINLIKLARIN KURDUKLARI DERNEKLER……………………………… 335
1. Ermenilerin Kurdukları Cemiyetler ve Propaganda
Faaliyetleri…………………………………………………………………………….. 337
viii
2. Rumların Kurdukları Cemiyetler ve Propaganda
Faaliyetleri………………………………………………………………………….. 339
C- İSTANBUL YANLISI CEMİYETLER VE PROPAGANDA
FAALİYETLERİ……………………………………………………………. 342
1. Kürdistan Teâli Cemiyeti:………………………………………………………….. 342
2. Hürriyet ve İtilâf Fırkası……………………………………………………………. 344
3. Teâli-i İslâm Cemiyeti (İslâmı Yükseltme Derneği) ……………………………… 346
4. Cemiyet-i Ahmediye……………………………………………………………….. 350
5. İlâ-yı Vatan Cemiyeti (Yurdu Yüceltme Cemiyeti)………………………………... 352
6. Askerî Nigehban Cemiyeti…………………………………………………………. 352
SONUÇ ……………………………………………………………………... 355
KAYNAKÇA ………………………………………………………………. 362
EKLER ……………………………………………………………………...389
ÖZGEÇMİŞ …………………………………………………………….,,,,,, 488