tc selçuk üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü işletme anabilim dalı neo-liberal politikalar ...

204 Pages·2008·1.19 MB·English

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

NEO-LİBERAL POLİTİKALAR DOĞRULTUSUNDA
TÜRKİYE’DE DEVLETİN YENİDEN YAPILANMASI, KÜRESEL
SİSTEMLE BÜTÜNLEŞME SORUNLARI

Doktora Tezi

Danışman
Doç. Dr. M. Akif ÇUKURÇAYIR

Hazırlayan
Handan TEMİZEL

KONYA-2007

ÖNSÖZ

Bu tezin yapım sürecinin başından sonuna kadar yardımlarını benden
esirgemeyen danışman hocam Doç. Dr. M. Akif Çukurçayır’a sonsuz teşekkürlerimi
sunarım.
Lisans, Yükseklisans ve Doktora eğitimim ve ayrıca tüm mesleki yaşamım
boyunca her zaman desteğini yanımda hissettiğim değerli hocam Prof. Dr. Orhan
Gökçe’ye de bu tez çalışmasındaki katkılarından dolayı müteşekkirim.
Tez savunma sınavında yer alarak yapıcı eleştirileriyle bu tezin son şeklini
almasını sağlayan Doç. Dr. Hüseyin Özgür, Doç. Dr. Adem Öğüt ve Yrd. Doç. Dr.
Ali Şahin’e de teşekkürlerimi sunarım.
Nihayet bu çalışma ancak eşim Metehan Temizel’in desteği ve kızım Gökçe
Simay’ın fedakarlığıyla son bulabilmiştir. Bu çalışmayı onlara ithaf ediyorum.

Handan Temizel
Eylül 2008, KONYA
İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER………………………………………………………………………………..i
TABLOLAR LİSTESİ………………………………………………………………………..v
ŞEKİLLER LİSTESİ……………………………………………………………...………...vi
GİRİŞ………………………………………………………………………………………….1
I. BÖLÜM
LİBERALİZM VE NEO-LİBERALİZMİN KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ
1.1. Liberalizm: Kavram, Tanım ve Unsurları…………………………………………………6
1.1.1. Siyasal Liberalizm………………………………………………………….........9
1.1.2. Kültürel Liberalizm……………………………………………………………...9
1.1.3. İktisadi Liberalizm………………………………………………………………9
1.2. Neo-Liberalizm: Kavram, Tanım ve Unsurları…………………………………………..10
1.2.1. Politikalar Sistemi Olarak Neoliberalizm……………………………………...14
1.2.2. Siyasal İdeoloji Olarak Neoliberalizm…………………………………………15
1.2.3. Yönetsellik (Governmentality) Olarak Neoliberalizm…………………………17
1.3. Keynezci Müdahaleci Devlet Deneyimi ve Neoliberalizmin Gelişimi…………………..21
1.4.Neoliberalizmin Teorik Temelleri………………………………………………………..22
1.4.1. Devlet Müdahalesi, Mülkiyet ve Liberteryenizm……………………………...24
1.4.2. Kamu Tercihi Teorisi…………………………………………………………..28
1.5.Neoliberal Paradigma ve Reformlarda Devlet Anlayışı………………………………….34
1.5.1. Piyasaların Tarafsızlığı, Doğallığı ve Devlet…………………………………..35
1.5.2. Devlet-Piyasa İlişkisi ve Devletin Rolü………………………………………..37
1.6. Neoliberal Politikalar ve Kamu Yönetiminde Reform…………………………………..39
1.6.1. Genel Olarak Neoliberal Politika Reformlar…………………………………..40
I
1.6.2. İdari Reformlar ve Paradigma Değişimi……………………………………….41
1.6.2.1. Etkinlik ve Verimlilik……………………………………………………….43
1.6.2.2. Şeffaflık ve Hesap Verebilirlik…………………………………………........44
1.6.2.3. Yönetişim…………………………………………………………………….45
1.6.2.4. Özelleştirme ve Deregülasyon……………………………………………….46
1.6.2.5. E-Devlet……………………………………………………………………...48
1.6.2.6. Yerelleşme (Decentrilization)……………………………………………….49
1.6.2.7. Stratejik Yönetim……………………………………………………………51
1.6.2.8. Kamu Kesimi ve Örgütsel Öğrenme…………………………………….......54
1.6.2.9. Kamu Yönetiminde Benchmarking………………………………………….57
1.7. İdarenin Neo-Liberal Yeniden Yapılanması ve Deneyimler…………………………….59
1.7.1. İngiltere Örneği………………………………………………………………...59
1.7.2. A.B.D. Örneği: Hükümetin Yeniden İcadı…………………………………….61
1.7.3. Almanya Örneği……………………………………………………………….64
1.7.3.1. Genel Olarak Almanya’da İdari Reformlar………………………….64
1.7.3.2. Alman Tipi Yeni Kamu Yönetimi Reformu…………………………66
1.7.4. Fransa Örneği…………………………………………………………………..69
1.7.5. Endonezya Örneği……………………………………………………………...72
1.7.5.1. Asya Krizi Sonrası İdari Reformlar………………………………….73
1.7.5.2. Yerelleşme……………………………………………………………73
1.7.5.3.Kamu Hizmetleri Reformları………………………………………....74
1.7.5.4.Özelleştirme…………………………………………………………..75
1.7.6. Malezya Örneği………………………………………………………………...76
1.7.6.1.1990 Öncesi Reformlar……………………………………….............77
1.7.6.2. Verimlilik ve Kalite Reformları……………………………………...78
1.7.6.3.Mali Yönetim…………………………………………………………78
1.7.6.4.İnsan Kaynakları Yönetimi…………………………………………...79
II
1.7.6.5.E-Devlet Uygulamaları……………………………………….............80

II. BÖLÜM
NEOLİBERAL KÜRESELLEŞME, TÜRKİYE’DE NEOLİBERAL REFORMLAR VE
DEVLETİN YENİDEN YAPILANDIRILMASI
2.1. Neo-Liberal Küreselleşme Ve Devlet……………………………………………………81
2.1.1. Küreselleşme: Kavram ve Olgu………………………………………………..83
2.1.2. Devlet Üzerindeki Baskılar ve Devletin Dönüşümü…………………………...87
2.1.3. Refah Devleti ve Neoliberal Politikalar………………………………………..89
2.1.4. Küreselleşme ve Kamu Yönetimlerinde Değişim……………………………...91
2.2. Türkiye’de Neo-Liberal Dönüşüm Ve Devletin Yeniden Yapılandırılması……………..95
2.2.1. 1980’li Yıllar ve Neo-Liberal Politikalara Giriş……………………………….96
2.2.1.1. Neoliberal Politikaların Yerleşme Süreci ve Turgut Özal…..............102
2.2.1.2. Genel Olarak 1980’li Yıllardaki Neoliberal Reformlar…………….105
2.2.1.2.1.Dış Ticaretin Serbestleşmesi………………………………105
2.2.1.2.2. İhracatın Teşvik Edilmesi…………………………………106
2.2.1.2.3. Para ve Finans Piyasalarının Serbestleştirilmesi ve
Deregülasyonu……………………………………………………………….107
2.2.1.3. Devlet Müdahalesinin ve Boyutunun Sınırlandırılması……………108
2.2.1.4. Devletin İdari Örgütlenmesinde Yeniden Yapılanma………………110
2.2.2. 1990’lı Yıllar ve Neo-Liberal Politikaların Derinleşmesi…………………….112
2.2.3. Neoliberalizmin Üçüncü Evresi: Düzenleyici Devlet ve Düzenleyici
Reformlar……………………………………………………………………………115

III
III. BÖLÜM
TÜRKİYE’DE YASALAR VE YASA TASARILARINDA NEO-LİBERAL
BOYUTLAR
3.1. Çözümleme Modeli……………………………………………………………………..122
3.1.1. Araştırılacak Anahtar Kavramlar Hakkında Açıklama……………………….122
3.2. Kamu Yönetimi Reformuyla İlgili Yasalar Ve Yasa Tasarıları………………………...125
3.2.1. Kamu Yönetimi Temel Kanunu Yasa Tasarısı…………………………….....125
3.2.2. Yerel Yönetimler Yasaları……………………………………………………133
3.2.2.1. Belediye Kanunu……………………………………………………133
3.2.2.2. Büyükşehir Belediyesi Kanunu……………………………………..140
3.2.2.3.İl Özel İdaresi Kanunu………………………………………………143
3.2.3. Bilgi Edinme Hakkı Kanunu…………………………………………………148
3.2.4. Kamu Mali Yönetimi Ve Kontrol Kanunu……………………………………152
3.2.5. Kamu Personel Reformu……………………………………………………...156
3.2.6. Kamu Denetçiliği Yasası……………………………………………………...159
3.2.7. E-Devlet………………………………………………………………………161
3.3. Gelişmiş Ülkeler ve Türkiye’de Yapılan Yeniden Yapılanma Çalışmalarının
Karşılaştırmalı Analizi: Küresel Süreçlerle Bütünleşme Sorunları…………………………165
SONUÇ……………………………………………………………………………………...174
KAYNAKÇA……………………………………………………………………………….179

IV
TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 1: Türkiye’de 2000 Sonrası Yapısal Reformların Ana Unsurları
Tablo 2: Türkiye’de Yapısal Reformların Regülasyon ve Deregülasyon unsurları
Tablo 3: Kamu Yönetimi Temel Kanun Tasarısı
Tablo 4: Belediye Kanunu
Tablo 5: Büyükşehir Belediyesi Kanunu
Tablo 6: İl Özel İdaresi Kanunu
Tablo 7: Bilgi Edinme Hakkı Kanunu
Tablo 8: Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu
Tablo 9: Kamu Personel Kanunu Yasa Tasarısı
Tablo 10: Kamu Denetçiliği Kanunu
Tablo 11: Kamu Yönetimi Reform Yasalarında Geçen Yeni Yönetim Yaklaşımlarına
İlişkin Kavramlar

V
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1: Stratejik Yönetim Yaklaşımı: Model A
Şekil 2: Stratejik Yönetim Yaklaşımı: Model B

VI
GİRİŞ
Dünyada yaşanmaya başlayan hızlı değişim dalgası özellikle neo-liberal
politikaların uygulanmasıyla birlikte yönetim alanında köklü değişikler yapılmasını
gündeme getirdi. 1970’li yıllarda öncelikle ekonomik alanda başlayan kriz daha sonra
yönetim alanını da etkilemeye başladı. Refah devleti anlayışının bir sonucu olarak kabul
edilen bu kriz ortamı 1980’li yıllara gelindiğinde özellikle yönetim alanında fazlasıyla
hissedilmeye başlandı. Artık devletler yönetim alanında yeni arayışlara girmeye başladılar.
1990’lı yıllara gelindiğinde ise hızlanan küreselleşme dalgası ve onun bir sonucu olan çok
yönlü gelişmelerle karşı karşıya kalan kamu yönetimi anlayışı yeni kavramların da ortaya
çıkmasıyla büyük bir tartışmanın içinde yer almıştır.
Dünyada meydana gelen bu değişim trendinden Türkiye’de etkilenmiştir. Özellikle
1980’li yıllarda neo-liberal politikalara geçişle birlikte Türkiye’de de yönetim alanında
değişime gidilmiştir. Ancak yeni kamu yönetimi hareketi Türkiye’de çok az tanınma
imkanı bulmuştur. Daha çok bilim dünyası, bürokratlar ve sosyal demokrat görüşe sahip
insanlar bu konuyla yakından ilgilenmişlerdir1. İngiltere ve Amerika kökenli yeni kamu
yönetimi hareketinin Türk kamu yönetiminin sıkı merkeziyetçi yapısının değişimine ne
kadar etki edebileceği tartışmalı bir konudur. Türkiye’de siyasi ve idari alanlarda
yeniliklerin yapılması ve kabul edilmesi çok zor olmaktadır2. Çünkü mevcut anayasa ve
yasalar, idari mevzuat, bürokratik uygulamalar Türkiye’nin sorunlarına çözüm bulmakta
oldukça zorlanmaktadır. Türkiye’de bu bağlamda kamu yönetimi ve bürokraside önemli
değişiklikler yapılmalıdır. Bunun için kapsamlı bir araştırma yapılması ve köklü çözüm
yollarının üretilmesi gerekmektedir.
Kamu yönetiminin içinde bulunduğu durumu, merkeziyetçi kamu yönetimi
sistemini bugüne kadar getiren yöntem ve araçların bundan böyle işe yaramadığını ve
yönetimde yaşanan gelişmelerin ve diğer alanlarda başarı ile uygulanan yönetim
tekniklerinin kamu yönetiminde de uygulanması gerekmektedir3. Bu bağlamda ihtiyaç
duyulan yönetim modeli, yönetilenlerin yönetimin içinde daha çok ve etkin bir biçimde yer
aldığı bir model olmalıdır. Böylece merkezci yönetimin etkisi azalacaktır4.

1 Hüseyin Özgür, “Yeni Kamu Yönetimi Hareketi”, Çağdaş Kamu Yönetimi I, Ed: Muhittin Acar, Hüseyin
Özgür, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, Ekim, 2003, s. 213
2 A.g.k., s.213
3 Bekir Parlak, “ Küreselleşme Sürecinde Modern Ulus- Devlet ve Kamu Yönetimi”, Çağdaş Kamu
Yönetimi I, Ed: Muhittin Acar, Hüseyin Özgür, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, Ekim, 2003, s. 371
4 Parlak, A.g.k., s. 372
1