tc necmettin erbakan üniversitesi meram tıp fakültesi aile hekimliği anabilim dalı obstrüktif uyku

74 Pages·2015·1.18 MB·English

T.C.
NECMETTİN ERBAKAN ÜNİVERSİTESİ
MERAM TIP FAKÜLTESİ
AİLE HEKİMLİĞİ ANABİLİM DALI

OBSTRÜKTİF UYKU APNE SENDROMLU (OUAS) HASTALARDA SERUM
GHRELİN, OMENTİN–1 DÜZEYLERİ VE İNSÜLİN DİRENCİNİN
DEĞERLENDİRİLMESİ

DR.ÜMMİYE BİÇER
UZMANLIK TEZİ

KONYA, 2015

i
T.C.
NECMETTİN ERBAKAN ÜNİVERSİTESİ
MERAM TIP FAKÜLTESİ
AİLE HEKİMLİĞİ ANABİLİM DALI

OBSTRÜKTİF UYKU APNE SENDROMLU (OUAS) HASTALARDA SERUM
GHRELİN, OMENTİN–1 DÜZEYLERİ VE İNSÜLİN DİRENCİNİN
DEĞERLENDİRİLMESİ

DR.ÜMMİYE BİÇER
UZMANLIK TEZİ

DANIŞMAN: PROF.DR. RUHUŞEN KUTLU

KONYA, 2015

ii
TEŞEKKÜR
Uzmanlık eğitimi boyunca her türlü sorunumuzla yakından ilgilenen, sabırları, bitmeyen
enerjileri ve disiplinleri ile örnek aldığım saygıdeğer hocalarım, Sayın Prof.Dr. Ruhuşen
Kutlu, sayın Prof.Dr. Selma Çivi ve sayın Yrd. Doç.Dr. Fatma Gökşin Cihan’a teşekkür
ederim. Rotasyon eğitimlerim süresince destek veren İç Hastalıkları, Çocuk Sağlığı ve
Hastalıkları, Kadın Hastalıkları ve Doğum, Psikiyatri, Genel Cerrahi, Göğüs Hastalıkları,
Kardiyoloji bölümlerindeki öğretim üyesi hocalarıma ve asistan arkadaşlarıma teşekkür
ederim.
Uzmanlık tezimin hazırlanmasında yardım ve katkılarını esirgemeyen araştırma
görevlisi arkadaşlarıma ve aile hekimliği polikliniği çalışanlarına teşekkürlerimi
sunuyorum. Tezimde biyokimyasal parametrelerin çalışılmasında katkılarından dolayı
Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı öğretim üyelerinden Yrd.Doç.Dr. İbrahim Kılınç’a ve
Araştırma görevlisi Dr. Tevfik Balcı’ ya yardımlarından dolayı teşekkür ederim. Tezimin
hazırlanmasında yardım ve katkılarını esirgemeyen Göğüs Hastalıkları öğretim üyesi Yrd.
Doç .Dr. Şebnem Yosunkaya’ya teşekkür ederim. Tezimin yürütülmesi için 141.518.004
no’lu projemize vermiş olduğu maddi destekten dolayı Necmettin Erbakan Üniversitesi
Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğüne teşekkür ederim.
Bu günlere gelmemde maddi, manevi desteklerini hiçbir zaman esirgemeyen, her
zaman yanımda olan sabır ve içtenlikle bana en büyük desteği veren aileme, varlıklarıyla
bana güç veren oğullarım Muhammed Yağız ve Burak Karademir’e çok teşekkür ederim.

Nisan 2015

Dr. Ümmüye Biçer
iii
ÖZET
OBSTRÜKTİF UYKU APNE SENDROMLU (OUAS) HASTALARDA SERUM
GHRELİN, OMENTİN–1 DÜZEYLERİ VE İNSÜLİN DİRENCİNİN
DEĞERLENDİRİLMESİ
Ümmüye Biçer, Uzmanlık Tezi, Konya, 2015
Amaç: Obstrüktif uyku apne sendromu(OUAS), yüksek prevalanslı bir solunum bozukluğu
olmasına rağmen genellikle tanısı gözden kaçmaktadır. Obezite ile ilişkili olarak OUAS
sıklığı artmaktadır. Son zamanlarda adipoz dokudan salınan bir adipokin olan omentin-1 ve
iştahı etkileyen bir hormon olan ghrelin keşfedilmiştir, ancak OUAS patogenezinde rolleri
tam olarak açıklanamamıştır. Bu çalışmada OUAS'lı hastalarda insülin direnci (İD),
omentin-1 ve ghrelin seviyelerini araştırmayı hedefledik.
Gereç ve yöntem: Vaka kontrol tipindeki bu analitik araştırma, Necmettin Erbakan
Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları AD Uyku Laboratuvarına müracaat
eden OUAS olan ve OUAS olmayan 150 erişkin bireyde yapıldı. Standart polisomnografi
(PSG) sonucuna göre; Apne-Hipopne İndeksi (AHİ) ≥ 5 olan 75 kişi OUAS tanısı ile
hasta, AHİ < 5 olan 75 kişi kontrol grubu olarak çalışmaya alındı. Kişilerin açlık kan şekeri
(AKŞ), insülin, omentin–1, ghrelin düzeyleri ölçüldü. HOMA- IR (AKŞ x Açlık
insülin/405) değerleri hesaplandı. HOMA-IR ≥ 2,7 üzerinde olanlar İD var olarak
değerlendirildi. Olgu ve kontrol grupları bu parametreler açısından karşılaştırıldı.
Çalışmada elde edilen bulgular SPSS 16.0 paket programı ile anlamlılık p<0.05 düzeyinde
değerlendirildi.
Bulgular: OUAS grubunun yaş ortalaması 44,7±11,5, kontrol grubunun yaş ortalaması
34,1±12,2 yıl idi. İki grubun yaş ortalamaları istatistiksel olarak anlamlı derecede farklıydı
(p<0.001). 38 yaş ve üzerinde OUAS sıklığı, 38 yaş ve altındakilere göre 6,263 kat daha
fazla görüldü (OR:6,263, %95 CI, min:3,075– max:12,758). OUAS grubundaki olgulardan
48’i (% 61,5) erkek, 27’si (% 37,5) kadındı. Erkeklerde OUAS kadınlara göre 2,667 kat
daha yüksekti (OR:2,667, %97 CI, min 1,378-max 5,160) (p<0.001). Cinsiyet kan
basıncını, AKŞ, insülin, omentin-1, ghrelin, HOMA-IR ve BKİ değerlerini etkilemedi
(p>0.05). Evli olanlarda, evli olmayanlara göre OUAS varlığı 3,360 kat daha fazla bulundu
(p=0,002) (OR:3,360, %97 CI, min 1,581-max 7,143). Sigara içme durumu ve İD ile
OUAS arasında bir ilişki bulunmadı (p>0.05). Sigara ve cinsiyet ile AKŞ, insülin, omentin-
1 ve ghrelin düzeyleri arasında bir ilişki bulunmadı. OUAS 'lılarda, kontrol grubuna göre
yaş, BKİ, boyun ölçüsü ve EUÖ ortanca değerleri daha yüksek, kan basınçları ise daha
düşük bulundu (p<0,001).
iv
OUAS' lıların 14'ü (%30,4) normal kilolu, 27'si (%50) fazla kilolu, 34'ü (68,0) obez olarak
tespit edildi. Kontrol grubunun ise 32'si (%69,6) normal kilolu, 27 'si (%50) fazla kilolu ve
16'sı (%32,0) obez idi. BKİ gruplar arasında istatistiksel açıdan anlamlı düzeyde farklı idi
(p<0,001).
Omentin-1 ortanca değeri OUAS 'lılarda 59,0 (2-1163) ng/mL iken, kontrol grubunda
105,0(7-1464) ng/mL olarak bulundu. Gruplar arasında anlamlı fark vardı (p<0.001).
Ghrelinin ortanca değeri ise OUAS'lılarda 229,0(62-5385) pg/ml, kontrol grubunda 180,0
(31-3806) pg/ml idi. Gruplar arasında istatistiksel açıdan anlamlı düzeyde fark vardı
(p<0.001).
OUAS' lı hastaların %92,8’inde, kontrol grubunun ise %7,2’sinde EUÖ değeri 10 ve
üzerinde idi. Gruplar arasındaki fark istatistiksel açıdan anlamlı düzeyde idi (p<0.001).
Sonuç: OUAS, klinik sonuçları ve diğer sistemik hastalıklarla ilişkisi ortaya çıktıkça
önemi artan bir hastalık olup, sıklığı yaşla birlikte artma eğilimindedir. İleri yaş, erkek
cinsiyet ve obezite OUAS için risk faktörleridir. OUAS’tan şüphelenilen tüm hastalara
EUÖ uygulanmalıdır. Çalışmamızda da EUÖ değerinin OUAS'lı grupta, kontrol grubuna
göre ve erkeklerde kadınlara göre anlamlı derecede yüksek bulunması da bu görüşü
desteklemektedir. Omentin-1 ortanca değeri OUAS 'lılarda kontrol grubuna göre daha
düşük, ghrelinin ortanca değeri ise OUAS'lılarda daha yüksek olarak bulundu. Obezitede
ise ghrelin düzeyinin arttığı, omentin-1 düzeylerinin azaldığı tespit edildi.
Anahtar kelimeler: Obstruktif uyku apne sendromu (OUAS), ghrelin, omentin-1, insülin
direnci

v
ABSTRACT
EVALUATION OF PLASMA GHRELIN, OMENTIN–1 LEVELS AND INSULIN
RESISTANCE IN THE PATIENTS WITH OBSTRUCTIVE SLEEP APNEA
SYNDROME (OSAS)
Ümmüye Biçer, Medical Specialty Dissertation, Konya, 2015

Aim: Obstructive Sleep Apnea Syndrome (OSAS) is often an overlooked respiratory
disorder in diagnosis despite its high prevalence. Obesity is associated with increased
incidence of OSAS. Recently, omentin-1 which is an adipokine released from adipose
tissue and ghrelin, a hormone that affects appetite were discovered, however, their roles in
the pathogenesis of OSAS remain unclear. In this study we aimed to investigate omentum-
1 and ghrelin levels and insulin resistance (IR) in patients with OSAS.
Materials and methods: This case-control typed analytical research were held in 150 adult
subjects with OSAS and without OSAS, who were referred to the sleep laboratory of
Necmettin Erbakan University Meram Medical Faculty Chest Diseases Clinic. According
to the standard polysomnography (PSG) results; 75 patients with apnea-hypopnea index
(AHI) ≥ 5 diagnosed as OSAS and 75 people with AHI <5 were enrolled as the control
group. Fasting blood sugar of people (FPG), insulin, omentum-1, ghrelin levels were
measured. HOMA- IR (fasting blood glucose x fasting insulin/405) were calculated. Those
with HOMA-IR ≥ 2.7 were considered as IR. Case and control groups were compared in
terms of these parameters. The data obtained in this study were assessed with SPSS 16.0
software package and p <0.05 level was considered as statistically significant.
Results: The mean age of OSAS group was 44.7±11.5 years and mean age was 34.1±12.2
years in the control group. The average age of the two groups was statistically significantly
different (p <0.001). In the 38 years old and over patients, prevalence of OSAS was 6,263
times more than the patients who were younger than 38 years old (OR: 6.263, 95% CI,
min: 3,075 - max: 12.758). Forty eight of the cases in the OSAS group (61.5%) were males
and 27 (37.5%) were female. OSAS rates were 2,667 times higher in men than in women
(OR: 2.667, 97% CI, min:1,378-max:5,160) (p <0.001). Gender, blood pressure, fasting
blood glucose, insulin, omentum-1, ghrelin did not affect the values of HOMA-IR and BMI
(p> 0.05). The presence of OSAS was 3,360 folds higher in married ones compared to the
unmarried patients (p=0.002) (OR: 3.360, 97% CI, min:1,581-max:7,143). There was no
association between smoking status and IR with OSAS (p> 0.05). There was no correlation
between the smoking status, sex and FBG, insulin, ghrelin and omentum-1 levels. In the
vi
OSAS group, age, BMI, neck circumference and ESS scores were higher and the blood
pressure was lower than the control group (p <0.001).
When the patients with OSAS were classified according to their BMI, 14 (30.4%) were
normal weighted, 27 (50%) were overweight, and 34 (68.0) were found to be obese. In the
control group, 32 (69.6%) were normal weighted, 27 (50%) were overweight and 16
(32.0%) were obese. BMI varied statistically significantly between the groups (p <0.001).
Median omentum-1 value was 59.0 (2-1163) ng / mL in the OSAS group, whereas it was
found to be 105.0 (7-1464) ng/mL in the control group. There was a significant difference
between groups (p <0.001). The median value of ghrelin in OSAS was 229.0 (62-5385) pg
/ ml and 180.0 (31-3806) pg / ml in the control group. There was a statistically significant
difference between groups (p <0.001).
ESS scores were over 10 points in 92.8% of patients with OSAS and in 7.2% of the control
group. The difference between groups was statistically significant (p <0.001).
Conclusions: OSAS, is a disease of increasing importance with its clinical results and its
relationship with other systemic diseases and its frequency tends to increase with age.
Older age, male sex, and obesity are risk factors for OSAS. ESS should be applied to all
patients with suspected OSAS. In our study, ESS scores were significantly higher in the
OSAS group and men comparing with the control group and women. Median omentum-1
levels were lower in OSAS than in the control group, while the median value of ghrelin
was found to be higher in OSAS. In obesity, ghrelin levels were increased and omentum-1
levels were decreased.
Keywords: Obstructive sleep apnea syndrome (OSAS), ghrelin, omentum-1, insulin
resistance

vii
İÇİNDEKİLER
Sayfa

TEŞEKKÜR ......................................................................................................................... iii
ÖZET .................................................................................................................................... iv
ABSTRACT ......................................................................................................................... vi
İÇİNDEKİLER .................................................................................................................... vii
TABLO VE ŞEKİL LİSTESİ ............................................................................................. viii
SİMGELER VE KISALTMALAR ...................................................................................... ix
1. GİRİŞ ve AMAÇ ............................................................................................................... 1
2. GENEL BİLGİLER............................................................................................................3
2.1 Uyku Fizyolojisi .............................................................................................................. 3
2.2 Uyku Bozuklukları .......................................................................................................... 4
2.2.1 Obstruktif Uyku Apnesi Sendromu .............................................................................. 4
2.2.1.1 Tarihçe ................................................................................................................... 4
2.2.1.2 Epidemiyoloji ........................................................................................................ 5
2.2.1.3 Riskfaktörleri ve Etyoloji ....................................................................................... 6
2.2.1.4 Patofizyoloji .......................................................................................................... 7
2.2.1.5 Tanımlamalar ......................................................................................................... 7
2.2.1.6 TanıYöntemleri. ..................................................................................................... 8
2.2.1.6.1 Klinik Tanı ...................................................................................................... 9
2.2.1.6.2 Radyolojik Tanı ............................................................................................. 11
2.2.1.6.3 Polisomnografi .............................................................................................. 11
2.3 Uykunun Glukoz Metabolizmasına Etkisi .................................................................... 13
2.4 Uykunun İştah Mekanizmalarına Etkisi ....................................................................... 14
2.5 Obezite İle Yağ Dağılımı Ve İnsülin Direnci İlişkisi .................................................... 15
2.6.Omentin-1 ...................................................................................................................... 18
2.7.Ghrelin ........................................................................................................................... 20
2.8.İnsülin Metabolizması .................................................................................................. 24
2.9.OUAS Tedavisi ............................................................................................................ 26
3.GEREÇ VE YÖNTEM ..................................................................................................... 29
3.1. Araştırmanın Şekli ............................................................................................................... 29
3.2. Araştırma Evreni ................................................................................................................. 29
3.3. Araştırmanın Örneklemi ...................................................................................................... 30
3.4. Verilerin Toplanması ........................................................................................................... 30
3.5. Verilerin İstatistiksel Değerlendirilmesi .............................................................................. 31
4. BULGULAR .................................................................................................................. 32
5. TARTIŞMA ..................................................................................................................... 44
6. SONUÇ ........................................................................................................................... 49
6. KAYNAKLAR ............................................................................................................... 50
8. EKLER ........................................................................................................................... 57
Ek 1. Hastaların Bilgilendirilmiş Olur (Rıza) Formu
Ek 2. Olguların demografik özelliklerini değerlendirme ve OUAS Veri Toplama Formu
Ek 3. Epworth Uyku Ölçeği

viii
TABLOLAR

Tablo 2.2.1: Epworth Uyku Ölçeği ...................................................................................... 10
Tablo 2.2.2: OUAS sınıflaması ............................................................................................ 12
Tablo 4.1.1: Hasta ve Kontrol Gruplarının Sosyodemografik Özellikleri ........................... 33
Tablo 4.1.2: Hasta ve Kontrol Grubunun İnsülin Direnci ve BKİ Durumu ......................... 34
Tablo 4.1.3: OUAS Olan ve OUAS Olmayanlarda Biyokimyasal Değerler ve Uyku
Parametrelerinin Karşılaştırması .......................................................................................... 34
Tablo 4.1.4: OUAS Olan ve OUAS Olmayanlarda Bazı Parametrelerin Karşılaştırılması .35
Tablo 4.1.5: Cinsiyete Göre Bazı Parametrelerin Karşılaştırılması ..................................... 35
Tablo 4.1.6: Cinsiyetin Uyku Parametrelerine Etkisi ........................................................... 36
Tablo 4.1.7: Medeni Duruma Göre Bazı Parametrelerin Karşılaştırılması .......................... 36
Tablo 4.1.8: Medeni Durumun Uyku Parametrelerine Etkisi ............................................... 37
Tablo 4.1.9: Sigaranın Bazı Parametreler Üzerine Etkisi ..................................................... 37
Tablo 4.1.10: Sigara İçme Durumunun Uyku Parametrelerine Etkisi .................................. 38
Tablo 4.1.11: BKİ'nin Bazı Parametreler Üzerine Etkisi ..................................................... 38
Tablo 4.1.12: BKİ'nin Uyku Parametreleri Üzerine Etkisi ................................................... 38
Tablo 4.1.13: Biyokimyasal Değerlerin ve ÖlçümlerinYaş Gruplarına Etkisi .................... 39
Tablo 4.1.14: Polisomnografik Değerlerin Yaş Gruplarına Etkisi ....................................... 39
Tablo 4.1.15: İnsülin Direnci Olanlar ve İnsülin Direnci Olmayanlarda Omentin-1 ve
Ghrelin Karşılaştırması ......................................................................................................... 39
Tablo 4.1.16: Yaş, Omentin-1, Ghrelin, AHİ, HOMA-IR ve EUÖ Arasındaki
Korelasyonlar........................................................................................................................ 41
Tablo 4.1.17: Omentin-1 ve Ghrelin ile Uyku Parametreleri Arasındaki Korelasyonlar ..... 43

ix
ŞEKİLLER

Şekil 2.4.1: Sirkadyen ritm ve obezite .................................................................................. 15
Şekil 2.5.1: Adipositokinler ve metabolik etkileri ................................................................ 16
Şekil 2.5.2: Adipositten salınan faktörler ............................................................................. 17
Şekil.2.5.3: Yağ dokusunun başlıca etkilediği yapılar ......................................................... 18
Şekil 2.7.1: Ghrelinin hipofizdeki GH salınım mekanizması ............................................... 23
Şekil 2.7.2: İştahın hormonal kontrolü ................................................................................. 24
Şekil 4.1.1: Yaş ile AHİ arasında lineer Regresyon Analizi ................................................ 41
Şekil 4.1.2: Yaş ile BKİ arasında lineer Regresyon Analizi ................................................ 42
Şekil 4.1.3: Yaş ile EUÖ arasında lineer Regresyon Analizi ............................................... 42

LASI RTH SKALASI

x