tc selçuk üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü halkla ilişkiler ve tanıtım ana bilim dalı reklâmcılık ve ta

368 Pages·2008·2.17 MB·Turkish

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
HALKLA İLİŞKİLER VE TANITIM ANA BİLİM DALI
REKLÂMCILIK VE TANITIM BİLİM DALI

TELEVİZYON SPOR HABERLERİNİN
YAPISAL ÇÖZÜMLEMESİ
VE DİL KULLANIMI

DOKTORA TEZİ

Danışman
Prof. Dr. Uğur DEMİRAY

Hazırlayan
Mete KAZAZ

KONYA–2007
i

İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER....................................................................................................İ
TABLOLAR LİSTESİ.......................................................................................IV
EKLER LİSTESİ………………………………………………………………...VII
GİRİŞ..................................................................................................................1
PROBLEM..........................................................................................................3
AMAÇ................................................................................................................7
VARSAYIMLAR................................................................................................9
ÖNEM...............................................................................................................11
KAPSAM VE SINIRLILIKLAR........................................................................11
TANIMLAR......................................................................................................13

BİRİNCİ BÖLÜM
TOPLUM VE SPOR
1. SPOR KAVRAMI..........................................................................................15
2. SPOR SÜRECİ VE OYUN.............................................................................21
3. SPOR VE TOPLUM İLİŞKİSİ........................................................................27
3.1. Sporun Toplumsal İşlevleri...................................................................28
3.2. Sporun Ekonomik İşlevleri....................................................................33
3.3. Sporun Politik İşlevleri..........................................................................39
3.4. Sporun Kültürel İşlevleri.......................................................................43
4. TOPLUMDA DEĞİŞEN SPOR OLGUSU......................................................48
5. İZLEYİCİNİN İLGİSİNİ ÇEKMENİN YENİ ARACI: SPOR.........................50

İKİNCİ BÖLÜM
KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARI, TELEVİZYON VE SPOR
1. İLETİŞİM KAVRAMI...................................................................................54
2. KİTLE, KİTLE KÜLTÜRÜ VE KİTLE İLETİŞİMİ........................................57
2.1. Kitle Kavramı.......................................................................................57
2.2. Kitle Kültürü.........................................................................................58
2.3. Kitle İletişimi........................................................................................61
3. KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARININ GELİŞİMİ..............................................64
4. TELEVİZYON KAVRAMI VE KISA TARİHÇESİ.......................................67
4.1. Dünyada Televizyon.............................................................................69
4.2. Türkiye’de Televizyon..........................................................................71
5. KİTLE İLETİŞİM ARACI OLARAK TELEVİZYONUN ÖZELLİKLERİ.................74
5.1. Televizyon ve Kültür.............................................................................77
5.2. Neden-Sonuç İlişkisi İçinde Televizyon ve Popüler Kültür....................80
ii

5.3. Sanayisi Olan Bir Sektör Televizyon ve Tüketicileri.............................82
6. KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARINDA SPOR....................................................84
7. TELEVİZYON VE SPOR...............................................................................88
8. TELEVİZYONDA KONU VE İÇERİK OLARAK SPOR...............................94
8.1. Televizyon ve Spor Programları............................................................96

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TELEVİZYON HABERLERİ VE SPOR
1. HABER KAVRAMI VE HABERİ TANIMLAMAK....................................101
2. TELEVİZYON HABER YAYINCILIĞI VE DÜNYA'DAKİ GELİŞİMİ................104
3. TÜRKİYE'DE TELEVİZYON HABER YAYINCILIĞININ GELİŞİMİ.................106
3.1. Kamu Yayıncılığında Televizyon Haberciliği......................................107
3.2. Özel Yayıncılıkta Televizyon Haberciliği............................................109
4. TELEVİZYON HABER YAYINCILIĞININ ÖZELLİKLERİ......................111
5. TELEVİZYONDA SPOR HABERLERİ VE İÇERİK...................................113
5.1. Televizyon Spor Haberlerinin Yapılandırılması...................................116
5.2. Televizyon Spor Haberlerinde Dil Kullanımı......................................119

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
TELEVİZYON SPOR HABERLERİNİN YAPISAL ÇÖZÜMLEMESİ
VE DİL KULLANIMINA YÖNELİK BİR UYGULAMA
1. YÖNTEM.....................................................................................................123
2. EVREN VE ÖRNEKLEM............................................................................126
3. VERİLERİN TOPLANMASI.......................................................................128
4. BULGU VE YORUMLAR...........................................................................133
4.1. Uygulamaya İlişkin Genel Değerlendirmeler.......................................133
4.1.1. İncelenen Kanalların Bülten Süreleri.............................................134
4.1.2. İncelenen Kanalların Kullandıkları Sunucu Kimliği......................135
4.1.3. İncelenen Kanalların Kullandıkları Spor Haber Niteliği Taşımayan
Bülten Unsurları.............................................................................137
4.1.4. İncelenen Kanalların Haber Süreleri..............................................139
4.1.5. İncelenen Haberlerde En Çok Adı Geçen Kişi, Kurum, Takım Ve
Ülkeler...........................................................................................141
4.2. Spor Dallarının Kanal, Bültendeki Sıra ve Kayıt Dönemine İlişkin
Değerlendirmeleri...............................................................................145
4.3. Haber Kaynaklarının Kanal, Spor Dalı, Kayıt Dönemi ve Haber Konusu-
Türüne İlişkin Değerlendirmeleri........................................................152
iii

4.4. Haberlerde Görüntü, Ses ve Kurgu Kullanımlarının Kanal, Spor Dalı,
Kayıt Dönemi, Haber Kaynağı ve Haber Konusu-Türüne İlişkin
Değerlendirmeleri...............................................................................161
4.4.1. Görüntü Kullanımları....................................................................161
4.4.2. Ses Kullanımları............................................................................171
4.4.3. Kurgu Kullanımları.......................................................................178
4.5. Haber Konusu-Türünün Kanal, Spor Dalı ve Kayıt Dönemine İlişkin
Değerlendirmeleri...............................................................................186
4.6. Haberi Oluşturan Aktörler ve Haber Öğelerinin (5N 1K) Kanal, Spor
Dalı, Kayıt Dönemi, Haber Kaynağı ve Haber Konusu-Türüne İlişkin
Değerlendirmeleri...............................................................................191
4.6.1. Haber Aktörleri.............................................................................191
4.6.2. Haber Öğeleri (5N 1K)..................................................................195
4.7. Spor Haberlerinin Dilini Oluşturan Öğelere İlişkin Değerlendirmeler..205
4.8. Spor Haberlerinin Dilini Oluşturan Öğelerin Kanal, Spor Dalı ve Kayıt
Dönemine İlişkin Değerlendirmeleri...................................................207
4.8.1. Spor Kavram ve Söz Dizimleri......................................................207
4.8.2. Deyimler.......................................................................................217
4.8.3 Doğa Kavramları............................................................................223
4.8.4. Mitolojik Kavramlar......................................................................227
4.8.5. Militarist Kavramlar......................................................................230
4.8.6. Patolojik Kavramlar......................................................................234
4.8.7. Ulusal Sembol ve Kavramlar.........................................................238
4.8.8. Ekonomi Kavramları.....................................................................242
4.8.9. Argo Kavramlar............................................................................247

ÖZET...............................................................................................................248
SONUÇ............................................................................................................255
KAYNAKÇA...................................................................................................280
EKLER............................................................................................................297
iv

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo: 1 Bülten Sayıları ve Kayıt Dönemine Göre Dağılımı....................................128
Tablo: 2 Haber Sayıları ve Kayıt Dönemine Göre Dağılımı.....................................129
Tablo: 3 1.Kayıt Dönemi Bülten Süreleri Dağılımı..................................................134
Tablo: 4 2.Kayıt Dönemi Bülten Süreleri Dağılımı..................................................134
Tablo: 5 İncelenen Kanalların Sunucu Kimliği Dağılımı.........................................136
Tablo: 6 Spor Haber Niteliği Taşımayan Bülten Unsurları Dağılımı.......................137
Tablo: 7 Spor Haber Niteliği Taşımayan Bülten Unsurları Süre Dağılımı...............138
Tablo: 8 1.Kayıt Dönemi Haber Süreleri Dağılımı...................................................139
Tablo: 9 2.Kayıt Dönemi Haber Süreleri Dağılımı...................................................140
Tablo: 10 İncelenen Haberlerde Adı Geçen Kişi, Kurum, Takım Ve Ülkeler
Dağılımı....................................................................................................141
Tablo: 11 İncelenen Haberlerdeki Spor Dallarının Dağılımı....................................146
Tablo: 12 Spor Dallarının Kanallara Göre Dağılımı.................................................148
Tablo: 13 Spor Dallarının Spor Bültenlerindeki Sıra Dağılımı.................................149
Tablo: 14 Spor Dallarının Kayıt Dönemine Göre Dağılımı......................................151
Tablo: 15 İncelenen Haberlerdeki Haber Kaynaklarının Dağılımı...........................152
Tablo: 16 Haber Kaynaklarının Kanallara Göre Dağılımı........................................153
Tablo: 17 Haber Kaynaklarının Spor Dallarına Göre Dağılımı................................156
Tablo: 18 Haber Kaynaklarının Kayıt Dönemine Göre Dağılımı.............................158
Tablo: 19 Haber Kaynaklarının Haber Konusu-Türüne Göre Dağılımı...................159
Tablo: 20 İncelenen Haberlerdeki Görüntü Kullanımlarının Dağılımı.....................162
Tablo: 21 Görüntü Kullanımlarının Kanallara Göre Dağılımı..................................163
Tablo: 22 Görüntü Kullanımlarının Spor Dallarına Göre Dağılımı..........................164
Tablo: 23 Görüntü Kullanımlarının Kayıt Dönemine Göre Dağılımı.......................166
Tablo: 24 Görüntü Kullanımlarının Haber Kaynağına Göre Dağılımı.....................167
Tablo: 25 Görüntü Kullanımlarının Haber Konusu-Türüne Göre Dağılımı.............169
Tablo: 26 İncelenen Haberlerdeki Ses Kullanımlarının Dağılımı.............................171
Tablo: 27 Ses Kullanımlarının Kanallara Göre Dağılımı..........................................172
Tablo: 28 Ses Kullanımlarının Spor Dallarına Göre Dağılımı..................................173
Tablo: 29 Ses Kullanımlarının Kayıt Dönemine Göre Dağılımı...............................174
Tablo: 30 Ses Kullanımlarının Haber Kaynağına Göre Dağılımı.............................176
Tablo: 31 Ses Kullanımlarının Haber Konusu-Türüne Göre Dağılımı.....................177
Tablo: 32 İncelenen Haberlerdeki Kurgu Kullanımlarının Dağılımı........................179
Tablo: 33 Kurgu Kullanımlarının Kanallara Göre Dağılımı.....................................180
Tablo: 34 Kurgu Kullanımlarının Spor Dallarına Göre Dağılımı.............................181
v

Tablo: 35 Kurgu Kullanımlarının Kayıt Dönemine Göre Dağılımı..........................182
Tablo: 36 Kurgu Kullanımlarının Haber Kaynağına Göre Dağılımı........................184
Tablo: 37 Kurgu Kullanımlarının Haber Konusu-Türüne Göre Dağılımı................185
Tablo: 38 İncelenen Haberlerdeki Haber Konusu-Türünün Dağılımı......................186
Tablo: 39 Haber Konusu-Türünün Kanallara Göre Dağılımı...................................188
Tablo: 40 Haber Konusu-Türünün Spor Dallarına Göre Dağılımı...........................189
Tablo: 41 Haber Konusu-Türünün Kayıt Dönemine Göre Dağılımı........................190
Tablo: 42 İncelenen Haberlerdeki Haber Aktörlerinin Dağılımı..............................192
Tablo: 43 Haber Aktörlerinin Kanallara Göre Dağılımı...........................................192
Tablo: 44 Haber Aktörlerinin Spor Dallarına Göre Dağılımı...................................193
Tablo: 45 Haber Aktörlerinin Kayıt Dönemine Göre Dağılımı................................194
Tablo: 46 Haber Aktörlerinin Haber Kaynağına Göre Dağılımı...............................194
Tablo: 47 Haber Aktörlerinin Haber Konusu-Türüne Göre Dağılımı.......................195
Tablo: 48 İncelenen Haberlerdeki Haber Öğelerinin Dağılımı.................................196
Tablo: 49 Haber Öğelerinin Kanallara Göre Dağılımı..............................................197
Tablo: 50 Haber Öğelerinin Spor Dallarına Göre Dağılımı......................................198
Tablo: 51 Haber Öğelerinin Kayıt Dönemine Göre Dağılımı...................................200
Tablo: 52 Haber Öğelerinin Haber Kaynağına Göre Dağılımı.................................201
Tablo: 53 Haber Öğelerinin Haber Konusu-Türüne Göre Dağılımı.........................203
Tablo: 54 Haber Dilini Oluşturan Öğelerin Dağılımı................................................205
Tablo: 55 İncelenen Haberlerde En Sık Yinelen Spor Kavram ve Söz Dizimlerinin
Dağılımı....................................................................................................207
Tablo: 56 Spor Kavram ve Söz Dizimlerinin Kanallara Göre Dağılımı...................212
Tablo: 57 Spor Kavram ve Söz Dizimlerinin Spor Dallarına Göre Dağılımı...........214
Tablo: 58 Spor Kavram ve Söz Dizimlerinin Kayıt Dönemine Göre Dağılımı........216
Tablo: 59 İncelenen Haberlerde En Sık Yinelen Deyimlerin Dağılımı....................217
Tablo: 60 Deyimlerin Kanallara Göre Dağılımı........................................................221
Tablo: 61 Deyimlerin Spor Dallarına Göre Dağılımı................................................222
Tablo: 62 Deyimlerin Kayıt Dönemine Göre Dağılımı............................................223
Tablo: 63 İncelenen Haberlerde En Sık Yinelen Doğa Kavramlarının Dağılımı......224
Tablo: 64 Doğa Kavramlarının Kanallara Göre Dağılımı.........................................225
Tablo: 65 Doğa Kavramlarının Spor Dallarına Göre Dağılımı.................................226
Tablo: 66 Doğa Kavramlarının Kayıt Dönemine Göre Dağılımı..............................227
Tablo: 67 İncelenen Haberlerde En Sık Yinelen Mitolojik Kavramların Dağılımı..227
Tablo: 68 Mitolojik Kavramların Kanallara Göre Dağılımı.....................................228
Tablo: 69 Mitolojik Kavramların Spor Dallarına Göre Dağılımı..............................228
Tablo: 70 Mitolojik Kavramların Kayıt Dönemine Göre Dağılımı..........................229
vi

Tablo: 71 İncelenen Haberlerde En Sık Yinelen Militarist Kavramların Dağılımı...230
Tablo: 72 Militarist Kavramların Kanallara Göre Dağılımı......................................231
Tablo: 73 Militarist Kavramların Spor Dallarına Göre Dağılımı..............................232
Tablo: 74 Militarist Kavramların Kayıt Dönemine Göre Dağılımı...........................233
Tablo: 75 İncelenen Haberlerde En Sık Yinelen Patolojik Kavramların Dağılımı...234
Tablo: 76 Patolojik Kavramların Kanallara Göre Dağılımı......................................236
Tablo: 77 Patolojik Kavramların spor Dallarına Göre Dağılımı...............................236
Tablo: 78 Patolojik Kavramların Kayıt Dönemine Göre Dağılımı...........................237
Tablo: 79 İncelenen Haberlerde En Sık Yinelen Ulusal Sembol ve Kavramların
Dağılımı....................................................................................................238
Tablo: 80 Ulusal Sembol ve Kavramların Kanallara Göre Dağılımı........................239
Tablo: 81 Ulusal Sembol ve Kavramların Spor Dallarına Göre Dağılımı................240
Tablo: 82 Ulusal Sembol ve Kavramların Kayıt Dönemine Göre Dağılımı.............241
Tablo: 83 İncelenen Haberlerde En Sık Yinelen Ekonomi Kavramlarının Dağılımı242
Tablo: 84 Ekonomi Kavramlarının Kanallara Göre Dağıımı....................................244
Tablo: 85 Ekonomi Kavramlarının Spor Dallarına Göre Dağılımı...........................245
Tablo: 86 Ekonomi Kavramlarının Kayıt Dönemine Göre Dağılımı........................246
vii

EKLER LİSTESİ

Ek: 1 Uygulama Formu 297
Ek: 2 Bülten Süreleri Dağılımı 297
Ek: 3 Sunucu Kimliği Dağılımı 298
Ek: 4 Spor Haber Niteliği Taşımayan Bülten Unsurları Süresi 299
Ek: 5 Haber Süreleri Dağılımı 299
Ek: 6 Spor Dalları Dağılımı 301
Ek: 7 Haber Kaynakları Dağılımı 303
Ek: 8 Görüntü Kullanımları Dağılımı 307
Ek: 9 Ses Kullanımları Dağılımı 311
Ek: 10 Kurgu Kullanımları Dağılımı 316
Ek: 11 Haber Konusu-Türü Dağılımı 323
Ek: 12 Haber Aktörleri Dağılımı 325
Ek: 13 Haber Öğeleri Dağılımı 327
Ek: 14 Haber Dili Öğeleri Dağılımı 333
Ek: 15 Spor Kavram ve Söz Dizimleri Dağılımı 333
Ek: 16 Deyimler Dağılımı 341
Ek: 17 Doğa Kavramları Dağılımı 346
Ek: 18 Mitolojik Kavramlar Dağılımı 348
Ek: 19 Militarist Kavramlar Dağılımı 350
Ek: 20 Patolojik Kavramlar Dağılımı 352
Ek: 21 Ulusal Sembolle ve Kavramlar Dağılımı 355
Ek: 22 Ekonomi Kavramları Dağılımı 357
1

GİRİŞ
İletişim alanındaki bilimsel çalışmalarda önemli bir yere sahip olan kitle
iletişim araçları ve bu araçların mesaj iletiminde kullandıkları içerik ve yöntem
çoğu kez araştırma konusu olmuştur. Kitle iletişim araçları içerisinde yaygın
kullanımı dolayısıyla önemli bir yere sahip olan televizyon da bilgilendirme işlevi
temel alınarak televizyon haberleri başlığı altında bilimsel çalışmalara konu
olmuştur. Toplumsal bir olgu ve kurum olarak özellikle toplumdaki diğer
kurumlarla ilişkileri dolayısıyla hakkında bilgiye fazlasıyla ihtiyaç duyulan spor
kavramı da televizyon ile ilişkisi bağlamında kimi bilimsel çalışmalara konu
olurken, “televizyon spor haberleri” şekli ve kapsamında çok fazla
incelenmemiştir. Bu temel noktadan hareketle, kaleme alınan “Televizyon Spor
Haberlerinin Yapısal Çözümlemesi ve Dil Kullanımı” adlı tez çalışması dört
bölümden oluşmaktadır.
“Toplum ve Spor” başlıklı birinci bölümde öncelikle, spor kavramı ile
ilgili meraktan hareketle “spor nedir?” sorusunun yanıtı aranmıştır. Daha sonra
spor ve oyun süreci incelenmiştir. Ardından spor ve toplum ilişkisi kapsamında
sporun diğer toplumsal kurumlarla olan etkinlik ilişkisi ele alınmış ve
tartışılmıştır. “Toplum ve Spor” başlıklı birinci bölüm, “Toplumda değişen spor
olgusu” konusu aracılığı ile, Yapılan spor mu? Seyredilen spor mu? sorularını
sormakta ve “İzleyicinin ilgisini çekmenin yeni aracı: spor” alt başlığı ile de,
“İzleyicinin pazarlanan ilgisi ve dikkati”ne dikkat çekmektedir.
Çalışmanın ikinci bölümü ise “Kitle İletişim Araçları, Televizyon Ve
Spor” başlığını taşımaktadır. Bu başlık altında öncelikle iletişim ve kitle
kavramları aydınlatılarak, kitle kültüründen kitle iletişimine uzanan bir literatür
taraması yapılmıştır. Ardından kitle iletişim araçlarının gelişimi ile televizyonun
Dünya’da ve Türkiye’deki gelişim seyri anlatılmıştır. “Kitle iletişim aracı olarak
televizyonun özellikleri” hakkındaki belirlemelerin ardından ise Kitle iletişim
araçlarında sporun yer alışı ve daha ayrıntılı olarak da “Televizyonda konu ve
içerik olarak spor”, televizyon spor programları da tartışılarak ele alınmıştır.
2

“Televizyon Haberleri Ve Spor” başlıklı üçüncü bölümde de, haber
kavramına ilişkin tanımlamaların ardından televizyon haberciliğinin tarihsel
gelişimi, kamu ve özel yayıncılıkta televizyon haberciliği konuları tartışılmıştır.
Ardından televizyon haber yayıcılığının özellikleri özetlenerek “Televizyonda
spor haberleri ve içerik” konusu “Televizyon spor haberlerinin yapılandırılması”
ve “Televizyon spor haberlerinde dil kullanımı” şeklinde ayrıştırılarak uygulama
öncesinde hali hazırdaki durumu özetleme amacı güdülmüştür.
“Televizyon Spor Haberlerinin Yapısal Çözümlemesi Ve Dil Kullanımına
Yönelik Bir Uygulama” adlı dördüncü bölüm ise, çalışmanın uygulama bölümünü
oluşturmuştur. Çalışmanın uygulama bölümünde televizyon spor haberlerinin
yapısal içeriği ve haber diline yönelik bir araştırma yapılmıştır. Bu araştırmada
Televizyon spor haberlerinin yapısal içeriği incelerken, televizyon için spor
haberleri seçiminde hangi ölçütlerin geçerli olduğu ve seçilen haberlerin hangi
ölçütlere göre yapılandırıldığı temelinden hareketle, spor bültenleri süreleri,
sunucu kimliği, spor haber niteliği taşımayan bülten unsurları, haber süreleri,
haber konusu olan spor dalları, haber kaynağı, haberde adı geçen kişi, kurum,
takım ve ülkeler, haber görüntü kullanımları, haber ses kullanımları, haber kurgu
kullanımları, haberin konusu-türü, haber aktörleri ve son olarak da haber öğeleri
(5N 1K) araştırılmıştır. Öte yandan, genel olarak televizyonda sunulan spor
haberlerinin dili, bu dili oluşturan öğelerin neler olduğu, taşıdığı nitelikler,
kullandığı kavramlar ve bunların kullanım yoğunluklarının ne olduğunun ortaya
koyulmasında da, “Haber Dili Öğeleri”, “Spor kavram ve söz dizimleri”,
“Deyimler”, “Doğa kavramları”, “Mitolojik kavramlar”, “Militarist kavramlar”,
“Patolojik kavramlar”, “Ulusal semboller”, “Ekonomi kavramları” ve “Argo
kavramlar” ayrıntılı olarak araştırılarak, “özet” başlığı altında ayrıntılı olarak
bulgulara yer verilmiştir. “Televizyon Spor Haberlerinin Yapısal Çözümlemesi ve
Dil Kullanımı” adlı bu tez çalışması, kuramsal çerçevenin ve ayrıntılı olarak ele
alınan uygulama bölümünün değerlendirmelerinin yer aldığı “sonuç” ana
başlığının içerisinde araştırmacının görüşlerini içeren tartışma ve öneriler alt
başlıkları ile noktalanmaktadır.